نظریّه پیش شهرسازی بنیامین وارد ریچاردسون

بنیامین وارد ریچاردسون Benjamin Ward Richardson (1828-1896) پزشک انگلیسی، مؤلف مجموعه‌ای از کارهای علمی شایان توجّه به لحاظ تنوع و اصالت آنهاست. او پژوهش‌هایی در زمینه دَلَمه شدن خون (علت دَلَمه شدن خون، 1818) (1) سل‌شناسی (در زمینه بهداشت کمُسومپسیون ریوی، 1856)، (2) بیهوشی، (در زمینه بیهوشی موضعی به وسیله پاشیدن اتر) (3) به عمل آورد. محدوده‌ای که در آن، او حتی ابزار حیات‌بخشی مجدد را نیز اختراع کرد. تحقیقات او در زمینه سم‌شناسی جزء اوّلین [آثاری] هستند که نتایج زیان‌آور الکل و توتون را روشن ساخت. او اثری در مورد امراض زندگی نو (4) (1875) را نیز منتشر کرد. سرانجام او به گونه‌ای خاص به بیماری‌های واگیر و بهداشت توجه کرد.
تأسیس روزنامه تندرستی عمومی و بهداشت (5) (1855-1859) و مجله علوم اجتماعی (6) (1862) را مدیون او هستیم. ناکجا‌آباد او، «هیژیا» (1876) که در شکل خویش از ناکجا‌آباد توماس مور الهام گرفته است، ابتدا گفتاری بود برای گردهمایی 1875 مؤسسه علوم اجتماعی که او بخش تندرستی آن را سرپرستی می‌کرد، او مقدمتاً گزارشی در مورد آمار مرگ و میر تهیه کرده بود، اما در آخرین لحظه، بحثی جامع‌تر را ترجیح داد، [بحث] در مورد ابزاری که او برای مبارزه با وضع بهداشتی اسف‌انگیز شهرهای بزرگ تصوّر می‌کرد.
هیژیا، بلافاصله انتشاری جهانی یافت و بعد از این اثر «ریچاردسون» آثاری دیگر منتشر کرد، بخصوص:
- آینده علم بهداشت (1877) The Future of Sanitary Scienee.
- تندرستی ملت‌ها (1887) The Health of Nations.

هیژیا HYGEIA

جمعیّت شهر می‌تواند بالغ بر 100،000 نفر باشد که در 20000 خانه می‌‌زیند، خانه‌هایی که بر 4000 آکر [حدود 1600 هزار هکتار] زمین بنا شده است تا [تراکم] متوسط 25 نفر آکر [حدود 60 نفر در هکتار] را سبب شوند. این رقم ممکن است جمعیّتی گسترده را در ارتباط با فضای اشغال شده در نظر آورد، ولی از آنجا که تأثیر تراکم بر حیات به گونه‌ای تعیین کننده و در حدّ نهایت خویش- چون لیورپول وکلاسکو - دیده نمی‌شود، می‌توان این ارقام را هنوز افزایش داد.

بهداشت و قواره‌بندی [زمین]

بهداشت مردم علیه خطرات چنین تراکم زیادی با گونه‌ی خانه‌های انتخاب شده، تضمین می‌گردد، گونه‌ای که امکان توزیع همگن جمعیت را میسر می‌سازد. [ساختن] خانه‌های مرتفع که بر خیابان‌ها سایه می‌اندازند و تنها با یک در ورودی، که بسیاری از خانه‌ها را شامل می‌گردد، در هیچ نقطه‌ای مجاز نیست. در محلات کار که مراکز تجاری با مغازه‌ها را شامل می‌گردند، ساختمان‌ها چهار طبقه هستند، و در بعضی از محلات غربی که خانه‌ها از هم جدا گشته‌اند، می‌توان بناهای سه یا چهار طبقه یافت؛ ولی، به گونه‌ای کلّی، گذر از این ارتفاع نامیمون است. طبقات به پانزده فضا [اتاق، آشپزخانه و....] محدود خواهند شد؛ هیچ ساختمانی نمی‌تواند از [ارتفاع] 60 پا [18 متر] فراتر رود.

ارتباطات و فضاهای سبز

سطح شهر ما، استقرار دو خیابان عریض اصلی یا بلورها را امکان‌پذیر می‌سازد، بلوارهایی که از شرق به غرب کشیده شده، مسیرهای ارتباطی اصلی را پی می‌ریزند، زیرا در هر یک از این بلوارها یک راه‌آهن یافت می‌شود که به همه‌ی عبور و مرورهای سنگین پاسخ می‌گوید. خیابان‌های شمالی - جنوبی که مسیرهای اصلی آمد و شد را با زاویه قائمه قطع می‌کنند و خیابان‌های ثانوی که با مسیرهای اصلی موازی‌اند. همه بسیار عریض هستند و به علت ارتفاع کم خانه‌ها کاملاً بادگیر بوده و در طول روز از نور خورشید بخوبی بهره می‌برند. این خیابان‌ها در دو سو درختکاری شده‌اند. همه‌ی فضاهای میانی بین نماهای پشتی خانه‌ها را باغ‌ها تشکیل می‌دهند. کلیساها، بیمارستان‌ها، تئاترها، بانک‌ها، تالارهای گردهمایی و دیگر ساختمان‌های عمومی و حتی بعضی از بناهای خصوصی، چون انبارها و اصطبل‌ها، تفکیک شده، بخشی از خیابان‌ها را شکل می‌بخشند و قطعات بسیاری از خانه‌ها را اشغال می‌کنند. این بناها با باغ محصور شده و نه تنها در زیبایی شهر، بلکه در تمیزی آن نیز سهیم‌اند.

خانه‌ی - نمونه

ساختمان‌ها با نوعی آجر ساخته شده‌اند که امتیازات بهداشتی زیر را عرضه می‌دارند، این آجر لعاب داده شده و کاملاً در مقابل آب عایق است، به گونه‌ای که در فصول مرطوب، دیوارها با خروارها آب مانند اقامتگاه‌های امروزی ما اشباع نمی‌گردند. آجرها سوراخ‌دار بوده و در انتهای هر یک از آن‌ها، یک روزنه در گوشه قرار دارد که با هیچ گونه ملاطی پر نمی‌شود، از این طریق تمامی روزنه‌ها در ارتباط با یکدیگر قرار می‌گیرند. به کمک این اقدام لانه زنبوری، دیوارها همیشه بخش بزرگی از هوا را در درون خود دارند که از طریق روزنه‌های جنبی دیوار خارجی داخل می‌شوند. آجرهایی که دیوارهای درونی خانه را شکل می‌بخشند، با رنگ‌های گوناگون منطبق با سلیقه‌ی صاحبخانه، لعاب داده می‌شوند؛ آجرها آنچنان زییا چیده می‌شوند؛ که هر گونه تزیین اضافی را بیهوده می‌سازند.

بام - مهتابی

دگرگونی‌های بسیار اساسی که در خانه‌های شهر ما رخ می‌دهد، عبارتند از: دودکش‌ها، بام‌ها، آشپزخانه‌ها و تبعات آن‌ها. دودکش‌ها همگی به دودکش‌های مرکزی متصل می‌گردند، دودکش‌هایی که دود - پس از عبور یک اجاق‌گاز، به منظور از میان بردن کربن آزاد - بیرنگ شده، از آنها عبور کرده و به هوای آزاد پرتاب می‌شود. بدین قرار شهر از دودکش‌ها و مضرات غیر قابل تحمل دود، آزاد می‌شود. بام خانه‌ها شیب ملایمی دارند، ولی مسطح نیستند. این بام‌ها یا با آسفالت اندود شده‌اند (تجربه - غیر از شهر تصوری ما - دوام و تسهیلات تعمیرات در آسفالت را نشان داده است) یا با سفال‌های مسطح. این بامها که با نرده‌های آهنی با سلیقه رنگ شده‌ای، محاط گردیده‌اند، زمین‌های بسیار خوبی را در هوای آزاد برای هر خانه به وجود می‌آورند. در بعضی موارد، می‌توان در آنجا گل کاشت.

آشپزخانه - مکان آماده‌سازی

کدبانو از فهم این مسأله تعجب زده می‌شود که آشپزخانه‌های شهر جدید ما و همه‌ی تبعات آن، مستقیاً در زیر این بام - مهتابی‌ها جای داده شده‌اند؛ در حقیقت این آشپزخانه‎‌، در طبقه‌ی بالا و نه طبقه پایین قرار داده شده است. این جایدهی با همه دیدگاه‌های، بهداشتی اقتصادی در تطابق است. آشپزخانه به نحوی کامل نورگیر است به نوعی که هر گونه کثافتی بلافاصفه دیده می‌شود. بوی غذا هرگز در دیگر فضاهای خانه پراکنده نمی‌گردد. آب گرم آبگرمکن آشپزخانه براحتی در فضاهای سطوح پایینی توزیع می‌گردد، به گونه‌ای که آب گرم و سرد، در هر لحظه‌ای در کلیه فضاها و یا اتاق خواب برای شست و شو و تمیز کردن در دسترس است. فضای جنبی آشپزخانه که در کنار آن قرار دارد دارای یک ظرفشویی و همه‌ی تجهیزات لازم برای رختشویی است؛ زمانی که رختشویی در منزل انجام می‌شود، فضای آزاد روی بام، محوطه‌ی خوبی برای خشک کردن [رخت و لباس] است.
در دیوار فضای جنبی آشپزخانه دهانه بالایی مجرای دفع زباله قرار دارد. این مجرا که در سطح بام با هوای آزاد ارتباط دارد، به زیرزمین خانه ختم می‌شود. این مجرا در هر طبقه با یک در کشویی باز می‌شود. دودکش نیز در فضای جنبی آشپزخانه قرار داشته و از طریق بام تهویه می‌گردد.
در پاگرد طبقه دوم، حمامی قرار دارد که از طریق آب سرد و گرم آشپزخانه تغذیه می‌شود. در مرکز کف آشپزخانه و همه طبقات بالایی برجستگی اندکی وجود دارد که با موزاییک خاکستری براق فرش شده است؛ کف حمام نیز این چنین است. در فضاهای مسکونی کف از چوب بوده و قرنیزی به ارتفاع 5 سانتیمتر از چوب گردوی واقعی دور تا دور اتاق قرار می‌گیرد. بر روی این کف هرگز فرشی انداخته نمی‌شود. این کف با استفاده از [روغن] سنتی موم زنبور و تربانتین که به کمک آنها هوا تمیزتر و اکسیژن بیشتر می‌شود، تمیز و براق نگه داشته می‌شود.

خوابگاه

با توجه به اینکه یک سوم زندگی انسان در خواب می‌گذرد و باید بگذرد، اتاق‌های خواب موضع قابل توجّهی می‌گردند؛ بدین گونه که آن‌ها باید کاملاً نورگیر بوده، و فضا داشته و تهویه گردند. برای هر شخص در حال خواب 12 پای مکعب [حدود 0/1 متر مکعب م.] فضا پیش‌بینی شده است و همه فضاهای مختص خواب از هر گونه اشیاء غیر ضروری - اسباب و اثاث یا لباس - پاک گشته‌اند.

منطقه‌بندی

در منطقه‌های تخصصی شهر، بلوک‌هایی طراحی شده‌اند که در اساس از همان روش خانه‌های مسکونی [پیروی کرده‌اند]. هر کسی می‌تواند با پرداخت مبلغ اندکی در هفته، فضایی متوسط در اختیار داشته باشد. در آنجا، او می‌تواند هر چند ساعتی که تمایل داشته باشد، کار کند، ولی مجاز نیست که این فضا را به یک فضای مسکونی تبدیل کند. هر بلوک تحت مسؤلیت یک مدیر بوده و تحت مراقبت مقامات بهداشتی قرار می‌گیرد. این چنین است که، خانواده از کار مجزا شده، و فرد از مزایایی برخوردار می‌شود که امروزه در اختیار قانون‌دان، بازرگان و بانکدار قرار دارد، یا برای مقایسه‌ای دقیق‌تر، این فرد [کسی که برای خویش کار می‌کند] همان مزایایی را دارد که زن یا مردی در کارخانه کار می‌کنند و برای خورد و خواب، به منزل بازمی‌گردند.

رختشوی‌خانه

امروزه در تمامی شهرهای قلمرو بریتانیای کبیر رختشویی بغایت خطرناک است. چه، فرد سالم، هیچ آگاهی ندارد که آیا لباس‌های او و بچه‌هایش با البسه‌ای که از رختخواب یا بدن افرادی که از بیماری مسری رنج می‌برند، مخلوط گشته‌اند یا نه. در اجتماع - نمونه‌ها، با ایجاد رختشوی‌خانه‌های عمومی تحت نظارت شهرداری از این خطر کاملاً اجتناب شده است. البته کسی مجبور نیست که لباس‌هایش را به رختشوی‌خانه شهرداری بفرستد؛ ولی اگر چنین کاری را نکند، مجبور است که لباس‌هایش را در خانه خویش بشوید.

بیمارستان‌ها

با گردش کردن در خیابان‌های اصلی شهر، در حدود بیست نقطه با فواصل متساوی، بناهایی جدا را خواهیم یافت که در درون محوطه خاص خویش محاط گشته‌اند: این «بیمارستان نمونه» است. برای این که این نهادها بهترین‌ها در رده‌ی خویش باشند، از هیچ هزینه‌ای کوتاهی نشده است. بسیاری از عناصر در موفّقیت آنها سهیم‌اند. بیمارستان‌ها کوچک بوده و به سهولت قابل جا به جایی می‌باشند. انگاره قدیمی بیمارستان - مخزنی برای جمع‌آوری کلیه‌ی امراض در مقیاس بزرگ که با تعداد تخت‌هایشان ارزش‌گذاری می‌شوند - در اینجا فراموش شده است. عبارت دیرین ساخت بیمارستانی برای همه‌ی اعصار - چون یک قلعه‌ی نرماندی - نیز فراموش شده است.

پرورش تن

البته، شهر - نمونه‌ی ما آکنده از حمام‌ها، استخرها، حمام‌های ترکی، زمین‌های تمرین و نرمش، کتابخانه‌ها، مدارس ابتدایی، مدارس هنری، تالارهای گردهمایی و مکان‌های مختص سرگرمی‌های پرورشی است. در همه‌ی مدارس ابتدایی، تمرینات بدنی بخشی از برنامه‌اند.
Hegia, A city of Health, Macmillan, 1876, Londres (Pages 18-23, 30,32,39).

پی‌نوشت‌ها:

1. The Cause of Coagulation of the Blood, 1858.
2. On the Hygienic of Pulamonary Comsumption, 1856.
3. On a Local Anesthesia by Ether Spray.
4. Maladies de la vie modrne.
5. Journal of Public Health and Sanitary Review.
6. Social Science Review.

منبع مقاله :
شوای؛ فرانسواز، (1392)، شهرسازی تخیلات و واقعیات، برگردان: سید محسن حبیبی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ ششم