تاریخ کشف تیتان

اگرچه گرگور (1) شیمیدان نبود، این کشیش انگلیسی گاهی آزمایشات شیمیایی نیز انجام می‌داد، زیرا فعالیت جنبی مورد علاقه‌ی وی معدن‌شناسی بود. بعضی اوقات ترکیب سنگ معدنهای گوناگون را مورد مطالعه قرار می‌داد. و به دلیل موفقیتهایی که در این زمینه به دست آورده بود در نظر برزلیوس به عنوان معدن‌شناسی برجسته مورد احترام بود.
روزی توجه گرگور به ترکیب ظاهری شن سیاهی، که معدن آن را در دره‌ی مناسین (2) از حوزه‌ی فعالیت کلیسایی خود یافته بود، جلب شد. این شن سیاه شباهت زیادی به باروت داشت و با شنی به رنگ سفیدی کدر مخلوط بود. گرگور دانه‌های سیاه این شن را جدا و آن را تجزیه کرد. از اعدادی که در زیر می‌آید می‌توانید به بی‌دقتی این تجزیه پی ببرید: درصد اکسید آهن، درصد سیلیس، و 45 درصد مربوط به ترکیبی بود که گرگور آن را آهک قهوه‌ای مایل به قرمز توصیف کرد. درصد مخلوط اولیه نیز طی تجزیه هدر رفت. در این فهرست آنچه مورد توجه قرار می‌گیرد آهک قهوه‌ای مایل به قرمز است. این ماده در اسید سولفوریک حل می‌شد و محلول زردرنگی ایجاد می‌کرد. محلول مزبور تحت تأثیر روی، قلع، یا آهن ارغوانی می‌شد. گرگور مقاله‌ای نوشت و طی آن یافته‌هایش را گزارش کرد. وی با تواضع و فروتنی ابراز داشت که تحقیقاتش ناقص است. این دانشمند تنها حقایقی را بیان کرد که شرح و بسط آنها از عهده‌ی دانشمندان آگاهتر بر می‌آمد.
یکی از دوستان گرگور، معدن‌شناسی به نام هاوکینز (3)، وی را متقاعد کرد که شن سیاه یک کانی ناشناخته‌ی جدید است. چنین نظری از سوی مردی که دانش معدن شناسی‌اش کمتر از گرگور نبود، به وی القا کرد که شن سیاه مذکور حاوی یک ماده‌ی فلزی جدید است. گرگور نام مناسین را به مناسب محلی که این سنگ معدن از آنجا یافت شده بود برای عنصر جدید پیشنهاد کرد و نام مناسیت (یا مناکونیت) را نیز برای سنگ معدن آن در نظر گرفت. امروزه این کانی را ایملنیت می‌نامند. آنچه گفته شد حاکی از این واقعیت است که تیتان، در سال 1791، توسط گرگور کشف شد.
اما بسیاری از تاریخ‌نویسان علم عقیده دارند که کلاپروت کاشف تیتان بوده است، اگر چه در مورد ارزشمند بودن کار گرگور نیز شک و تردیدی ندارند. کشیش انگلیسی خود به دلیل تواضع و فروتنی در مورد این سوء تفاهم پافشاری نکرد. کلاپروت روش دیگری را برگزید. البته، وی گزارش گرگور را خواند اما بلافاصله مفهوم آن را درک نکرد. در سال 1795، کلاپروت موفق به جداسازی اکسید عنصر جدید، از سنگ معدنی که از مجارستان آورده شده بود گردید. امروزه این سنگ معدن با نام روتیل (TiO2) شناخته می‌شود. اکسیدی که به وسیله‌ی کلاپروت تهیه شد و خاک مناسین که گرگور پیدا کرده بود بسیار به هم شباهت داشتند. بزودی کلاپروت اظهار داشت که او و گرگور عنصر یکسانی را کشف کرده‌اند.
دانشمند آلمانی عنصر مزبور را تیتان نامید که ریشه‌ای اساطیری دارد. «تیتان»‌ها، پسران گایا (4) (رب‌النوع زمین). فلز خالص تیتان در سال 1910 تهیه شد.

پی‌نوشت‌:

1. . Gregor
2. . Menaccin
3. . Hawkins
4. . Geae (Ge)

منبع مقاله :
تریفونوف، دیمیتری نیکولایویچ ، تریفونوف، ولادیمیر؛ (1390)، تاریخچه‌ی کشف عناصر شیمیایی، برگردان: عبدالله زرافشان، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم