نویسندگان: دیمیتری نیکولایویچ تریفونوف و ولادیمیر تریفونوف
برگردان: عبدالله زرافشان




 

بسیاری از سنگ معدنهای کلسیوم، مثلاً، سنگ آهک، سنگ گچ، مرمر سفید، یا به عبارتی کانیهای کربنات و سولفات، از زمانهای دور برای بشر شناخته بودند. از گذشته‌های دور، تقریباً انسان می‌دانست چگونه سنگ آهک را، از طریق تکلیس، به آهک تبدیل کند. این واقعیت توسط پلینی مهین در نوشته‌هایش نقل شده است. به هر حال، در سال 1755، بلاک نشان داد که وزن (جرم) هدر رفته در اثنای تکلیس کاملاً ناشی از خروج هوای ثابت یا، در واقع، خروج دی اکسید کربن از سنگ آهک است.
نام مرمر سفید در عهد باستان به دو سنگ معدن اطلاق می‌شد. یکی از آنها (نوعی سولفات کلسیوم) هنوز هم به همان نام شناخته می‌شود، ولی نام مرمر سفید در مصر باستان به یکی از گونه‌های کلسیت (کربنات کلسیوم) اطلاق می‌شد.
سنگ گچ نیز از دوران باستان به عنوان یکی از مصالح ساختمانی مورد استفاده قرار می‌گرفت. دوغاب سنگ گچ در ساختمان اهرام و معابد و بناهای دیگر به کار رفته است. تئوفراستوس کلمه‌ی سنگ گچ (1) را به دو سنگ معدن اطلاق کرده است: خود سنگ گچ و محصول آبگیری ناقص آن. اکسید کلسیوم خالص توسط شیمیدان آلمانی، پوت (2)، در سال 1746، شناسایی و تشریح شد و به هر حال، تهیه‌ی فلز خالص از آن با استفاده از احیا کننده‌های مختلف با شکست مواجه گردید.
روش صحیح توسط دیوی ارائه شد. وی ابتدا کوشید کلسیوم را با عبور دادن جریان برق از خاک مرطوب، که به وسیله‌ی لایه‌ای از نفت ایزوله شده بود،‌ تهیه کند. (دیوی قبلاً سعی کرده بود به روش مشابه باریوم و استرونسیوم را به دست آورد.) دیوی با آزمایشات خود موجب تکامل روش تهیه‌ی فلزات قلیایی خاکی گردید. وی خاک مرطوب را با (جرمی) اکسید جیوه مخلوط کرد و آن را در ظرف پلاتینی متصل به قطب مثبت باطری فشار قوی قرار داد. سپس یک قطره جیوه به مرکز مخلوط وارد کرد. الکترود پلاتینی فرو رفته در قطره به قطب منفی باطری متصل بود. بعد، ملغمه‌ی حاصل از این روش را به جیوه و فلز سفید نقره‌ای (کلسیوم) تجزیه کرد. دیوی کلسیوم خالص را در سال 1808 تهیه کرد. در همان سال، برزلیوس و پونتین (3) کلسیوم را، مستقل از دیوی، با همان روش به دست آوردند. نام عنصر مزبور از کلمه‌ی لاتین کالکس (4)، به معنی آهک، مشتق شده است.

پی‌نوشت‌:

1. Gypsum.
2. Pott.
3. Pontin.
4. Calx.

منبع مقاله :
تریفونوف، دیمیتری نیکولایویچ؛ تریفونوف، ولادیمیر؛ (1390)، تاریخچه‌ی کشف عناصر شیمیایی، برگردان: عبدالله زرافشان، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم