رنگ ها و سلامت روان

و اين تغيير به تحول در خصوصيات و شخصيت افراد منجر مي شود بنابراين روانشناختي رنگ ها اهميت خاصي دارد .
امروزه به کارگيري رنگ نه تنها در آموزش بلکه در درمان نقش فراواني داشته است. مثلا رنگ محيط مدرسه و تنوع رنگ ها در کتب آموزشي از جمله موارد فراواني است که مورد توجه متخصصين امر آموزش قرار گرفته است . رنگ به عنوان يکي از اصلي ترين جنبه هاي ارتباط بصري بر روي افراد جامعه به تناسب سن ، تحصيلات ، شرايط اجتماعي ، ديدگاه ها و ... تاثيرات متفاوتي مي گذارد و ادراک افراد از رنگي خاص تابع متغيرهاي گوناگون است . روانشناسان رنگ ها را محرک و عامل هيجان در افراد مي دانند . به گونه اي که مي توان با کاربرد مناسب در اشخاص هيجاني ايجاد آرامش و در افراد کم تحرک و بي انگيزه ايجاد انگيزه نمود.
خاصيت رواني و تاثير دروني رنگ ها موجب شده است که در امور متعددي ، اين خاصيت مورد استفاده قرار گيرد . مثل تجارت و فروش محصولات و توليدات مختلف ، تبليغات ، پوشاک ، فضا سازي محيط هاي مختلف اعم از اداري و حتي مهندسي يا کارگري و ... و بالاخره تعليم وتربيت .
در علم تجارت و توليد مواد مختلف و بسته بندي آنها سعي مي شود از خاصيت رواني رنگ ها به بهترين نحو استفاده شود . در تعليم و تربيت نيز بديهي است ديوارهاي به رنگ آبي روشن يا زرد مايل به سبز يک کلاس به مراتب بهتر از کلاسي است که داراي ديوارهاي با رنگ خاکستري است يا کتابي با تصاوير رنگي بهتر از کتابي با تصاوير سياه و سفيد است.
علاوه بر اين رنگ ها نقش مهمي در زندگي عاطفي و معنوي ما بازي مي کند. رنگ هاي پر زرق و برق ما را آشفته مي سازند و رنگ هاي ملايم و هماهنگ برايمان خوشايندند .
بلندترين طول موج قابل ديدن در آدمي از احساس رنگ قرمز پديد مي آيد. به همين دليل است که در چراغ راهنمايي و اداره آتش نشاني از رنگ قرمز استفاده مي شود . انسان توانايي ديدن رنگ هاي بعد از بنفش ( ماوراي بنفش ) و بيش از قرمز را ندارد. بدن از طريق رنگ هاي مختلف شروع به دريافت انرژي هاي مختلفي مي کند که هر يک مورد نياز جسم و روح انسان است . تحقيقات وسيع علمي نشان داده است که سلامتي فکر و ذهن و رفتار و نيز کارآيي مفيد انسان بستگي فراواني به تعادل رنگ هاي جذب شده توسط بدن دارد.
توانايي هاي رنگ در عرصه هاي مختلف اجتماع به قرار زير است :
1- در رفع و کاهش افسردگي و تقليل درد بيماران در بيمارستان ها و آسايشگاه ها
2- براي کاهش خشونت و جنايت در اجتماع
3- انتقال مؤثر و سريع پيام مخصوصا در علايم راهنمايي و رانندگي
4- تسهيل و سرعت بخشيدن به يادگيري در همه عرصه هاي علمي و هنري
5- ايجاد تمايز و برجستگي
6- جلوگيري از يکنواختي و کسالت در فضاهاي شهري
7- رفع نقص و کمبود يا عدم مطابقت در کارخانجات و صنايع
8-القاي ناخودآگاه نظم در اذهان بشري
9- تزريق آرامش و در مجموع پاسخگويي به نيازهاي ناخودآگاه روحي و رواني انسان.

رنگ درماني

کاربرد رنگ به منظور معالجه بيماري ها يکي از قديمي ترين و ابتدايي ترين اشکال درماني است. به طوري که تحقيقات يکي از پژوهشگران معاصر نشان داده که امواج قابل رؤيت چگونه فرد را تحت تاثير قرار مي دهند . به طور مثال وي کشف کرد که نور آبي باعث کاهش فشار خون ، کاهش حملات آسم و کمک به رفع بي خوابي و ايجاد يک حالت آرامش و ثبات در فرد مي شود.

رنگ ها و ويژگي هاي آنها

آزمايش هاي علمي ثابت کرده است که اشعه آبي موجب افزايش فعاليت هاي حياتي سلولها مي شود. اين مسئله درست بر خلاف نور قرمز است . تماس مداوم با اين رنگ ايجاد خستگي و آثار سوء ديگر نمي کند . اين رنگ حرارت اضافي بدن را کاهش مي دهد و براي بيماران تب دار ، کم خواب ، عصبي و وسواسي بسيار مفيد است . نوعي حالت سرد کنندگي دارد و نبض و تنفس را متعادل مي کند و لذا مي تواند در محيط کار و زندگي مورد استفاده مطلوب قرار گيرد .
رنگي تهييج کننده است . افراد عصبي نبايد در معرض اين رنگ قرار گيرند. زيرا موجب تشديد ناراحتي شان خواهد شد. اين رنگ براي مدت کوتاهي خوشايند است و پس از اين مدت آزار دهنده و باعث خستگي رواني مي شود و نگاه طولاني به آن موجب سردرد است و اعصاب و خون را تحريک مي کند. همچنين براي تلاش و کوشش و تحريک اشتها و کسب انرژي مناسب است .
بر خلاف تصور ، از جهت مسائل تربيتي و استفاده از آن در اماکن آموزشي و پرورشي حائز اهميت فراوان است . نوعي حالت تحريک کننده ذهني و هوشي دارد که به شدت موجب تقويت فکر انسان مي شود. به عقيده صاحب نظران رنگ زرد مايل به سبز باعث تحريک جهش فکري و افزايش هوش افراد مي شود.
رنگ سبز آرام بخش ترين رنگ هاست . نشاط بخش و دافع خستگي است. فشار خون را کاهش مي دهد. براي جلوگيري از تهوع مفيد است . نقش اصلي رنگ سبز کمک به از بين بردن مشکلات مهم رواني و يا احساسي است.
اين رنگ خاصيت جذب و هيجان فراواني دارد. اثر آن بر گوارش اثبات شده است. نبض را به آرامي زياد مي کند ولي بر فشار خون اثري ندارد اين رنگ در محيط باعث تحريک چشم ، اشتهاي بيشتر و هضم مناسب مي شود. خاصيت نيروبخشي اين رنگ باعث شده که دکتر « مک نوتون » اين رنگ را ضد خستگي نامگذاري کند.
به سبب خاصيت دو جانبه خود (که از آبي و قرمز دست مي آيد) خواب آور است و موجب کاهش بيداري در افراد مبتلا به کم خوابي مي شود . استفاده از اين رنگ به طور وسيع براي مراکز آموزشي توصيه نمي شود زيرا موجب رکود و نبود جنبش فکري و ذهني افراد مي شود.
اين رنگ ها رنگ هاي حسي و بي زبان نيز مي نامند. رنگ سفيد معرف سکوت و سياه رنگي ساکن و ساکت است و با عدم ايجاد هر گونه تحريک رواني و جسماني باعث کاهش ساير فعاليت ها و ترس و اختفا و ابهام .
حاصر ترکيب رنگ سياه و سفيد است و رنگي موزون و بي تفاوت است . « اوالد هرينگ » فيزيولوژيست مشهور گفته است چشم و اعصاب هميشه تمايل بيشتري به رنگ خاکستري دارند.
« گوته » در رساله رنگ ها اثبات مي کند که هر رنگ تاثير خاصي دارد و هر کدام حال و هواي رواني خاصي را پديد مي آورند . کيفيت احساسي رنگ از آنجا که با ادراک انسان ها مرتبط است ، کمتر به فرهنگ و تمدن قوم يا گروهي خاص ارتباط پيدا مي کند . اين کيفيت تا حدي در ميان همه انسان ها مشترک است و قدري هم به خصوصيات انفرادي بستگي دارد .

کاربرد رنگ در ايجاد نظم فکري و بصري :

يکي از مهمترين عوامل ايجاد هيجان هاي منفي يا خشونت ، عدم تعادل و هماهنگي است. تعادل و هماهنگي منجر به نظم فکري و بصر مي شود و عدم تعادل لطمه جبران ناپذيري بر آرامش روح فرد و به دنبال آن جامعه خواهد زد. در اين مورد بايد گفت رنگ هاي خوشايند براي چشم ، رنگ هاي منظم هستند . بي نظمي انسان را رنج مي دهد. رنگ هاي آشفته روان را دچار انقباض و آشفتگي مي کند.

رنگ در مذهب

يکي از بارزترين نمونه هاي نمادين رنگ ، کاربرد آن در کتب مقدس است. قرآن آشکارا مفاهيم عرفاني ، ماورايي و بهشت و جهنم را در قالب رنگ ها به انسان مي شناساند .
براي مثال رنگ سبز در قرآن يک رنگ برجسته و درختان است . گاه سبز را نشانه جواني و رشد و نمو مي داند ( حج /63) و در جايي سفيدي و سياهي نماد شب و روز و نيز نماد خوشبختي و تيره بختي است . ( بقره /187 ) . در جايي رنگ زرد نشانه شادي روح انسان است. ( بقره /69 )
در « حليه المتقين » آمده بهترين رنگ ها در جامعه ، سفيد است : از حضرت رسول نقل شده است: بپوشيد حله سپيد که آن نيکوترين و پاکيزه ترين رنگ ها ست. » لباس سفيد موجب مي شود که انسان آن گونه که هست جلوه گر شود و از طرفي نوعي اثر مفرح ، دلگشا و روحاني دارد. همچنين حضرت امام محمد باقر (ع) مي فرمايد: « سفيد از همه رنگ ها نزد خدا محبوبتر است. »
همچنين در حديثي از امام صادق (ع) لباس سياه لباس اهل جهنم معرفي شده است.
بنابراين ، مي توان نتيجه گرفت که استفاده و تاثيرپذيري بيش از حد و نادرست و نابجا و عدم رعايت تعادل در استفاده از رنگ ها توسط خود شخص و يا ارائه نادرست رنگ ها توسط برنامه ريزان آموزشي ، اجتماعي و شهري مانند ساير محرک ها مي تواند اثرات نا مطلوبي را بر روان و متعاقب آن بر جسم افراد وارد کند. درست همان گونه که استفاده مناسب ، متعادل ، بجا و علمي و منطقي از اين پديده مي تواند اثرات مثبت و سازنده خود را آشکار نمايد.
لازم است که برنامه ريزان کلان اجتماعي ، شهري ، آموزشي و فرهنگي با استفاده از آموزه هاي ، تجارب دانشمندان و صاحبنظران در برنامه ريزي هاي خود به منظور نتيجه گيري بهتر و سريع تر به توانايي هاي اين عنصر نيز توجه کنند.
به اميد روزي که با تلاش و تحقيق مستمر و با برنامه ريزي هاي درست و کم نقص ؛ افرادي با سلامت بيشتر در جسم و روان و در نتيجه جامعه اي مطلوبتر و سالم تر داشته باشيم .
منبع: کتاب آشنا خانواده