جنگ‌های مهرداد ششم

سقوط دولت پونت

رُم برای استیلا به آسیای صغیر و جنوب شرق اروپا هنوز مشکلاتی را به سر راه داشت. یکی از این مشکلاتش دولت پونت بود. این دولت که از تجزیه امپراتوری کهن ایجاد شده بود، با پادشاهی فردی به نام مهرداد ششم که نیمه ایرانی و یونانی بود، پس از عقد پیمان با پادشاه ارمنستان در سال 88 قبل از میلاد به نیروهای رُم در آسیای صغیر حمله برد. در این نبرد سخت 80 هزار رُمی به قتل رسیدند.
وی که جسارتی در حد هانیبال کارتاژی داشت در 87 قبل از میلاد یونانی‌ها را به تمرد از رُم تشویق کرد. اما بدشانسی بزرگ او وجود سرداری بزرگ به نام سولا، دیکتاتور بزرگ رُم، بود که همان سال در نبرد کرونه اکثر شهرهای یونانی را فتح کرد و پس از مقدونیه در 85 قبل از میلاد وارد آسیای صغیر شد. مهرداد که نبرد با او را بی‌فایده می‌دید، با پرداخت خسارت و عقب‌نشینی از سرزمین‌های متصرفه موقتاً اسلحه را زمین گذاشت اما مترصد زدن ضربه به رُم بود.
دولت‌های پونت و ارمنستان تقریباً بخش ترکیه امروزی، قفقاز و اطراف دریای سیاه را در اختیار داشتند و این نزدیکی آن‌ها به امپراتوری رُم، برای سنا نیز نگران‌کننده بود.
جنگ‌های داخلی رُم، جنگ با غلامان (اسپارتاکوس) و جنگ با دزدان دریایی سبب شد امپراتوری رُم طی سال‌های 83 تا 86 قبل از میلاد ضعیف شود. در این مدت تیگران، پادشاه ارمنستان، و مهرداد، پادشاه پونت، به سرعت در حال تصرف مناطق جدید در غرب آسیای صغیر و سوریه بودند. در این زمان تیگران و مهرداد (که پدرزن تیگران بود) حتا برای ایران نیز خطرناک شده بودند.
سنای رُم حدود 70 قبل از میلاد، لوکولوس را مأمور سرکوب مهرداد کرد. این پادشاه جنگ طلب در مقابل نیروهای رُم شکست خورده و به ارمنستان پناهنده شد. لوکوس با حمله به ارمنستان با نیروی لژیون خود سپاه عظیم پادشاه ارمنستان را از هم پاشید و پس از تصرف پایتخت این کشور تیگران را مجبور به عقد قرارداد صلح و عدم حمایت از مهرداد کرد.
مهرداد 63 قبل از میلاد نقشه خطرناکی برای حمله به رُم کشید که به دلیل خیانت پسرش نیمه تمام ماند. هدف او انتقال ده‌ها هزار سرباز از دره دانوب به سمت رُم بود. وی قصد داشت با کمک مردم جنوب اروپا اتحادیه‌ای قوی، علیه رُمی‌ها تشکیل دهد. خیانت پسرش به او سبب ناامیدی وی و خودکشی در سال 63 قبل از میلاد شد، مرگ او سبب راحتی خیال رُم از یک ماجراجوی قوی دیگر شد.

روایت سرپرسی سایکس از نبردهای مهرداد ششم و رُم

سرپرسی سایکس در کتاب تاریخ ایران خود درباره پادشاه قدرتمند پونت می‌نویسد: «... وی در خود قوتی حس کرد که پنجه در پنجه دولت غربی رُم بیفکند، چون لشکری به کفایت تخت اختیار رُمی‌ها نبود، به پرکاموس هجوم برد و مناطق مذکور را تا 5 سال از مالیات معاف کرد. از طرف دیگر مردم ایتالیایی ساکن حوزه آسیا را قتل عام کرد و نیروی دریایی او دلوس و پیرائوس را ضبط کرد و آتن و بیش‌تر شهرهای یونان هم به او اقتدا کردند» اوضاع مهرداد تا قبل از ورود سولا خوب بود اما عاقبت ورود سردار رُمی سبب شکست مهرداد شد.
«سولابا سی هزار لشکر در اپیروس پیاده شد و به طرف آتن پیش رفت ... آتن در 86 قبل از میلاد تصرف شد و ... سولا که در این زمان 15 هزار نیرو در فرمان داشت، مهرداد را با یک صد هزار سرباز در کارونیه (کرونه) ملاقات کرد و شکست سختی به مهرداد وارد شد.»
مردم پونت در این نبرد به نسبت 7 به 1 بر حریف برتری داشتند اما نظم فالانژهای رُمی و سابقه رزمی آن‌ها در کنار قدرت فرماندهی سولا سبب شد سپاهیان مهرداد نتوانند از برتری خود استفاده کنند.
به گفته سرپرسی سایکس، مهرداد در 75 قبل از میلاد دیگر بار به دنبال مرگ سولا و آغاز قیام غلامان به رهبری اسپارتاکوس دست به شمشیر برده و به بی‌تی‌نی حمله برد. لیکن وقتی لوکوس، سردار رُم، به میدان آمد، سپاه پونت محصور و متحمل شکستی سخت شد و نیروی دریایی مهرداد نیز که در اثر توفان از کار افتاده بود، راهی جز پناهندگی به ارمنستان برای او نگذاشت.
چنان که گفته شد تیگران، فرمانروای ارمنستان، نیز از دعوت مهرداد (پدرزنش) به رُمی‌ها خودداری کرد و جمله‌ی حقارت‌آمیز و معروفی را درباره سپاه رُمی گفت: «این رُمی‌ها اگر به عنوان سفیر آمده‌اند که بسیار زیادند و اگر برای جنگ آمده‌اند نیز بسیار کم‌اند.»
اما گذشت زمان نشان داد نبرد با لژیون‌های رُمی کاری بسیار دشوار و سخت است و تیگران همانند پدرزن خود در سال 69 قبل از میلاد مقهور انضباط رُمی‌ها شد و تنها ترس لوکولوس سردار رُمی‌ها از ورود به کوه‌های آرارات سبب شد ارمنستان کاملاً تسخیر نشود اما پمپی سردار دیگر رُمی که فاتح بزرگ‌ترین میادین نبرد دشمنان رُم بود، این بار مأمور خاتمه دادن به غائله مهرداد شد.
سرپرسی سایکس می‌گوید: «پمپی به فوریت حرکت کرد و زمانی که به خشکی رسید مشاهده کرد پونت در تصرف مهرداد است و لوکوس هنوز در کوهستان‌های هالیس علیا به سر می‌برد و گلابریو جانشین او نیز تاکنون اقدامی در جهت اجرای مأموریت خود نکرده و عملیات جنگی به حال وقفه (درآمده) و سه لژیون در کلیکیه بیکار هستند ... این رُمی بزرگ با جدیت و پشتکار غریبی روح تازه‌ای در جنگ دمید و شهرت نام او سبب شد تا بسیاری از سربازان کارآزموده که دست از جنگ کشیده بودند، زیر بیرق او جمع شدند.»
در بهار 66 قبل از میلاد پمپی حملات خود را آغاز کرد و چون مهرداد از مواجهه مستقیم با وی پرهیز داشت، به جنگ و گریز با وی می‌پرداخت تا آن که با رسیدن قوای کمکی رُم نیروهای مهرداد از سه طرف محاصره شد و به کلی منهدم شدند.
مهرداد در 63 قبل از میلاد پس از جلوگیری تیگران از ورود مجدد او به ارمنستان و خیانت پسرش دست به خودکشی زد. ارمنستان نیز تحت فشار ارتش رُم، سوریه و شرق مدیترانه را تخلیه کرد و عملاً رُم تمام دشمنان آسیایی خود را درهم کوبید.

نتیجه‌ی این جنگ

نبردهای مهرداد ششم و رُم اثرات زیادی در جغرافیایی سیاسی جهان متمدن آن زمان داشت:
1- ارتش رُم از دست فرمانروایی جسور، بی‌رحم و جنگجو که می‌توانست به مانند هانیبال توسعه این امپراتوری را با مشکل مواجه کند، خلاص شد.
2- ضربات پی در پی لژیون‌های رُمی به پادشاهی پونت باعث رعب در کلیه‌ی ممالک آسیای صغیر شد و به این ترتیب شکست مهرداد دولت‌های کوچک منطقه را واداشت همگی سروری رُم را بپذیرند.
3- دولت ایرانی پارت که تازه در حال قدرت گرفتن بود به دنبال نبردهای رُم و ارمنستان و پونت همزمان دو «برد» بزرگ کرد: اول آن که این نبردها خطر ارتش رُم را سال‌ها برای نبرد جدید در شرق مرتفع کرد و دوم آن که ایران از نظر دو قدرت بزرگ منطقه‌ای در شمال خود راحت شد. حال آن که به ویژه ارمنستان می‌توانست دولت پارت (اشکانی) را با مشکل مواجه کند. گو این که فرهاد سوم نیز دیداری با پمپی داشت که نوعی هماهنگی برای مبارزه با ارمنستان بود.
5- این نبردها سبب شد تا دولت‌های شرقی ارمنستان و پونت به شدت تضعیف شده و یکی از آن‌ها محو شود و سوریه به دست رُم بیفتد.
سرداران رُمی اکنون مالک مطلق‌ العنان آسیای نزدیک، شمال آفریقا، جنوب اروپا، بالکان، ایتالیا، فرانسه، اسپانیا و سواحل و جزایر مدیترانه بودند و 10 سال فرصت داشتند با ورود به بین‌النهرین تکلیف خود را با دولت ایرانی اشکانی نیز مشخص کنند.
منبع مقاله :
غفوری، علی؛ (1386)، 100 جنگ بزرگ تاریخ، تهران: هیرمند، چاپ دوم