جستاري در ضروريات و روش صحيح مطالعه

سخني با خوانندگان

با وجود گسترش وسايل ارتباط جمعي و تكثر ابزارهاي كسب علم و معرفت، كتاب اما همچنان جايگاه خود را به عنوان بهترين وسيله به دست آوردن علوم و معارف خود را حفظ كرده است. با توجه به در دسترس بودن امكانات فرامدرن كه با سرعت حيرت انگيز همه نوع اطلاعات را به جويندگان عرضه مي كند انگيزه بخشي به نوجوانان و جوانان براي كتاب خواندن، امري ضروري محسوب مي شود از اين روي، آشنايي با روش صحيح مطالعه، مي تواند به مشتاق شدن همگان به ويژه نسل نو كمك شاياني كند. اين نوشتار، جستاري است در وادي مطالعه كتاب و ضروريات آن.

اهميت مطالعه

1- يكي از راه هاي دستيابي به پيشرفت علمي و فرهنگي، آزادي و استقلال كشور، دستيابي به آرمان هاي عالي الهي و انساني و گسترش و تقويت دانش و بينش نسل امروز و فردا است و اين مهم بدون همه گير كردن فرهنگ مطالعه ممكن نيست.
2- علي رغم گسترش رايانه و اينترنت و خدمات الكترونيكي هنوز هم كتاب ها و نشريات از فراگيرترين و بادوام ترين و ارزان ترين وسيله انتقال دانش و بينش است و بي ترديد يكي از بهترين راهكارهاي خدمت به توليد علم و انديشه است.
3-مطالعه يك ارزش است و هر قدمي كه انسان برمي دارد در واقع خود را از نردبان معرفت به بالا كشيده و در نهايت به كمال كه همانا دانايي و توانايي است نائل مي گردد.
4- مدت زماني كه انسان به مطالعه مي پردازد در واقع خود را با افكار تازه اي آشنا مي سازد و وارد دنيايي جديد مي گردد.
5- دو عامل مهم مي تواند در مطالعه اثر مستقيم گذارد: علاقه و انگيزه.
6- چند عامل مهم در ايجاد و تقويت انگيزه نقش مؤثري ايفا مي كند: 1- برنامه ريزي منظم 2-مشخص بودن هدف مطالعاتي 3-تلقين مثبت.
7- مطالعه اي كه با يادگيري همراه نباشد اهميتي ندارد و بسياري هستند كه وقتي مطلبي را مي خوانند به علت پيچيدگي بحث يا موضوع فقط متوجه نكات داستاني يا شاهد و مثال مي شوند و آن را در حافظه نگهداري مي كنند و از اصل مطلب غافل هستند.
8- چند چيز باعث فراموشي مي شود: 1-ضربه مغزي 2-تداخل 3-كارهاي زياد بدني 4-پرخوري 5-عدم كاربرد آن.
9- براي بهره وري هرچه بيشتر از مطالعه حداقل نياز به چند چيز است: 1-كليدشناسي (يعني بايد يك سابقه ذهني نسبت به آن موضوع داشته باشيم) 2-پيش نياز 3-احاطه بر كل 4-تلخيص 5-يادداشت و فيش برداري 6-تمركز حواس 7-تكرار با تمركز حواس.
10- انساني كه بطور مستمر مطالعه مي كند گفتار او تنها به بيان نقايص و اشتباهات ديگران محدود نمي شود بلكه او مي تواند راه حل نيز ارائه كند و زمينه رهايي ديگران از مشكلاتشان را فراهم كند.
11- انساني كه مطالعه مي كند حرف هاي زيادي براي گفتن دارد و در هر جا حضور يابد با بيان و گفتار ارزشمند خود فرصت به گفتگو هاي بي محتوا و بي ارزش را به ديگران نمي دهد
12- سرانه يك دقيقه مطالعه در روز براي هر ايراني فاجعه اي غم انگيز است كه به هيچ وجه نمي تواند نويد دهنده توسعه و پيشرفت جامعه باشد.
13- قشر وسيعي از مردم در سبد هزينه هاي خود كتاب را جاي نمي دهند و ساعتي از اوقات شبانه خود را صرف مطالعه نمي كنند.
14- آمار نشان مي دهد كه هر ايراني سالانه هفتاد و سه تومان و روزانه حدود دو ريال صرف خريد كتاب مي كند. اين آمار حكايت از آن دارد كه توجه به علم و دانش فداي مسائل مختلف مالي شده است، به عبارتي «دارايي» مانعي براي «دانايي» محسوب شده است.
15- كتاب ساده ترين و كارآمدترين رسانه ارتباطي و اطلاعاتي ميان جهان دانش و معرفت و عالم بشريت است ومطالعه نيز باعث ايجاد مهارت هاي تازه و آشنايي با حقايق تازه و افزايش معلومات و قدرت بالاي فكر و احساس انسان مي شود.
16- ايجاد عادت به مطالعه و گرايش مردم به مطالعه بستگي به عوامل متعدد دارد كه اهم آن ها عبارتند از: 1- سطح سواد و آموزش 2- توسعه اقتصادي و اجتماعي 3- آداب و سنن خانوادگي و فرهنگي 4- ادراك و ديد سياسي 5- نظام آموزشي 6- نظام كتابخانه ها 7- نوع و الگوي انتشارات
7- درباره اهميت مطالعه و كتابخواني بررسي هاي مختلف شده است. يك نمونه بررسي در سال 1992م نشان داد كه افراد كتابخوان و اهل مطالعه، در مقايسه با افرادي كه مطالعه نمي كنند داراي حس مسئوليت پذيري مشاركت بيشتري هستند و در كارهاي گروهي و اجتماعي فعاليت بيشتري دارند.
18- در سال 1945م پژوهشي درباره مبارزات سياسي نشان داد كه هرقدر افراد مطالعه بيشتري داشته باشند فعاليت سياسي بيشتري خواهند داشت و افراد كتابخوان در شكل گيري عقايد و افكار تمايلاتشان تاثيري مثبت وعميق دارند.
19- مي توانيم بگوييم كشور ما با بحران كتاب و كتابخواني مواجه شده است.
20- در روايت است دانش را با نگارش در بند كشيد.
21- در روايت است كه كتاب ها باغ و بوستان دانش ورانند.

روش صحيح مطالعه

براي استفاده بهينه از اوقات خود و مطالعه مفيد و با دوام، نيازمند اصولي هستيم كه به برخي از آنها اشاره مي كنيم:
انگيزه اولي و مهمترين عامل برقراري رابطه منطقي ميان ذهن و مطالب مورد مطالعه است. انگيزه به منزله استارت آغازين و نيروي محركه مطالعه محسوب مي شود. در انجام هر كاري فكري انگيزه نقش اول را بازي مي كند و بدون آن هيچ حركت مثبتي انجام نخواهد شد. چند عامل مهم در ايجاد و تقويت انگيزه نقش موثري ايفا مي كنند:
1- برنامه ريزي منظم 2- مشخص بودن هدف مطالعاتي 3- تلقين مثبت
اصول اوليه هر نوع مطالعه اي را تعيين هدف تشكيل مي دهد ممكن است هدف از مطالعه متفاوت باشد.
1- مرور كلي (شامل مرور فهرست مطالب، سرفصلها، و بخشهاي كتاب)
2- مشخص كردن فصل مورد نظر براي مطالعه و مرور تقسيم بندي هاي داخلي آن فصل
3- طرح سوالاتي در ارتباط با مباحث مورد مطالعه

زمان و مكان مطالعه

عامل ديگري كه دراستفاده بهينه از مطالعه نقش موثري دارد مشخص كردن مكان مطالعه است. مكان مطالعه بر حسب عادت افراد متفاوت است. عده اي علاقه دارند در منزل مطالعه كنند و بعضي در كتابخانه و يا در پارك و يا مكانهاي طبيعي. سعي كنيد در محلي ساكت و برخوردار از نور كافي مطالعه كنيد.
اين سوال هميشه پيش روي مطالعه كنندگان هست كه مطالعه در چه زماني بهتر است؟ شكي در اين نيست كه قبل و بعد از خواب مناسب ترين وقت مطالعه است. اگر چه در مورد زمان مطالعه ديدگاههاي متفاوتي وجود دارد. البته نمي توان كليه افراد را مقيد به زمان خاص نمود زيرا نياز و علايق افراد فرق مي كند.
براي كسانيكه اهتمام به مطالعه دارند، استراحت امري ضروري و لازم است. سيستم فكري انسان مانند يك ماشين است كه هر از چند وقت يك بار نياز به سرويس دهي و استراحت دارد. ذهن و فكر و حافظه انسان اگر بيش از حد مورد استفاده قرار گيرد خسته مي شود و كارآيي خود را از دست مي دهد. استراحت صرفا به معني خوابيدن نيست بلكه كنار گذاشتن كار مطالعه در هنگام خستگي و پرداختن به اموري ديگر كه با آن فضاي فكري و ذهني انسان تغيير پيدا مي كند.

تمركز حواس و تطابق

براي ايجاد پيوند بين ذهن خواننده با مطالب كتاب نيازمند تمركز حواس هستيم. در اين صورت نه تنها رغبت مطالعاتي افزايش مي يابد بلكه مطالب بهتر و مفيدتر در ذهن طبقه بندي مي شوند. در تمركز حواس چند چيز نقش مهم دارد:
1- برخورداري از انگيزه كافي
2- مشخص بودن هدف
3- ارتباط موضوع مورد مطالعه با يافته هاي قبلي
4- ساكت بودن محيط مطالعه
5- عدم تغيير و جابجايي هاي مكرر در مكان مطالعه
گاهي اوقات فهميدن و درك كردن بعضي از مفاهيم يا موضوعات سخت و دشوار است. و ممكن است شخص را از ادامه مطالعه باز دارد. تطابق يعني بين آنچه كه مي خوانيد با محيط خارجي هماهنگي بوجود آوريد.

خلاصه نويسي

خلاصه نويسي روشي ارزشمند و كاربردي است كه در تمام رشته ها قابل استفاده مي باشد. البته عادت كردن به خلاصه نويسي در هفته هاي اول كار سختي است ولي با مرور زمان آسان خواهد شد و از انجام آن لذت خواهيد برد.
در پايان اين قسمت به پنج روش متداول در مطالعه اشاره مي كنم:
1- روش مطالعه اجمالي
2- روش عبارت خواني
3- روش سريع خواني
4- روش دقيق خواني
5- روش مطالعه نوشته هاي ادبي و هنري

چند نكته ديگر

1- ما معمولا از ديگران مي پرسيم چه مطالعه مي كني؟ اما كمتر اتفاق مي افتد كه از ديگران بپرسيم چگونه مطالعه مي كني؟ در حاليكه چگونگي و نحوه مطالعه است كه اشخاص سطحي و افراد ژرف انديش را از يكديگر متمايز مي كند.
2- برخي از كتاب ها را بايد چشيد و بعضي را بايد بلعيد و تنها معدودي از كتابها را بايد خوب جويد و هضم كرد.
3- براي گزينش درست كتاب، پيشگفتار و مقدمه فهرست آن را مطالعه كنيد. زيرا معمولا با مطالعه اين قسمت ها مي توانيد شناختي همه جانبه و برداشتي كلي نسبت به كل كتاب به دست آوريد.
4- هدف زود تمام كردن كتاب نيست بلكه خوب تمام كردن كتاب يا خوب خواندن آن مورد نظر است بديهي است كه كيفيت مطالعه بر كميت ارجح است. نظامي گنجوي مي گويد:

چگونه فرزندانمان را به مطالعه علاقمند كنيم؟

1- تجربه نشان داده است كه اگر كودكي از همان دوران كودكي حتي دوران نوزادي با كتاب سر و كار داشته باشد در نوجواني و جواني از علاقمندان به كتاب خواهد شد و در مدرسه از اعتماد به نفس بيشتري برخوردار خواهد شد.
2- پدر و مادر مطالب را با صداي بلند بخوانند و مطالب را براي فرزندان از روي كتاب بخوانند و براي آنها تعريف كنند.
3- متخصصان آموزش معتقدند كه نوزاد در شكم مادر مي تواند صداهاي بيرون را تشخيص دهد و از هفته بيستم بارداري مادر، قادر به شنيدن صداهاي خارج از رحم مادر است. در يك مطالعه كه بر روي تعدادي از مادران انجام شد از آنها خواسته شد در طول دوران بارداري با صداي بلند شعرهاي مهد كودك را به تكرار بخوانند. تمامي نوزادان پس از تولد نسبت به همان اشعار پاسخ و واكنش مثبت نشان دادند. دانشمندان علوم قرآني نيز با استفاده از اين روش، به مادران باردار توصيه مي كند در صورتي كه مي خواهند فرزندان آنان در آينده حافظ قرآن شوند هر روز مقداري آيات قرآن را با صداي بلند قرائت كنند.
4- در هنگام قرائت كتاب براي كودك او را تشويق كنيد تا حدس بزند چه اتفاقي پس از آن خواهد افتاد، و او را براي بدست آوردن جواب صحيح ياري نمائيد و در صورت جواب صحيح او را مورد تشويق قرار دهيد. و اين روش را ادامه دهيد.
5- هر از چند وقت يكبار كتابهاي گذشته را آورده و با يادآوري مطالب گذشته حافظه او را تقويت كنيد.
6- يكي از بهترين فعاليت ها براي كودكان در اوقات فراغت مطالعه كردن است. امروزه هر كسي بتواند اوقات فراغت خود را به نحو صحيح سپري كند كمتر در معرض خطر و آسيب ها قرار مي گيرد.
7- مقابل ديدگان فرزندان كتاب بخوانيد، تا الگوي مناسبي براي آنها باشيد.
8- ما در قبال فرداي كودكان خود مسئوليم و نمي توانيم با بهانه هاي واهي از اين خوراك فرهنگي و معنوي غافل شويم. اگر پدر و مادري كه از سر كار و بازار به خانه برمي گردد يك كتاب نيز براي فرزندش خريداري كند اين عمل ناخودآگاه انس با كتاب را در كودك ايجاد خواهد كرد.
9- پدران و مادران و اولياي مدرسه بازديد از كتابخانه هاي عمومي و مهم را فراموش نكنند.

چند توصيه به پدران و مادران

1- سعي كنيد نزديك ترين كتابخانه عمومي محل سكونت خود را شناسايي كنيد و فرزند خود را به عضويت آن در آوريد و از آنجا كتاب امانت بگيريد و مطالعه نمائيد.
2- سعي كنيد گاهي تلويزيون را خاموش كنيد و به مطالعه بپردازيد.
3- سعي كنيد با افراد اهل مطالعه و انديشمند بيشتر در ارتباط باشيد و با آنها رفت و آمد كنيد تا شوق مطالعه در شما و خانواده شعله ور شود.
4- سعي كنيد در پيش چشم فرزندان كتاب و مجله بخوانيد.
5- سعي كنيد با مشورت كارشناسان براي فرزند خود مسير مطالعاتي و برنامه كتابخواني تنظيم نماييد و بر اساس آن عمل كنيد.

فقر شديد كتابخانه

1- بر اساس آماري كه برخي نشريات منتشر كرده اند هم اكنون 1573 باب كتابخانه با ظرفيتي معادل 102806 صندلي و تعداد 14572623 جلد كتاب با 44 ميليون مراجعه كننده در كشور وجود دارند. البته نمي دانيم اين آمارها چقدر دقيق است و آيا كتابخانه هاي خارج از مديريت ارشاد را نيز شامل مي شود يا نه؟ به هر صورت اين مقدار كتابخانه و كتاب قابل بررسي و نيازمند مديريت و برنامه ريزي دقيق تر و حساب شده تر است.
2- آمارهاي موجود نشان مي دهد كه سوئد با حدود 6 ميليون نفر جمعيت چهار هزار كتابخانه و چهار تا پنج هزار كتابخانه عمومي دارد. به بيان ديگر سوئد با داشتن يك هفتم جمعيت ما حدود هفت برابر ما كتابخانه عمومي دارد. اين در حالي است كه كتابخانه هاي عمومي تحت پوشش وزارت ارشاد 1573 واحد است.
3- به اين نكته توجه كنيد، در هر سال به طور ميانگين به ازاي هر صد ايراني 962 جلد كتاب به كتابخانه هاي عمومي كشور افزوده مي شود. يعني رقمي حدود 550 هزار جلد در يكسال، اين در حالي است كه روند افزايش ساليانه كتاب به طور متوسط در فنلاند يك ميليون و 800 هزار جلد كتاب و در مالزي 886673 و در لهستان 4298684 جلد كتاب به كتابخانه هاي اين كشورها اضافه مي شود.

نقش مسجد در گسترش فرهنگ مطالعه

در طول تاريخ مسجد نقش مهم و اساسي در امورات اجتماعي و فرهنگي مسلمان ايفا كرده است. چه در زمان پيامبر و اميرالمومنين(ع) كه مساجد علاوه بر محل عبادت بودن دارالقضاء و دارالحكومه مسلمانان بوده است و چه بعد از آن همواره محل نشر فرهنگ و معارف ديني شناخته شده است. مسجد اولين مكاني بوده كه در جامعه اسلامي كتاب به آنجا راه پيدا كرد. در هر مسجدي كتابخانه اي ايجاد شد با افزايش كتابها اين كتابخانه ها به مراكز تعليم و تربيت تبديل مي شوند. وجود هزاران وقف نامه و اهداء قرآن و كتب مذهبي و علمي به مساجد از سوي افراد مختلف بويژه دانشمندان باعث بوجود آمدن كتابخانه ها بوده است. كتابخانه همواره در مساجد بعنوان يك نهاد فرهنگي و آموزشي محسوب مي شده است. چه بسا در زمانهائيكه كتابخانه هاي دولتي هنوز بوجود نيامده بود كتابخانه هاي مساجد كه با همت واقفين و دانشمندان راه اندازي مي شد اين نياز را پاسخ مي داد و در خدمت علاقمندان بود. دكتر زيگريدهونكه مستشرق اروپايي در اين خصوص چنين مي گويد: در ده تا دوازه جلد فهرست بزرگ كتابخانه شهري را صورت برداري كرده بودند هر مسجد كتابخانه اي داشت. در كتابخانه رصدخانه مراغه تعداد چهارصد هزار جلد كتاب جمع آوري شده بود.

راديو و تلويزيون و كتاب

1- مردم ما معمولا اينگونه اند كه اگر مي خواهند كتاب داستاني بخوانند. نه به اين عنوان كه مي خواهند كتاب بخوانند بلكه بخاطر اينكه دنبال قصه هستيم مي خوانيم. حالا اگر اين قصه را بتوان در راديو و تلويزيون شنيد به طرف كتاب نمي روند. اگر به يك وسيله شنيداري دسترسي نداشته و يا علاقه نداشته باشند ناچارا سراغ كتاب مي روند.
2- امروز اينترنت به شدت گسترش پيدا كرده و قبل از اينكه بعضي ها مطالعه را تجربه كنند آنرا جايگزين مطالعه مي كنند.
3- تلويزيون تأثير و نفوذ شگفت انگيزي بر افكار و نگرشها، باورها، عواطف و رفتارهاي مخاطبان (بويژه كودكان و نوجوانان) دارد. الگوهايي كه در برنامه هاي تلويزيون به كار گرفته مي شود مي تواند به طور مستقيم و غير مستقيم بر مخاطبان تاثير بگذارد. منابع مطالعات نشان مي دهد تهيه فيلم از روي يك نوشته ادبي، معروفيت آن را صد چندان مي كند و باعث مي شود تا افراد زيادي را به مطالعه و خواندن علاقمند كند.
4- صدا و سيما با آموزش عمومي روشها و اصول صحيح مطالعه، يكي از موانع فرهنگ مطالعه و ركود كتابخواني را بر طرف كند.
5- معرفي نويسندگان ارزشمند و برگزيده كشور و تعظيم و تكريم جايگاه آنان در صدا و سيما.
6- صدا و سيما مي تواند با تاكيد بر نقش و جايگاه قرآن در راهنمايي و دلالت نمودن انسانها به تبيين و روشنگري و تفكر و انديشه (سوره بقره آيه 266 سوره آل عمران آيه 118 و 103 - سوره نساء آيه 82 - سوره يونس آيه 31 - سوره اعراف آيه 142 - سوره انعام آيه 99 - سوره غافر آيه 21 و 83 - ) كه همگي ناظر بر موضوع كتابخواني كتاب و مطالعه است. آنها را بدان سمت سوق دهد.

موانع و مشكلات مطالعه

1- غلط بودن روش هاي مطالعاتي كه بيشتر جنبه ذهني دارد و اين روش باعث خستگي و ايجاد و شكاف ميان كتاب و مطالعه كننده مي شود.
الف- بسياري از مطالعه كنندگان با يادداشت كردن و خلاصه نويسي و... بيگانه هستند. حداقل مي توان با استفاده از ابزار كوچكي مثل مداد با كشيدن خط زير مطالب مهم در آينده از نتيجه مطالعه خود بهره برد.
ب- در صورتي كه مطالعه بي جهت بوده و از روي بي انگيزگي و بي علاقگي انجام شود فرد دچار كتاب زدگي شده و شخص از مطالعه فاصله مي گيرد.
2- گراني قيمت كتاب: يكي از دلايل دوري افراد از كتاب گراني قيمت آن است. البته براي حل اين مشكل مي توان عضو كتابخانه شد و يا با دوستان خود كتابهايتان را به همديگر امانت دهيد و يا به صورت مشترك كتاب بخريد.
3- بيسوادي والدين: اشتغال بيش از حد آنان، وجود انواع وسايل اطلاع رساني صوتي، تصويري و الكترونيكي و مشكلات اقتصادي فرصتي براي مطالعه باقي نگذاشته است. با اين وجود دوره كتاب و كتابخواني به پايان نرسيده است.

چند پيشنهاد در بهبود وضعيت كتاب و كتابخواني

1- كتابخانه هاي كوچك مساجد، تكايا، ارگانها، و روستا ايجاد و تقويت شود و از طرف دولت متولي رسيدگي به آن معين شود.
2- حتي المقدور كتابخانه ها به صورت قفسه باز اداره شوند.
3- كتابهاي اضافي و تكراري كتابخانه ها كه حداكثر مورد استفاده قرار نمي گيرد خارج شده و در بخش ويژه نگهداري شود و در صورت درخواست به علاقمندان به صورت امانت داده شود.
4- اتحاديه هاي صنفي در محل كار خود كتابخانه با موضوعات اختصاصي، صنفي و عمومي جهت استفاده اعضاء تشكيل شود.
5- در ادارات و سازمانها، كتابخانه تاسيس شده تا نيازهاي عمومي، ديني و تخصصي آنان را تامين كند.
6- در كنار مصلاهاي نمازجمعه يك كتابخانه و قرائت خانه (ويژه خواهران و برادران) تاسيس شود.
7- مسابقات كتابخواني و خلاصه نويسي بين اعضاي كتابخانه ها و همچنين براي عموم برگزار شود.
8- ارتباط بين كتابخانه با مسجد و حوزه علميه، مصلاي نماز جمعه برقرار شده و موانع موجود برداشته شود.
9- در شهركهاي جديدالتاسيس در هر محله يك كتابخانه در نظر گرفته شود و به امكانات لازم تجهيز شود.
01- در بيمارستان ها در هر بحش كتابخانه اي تشكيل شود و با توجه به نياز مريض ها كتاب اختصاص داده شود.
11- به كتاب و كتابخواني بهاي لازم داده شود و يكصدم بودجه اي را كه براي تربيت بدني و اعزام تيم هاي ورزشي به خارج از كشور هزينه مي شود صرف فكر و فرهنگ شود.
21- صداوسيما گامهايي در جهت معرفي كتابخانه ها، كتابخانه هاي فعال را معرفي كند.
31- خيرين همانگونه كه در امر مدرسه سازي- مسجدسازي و مراكز عمومي فعاليت چشمگير دارند، در امر كتابخانه سازي و تجهيز و تامين نيازمنديهاي آنها نيز قدم بردارند.
41- سيره بزرگان جهان اسلام در باب مطالعه و كتابخواني تدوين و در تيراژ وسيع منتشر شود، مثلا سيره علامه اميني، امام خميني(ره) علامه طباطبائي آيت الله نجفي مرعشي و... براي نسل جوان تبيين شود.
51- علاوه بر قرآن و نهج البلاغه و صحيفه سجاديه، كتابهاي مفيد بويژه كتابهايي در زمينه روش همسرداري و تربيت فرزند، ازدواج موفق و اخلاق زناشويي پيش بيني شده و به زوج هاي جوان اهداء شود.
61- توسط صداوسيما روشهاي صحيح مطالعه آموزش داده شود.
71- در كتابهاي درسي فصل هايي به روشهاي صحيح مطالعه اختصاص داده شود.
81- جلب توجه افكار عمومي نسبت به موضوع اهميت كتاب و كتابخواني و توسعه كتابخواني و توسعه كتابخانه ها.
91- از كتابهاي جيبي استفاده كنيد و آنرا هميشه همراه داشته باشد و هر جايي كه امكان استفاده و مطالعه بود از آنها بهره ببريد.
02- سعي كنيد در محيط كار خود شرايطي را فراهم كنيد تا بتوانيد لحظاتي را به مطالعه بپردازيد.
12- در كلاس درس و يا در جمع هاي بزرگ كه به مناسبت هاي خاص مثل اعياد، جشن ها، رحلت ها يا اتفاقات و حوادث مهم رخ مي دهد كتاب معرفي كنيد و مردم را تشويق به مطالعه آن كتاب نمائيد.
22- اگر مي خواهيد فرهنگ كتابخواني در مدارس ما گسترش يابد، تجديدنظر در سياست هاي فرهنگي مرتبط با كتاب در وزارت آموزش و پرورش الزامي است.
32- براي تربيت دانش آموز كتابخوان به معلم كتابخوان و كتاب دوست نياز داريم كه متأسفانه در حال حاضر تعداد اين افراد بسيار كم است.
منبع: روز نامه كيهان