تاریخ مطالعه

تاریخ بشر همواره شاهد پدیده های گوناگونی بوده که موجب دگرگونی در شیوه های متعدد کتاب خوانی شده است. آنچه که از آثار و شواهد برمی آید، کتاب و کتاب خوانی قامتی به بلندای تاریخ تمدن بشری دارد

چرا که پس از ابداع خط که می توان از آن به عنوان نخستین پدیده شگرف در تاریخ یاد کرد، به وجود آمدن کتابخانه ها بودند که نشان دهنده تاریخ مطالعه در میان انسان ها می باشند.

تاریخ گواه است که نخستین گرایش به کتاب و کتاب خوانی حتی در قرون وسطی (قبل از میلاد مسیح تا سال ۵۰۰ میلادی) وجود داشته است. سومریان در ۲۷۰۰ سال پیش از میلاد مسیح دارای کتابخانه بوده اند. از خرابه های شهرهای باستانی سومریان نیز شواهدی یافت شده استرکه نشان می دهد مردم در آن زمان دارای کتابخانه های شخصی، مذهبی و دولتی بوده اند.

کتابخانه «تلو» «Tello» که دارای بیش از سی هزار لوح گلی بوده است، شاهد براین مطلب می باشد. از دیگر کتابخانه های باستانی می شود به کتابخانه آشوریان اشاره کرد.

آشوربانیپال (Asurbanipal) را به حق می توان یک پادشاه و یک کتابدار باستانی در تاریخ کتاب و کتابخوانی نامید. زمانی که کتابخانه وی در نینوا کشف شد، حاوی بیست هزار لوح گلی بود که برحسب موضوع یا نوع مرتب شده بودند و هر کدام نشانه شناسایی داشتند.

همزمان با پیشرفت آشوریان در نینوا، فینیقی ها، سومریان و یونانی ها نیز پشرفت می کردند که تمامی این پیشرفت ها مدیون انتقال فرهنگ ها و تمدن ها بوده است. در این میان نقش اساسی و کلیدی را مراکز فرهنگی از جمله کتابخانه ها عهده داشتند.

مشخصه بارز فرهنگی یونان، بالارفتن سطح ادبیات بود که پیشرفت چشمگیری داشت. از این دوره با عنوان عصر کلاسیک یا عصر طلایی تمدن یونان یاد می شود و از افراد معروف و بارز این دوره مانند سوفوکل، پوریپید، هردوت و فلسفه سقراط آثار ادبی فراوانی به جا مانده است.

بزرگترین کتابخانه یونان در شهر اسکندریه بود که بطلمیوس آن را تاسیس کرد و بالغ بر هزار هزار تومار پاپیروس داشت. این کتابخانه سراپیوم نام داشت و در معبد سراپیس قرار گرفته بود که در هنگام سلطه تئودو سیوس کبیر (Theodosius the Great) (۳۷۹-۹۳۵ بعد از میلاد) که بسیاری از معابد بت پرستان را ریشه کن کرد، از بین رفت.

کتابخانه دیگر که (موزه) (Musion) نام داشت در حدود دویست هزار تومار باپیروس را در خود جای داده بود. این کتابخانه نیز ۴۷ سال قبل از میلاد مسیح توسط ژولیوس رومی به آتش کشیده شد.

کتابداران بسیار مشهور و دانشمندان بزرگی در کتابخانه های اسکندریه فعالیت می کردند که کتابداری کار فرعی آن ها محسوب می شد، مانند دمتریوس (Demetrus)، زنودوتوس افیسوسی (Zenodotus of Ephesus)، کالیما خوس (Callimachus) و اریستاخوس (Aristarchus) که همگی از ارج و قرب بسیاری برخوردار بودند.

نه تنها در مغرب زمین بلکه حفاری ها نشان می دهد که کهن ترین کتابخانه ها در هند باستان و چین باستان و حتی خاورمیانه وجود داشته است. کتابخانه های هند باستان با شکل گیری سازمان های آموزشی، نهادهای فرهنگی و دانشگاه ها به وجود آمد. دانشگاه نالاندا (Nalanda) که در سال ۴۰۰ میلادی از بزرگترین دانشگاه های هند بود، کتابخانه ای بزرگ و معتبر داشت.

در این کتابخانه ها آثار و متون بودایی و غیربودایی در اختیار بود. نسخ خطی که در این کتابخانه ها وجود داشت، بر برگ های خرما که در روپوشی پارچه ای و ضخیم قرار داشت و در رف های سنگی یا آجری نگهداری می شد. از دانشگاه های معروف هند باستان تاکسیلا (Taxilla) است که کتابخانه ای معتبر نیز داشت.



کهن ترین اطلاعات در مورد کتابخانه های چین به زبان لائوتسه فیلسوف مشهور سده هفتم پیش از میلاد باز می گردد. او کتابدار و یا به زبان بهتر کتاب بان امپراطوری سلسله چو (Chou) بود. در سال ۲۰۷ قبل از میلاد و با روی کار آمدن سلسله هان در چین، استنساخ کتاب و انتشار آن مورد تشویق قرار گرفت.

در آن زمان به منظور حفظ ارزشمندی کتاب و پاسداشت میراث گذشتگان، فرستادگان ویژه ای به کتابخانه های شخصی یا معابد روانه می کردند تا در صورت مشاهده کتاب جدید، آن را در مقابل پرداخت پول به صاحبش، به امانت گرفته و از روی آن برای کتابخانه واقع در قصر امپراطور نسخه برداری می کردند.

این موارد همه حاکی از اهمیت کتاب برای مردمان تمامی اعصار گذشته؛ چه در میان پادشاهان و چه در میان مردم عادی بوده است و اقدامات صورت گرفته در جهت حفظ و نگهداری کتاب ها، بیانگر توجه آن ها به این مساله است. از دیگر اقدامات ایشان که بار دیگر اهمیت این مطلب را بیان می کند، ترویج و ارزش گذاری بر علم اندوزی بود.

پادشاهان و امپراطوران باستان تنها به کسانی اجازه بهره وری از کتابخانه های شخصی را اعطا می کردند که از مدارج علمی بالایی برخوردار بودند. در بلاد شام نیز آثاری از کتابخانه های قدیمی به دست آمده است.

این ناحیه که شامل سوریه، بخش هایی از لبنان، فلسطین و ترکیه می شود، شاهد ظهور تمدن هایی از اقوام سامی بود که کتابخانه هایی را تاسیس کردند.

یکی از این کتابخانه ها، کتابخانه «ایبله» نام داشت. این کتابخانه طی دهه های گذشته در «تل مردیخ» واقع در ۵۵ کیلومتری جنوب غربی شهر حلب در سوریه کشف شده است، یعنی همان جایی که در زمان های قدیم شهر نیرومند و ثروتمند ایبله قرار داشته است. این کهن ترین کتابخانه ای است که تاکنون در خاورمیانه کشف شده است.

مهمترین کتیبه همه دوران های تاریخی، کتیبه داریوش در کوه بیستون است. دوران آشوری، بابلی و عیلامی دورانی است که اولین کتابها تنها در یک صفحه نوشته می شدند.

اولین و مهمترین کتابخانه جهان کتابخانه آشور بانی پال بود که تعداد ۹۱۰ هزار لوح نوشته شده داشت. پس از آن زمان، صفحه کتاب بر دیوار کوه لوح گلی ،پاپیروس یا حتی پوست و چرم بود تا وقتی که خط مدور در خط پدید آمد.

در دوران ساسانیان آموزش خواندن و نوشتن به بعضی از طبقات اختصاص داشت. «یزد گرد سوم»به کتاب و کتابت توجه کرد و حتی «ارداویراف نامه» و«خدای نامه» که اساس شاهنامه هستند، در آن دوره جمع آوری شدند. با ورود اسلام به ایران و تغییر و تحولات اجتماعی ،جامعه فشرده ساسانی باز شد و خود را بازیافت.

«شاهنامه فردوسی»، «التفهیم» و سایر کتابهای ابوریحان بیرونی، «شفا» و «قانون» ابن سینا ،«الحاوی» زکریای رازی، کتابهای فارابی و…هر کدام نشانه هایی از فکر و اندیشه و هویت و مفهوم ایرانی است.
روایت است که شاه عباس صفوی، مانع ورود ماشین چاپ به ایران شد ، در حالی که این دستگاه مهمترین اختراع عصر رنسانس بود و باعث وقوع رنسانس در اروپا شد. این ماشین، علم و کتاب را از انحصار خواص بیرون آورد و به عوام رساند و موجب توسعه ای عظیم شد.

تعجب نیاکان ما از نحوه مطالعه ما 
کتابهای الکترونیکی یا e-book
کتابهای الکترونیکی کتابهایی هستند که به شکل فایلهایی دیجیتال تولید و خوانده می شوند. کتابهای الکترونیکی صرفاً نسخه های الکترونیکی مطالب مکتوب نیستند، بلکه می توانند علاوه بر متن و تصویر، فیلم، صوت و پویانمایی را نیز شامل شوند.

در سال ۱۹۷۰ میلادی جنبشی تحت عنوان پروژه گوتنبرگ شکل گرفته است که هدف آن تبدیل کتابهای عادی به کتابهای الکترونیک است. هزاران کتاب که تا کنون در کتابخانه ها یا کلکسیون های خصوصی موجود بودند امروزه در قالب کتابهای الکترونیکی شکل گرفته و در دسترس همگان قرار می گیرند.

در سال ۱۹۹۱ ،شرکت سونی برای اولین بار ابزار مطالعه کتاب الکترونیک را در آمریکا عرضه کرد. این دستگاه قادر بود محتویات یک دیسک نوری ۸ سانتی متری را با ظرفیت ذخیره سازی یکصد هزار صفحه متن نمایش دهد. در سال ۱۹۹۶ حدود ۲۵۰ عنوان کتاب بر روی شبکه اینترنت قرار گرفت.

تا پایان قرن بیستم هزاران جلد کتاب به صورت دیجیتال از طریق اینترنت در دسترس کاربران قرار گرفت. حدوداً از سال ۲۰۰۰ به بعد فروش ای بوک از طریق اینترنت افزایش یافت و مشتری های زیادی از طریق تجارت الکترونیک اقدام به خرید کتابهای چاپی و الکترونیکی کردند.

سادگی اجرا،جستجو در متن ،داشتن قالب زیباتر ،منسجم بودن مطالب،امکان عرضه یا فروش ساده تر و سریعتر و داشتن قابلیت های افزودن امکانات مالتی مدیا و..از جمله ویژگیهایی هستند که کتابهای الکترونیک را به عنوان یک رسانه نوپا و رو به رشد از سایر رسانه هایی از این دست ممتاز می گرداند.

منبع
بخش تحلیل و تولید محتوا پرتال فرهنگی راسخون

بخشی از این متن توسط هانیه میرزاعلی مازندرانی تهیه شده است