ضرورت حکومت عدل جهاني (3. راه عقلي )

ج – راه عقلي

موضوع را از اين زاويه با ذکر چند مقدمه پي مي گيريم :

مقدمه ي اول

خداوند متعال انسان را عبث و بيهوده خلق نکرده و او را به حال خود وانگذاشته است، بلکه هدف از خلقت – در عين بي نيازي از خلق – همان رسيدن خلق به مصالح بزرگي است که کمال بشر به سبب آن ها ، تحقق مي پذيرد.
خداوند متعال مي فرمايد: ( و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون )؛(1) « ما ، جن و انس را تنها براي عبادت خالص خداوند، خلق کرديم » .
آنچه به معناي وسيع از اين آيه استفاده مي شود اين که هدف نهايي از خلقت ، دسترسي بشر به کمال خود است که با توجيه عقيده و انحصار رفتار انسان بر طاعت خدا و عدالت او در هر حرکت و سکوني حاصل مي گردد.
اين کمال عالي براي انسان ، از چند جنبه قابل طرح است :
جنبه ي اول – جنبه ي فردي است به اين معنا که هدف از خلقت ، آن است که افراد به کمال مطلوب خود برسند.
جنبه ي دوم – جنبه ي اجتماعي است، به اين معنا که در جامعه ، مجتمعي کامل و بشري متکامل ايجاد گردد که زندگي افراد آن جامعه، براساس عدل و اخلاص است و از هرکاري که با هدف عالي خلقت او منافات دارند، دورند.
جنبه ي سوم – جنبه ي حکومتي است ، به اين معنا که در جامعه ، حکومتي براساس عدل و حق ، حاکم شده که احکام آن برگرفته از دستورات الهي است .

مقدمه ي دوم

حال که غرض از خلقت ، مشخص شد، پس خداوند متعال بايد هر امري را که در جهت اين هدف بزرگ است، ايجاد کند، و هر چيزي را که ممکن است مانع تحقق آن هدف گردد از ميان بردارد، ولو تحقق اين هدف مستلزم برهم خوردن قوانين طبيعت و ايجاد معجزات است، بايد آن معجزه را در خارج ايجاد کند؛ زيرا هدف از ايجاد قوانين طبيعي ، به اجرا گذاشتن اهداف خلقت است و اگر تحقق اهداف خلقت، متوقف بر به هم خوردن قوانين نظام طبيعي است به ناچار بايد معجزات تحقق يابد.

مقدمه ي سوم

با مراجعه ي به تاريخ ، به طور قطع پي مي بريم که اين هدف الهي که در اين آيه به آن اشاره شده و عقل نيز به آن پي مي برد، در طول تاريخ بشريت هنوز تحقق نيافته است، پس بايد به اين نتيجه برسيم که اين حکومت عدل جهاني و توحيدي در آينده ي عمر بشريت ، با مشيت الهي تحقق خواهد يافت.
نتيجه اي را که از اين آيه ي شريفه گرفتيم به طور وضوح مي توان از آيات ديگر مانند موارد زير نيز نتيجه گرفت:
1- (وعد الله الذين آمنوا منکم و عملوا الصالحات ليستخلفنهم في الأرض کما استخلف الذين من قبلهم و ليمکنن لهم دينهم الذي ارتضي لهم و ليبدلنهم من بعد خوفهم أمنا يعبدونني لا يشرکون بي شيئا و من کفر بعد ذلک فأولئک هم الفاسقون) ؛ (2) « خداوند به کساني از شما که ايمان آورده و کارهاي شايسته انجام داده اند وعده مي دهد که قطعا آنان را حکمران روي زمين خواهد کرد، همان گونه که به پيشينيان آن ها خلافت روي زمين را بخشيد ؛ و دين و آييني را که براي آنان پسنديده ، پابرجا و ريشه دار خواهد ساخت؛ و ترسشان را به امنيت و آرامش مبدل مي کند، آنچنان که تنها مرا مي پرستند و چيزي را شريک من نخواهند ساخت . و کساني که پس از آن کافر شوند، آن ها فاسقانند.»
در اين آيه ي شريفه قرايني وجود دارد که نشان مي دهد مراد آيه ، عصر ظهور حکومت جهاني است:
الف – کلمه ي « الارض » که با نبود قرينه بر انصراف به موضع خاصي ، ظهور در عموم دارد.
ب- تمکين تام و استقرار حقيقي دين ، بدون سيادت و تسلط دين بر کل عالم ، تحقق نمي پذيرد.
ج- خوف ، به طور کلي ، به امن و امان متبدل نمي شود، مگر بعد از آن که سلطه ي دين بر کل روي زمين فراگير شود.
2- (هو الذي أرسل رسوله بالهدي و دين الحق ليظهره علي الدين کله ولو کره المشرکون ) ؛ (3) « او خدايي است که رسول خود را با دين حق ، به هدايت خلق فرستاد تا بر همه ي اديان جهان، تسلط و برتري دهد».
در اين آيه نيز قرايني وجود دارد که حکومت عدل جهاني را مي رساند.
الف- حرف «ل» در جمله ي « ليظهره» دلالت بر علت و غايت دارد. به اين بيان که سبب فروفرستادن شريعت اسلام ، غلبه دادن آن بر جميع اديان و عقايد است و اين ، تنها با سيطره ي دين حق در کل جهان تحقق مي يابد . و از آن رو که اهداف الهي، غيرقابل تخلف است، لذا اين هدف در آينده ، تحقق خواهد پذيرفت.
ب- ضمير «ه» در ( ليظهره ) به جهت نزديکي آن به واژه ي « دين » و نيز به جهت لزوم سنخيت ميان غالب و مغلوب ، به «دين» برمي گردد ، نه پيامبر صلي الله عليه و آله .
و از آنجا که مغلوب ، جميع اديان است، پس غالب نيز از جنس اديان مي باشد که همان دين حق است.
از مجموع مقدمات گذشته پي مي بريم که براي تحقق اهداف خلقت، خصوصا خلقت انسان – از آن جهت که افعال خداوند هدفمند است – بايد زمينه ي حکومت عدل جهاني و توحيدي فراهم شود ، و با عنايات و توجهات خاص الهي ، رهبري الهي و معصوم ، ظهور کند تا آن حکومت در روي زمين، تحقق يابد و افراد جامعه نيز در سايه ي آن حکومت الهي ، به کمال مطلوب خود برسند.
اين حکومت عدل جهاني و توحيدي ، گرچه تاکنون شرايطش تحقق نيافته ، ولي در گذر زمان ، با تحقق شرايطش در آخرالزمان ، تحقق پيدا خواهد کرد.

تفاوت راه فطري و عقلي

1- گاهي اشخاصي را مي يابيم که بر اثر عوامل مختلف معرفتي و رواني ، نسبت به مباحث مهدويت موضعي شکاکانه اتخاذ مي کنند و به اشکالي تراشي و شبهه آفريني مي پردازند.
بديهي است که راه فطري که بر پايه ي امور فطري استوار بوده و با وجدان هاي بيدار و ذهن هاي صاف و بي آلايش مردمان ، سروکار دارد، براي اقناع چنين اشخاصي ، کفايت نمي کند. در اين جا است که دليل عقلي ، راهگشا مي شود و مي تواند در خلال احتجاجات و مناظره ي کلامي ، حقانيت اعتقاد به مهدويت را به اثبات برساند.
بنابراين، امتياز دليل عقلي آن است که در مقام احتجاج و مناظره با منکران ، کارايي بيشتري دارد، و اگر در هدايت منکران لجوج و متعصب ، توفيق نيابد ، دست کم ، از تأثير شبهات آنان در ساير افراد جلوگيري مي کند و نامعقول بودن ادله ي آنان را آشکار مي سازد.
2- استدلال عقلي ، مي تواند در تقويت اعتقاد ديني ، مؤثر باشد، زيرا هرگاه عقل انسان در برابر مطلبي خاضع گردد و به آن گردن نهد، قلب و دل او گرايش بيشتري به آن مي يابد.
3- اعتقاد انسان ، اگر بر عواطف مبتني باشد، مي تواند بر اثر شبهات ترديد آفرين ، دچار تزلزل گردد. در اين موارد، يافتن مباني استوار عقلي و زدودن شک ها و ترديدها در سايه ي آن ، نقش مهمي در پيشگيري و يا جبران آسيب هاي وارد شده دارد.

پي نوشت :

1- ذاريات /56 .
2- نور /55.
3- توبه /33.

برگرفته از کتاب فلسفه حکومت عدل جهاني