ره توشه هایی از عید سعید فطر
ره توشه هایی از عید سعید فطر
ره توشه هایی از عید سعید فطر
فرا رسيدن روز مبارك عيد فطر، نويد بخش تحوّلاتي سرنوشت ساز در زندگي اهل ايمان است. چرا كه عيد فطر يكي از ايام اللّه، زمينه ساز وحدت كلمه براي مسلمانان و تقويت اتحاد و اراده آنان، تجديد حيات دوباره براي اسلام، دميدن روح ايمان و سرور و نشاط براي بندگان الهي، روز نمايش عظمت دين و بازگشت دوباره به فطرت انساني و بالاخره روز فتح و پيروزي در جهاد اكبر براي رهروان خداجوي ميباشد. در شب و روز عيد فطر، اهل ايمان از سوئي به شب زنده داري و نماز و دعا ميپردازند و از سوئي ديگر با زمزمه زيارت امام حسين(علیه السلام) با آن حضرت و مقاصد آسمانياش پيمان مجدد امضاء كرده و روح حماسه و عرفان و فداكاري را در وجودشان احياء ميكنند. اين اعمال معنوي آنان را براي پرواز در عالم ملكوت به همراه قدسيان آماده ميكند و آنان بدين وسيله از قيد و بند مادّيات و علاقههاي بيارزش رهائي يافته و با دلي سرشار از شوق ايمان و عشق به خدا زندگي نويني را آغاز ميكنند. چه زيباست كه تمام اقشار جامعه از اين فرصت به دست آمده در راه اعتلاي كلمه حق و توسعه و ترويج معارف حياتبخش الهي بهره گرفته و خود را يك سال ديگر در پناه ايمان و مصونيت بيمه كنند. در آن روز مسلمانان با شوق وصف ناپذيري از عبادات و رياضات شبهاي ماه رمضان و شبهاي قدر و زيباترين لحظات ارتباط با خداوند فارغ شده و در اجتماع روز فطر صف ميكشند و اتّحاد و يگانگي و برادري و همدلي خود را به نمايش گذاشته و بار ديگر دست رد به سينه شيطان و شيطان صفتان ميزنند و هم نوا با برادران ديني خود، پروردگار با عظمت را صدا كرده و توفيق در تمام كارهاي خير و دوري از تمام بديها رابه همراه حضرت محمّد و آلش ـ كه درود خدا بر آنان باد ـ از درگاه خداوند درخواست ميكنند. در همين راستا به برخي از دستاوردهاي اين روز باشكوه اشاره كرده و روح و جان خويش را با آموختن درسهائي از آن صفا ميبخشيم به اميد اينكه ره توشههائي را براي سلوك به سوي حق به دست آوريم.
در اجتماع بزرگ مسلمانان در روز عید فطر، ميتوان پيامهاي مهم و حياتبخش اسلام را به گوش حاضرين رساند چرا كه برخي افراد فقط در چنين روزي فرصت راهيابي به مجالس مذهبي را پيدا ميكنند و در چنين فضائي آمادگي شنيدن مطالب معنوي و دستورات انسان ساز اسلامي را دارند. به همين جهت اميرمؤمنان علي(علیه السلام) در يكي از خطبههاي خويش در روز عيد فطر بعد از حمد و ثناي الهي و فراهم نمودن زمينه پيامهاي آسماني به بيان مهمترين دستوارت الهي پرداخته و اهم احكام كليدي را به نمازگزاران فطر ميآموزد در فرازهائي از گزارشي كه شيخ صدوق از بيانات اميرمؤمنان علي(علیه السلام) در خطبه عيد فطر آورده است چنين ميخوانيم: «انّ هذا اليوم جعله اللّه لكم عيداً و جعلكم له اهلاً فاذكروا اللّه يذكركم و ادعوه يستجب لكم؛امروز را خداوند متعال براي شما عيد قرار داده است و به شما شايستگي آنرا عنايت فرموده پس شما هم به شكرانه آن خدا را ياد كنيد تا شما را ياد كند و او را بخوانيد تا شما را اجابت كند به يكي از مهمترين اعمال روز عيد فطر كه پرداخت زكات فطره است اشاره كرده و اهمّيت آنرا متذكر ميشود، چرا كه اگر زكات فطره از صورت پرداخت فردي به سمت بُعد اجتماعي آن سوق داده شود پشتوانه و سرمايه مهم اقتصادي در حلّ مشكلات مردم خواهد بود. ايجاد مراكز درماني، تأسيس كانونهاي علمي و صنعتي براي اشتغالزائي بيكاران جامعه، سرمايه گذاري براي مسائل بهداشتي و عمران محيط زيست، تقويت بنيه دفاعي مسلمانان و حراست از مرزهاي اسلامي، توسعه فرهنگ عمومي و ديني و ايجاد مؤسسات پژوهشي و تحقيقاتي برخي از دستاوردهاي پرداخت زكات فطره در روز عيد است كه در صورت جمع آوري و مصرف صحيح اين بودجه ديني به دست خواهد آمد. ؛ چه بسيار از عالمان متعهد و مبلغان پر تلاشي كه از همين زاويه به توسعه و ترويج معارف عالي اسلام پرداختهاند.
به همين جهت امير مؤمنان مردم را به پرداخت دَينِ شرعي خويش تشويق نموده و با ياد آوري اهمّيت موضوع ميفرمايد: «و اَدّوا فِطرَتَكُم، فَاِنَّها سُنَّةُ نَبيِّكُم وَ فَريضَةٌ مِن رَبِّكُم فَليُؤدّها كُلُّ اِمرِءٍ مِنكُم عَنهُ وَ عَن عيالِهِ كُلِّهِم ذَكَرِهِم وَ اُنثاهُم، صَغيرِهِم و كَبيرِهِم وَ حُرِّهِم و مَملُوكِهِم عَن كُلِّ اِنسانٍ مِنهُم صاعاً مِن بُرٍّ اَوصاعاً مِن تَمرٍ اَو صاعاً مِن شَعيرٍ؛ زكات فطره خود را ـ كه سنت پيامبرتان و فريضه واجبي از سوي پروردگارتان ميباشد ـ هر يك از شما از سوي خود و افراد تحت تكفل خود از زن و مرد، كوچك و بزرگ، آزاد و مملوك يك صاع گندم يا خرما يا جو پرداخت نمايد.» علي(علیه السلام) در فراز ديگري از خطبه خويش به مهمترين دستورات الهي پرداخته و به مسلمانان يادآور ميشود كه: «اطيعوا اللّه فيما فرض اللّه عليكم و امركم به من اقام الصّلوة و ايتاء الزّكوة و حجّ البيت و صوم شهر رمضان و الامر بالمعروف و النّهي عن المنكر و الاحسان الي نساء كم و ما ملكت ايمانكم؛ در مواردي كه خداوند بر شما واجب كرده و به انجام آن امر نموده است از فرمان خداوند اطاعت كنيد، از بپا داشتن نماز، پرداخت زكوة، زيارت خانه خدا، روزه ماه رمضان، امر به معروف و نهي از منكر و نيكي و احسان به همسران و زيردستان خود. مولاي متقيان باتذكر زشتي برخي گناهان كبيره اضافه ميكند كه: «و اطيعوا اللّه فيما نهاكم عنه من قذف المحصنة و ايتان الفاحشة و شرب الخمر و بخس المكثال و نقص الميزان و شهادة الزّور و الفرار من الزّحف؛(1) اي مردم! خدا را در مورد چيزهائي كه شما را نهي كرده اطاعت كنيد و از انجام آن دوري گزينيد كه از جمله نسبت ناروا به زنان شوهر دار و آبرومند، انجام اعمال زشت همچون فحشا و شرب خمر، كم فروشي در معاملات، گواهي باطل و دروغ و فرار از ميدان نبرد از مقابل دشمن است. برخي از مردم عيد را به معني نشاط و شادي ظاهري دانسته و با پوشيدن لباسهاي نو و رنگارنگ و با تدارك غذاهاي متنوع و شيريني و شربت و گفتن و خنديدن و سياحت و تفرج بيمحتوا خود را سرگرم ميكنند. در حالي كه عارفان با بصيرت و اولياء خاص الهي با چشم دل به عيد نگريسته و زواياي معنوي آنرا جستجو ميكنند. بخشي از كوششهاي مردان الهي در ايّام عيد بعد اجتماعي دارد كه در حلّ مشكلات برادران ديني،رسيدگي به نيازمندان و محرومان و گرفتاران، شاد و مسرور ساختن برادران و خواهران ديني، كمك به مستضعفان فكري جامعه و اهتمام به مسائل عمومي و مبتلا به مسلمانان جلوه ميكند چرا كه آنها بر اين باورند كه علي(علیه السلام) در مورد ويژگيهاي مردان الهي فرموده است: «نفسه منه في عناءٍ والنّاس منه في راحةٍ اتعب نفسه لآخرته و اراح النّاس من نفسه؛(2) نفس او از دستش در رنج و ناراحتي است امّا مردم(بخاطر خدماتي كه او انجام ميدهد) از او در آسايشاند. او براي (رسيدن به درجات عالي در روز) قيامت خود را به زحمت ميافكند ولي مردم را به رفاه و آسايش ميرساند». و برخي ديگر از فعاليتهاي اهل ايمان مربوط به ارتباط خود و خدايشان است، آنان از آنجائي كه در طول ماه مبارك رمضان با زحمات شبانه روزي خود بر شيطان نفس تسلط يافته و در جهاد بزرگ به پيروزي نائل شدهاند روز عيد فطر را به شكرگزاري و ارتباط نزديكتري با پروردگارشان ميگذرانند:
حضرت امام خميني در اين مورد سخنان قابل توجهي ارائه كرده و ميفرمايد: البته عيدهائي كه اسلام تأسيس فرموده است به حسب نظرهاي مختلفي كه اهل نظر دارند و بحسب قشرهاي مختلفي كه برخورد ميكنند برداشتهاي مختلفي وجود دارد. آن برداشتي كه اهل معرفت از عيد ميكنند، با آن برداشتي كه ديگران ميكنند بسيار متفاوت است. آنها بعد از اينكه در ماه مبارك رمضان آن رياضتها را ميكشند و كشيدند، روز عيد روز لقاي آنهاست لقاء اللّه است آن روز براي آنها. «الغيرك من الظّهور ما ليس لك؛(3) خدايا! براي غير تو چه ظهوري هست كه براي تو نيست.؟!» آنها همه چيز را از او ميدانند و آن روزرا عيد ميكنند براي اينكه بعد از رياضات يوم ورود به حضرت است. و در عيد قربان نيز بعد از اينكه تمام عزيزانشان را از دست دادند، مهيا براي ملاقات ميشوند، بعد از اينكه نفس خودشان را كشتند و هرچه عزيز است در راه خدا از آن گذشتند آن وقت است كه روز لقاء است و جمعه هم در اثر اجتماعاتي كه مسلمين با هم دارند، اهل معرفت مهيا ميشوند براي لقاء اللّه. پس برداشت آنها غير از برداشت ماست و ما اميدواريم كه به تبع اولياء خدا به جلوهاي از آن جلوهها برسيم و ذرهاي از آن معارف در قلب ما واقع بشود.(4)» به همين جهت حضرت امام مجتبي(علیه السلام) هنگامي كه مشاهده كرد عدّهاي از مردم در روز عيد فطر مشغول لهو و لعب و خنده هستند خطاب به يارانش فرمود: خداوند متعال ماه رمضان را معيار آزمايش مردم قرار داده است كه در آن مردم براي كسب مقامات معنوي و بهشتي مسابقه مي دهند عدّهاي در اين مسابقه برنده شده و برخي ديگر از كسب اين مقامات باز ميمانند. كمال شگفتي است از كسي كه بي خبر از نتيجه اين مسابقه به خنديدن و خوشگذراني مشغول است به خدا سوگند! اگر پردهها كنار رورد نيكوكاران به نتائج نيكو رفتاري خود مشغول بوده و بدكاران گرفتار اعمال بد خود هستند.(5)
اين ابيات مولوي تا حدودي بيانگر راز دل ندبه خوانان عيد فطر است كه به مولاي خويش عرضه ميدارند: سر زپايت بر ندارم روز و شب در هوايت بيقرارم روز و شب در ميان اين قطارم روز و شب اي مهار عاشقان در دست تو تا قيامت روزه دارم روز و شب تا كه بگشايم به قندت روزهام عيد باشد روزگارم روز و شب چون زخوان فضل روزه بشكنم انتظارم، انتظارم روز و شب جان روز و جان شب اي جان تو بامه تو عيد دارم روز و شب تا بسالي نيستم موقوف عيد روز و شب را ميشمارم روز و شب زآن شبي كه وعده كردي روز وصل ابر ديده اشك بارم روز و شب بس كه كشت مهر جانم تشنه است .
عارف وارسته حاج ميرزا جواد آقا ملكي تبريزي در اين مورد در كتاب ارزشمند المراقبات(7) مينويسد: بر مؤمن راستين شايسته است امروزه غيبت آن حضرت و غصب حكومت آن حضرت توسط دشمنان، سختي حال شيعيان و رعاياي او را در دست كافران و فاجران بنگرد و ببيند كه به آنان از قتل نفوس و هتك آبرو و غصب اموال و بدي حال و مقام خواري و ابتذال چه ميرسد بايستي خوشحالي او به اندوه زياد و خنده او به گريه و عيد او به ماتم مبدّل گردد و به خواندن دعاي ندبه بسان زن بچه مردهاي بگريد و فرج او را از خدا بخواهد... باري چون خواستي براي نماز عيد بيرون روي كه با امامي نمازگزاري يا خودت امام جماعت شوي برتست كه از مصيبتي كه براي غيبت امام خودت بر تو وارد شده است غافل نباشي، زيرا نماز عيد حق خاص اوست و آن از مقامات معروفه اوست. پس بنگر حال به چه منوال گشته است كه نماز با امام به نماز تو و امثال تو مبدّل شده است و به زمان حضور آن حضرت و اجتماع مؤمنان به نماز او و نمازشان با او تفكر نماي و در پيش خويش ميزان بگير كه چون براي مؤمن خطيب، امام او باشد و سخنش را بشنود و از علومش فرا گيرد حال او چگونه خواهد بود؟! و به آنچه از بركات و انوار زمان حضور آن بزرگوار و نشر عدالت و محوجور و ضلالت و عزت اسلام و حرمت قرآن و رواج ايمان و تكميل عقول و تزكيه قلوب و تحسين اخلاق و رفع شقاق و دفع نفاق ونظر كن و با صداي بلند خود او را ندا ده و به زبان شوق خويش به ساحت مقدس عرضه بدار: اي زاده احمد! آيا راهي به سوي تو هست كه ملاقات شوي؟...اي آقاي من: بك عجّل به جعلت فداكا و تلافي ان كان فيه أتلافي
اگر تلف شدن من در رسيدن به تو باشد، در آن شتاب كن فداي تو شوم. فاختياري ماكان فيه رضاكا و بما شئت في هواك اختبرني و به هرچه بخواهي در راه عشق خودت مرا آزمايش كن كه آنچه را كه رضاي تو در آن است انتخاب ميكنم. هام واستعذب العذاب هناكا بجمال حجبته بجلالٍ
قسم به جمال خودت كه از او پوشيدهاي و جلال خودت كه او را سرگردان ساختهاي و در كوي تو عذاب را شربت گوارا مي داند فيه بقيّة لرجاكا ذات قلبي فأذن له يتمنّا دل من آب شد پس به او اجازه بده كه ترا آرزو كند، در اين قلب نيم رمقي براي اميد و تمناي تو هست.
بنابراين درخواست برقراري دولت كريمه حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه) بهترين پاداش و عيدي است كه ميتوان در روز عيد فطر از خداوند متعال آن را درخواست نمود.
سيدبن طاووس در ضمن اعمال روز عيد از امام باقر(علیه السلام) نقل ميكند: هنگامي كه از منزل خارج شده و به سوي نماز عيد ميروي دعاي اللّهم من تهيّأ را ميخواني و هنگامي كه به نام مبارك حضرت صاحب الزمان(علیه السلام) رسيدي با آرزوي تحقق وعده الهي و استقرار حكومت عدل مهدوي (علیه السلام) ميگويي: « اللّهم افتح لنا فتحاً يسيراً و انصره نصراً عزيزاً...اللّهم انّا نرغب اليك في دولةٍ كريمةٍ تعزّ بها الاسلام و اهله و تذّلّ بها النّفاق و اهله...؛(8) خداوندا براي ما فتح آسان عنايت فرما و آن حضرت را با نصرتي عزتبخش ياري نما، پروردگارا! ما خواهان ايجاد دولت كريمهاي هستيم كه با آن به اسلام و مسلمانان عزت بخشيده و جبهه نفاق و اهلش را به خاك مذلّت بنشاني ... امام باقر علیهالسلام ازپیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله روایت کردند: «اِذا کانَ أَوَّلُ یَوْمٍ مِنْ شَوّال نادی مُنادٍ: اَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ أَغْدُوا اِلی جَوائِزِکُمْ. ثُمَّ یا جابِرُ جَوائِزُ اللّهِ لَیْسَتْ کَجَوائِزِ هؤُلاءِ الْمُلُوکِ. ثُمَّ قالَ: هُوَ یَوْمُ الْجَوائِزِ؛(يعقوب كلينى، كافى، ج4، ص168) هنگاهی که روز اول ماه شوال فرا میرسد، منادی ندا میدهد: هان ای مؤمنان! برای دریافت جوایزتان صبح زود بشتابید. ای جابر، جوایز خداوند همانند جوایز پادشاهان نیست. سپس فرمود: روز اول شوال، روز جوایز است.»
آن پروردگار عادل و حكيمي كه ذرّهاي و كمتر از ذرّهاي به كسي ظلم و ستم روا نميدارد و اعمال بندگان را همچنانكه انجام دادهاند به آنان عرضه خواهد كرد و حساب و گواهي خدا كافي است ... ببخش و عفو كن تا پادشاه روز قيامت از تو عفو كرده و درگذرد چنانكه خودش در قرآن ميفرمايد: «وليعفوا و ليصفحوا الا تحبّون ان يغفر اللّه لكم واللّه غفورٌ رحيمٌ؛(11) بايد ببخشند و درگذرند. آيا دوست نداريد خداوند شما را بيامرزد؟ او خداوند آمرزنده و مهربان است. امام سجاد(علیه السلام) اين كلمات را براي خويش و غلامان و كنيزانش تلقين ميكرد و آنان با هم تكرار ميكردند و خود امام(علیه السلام) كه در ميان آنان ايستاده بود و ميگريست و با لحني ملتمسانه ميگفت: «ربّ انّك امرتنا ان نعفوا عمّن ظلمنا فقد ظلمنا انفسنا فنحن قدعفونا عمّن ظلمنا كما امرت فاعف عنّا فانّك اولي بذلك منّا و من المأمورين...؛ پروردگارا، تو به ما فرمودي از ستمكاران خويش درگذريم و ما براستي بر خود ستم كردهايم. همان طور كه فرمودي، ما از كساني كه ستم كردهاند درگذشتيم، تو هم از ما درگذر كه تو در عفو كردن از ما و از ماموران برتري. تو به ما فرمودي سائلي را از درگاه خود محروم نكنيم و هم اكنون ما سائلان و گدايان در آستانه در خانهات زانو زده و احسان و عطاي تو را ميطلبيم، بر ما منّت بگذار و محروممان نگردان، كه تو در اين كار شايستهتر از ما و از مأموران هستي. خدايا! من اكرام كردم تو هم به من اكرام كن و با اهل نعمت و مغفرت محشور نما اي صاحب احسان و كرامت. پس از اين برنامه عرفاني حضرت سجاد(علیه السلام) خطاب به غلامان و كنيزان خويش ميفرمود: من شما را عفو كردم، آيا شما هم من و بدرفتاريهاي مرا كه فرمانرواي بدي براي شما و بنده فرومايهاي براي فرمانرواي بخشاينده عادل و نيكوكار بودم، بخشيديد؟! همگي يكصدا ميگفتند: با اينكه ما از تو جز خوبي نديدهايم ترا بخشيديم. آنگاه به آنان ميفرمود: بگوئيد خداوندا! از علي بن الحسين درگذر! همان طور كه او از ما در گذشت، او را از آتش جهنم آزاد كن همان طور كه او ما را از بردگي آزاد كرد. آنان دعا ميكردند و امام سجاد(علیه السلام) هم آمين ميگفت. و در پايان مي فرمود: برويد، من از شما در گذشتم و آزادتان كردم به اميد اينكه خدا نيز از من درگذرد و آزادم كند. در روز عيد فطر چندان به آنها جايزه و هدايا ميبخشيد كه از ديگران بينياز ميشدند. هر سال در شب آخر ماه مبارك رمضان در هنگام افطار حدود بيست بنده آزاد ميكرد و ميگفت: «انّ للّه تعالي في كلّ ليلةٍ من شهر رمضان عند الافطار سبعين الف عتيقٌ من النّار كلّاً قد استوجبوا النّار؛ خداوند متعال در هر شب ماه مبارك رمضان هفتاد هزار كس را از آتش جهنم آزاد ميكند كه همگي مستحق عذاب بودهاند آن حضرت هيچ بندهاي را بيش از يك سال به بندگي نميگرفت. هرگاه كسي را در اول سال و يا در وسط آن مالك ميشد در شب عيد فطر آزاد ميكرد. اين عمل روش هر ساله او بود. بندگان سياه را كه هيچگونه نيازي به آنان نداشت ميخريد و در عرفات بعد از مراسم عرفه همه را آزاد ساخته و هداياي قابل توجهي را به آنان عطاء ميكرد.(12) با توجّه به اين روايت نسبتاً طولاني در مييابيم كه رهبران الهي و پيشوايان معصوم ما چقدر در ترويج فرهنگ اسلامي و آموختن آن به انسانهاي تشنه معرفت تلاش نموده و نه تنها در ماه رمضان و عيد فطر در آزادي جسم آنان ميكوشيدند بلكه افكار و انديشههاي آنان را نيز از بند جهل و غفلت و خرافه پرستي رها ميساختند و بهدين گونه بود كه تربيت يافتگان مكتب اهل بيت(علیهم السلام) از پستي ذلّت به اوج عزت ميرسيدند و بردگان گرفتار به رهبران جامعه و عارفان خدا جوي مبدل ميگشتند. كه فهرست مفصلي از اينان را ميتوان در كتابهاي رجالي، تاريخي و سيره مطالعه نمود.
این، معنى روش است. مامون هم در این مورد به كتاب الله و سنت رسول الله عمل مىكرد(نماز عید فطر جزء كتاب الله است) اما همان نماز، روشى پیدا كرده بود كه بى محتوا و بى حقیقت شده بود. حضرت رضا علیه السلام فرمود: من حاضرم نماز را بخوانم اما با روش جدم و پدرم، نه با روش جد و پدر تو. (13)
اميرالمؤمنين،امام علي (عليه السلام) در يكي از اعياد فطر خطبه اي خوانده اند و در آن مؤمنان را بشارت و مبطلان را بيم داده اند كه فرمود: «اَطيعُوا اللّهَ فيما نَهاكُمْ عَنْهُ مِنْ قَذْفِ الْمُحْصَنَةِ وَ اِتْيانِ الْفاحِشَةِ وَ شُرْبِ الْخَمْرِ وَ بَخْسِ الْمِكْيالِ وَ شَهادَةِ الزُّوْرِ وَ الْفِرارِ مِنَ الزَّحْفِ؛(14) فرمان خداوند را در خوددارى از كارهايى كه شما را از آن برحذر داشته است، عمل كنيد [كه از آن جمله است:] نسبت ناروا به زنان عفيف، شهوترانى حرام، شراب خوارى، كمفروشى، شهادت ناحق و فرار از جهاد.» اي مردم! اين روز شما روزي است كه نيكوكاران در آن پاداش مي گيرند و زيانكاران و تبهكاران در آن مأيوس و نااميد مي گردند و اين شباهتي زياد به روز قيامتتان دارد، پس با خارج شدن از منازل و رهسپار جايگاه نماز عيد شدن، به ياد آوريد خروجتان از قبرها و رفتنتان را به سوي پروردگار، و با ايستادن در جايگاه نماز به ياد آوريد ايستادن در برابر پروردگارتان را و با بازگشت به سوي منازل خود، متذكر شويد بازگشتتان را به سوي منازلتان در بهشت برين، اي بندگان خدا، كمترين چيزي كه به زنان و مردان روزه دار داده ميشود اين است كه فرشته اي در آخرين روز ماه رمضان به آنان ندا ميدهند و ميگويند:
«هان! بشارتتان باد، اي بندگان خدا كه گناهان گذشته تان آمرزيده شد، پس به فكر آينده خويش باشيد كه چگونه بقيه ايام را بگذرانيد.»
در اجتماع بزرگ مسلمانان در روز عید فطر، ميتوان پيامهاي مهم و حياتبخش اسلام را به گوش حاضرين رساند چرا كه برخي افراد فقط در چنين روزي فرصت راهيابي به مجالس مذهبي را پيدا ميكنند و در چنين فضائي آمادگي شنيدن مطالب معنوي و دستورات انسان ساز اسلامي را دارند. به همين جهت اميرمؤمنان علي(علیه السلام) در يكي از خطبههاي خويش در روز عيد فطر بعد از حمد و ثناي الهي و فراهم نمودن زمينه پيامهاي آسماني به بيان مهمترين دستوارت الهي پرداخته و اهم احكام كليدي را به نمازگزاران فطر ميآموزد در فرازهائي از گزارشي كه شيخ صدوق از بيانات اميرمؤمنان علي(علیه السلام) در خطبه عيد فطر آورده است چنين ميخوانيم: «انّ هذا اليوم جعله اللّه لكم عيداً و جعلكم له اهلاً فاذكروا اللّه يذكركم و ادعوه يستجب لكم؛امروز را خداوند متعال براي شما عيد قرار داده است و به شما شايستگي آنرا عنايت فرموده پس شما هم به شكرانه آن خدا را ياد كنيد تا شما را ياد كند و او را بخوانيد تا شما را اجابت كند به يكي از مهمترين اعمال روز عيد فطر كه پرداخت زكات فطره است اشاره كرده و اهمّيت آنرا متذكر ميشود، چرا كه اگر زكات فطره از صورت پرداخت فردي به سمت بُعد اجتماعي آن سوق داده شود پشتوانه و سرمايه مهم اقتصادي در حلّ مشكلات مردم خواهد بود. ايجاد مراكز درماني، تأسيس كانونهاي علمي و صنعتي براي اشتغالزائي بيكاران جامعه، سرمايه گذاري براي مسائل بهداشتي و عمران محيط زيست، تقويت بنيه دفاعي مسلمانان و حراست از مرزهاي اسلامي، توسعه فرهنگ عمومي و ديني و ايجاد مؤسسات پژوهشي و تحقيقاتي برخي از دستاوردهاي پرداخت زكات فطره در روز عيد است كه در صورت جمع آوري و مصرف صحيح اين بودجه ديني به دست خواهد آمد. ؛ چه بسيار از عالمان متعهد و مبلغان پر تلاشي كه از همين زاويه به توسعه و ترويج معارف عالي اسلام پرداختهاند.
به همين جهت امير مؤمنان مردم را به پرداخت دَينِ شرعي خويش تشويق نموده و با ياد آوري اهمّيت موضوع ميفرمايد: «و اَدّوا فِطرَتَكُم، فَاِنَّها سُنَّةُ نَبيِّكُم وَ فَريضَةٌ مِن رَبِّكُم فَليُؤدّها كُلُّ اِمرِءٍ مِنكُم عَنهُ وَ عَن عيالِهِ كُلِّهِم ذَكَرِهِم وَ اُنثاهُم، صَغيرِهِم و كَبيرِهِم وَ حُرِّهِم و مَملُوكِهِم عَن كُلِّ اِنسانٍ مِنهُم صاعاً مِن بُرٍّ اَوصاعاً مِن تَمرٍ اَو صاعاً مِن شَعيرٍ؛ زكات فطره خود را ـ كه سنت پيامبرتان و فريضه واجبي از سوي پروردگارتان ميباشد ـ هر يك از شما از سوي خود و افراد تحت تكفل خود از زن و مرد، كوچك و بزرگ، آزاد و مملوك يك صاع گندم يا خرما يا جو پرداخت نمايد.» علي(علیه السلام) در فراز ديگري از خطبه خويش به مهمترين دستورات الهي پرداخته و به مسلمانان يادآور ميشود كه: «اطيعوا اللّه فيما فرض اللّه عليكم و امركم به من اقام الصّلوة و ايتاء الزّكوة و حجّ البيت و صوم شهر رمضان و الامر بالمعروف و النّهي عن المنكر و الاحسان الي نساء كم و ما ملكت ايمانكم؛ در مواردي كه خداوند بر شما واجب كرده و به انجام آن امر نموده است از فرمان خداوند اطاعت كنيد، از بپا داشتن نماز، پرداخت زكوة، زيارت خانه خدا، روزه ماه رمضان، امر به معروف و نهي از منكر و نيكي و احسان به همسران و زيردستان خود. مولاي متقيان باتذكر زشتي برخي گناهان كبيره اضافه ميكند كه: «و اطيعوا اللّه فيما نهاكم عنه من قذف المحصنة و ايتان الفاحشة و شرب الخمر و بخس المكثال و نقص الميزان و شهادة الزّور و الفرار من الزّحف؛(1) اي مردم! خدا را در مورد چيزهائي كه شما را نهي كرده اطاعت كنيد و از انجام آن دوري گزينيد كه از جمله نسبت ناروا به زنان شوهر دار و آبرومند، انجام اعمال زشت همچون فحشا و شرب خمر، كم فروشي در معاملات، گواهي باطل و دروغ و فرار از ميدان نبرد از مقابل دشمن است. برخي از مردم عيد را به معني نشاط و شادي ظاهري دانسته و با پوشيدن لباسهاي نو و رنگارنگ و با تدارك غذاهاي متنوع و شيريني و شربت و گفتن و خنديدن و سياحت و تفرج بيمحتوا خود را سرگرم ميكنند. در حالي كه عارفان با بصيرت و اولياء خاص الهي با چشم دل به عيد نگريسته و زواياي معنوي آنرا جستجو ميكنند. بخشي از كوششهاي مردان الهي در ايّام عيد بعد اجتماعي دارد كه در حلّ مشكلات برادران ديني،رسيدگي به نيازمندان و محرومان و گرفتاران، شاد و مسرور ساختن برادران و خواهران ديني، كمك به مستضعفان فكري جامعه و اهتمام به مسائل عمومي و مبتلا به مسلمانان جلوه ميكند چرا كه آنها بر اين باورند كه علي(علیه السلام) در مورد ويژگيهاي مردان الهي فرموده است: «نفسه منه في عناءٍ والنّاس منه في راحةٍ اتعب نفسه لآخرته و اراح النّاس من نفسه؛(2) نفس او از دستش در رنج و ناراحتي است امّا مردم(بخاطر خدماتي كه او انجام ميدهد) از او در آسايشاند. او براي (رسيدن به درجات عالي در روز) قيامت خود را به زحمت ميافكند ولي مردم را به رفاه و آسايش ميرساند». و برخي ديگر از فعاليتهاي اهل ايمان مربوط به ارتباط خود و خدايشان است، آنان از آنجائي كه در طول ماه مبارك رمضان با زحمات شبانه روزي خود بر شيطان نفس تسلط يافته و در جهاد بزرگ به پيروزي نائل شدهاند روز عيد فطر را به شكرگزاري و ارتباط نزديكتري با پروردگارشان ميگذرانند:
حضرت امام خميني در اين مورد سخنان قابل توجهي ارائه كرده و ميفرمايد: البته عيدهائي كه اسلام تأسيس فرموده است به حسب نظرهاي مختلفي كه اهل نظر دارند و بحسب قشرهاي مختلفي كه برخورد ميكنند برداشتهاي مختلفي وجود دارد. آن برداشتي كه اهل معرفت از عيد ميكنند، با آن برداشتي كه ديگران ميكنند بسيار متفاوت است. آنها بعد از اينكه در ماه مبارك رمضان آن رياضتها را ميكشند و كشيدند، روز عيد روز لقاي آنهاست لقاء اللّه است آن روز براي آنها. «الغيرك من الظّهور ما ليس لك؛(3) خدايا! براي غير تو چه ظهوري هست كه براي تو نيست.؟!» آنها همه چيز را از او ميدانند و آن روزرا عيد ميكنند براي اينكه بعد از رياضات يوم ورود به حضرت است. و در عيد قربان نيز بعد از اينكه تمام عزيزانشان را از دست دادند، مهيا براي ملاقات ميشوند، بعد از اينكه نفس خودشان را كشتند و هرچه عزيز است در راه خدا از آن گذشتند آن وقت است كه روز لقاء است و جمعه هم در اثر اجتماعاتي كه مسلمين با هم دارند، اهل معرفت مهيا ميشوند براي لقاء اللّه. پس برداشت آنها غير از برداشت ماست و ما اميدواريم كه به تبع اولياء خدا به جلوهاي از آن جلوهها برسيم و ذرهاي از آن معارف در قلب ما واقع بشود.(4)» به همين جهت حضرت امام مجتبي(علیه السلام) هنگامي كه مشاهده كرد عدّهاي از مردم در روز عيد فطر مشغول لهو و لعب و خنده هستند خطاب به يارانش فرمود: خداوند متعال ماه رمضان را معيار آزمايش مردم قرار داده است كه در آن مردم براي كسب مقامات معنوي و بهشتي مسابقه مي دهند عدّهاي در اين مسابقه برنده شده و برخي ديگر از كسب اين مقامات باز ميمانند. كمال شگفتي است از كسي كه بي خبر از نتيجه اين مسابقه به خنديدن و خوشگذراني مشغول است به خدا سوگند! اگر پردهها كنار رورد نيكوكاران به نتائج نيكو رفتاري خود مشغول بوده و بدكاران گرفتار اعمال بد خود هستند.(5)
شوق ديدار يار
اين ابيات مولوي تا حدودي بيانگر راز دل ندبه خوانان عيد فطر است كه به مولاي خويش عرضه ميدارند: سر زپايت بر ندارم روز و شب در هوايت بيقرارم روز و شب در ميان اين قطارم روز و شب اي مهار عاشقان در دست تو تا قيامت روزه دارم روز و شب تا كه بگشايم به قندت روزهام عيد باشد روزگارم روز و شب چون زخوان فضل روزه بشكنم انتظارم، انتظارم روز و شب جان روز و جان شب اي جان تو بامه تو عيد دارم روز و شب تا بسالي نيستم موقوف عيد روز و شب را ميشمارم روز و شب زآن شبي كه وعده كردي روز وصل ابر ديده اشك بارم روز و شب بس كه كشت مهر جانم تشنه است .
عارف وارسته حاج ميرزا جواد آقا ملكي تبريزي در اين مورد در كتاب ارزشمند المراقبات(7) مينويسد: بر مؤمن راستين شايسته است امروزه غيبت آن حضرت و غصب حكومت آن حضرت توسط دشمنان، سختي حال شيعيان و رعاياي او را در دست كافران و فاجران بنگرد و ببيند كه به آنان از قتل نفوس و هتك آبرو و غصب اموال و بدي حال و مقام خواري و ابتذال چه ميرسد بايستي خوشحالي او به اندوه زياد و خنده او به گريه و عيد او به ماتم مبدّل گردد و به خواندن دعاي ندبه بسان زن بچه مردهاي بگريد و فرج او را از خدا بخواهد... باري چون خواستي براي نماز عيد بيرون روي كه با امامي نمازگزاري يا خودت امام جماعت شوي برتست كه از مصيبتي كه براي غيبت امام خودت بر تو وارد شده است غافل نباشي، زيرا نماز عيد حق خاص اوست و آن از مقامات معروفه اوست. پس بنگر حال به چه منوال گشته است كه نماز با امام به نماز تو و امثال تو مبدّل شده است و به زمان حضور آن حضرت و اجتماع مؤمنان به نماز او و نمازشان با او تفكر نماي و در پيش خويش ميزان بگير كه چون براي مؤمن خطيب، امام او باشد و سخنش را بشنود و از علومش فرا گيرد حال او چگونه خواهد بود؟! و به آنچه از بركات و انوار زمان حضور آن بزرگوار و نشر عدالت و محوجور و ضلالت و عزت اسلام و حرمت قرآن و رواج ايمان و تكميل عقول و تزكيه قلوب و تحسين اخلاق و رفع شقاق و دفع نفاق ونظر كن و با صداي بلند خود او را ندا ده و به زبان شوق خويش به ساحت مقدس عرضه بدار: اي زاده احمد! آيا راهي به سوي تو هست كه ملاقات شوي؟...اي آقاي من: بك عجّل به جعلت فداكا و تلافي ان كان فيه أتلافي
اگر تلف شدن من در رسيدن به تو باشد، در آن شتاب كن فداي تو شوم. فاختياري ماكان فيه رضاكا و بما شئت في هواك اختبرني و به هرچه بخواهي در راه عشق خودت مرا آزمايش كن كه آنچه را كه رضاي تو در آن است انتخاب ميكنم. هام واستعذب العذاب هناكا بجمال حجبته بجلالٍ
قسم به جمال خودت كه از او پوشيدهاي و جلال خودت كه او را سرگردان ساختهاي و در كوي تو عذاب را شربت گوارا مي داند فيه بقيّة لرجاكا ذات قلبي فأذن له يتمنّا دل من آب شد پس به او اجازه بده كه ترا آرزو كند، در اين قلب نيم رمقي براي اميد و تمناي تو هست.
بنابراين درخواست برقراري دولت كريمه حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه) بهترين پاداش و عيدي است كه ميتوان در روز عيد فطر از خداوند متعال آن را درخواست نمود.
سيدبن طاووس در ضمن اعمال روز عيد از امام باقر(علیه السلام) نقل ميكند: هنگامي كه از منزل خارج شده و به سوي نماز عيد ميروي دعاي اللّهم من تهيّأ را ميخواني و هنگامي كه به نام مبارك حضرت صاحب الزمان(علیه السلام) رسيدي با آرزوي تحقق وعده الهي و استقرار حكومت عدل مهدوي (علیه السلام) ميگويي: « اللّهم افتح لنا فتحاً يسيراً و انصره نصراً عزيزاً...اللّهم انّا نرغب اليك في دولةٍ كريمةٍ تعزّ بها الاسلام و اهله و تذّلّ بها النّفاق و اهله...؛(8) خداوندا براي ما فتح آسان عنايت فرما و آن حضرت را با نصرتي عزتبخش ياري نما، پروردگارا! ما خواهان ايجاد دولت كريمهاي هستيم كه با آن به اسلام و مسلمانان عزت بخشيده و جبهه نفاق و اهلش را به خاك مذلّت بنشاني ... امام باقر علیهالسلام ازپیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله روایت کردند: «اِذا کانَ أَوَّلُ یَوْمٍ مِنْ شَوّال نادی مُنادٍ: اَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ أَغْدُوا اِلی جَوائِزِکُمْ. ثُمَّ یا جابِرُ جَوائِزُ اللّهِ لَیْسَتْ کَجَوائِزِ هؤُلاءِ الْمُلُوکِ. ثُمَّ قالَ: هُوَ یَوْمُ الْجَوائِزِ؛(يعقوب كلينى، كافى، ج4، ص168) هنگاهی که روز اول ماه شوال فرا میرسد، منادی ندا میدهد: هان ای مؤمنان! برای دریافت جوایزتان صبح زود بشتابید. ای جابر، جوایز خداوند همانند جوایز پادشاهان نیست. سپس فرمود: روز اول شوال، روز جوایز است.»
درسي از امام صادق(علیه السلام):
سيره تربيتي امام سجاد(علیه السلام) در عيد فطر :
آن پروردگار عادل و حكيمي كه ذرّهاي و كمتر از ذرّهاي به كسي ظلم و ستم روا نميدارد و اعمال بندگان را همچنانكه انجام دادهاند به آنان عرضه خواهد كرد و حساب و گواهي خدا كافي است ... ببخش و عفو كن تا پادشاه روز قيامت از تو عفو كرده و درگذرد چنانكه خودش در قرآن ميفرمايد: «وليعفوا و ليصفحوا الا تحبّون ان يغفر اللّه لكم واللّه غفورٌ رحيمٌ؛(11) بايد ببخشند و درگذرند. آيا دوست نداريد خداوند شما را بيامرزد؟ او خداوند آمرزنده و مهربان است. امام سجاد(علیه السلام) اين كلمات را براي خويش و غلامان و كنيزانش تلقين ميكرد و آنان با هم تكرار ميكردند و خود امام(علیه السلام) كه در ميان آنان ايستاده بود و ميگريست و با لحني ملتمسانه ميگفت: «ربّ انّك امرتنا ان نعفوا عمّن ظلمنا فقد ظلمنا انفسنا فنحن قدعفونا عمّن ظلمنا كما امرت فاعف عنّا فانّك اولي بذلك منّا و من المأمورين...؛ پروردگارا، تو به ما فرمودي از ستمكاران خويش درگذريم و ما براستي بر خود ستم كردهايم. همان طور كه فرمودي، ما از كساني كه ستم كردهاند درگذشتيم، تو هم از ما درگذر كه تو در عفو كردن از ما و از ماموران برتري. تو به ما فرمودي سائلي را از درگاه خود محروم نكنيم و هم اكنون ما سائلان و گدايان در آستانه در خانهات زانو زده و احسان و عطاي تو را ميطلبيم، بر ما منّت بگذار و محروممان نگردان، كه تو در اين كار شايستهتر از ما و از مأموران هستي. خدايا! من اكرام كردم تو هم به من اكرام كن و با اهل نعمت و مغفرت محشور نما اي صاحب احسان و كرامت. پس از اين برنامه عرفاني حضرت سجاد(علیه السلام) خطاب به غلامان و كنيزان خويش ميفرمود: من شما را عفو كردم، آيا شما هم من و بدرفتاريهاي مرا كه فرمانرواي بدي براي شما و بنده فرومايهاي براي فرمانرواي بخشاينده عادل و نيكوكار بودم، بخشيديد؟! همگي يكصدا ميگفتند: با اينكه ما از تو جز خوبي نديدهايم ترا بخشيديم. آنگاه به آنان ميفرمود: بگوئيد خداوندا! از علي بن الحسين درگذر! همان طور كه او از ما در گذشت، او را از آتش جهنم آزاد كن همان طور كه او ما را از بردگي آزاد كرد. آنان دعا ميكردند و امام سجاد(علیه السلام) هم آمين ميگفت. و در پايان مي فرمود: برويد، من از شما در گذشتم و آزادتان كردم به اميد اينكه خدا نيز از من درگذرد و آزادم كند. در روز عيد فطر چندان به آنها جايزه و هدايا ميبخشيد كه از ديگران بينياز ميشدند. هر سال در شب آخر ماه مبارك رمضان در هنگام افطار حدود بيست بنده آزاد ميكرد و ميگفت: «انّ للّه تعالي في كلّ ليلةٍ من شهر رمضان عند الافطار سبعين الف عتيقٌ من النّار كلّاً قد استوجبوا النّار؛ خداوند متعال در هر شب ماه مبارك رمضان هفتاد هزار كس را از آتش جهنم آزاد ميكند كه همگي مستحق عذاب بودهاند آن حضرت هيچ بندهاي را بيش از يك سال به بندگي نميگرفت. هرگاه كسي را در اول سال و يا در وسط آن مالك ميشد در شب عيد فطر آزاد ميكرد. اين عمل روش هر ساله او بود. بندگان سياه را كه هيچگونه نيازي به آنان نداشت ميخريد و در عرفات بعد از مراسم عرفه همه را آزاد ساخته و هداياي قابل توجهي را به آنان عطاء ميكرد.(12) با توجّه به اين روايت نسبتاً طولاني در مييابيم كه رهبران الهي و پيشوايان معصوم ما چقدر در ترويج فرهنگ اسلامي و آموختن آن به انسانهاي تشنه معرفت تلاش نموده و نه تنها در ماه رمضان و عيد فطر در آزادي جسم آنان ميكوشيدند بلكه افكار و انديشههاي آنان را نيز از بند جهل و غفلت و خرافه پرستي رها ميساختند و بهدين گونه بود كه تربيت يافتگان مكتب اهل بيت(علیهم السلام) از پستي ذلّت به اوج عزت ميرسيدند و بردگان گرفتار به رهبران جامعه و عارفان خدا جوي مبدل ميگشتند. كه فهرست مفصلي از اينان را ميتوان در كتابهاي رجالي، تاريخي و سيره مطالعه نمود.
سیره و حرکت امام رضا (علیه السلام) برای نماز عید فطر :
این، معنى روش است. مامون هم در این مورد به كتاب الله و سنت رسول الله عمل مىكرد(نماز عید فطر جزء كتاب الله است) اما همان نماز، روشى پیدا كرده بود كه بى محتوا و بى حقیقت شده بود. حضرت رضا علیه السلام فرمود: من حاضرم نماز را بخوانم اما با روش جدم و پدرم، نه با روش جد و پدر تو. (13)
اميرالمؤمنين،امام علي (عليه السلام) در يكي از اعياد فطر خطبه اي خوانده اند و در آن مؤمنان را بشارت و مبطلان را بيم داده اند كه فرمود: «اَطيعُوا اللّهَ فيما نَهاكُمْ عَنْهُ مِنْ قَذْفِ الْمُحْصَنَةِ وَ اِتْيانِ الْفاحِشَةِ وَ شُرْبِ الْخَمْرِ وَ بَخْسِ الْمِكْيالِ وَ شَهادَةِ الزُّوْرِ وَ الْفِرارِ مِنَ الزَّحْفِ؛(14) فرمان خداوند را در خوددارى از كارهايى كه شما را از آن برحذر داشته است، عمل كنيد [كه از آن جمله است:] نسبت ناروا به زنان عفيف، شهوترانى حرام، شراب خوارى، كمفروشى، شهادت ناحق و فرار از جهاد.» اي مردم! اين روز شما روزي است كه نيكوكاران در آن پاداش مي گيرند و زيانكاران و تبهكاران در آن مأيوس و نااميد مي گردند و اين شباهتي زياد به روز قيامتتان دارد، پس با خارج شدن از منازل و رهسپار جايگاه نماز عيد شدن، به ياد آوريد خروجتان از قبرها و رفتنتان را به سوي پروردگار، و با ايستادن در جايگاه نماز به ياد آوريد ايستادن در برابر پروردگارتان را و با بازگشت به سوي منازل خود، متذكر شويد بازگشتتان را به سوي منازلتان در بهشت برين، اي بندگان خدا، كمترين چيزي كه به زنان و مردان روزه دار داده ميشود اين است كه فرشته اي در آخرين روز ماه رمضان به آنان ندا ميدهند و ميگويند:
«هان! بشارتتان باد، اي بندگان خدا كه گناهان گذشته تان آمرزيده شد، پس به فكر آينده خويش باشيد كه چگونه بقيه ايام را بگذرانيد.»
پىنوشتها
1. من لا يحضره الفقيه، ج 1، ص 516.
2. نهج البلاغه صبحي صالح، خطبه 193.
3. فرازي از دعاي عرفه.
4. صحيفه امام، ج 18، ص 395.
5. وسائل الشيعه، ج 7، ص 681.
6. تهذيب الاحكام، ج 3، ص 289.
7. المراقبات، ص 343.
8. اقبال الاعمال، ج 1، ص 476.
9. سوره آل عمران، آيه 28.
10. الكافي، ج 4، ص 82.
11. سوره نور، آيه 22.
12. اقبال الاعمال، ص 260.
13-مجموعه آثار شهید مطهری، ج 17، ص 174 .
14- حر عاملى، وسائل الشيعه (آل البيت)، ج15، ص344
مقالات مرتبط
تازه های مقالات
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}