نيايش در آينه ي احاديث

احاديث فراواني داريم اهميت دعا و نيايش را گوشزد کرده و ابعاد مختلف آن را بررسي نموده است . با مروري کوتاه بر اين احاديث با جايگاه برجسته دعا و نيايش در زندگي بشر آشنا مي شويم :

حنان بن سدير از پدرش نقل مي کند که به امام محمدباقر عليه السلام عرض کردم :
«أي العباده أفضل؟ فقال ما من شيء أفضل عند الله عزوجل من أن يسئل و يطلب مما عنده و ما أحد أبغض الي الله عزوجل ممن يستکبر عن عبادته و لا يسأل ما عنده» (1)
«کدام عبادت پسنديده تر است؟ حضرت فرمود هيچ چيز نزد خداوند بهتر از آن نيست که از او درخواست کنند و از نعمت هاي نزد او طلب نمايند و هيچ کس در نزد خدا مبغوض تر از آن کسي نيست که از خدا درخواست نمي کند و چيزي طلب نمي نمايد .»

امام جعفر صادق عليه السلام فرمود:
«من أعطي أربعا لم يحرم أربعا من أعطي الدعاء لم يحرم الاجابه و من أعطي الاستغفار لم يحرم التوبه و من أعطي الشکر لم يحرم الزياده و من أعطي الصبر لم يحرم الأجر» . (2)
«کسي که در چهار چيز توفيق پيدا کند، از چهار چيز محروم نخواهد شد. کسي که توفيق دعا بيابد از اجابت محروم نخواهد شد. کسي که توفيق استغفار پيدا کند از توبه محروم نمي شود. کسي که توفيق شکرگزاري پيدا کند از فزوني روزي محروم نمي شود و کسي که توفيق صبر پيدا کند از پاداش محروم نخواهد ماند.»

پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله فرمود:
«ليس شيء أکرم علي الله تعالي من الدعاء» (3)
« هيچ چيز نزد خدا گرامي تر از دعا نيست . »

امام علي عليه السلام مي فرمايد :
« الدعاء مفاتيح النجاح و مقاليد الفلاح و خير الدعاء ما صدر عن صدر نقي و قلب تقي » (4)
« نيايش کليد پيروزي و رستگاري است و بهترين دعا آن است که از سينه ي پاک و قلب منزه صادر شود . »

امام صادق عليه السلام فرمود :
« يا ميسر أدع و لا تقل ان الامر قد فرغ منه ان عند الله عزوجل منزله لا تنال الا بمسأله و لو أن عبدا سد فاه و لم يسأل لم يعط شيئا فسل تعط يا ميسر انه ليس من باب يقرع الا يوشک أن يفتح لصاحبه » . (5)
« اي ميسر ! دعا کن و گمان نکن که قضا و قدر تعيين شده و دعا کارساز نيست، به درستي که در نزد پروردگار جايگاه و منزلتي است که تنها با دعا و درخواست مي توان به آن رسيد و اگر بنده دعا و درخواست نداشته باشد به او چيزي عطا نمي شود. پس سؤال کن تا عطايت شود . همانا هر دري که کوبيده شود عاقبت صاحب آن، در را باز مي کند. »
همچنين امام صادق عليه السلام مي فرمايد : در روي زمين بهترين اعمال در پيشگاه خداوند متعال، دعا است. (6)

برترين عبادت ها

راز و رمز موفقيت هر انساني در ميزان عبادت و بندگي او نهفته است زيرا همان طور که آيه ي شريفه ي قرآن صراحتا فرموده است :
( و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون ) (7)
هدف از خلقت جن و انس ، عبادت و معرفت پروردگار است و تنها راه رسيدن به کمال و مقامات عاليه ي انساني کسب مراحل والاي عبادت و معرفت است . البته روشن است که عبادت در موضوعات مختلفي از جمله نماز، روزه، حج، زکات، صدقه، خدمت به خلق و تمامي آنچه که در شريعت اسلام به عنوان تکاليف شرعي و اخلاقي بيان شده است، جلوه پيدا مي کند و هر کس به قدر همت خود خوشه چين خرمن معرفت خواهد بود .
از جمله امور عبادي که سفارش زيادي درباره ي آن شده ، دعا و نيايش است ، تا آنجا که نيايش به عنوان بهترين عبادت دانسته شده و در حديث آمده است:
« الدعاء مخ العباده » (8)
« دعا مغز عبادت است . »

نيايش در همه حال

شايد بدين لحاظ که دعا بهترين عبادت خداست ، مي بينيم که براي همه ي احوال از لحظات زندگي در روز و شب و براي شروع و ختم هر کاري دعاهاي ويژه اي وارد شده است تا بندگان به اين وسيله در همه ي احوال ، مشغول ذکر و ياد خداوند باشند و در پناه حضرت معبود ادامه ي حيات دهند زيرا چيزي که پايان ندارد نام و ياد خداست .
امام صادق عليه السلام مي فرمايد :
«ما من شيء الا وله حد ينتهي اليه الا الذکر فليس له حد ينتهي اليه». (9)
« هر چيزي حدي دارد که وقتي به آن رسد پايان مي پذيرد جز ذکر خدا که حد و نهايتي ندارد . »
در ادامه ي همين حديث آمده است که خانه اي که در آن قرآن تلاوت گردد و ياد خدا شود برکتش فزوني خواهد يافت ؛ فرشتگان در چنين خانه اي حضور مي يابند و شياطين از آن فرار مي کنند و براي اهل آسمان ها مي درخشد همانند ستاره اي درخشان بر اهل زمين .
قرآن مجيد کساني را که در زمان گرفتاري و بلا رو به سوي دعا مي آورند و در زمان رفاه و آسايش ، از دعا و نيايش غافل هستند به شدت مورد نکوهش قرار مي دهد .
(فاذا رکبوا في الفلک دعو الله مخلصين له الدين فلما نجاهم الي البر اذا هم يشرکون ) (10)
« هنگامي که بر کشتي سوار شوند خدا را با اخلاص مي خوانند ( و غير او را فراموش مي کنند ) اما هنگامي که خدا آنان را به خشکي رساند و نجات داد ، به شرک روي مي آورند . »
اين طور نيست که انسان در بعضي مواقع بيشتر به خدا و ياد خدا نياز داشته و در برخي مواقع نياز او کمتر باشد . انسان در همه حال گرفتار ابتلائات و قضا و قدر است و از آينده ي خود هيچ خبري ندارد . بعلاوه بندگي و عبوديت او اقتضا مي کند که هميشه دعاگو باشد .
حضرت امام علي عليه السلام مي فرمايد :
« آن کس که شديدا به بلا مبتلاست محتاج تر به دعا نيست تا آن کس که مبتلا نشده ولي هر لحظه انتظار آن را مي کشد . » (11)
و امام صادق عليه السلام فرمود :
« من سره أن يستجاب له في الشده فليکثر الدعاء في الرخاء » (12)
« کسي که دوست دارد دعايش در سختي ها به اجابت رسد ، بايد که در وقت آسايش زياد دعا کند . »
و در حديث قدسي آمده است که خداي سبحان فرمود :
« يا داود أذکرني في أيام سرائک کي أستجيب في أيام ضرائک » (13)
« اي داود ! در ايام راحتي و آسايش مرا ياد کن تا در ايام سختي و گرفتاري دعايت را اجابت کنم . »

سيره ي پيشوايان مذهب

زندگي پيشوايان ديني و امامان معصوم عليهم السلام و نيايش و راز و نياز آنان با خدا ، پرده از اين حقيقت بر مي دارد که که نيايش موهبتي الهي و نعمتي جبران ناپذير است .
آنان که سراسر وجودشان را توحيد گرفته و معلمان بزرگ خداشناسي هستند ؛ آنان که نخبگان عبوديت و بندگي در آسمان معرفت اند؛ آنان که به مکتب نرفته ، علم اولين و آخرين را دارند و عالم وجود مانندشان را نديده است ؛ آنان که مظهر اسماء و صفات حق و معلمان بزرگ انسان سازي هستند و آنان که مقتداي عارفان و امام مناجات کنندگان اند و شيوه ي عبوديت و نيايش را به عالم و آدم آموختند ، يعني محمد و آل محمد عليهم السلام آنچنان متواضعانه در پيشگاه حضرت حق به دعا و التجا و راز و نياز مي پردازند که گويا دعا نور چشم آنان و مناجات تمام اميد آنهاست و به راستي هيچ کس توان آن را ندارد که اين گونه باشد و زندگي سراسر نيايش آنان گواه اين مدع است . در ادامه ي بحث ، به
گوشه اي از سيره ي اين بزرگواران در زمينه ي دعا اشاره مي کنيم.

نيايش محمدي

ام سلمه گويد : شب هنگام بيدار شدم و دريافتم که رسول خدا صلي الله عليه و آله در بستر نيست . نگران از اينکه چه پيش آمده ، از جا حرکت کردم و به جستجويش پرداختم . رسول خدا را ديدم در گوشه اي تاريک ايستاده ، دست به آسمان بلند کرده و اشک مي ريزد و مي گويد : خداوندا ! آنچه به من داده اي از من نگير، و مرا به سوي بدي هايي که از آن نجات داده اي برنگردان . پروردگارا ! مرا به اندازه يک چشم بر هم زدن به خودم وا مگذار .
شنيدن اين جملات با آن حالت ، لرزه بر اندامم انداخت ، در گوشه اي نشستم و شروع به گريه کردم و بسيار گريستم . رسول خدا آمد و پرسيد : چرا گريه مي کني ؟ گفتم : چرا گريه نکنم ؛ تو با آن مقام و منزلت که نزد خدا داري اينچنين از خدا مي خواهي که يک لحظه تو را به خودت وامگذارد . پس واي به حال مثل من ، پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم فرمود : اي ام سلمه ! چطور مي توانم نگران نباشم و خاطر جمع باشم ؟ ! يونس پيامبر يک لحظه به خود واگذاشته شد و آمد به سرش آنچه آمد . ( 14)
آري ، وقتي پيامبر اکرم که اولين شخصيت بزرگ بشريت و بنيانگذار مکتب انسان ساز اسلام است و او که در عبوديت و بندگي، دعا و نيايش، و در صفات اخلاقي و انساني يگانه است اينچنين به دعا و مناجات اهميت مي دهد؛ به آنان که پيروان مکتب او هستند و به آنان که جهان مادي را پل ارتباطي مي دانند و اعتقاد به انتقال از اين جهان به عالم باقي دارند درس ها مي آموزد. خلاصه آنکه سيره ي عملي و بيان برگرفته از وحي نبوي ، اهميت و نقش دعا را به بهترين وجه تفسير مي کند.

مناجات علوي

علي عليه السلام که شجره ي طيبه ي امامت و ولايت از اوست و ايمان به او ميزان اعمال بندگان ، محبت او سزاوار بهشت و کينه اش مايه ي عذاب جهنم است ؛ علي که يگانه سرباز فداکار رسول خدا است و سراسر وجودش را خدا فرا گرفته و کسي به کنه معرفت او پي نبرده است ، به گونه اي است که مکتب اسلام او را به عنوان الگو و نمونه ي تمام عيار خداشناسي و نيايشگري معرفي مي نمايد:
« کان أمير المؤمنين رجل دعاء »
« علي عليه السلام بسيار دعا کننده بود . »
ضرار صحابي گويد :
او را شب هنگام آنگاه که تاريکي ها پرده هاي خود را فرو افکنده بود در محراب عبادت مي ديدم که محاسن خود را در دست گرفته و همچون مادر فرزند از دست داده با قلب حزين و سوزناک گريه سر داده بود .
همين علي روز در ميدان جنگ شمشير مي زند و در غير وقت جنگ در ميدان اجتماع به رنج و درد جامعه رسيدگي مي کند و مصداق گفتار خويش است که درباره ي متقين مي فرمايد :
« أما الليل فصافون أقدامهم تالين لاجراء القرآن يرتلونها ترتيلا ... و أما النهار فعلماء حلماء أبرار أتقياء » (15)
« شب هنگام به پا ايستاده اند و قرآن مي خوانند و اما در روز انديشمند و بردبار و نيکوکار و پرهيزکار هستند . »
از نوف بکالي نقل شده است که مي گويد در يکي از شب ها امام علي عليه السلام را ديدم که براي عبادت از بستر خود خارج شده بود؛ نگاهي به ستارگان آسمان افکند و سپس به من فرمود: اي نوف! خوشا به حال زاهدان در دنيا و راغبان در آخرت؛ آنها که زمين را فرش و خاک آن را بستر، آب آن را عطر و قرآن را همچون لباس زيرين و دعا را همچون لباس رويين برگرفته؛ آنگاه ايام دنيا را به روش مسيح طي کردند.
مطالعه ي زندگي آن حضرت و نگاهي به مناجات شعبانيه گواه آن است که آن بزرگوار تا چه اندازه به مسئله ي دعا اهتمام داشته و پيوسته دعا مي کرد که: الهي و ألهمني و لها بذکرک الي ذکرک (16) . خدايا ! مرا پيوسته شيفته ي ياد خود کن .

عشق زين العابدين

امام سجاد ، زينت عابدان و پيشواي مناجات کنندگان و کسي که در دعا و راز و نياز يگانه بود ، با خداي خود اينچنين سخن مي گويد:
بارالها! به عزت و جلالت سوگند اگر از آن زمان که فطرت مرا در اولين روز دهر پديد آوردي به عبادت تو مي پرداختم و تا خدايي تو برجاست به پرستش تو ادامه مي دادم و حمد و سپاس تو مي گفتم، باز خود را از اداي شکر پنهاني يک نعمت از نعمت هاي تو ناتوان مي ديدم و اگر تمام معادن آهن اين دنيا را با دندان هايم مي خراشيدم و تمام زمين ها را با پلک چشم شخم مي زدم و از ترس تو به اندازه ي درياها و آسمان ها و زمين خود مي گريستم همه ي اينها اندکي بود از حق بزرگي که تو بر من داري.
بارالها! اگر پس از همه ي اينها تو مرا به عذاب همه ي خلايق معذب کني و جسم مرا آن قدر بزرگ گرداني که تمام طبقات جهنم را پر کند، به گونه اي که در آتش، عذاب شونده اي غير من و آتش گيره اي سواي جسن من نباشد؛ اين موافق با عدل تو و اندکي از عقوبتي است که من سزوار آن هستم. (17)
سرانجام مناجات ها و دعاهاي وارده از حضرت زهرا سلام الله عليها و صحيفه ي فاطميه، گريه هاي طولاني امام سجاد عليه السلام و صحيفه ي سجاديه، دعاي عرفه حسين بن علي عليه السلام و زندگي سراسر نيايش و پرستش ساير ائمه عليهم السلام شاهد اهتمام آنها به دعا و جايگاه برجسته ي آن در زندگي اين بزرگواران است که بررسي اين بعد از زندگي هر کدام از امامان عليهم السلام خود نيازمند نگارش کتابي مستقل است و در اين نوشتار مختصر، توان اداي حق آن نيست.
در اينجا به جمله اي کوتاه از کلام حضرت امام حسين (ع) که هم نشان دهنده ي اهميت نيايش با پروردگار و هم بياني توحيدي در اين باره است بسنده مي کنيم؛ اميد است خوانندگان محترم خود به دنبال شيوه و سيره ي انبيا و اوليا، مطالعات بيشتر و عميق تري انجام دهند.
« الهي ما ذا وجد من فقدک و ما الذي فقد من وجدک لقد خاب من رضي دونک بدلا و لقد خسر من بغي عنک متحولا » (18)
« کسي که تو را ندارد چه چيزي را يافته و کسي که تو را يافته چه چيزي را از دست داده است؟ هر آينه زيان کرده است کسي که به غير تو خوشنود باشد و بي گمان خسران کرده کسي که از تو روي گردان شود. »

پي نوشت ها:

1.کافي ، ج 2 ، ص 466.
2. وسائل الشيعه ، ج 7 ، ص 28 .
3. مستدرک الوسائل ، ج 5 ، ص 169 .
4. کافي ، ج 2 ، ص 468 .
5. عده الداعي ، ص 29 .
6. المحجه البيضاء ، ج 2 ، ص 283 .
7. سوره ي ذاريات ، آيه ي 56 .
8. الدعوات ، ص 18 .
9. کافي ، ج 2 ، ص 498 .
10. سوره ي عنکبوت ، آيه ي 65 .
11. وسائل الشيعه ، ج 7 ، ص 43 .
12. مکارم الاخلاق ، ص 270 .
13. مستدرک الوسائل ، ج 5 ، ص 180 .
14. بحارالانوار ، ج 6 ، باب مکارم الاخلاق .
15. نهج البلاغه ، ص 303 .
16. اقبال الاعمال ، ص 687 .
17. اسرار الصلوه ، ص 484.
18. اقبال الاعمال ، ص 349 .

منبع:کتاب دعا و زندگي