تاریخ و جغرافیای استان چهارمحال بختیاری

یادداشت راسخون: خواننده‌ی گرامی به یاد داشته باشید که مقاله‌ی زیر، در سال 1367 خورشیدی نوشته شده و شاید بسیاری از داده‌های آن به روز نباشد.
استان چهارمحال بختیاری در جنوب غربی ایران واقع شده، از شمال و مشرق به اصفهان، از جنوب به کهگیلویه و از شمال غربی به ایذه محدود است، ناحیه‌ای است کوهستانی، کوههای بختیاری قسمتی از رشته کوههای مغرب ایران است که در جهت شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده از یک طرف به کوههای لرستان و از طرف دیگر به کوههای شمال غربی می‌پیوندد و مهمترین کوههای آن زردکوه است که از اطراف آن رشته‌های دیگری به اسامی مختلف جدا می‌شود، در دره‌ها و دامنه‌های آنها جنگلهای انبوه و مراتع وسیع موجود است، رودخانه‌های مهمی مانند زاینده‌رود و کارون از آنها سرچشمه می‌گیرند، آب و هوای چهارمحال بختیاری در کوهپایه‌های جنوب غربی که متکی به جلگه‌ی خوزستان است در زمستان معتدل و در تابستان گرم است و در سایر نقاط معتدل و کوهستانی است، این ناحیه محل سکونت ایل بختیاری است که از حیث طرز زندگی و آداب و رسوم و زبان و غیره شبیه لرها هستند، با توجه به اینکه بختیاریها بیش از لرها متمدن و صلح‌طلب بوده و به مراتب بیشتر تحت‌تأثیر تمدن قرار گرفته‌اند.
این منطقه به دو قسمت به نام بختیاری هفت لنگ و چهار لنگ تقسیم می‌شود، بختیاری چهار لنگ از شمال به جاپلق، از مشرق به گلپایگان و خونسار و اصفهان، از جنوب به بختیاری هفت لنگ و از مغرب به سیلاخور سفلی و لرستان محدود می‌شود، از کوههای معروف این قسمت غالیه کوه است که بسیار سرسبز و خرم است، اشترانکوه در شمال غربی این ناحیه کشیده شده است و به غالیه کوه متصل می‌شود.
مرکز چهارمحال شهرکرد است و شهرهای تابعه‌ی آن عبارتند از: میزدج (فارسان)، بروجن و لردگان.

شهرکرد

شهرستان شهرکرد تا تهران 543 کیلومتر فاصله دارد، از شمال به داران، از مشرق به اصفهان، از جنوب به بروجن و از مغربه به ایذه محدود است، دارای 32 درجه و 19 دقیقه عرض شمالی و 50 درجه و 51 دقیقه طول شرقی است، شهرکرد در جلگه قرار گرفته است که چندین رشته کوه از هر سو آن را دربرگرفته‌اند، رشته زردکوه از آن می‌گذرد و زاینده‌رود در آن چشمه دارد، ارتفاع آن از سطح دریا 2.040 متر است، آب و هوای آن سردسیری و محل سکونت طوایف بختیاری است.
در قرن هفتم هجری حدود شهرکرد تحت سلطه‌ی اتابکان فارس و لرستان بود، در این محل پاسگاهی جهت تأمین عبور و مرور و رفع نیازمندیهای مسافران ساخته شده بود نظر به اینکه پاسداران این پاسگاه را کردان تشکیل می‌دادند به همین جهت به (ده‌کرد) معروف شد و بعدها که وسعت یافت به (شهرکرد) از بخشهای تابعه‌ی اصفهان بود، در اسفندماه 1321 هـ. ق به شهرستان تبدیل شد و در آذرماه 1338 هـ. ق تابع فرمانداری کل بختیاری و چهارمحال گردید.

بروجن

شهرستان بروجن تا تهران 571 کیلومتر فاصله دارد، از شمال به شهرکرد و اصفهان، از مشرق به قمشه و سمیرم، از جنوب به یاسوج و سمیرم و از مغرب به یاسوج و ایذه محدود است، دارای 31 درجه و 58 دقیقه عرض شمالی و 51 درجه و 15 دقیقه طول شرقی است، در جلگه واقع شده و محاط به کوههای مرتفع است، ارتفاع آن از سطح دریا 1.980 متر است، آب و هوای آن معتدل سردسیری است.
آثار تاریخی آن عبارتند از: امامزاده محمد و مقبره‌‎ی حمزةبن علی و مقبره‌ی شاهزاده عبدالله مضافاً به اینکه در تنگ سولک (سااولک) کوههای بختیاری در سال 1841 میلادی بارون دوبد (1) حجاریهایی یافت که بعضی از محققین آنها را از آثار دوره‌ی اشکانیان می‌دانند.
بخشهای معروف بروجن، لردگان و گندمان و اردل است، بخش لردگان اخیراً به شهرستان تبدیل شده است و در 81 کیلومتری جنوب شهرکرد واقع شده است و مرکز عشایر هفت لنگ بختیاری است احتمالاً با شهر قدیمی لرجان که جغرافیانویسان قدیم از آن نام برده‌اند تطبیق می‌کند، استخری آن را مرکز ولایت سردن (2) شمرده گوید شهری است وسیع که در میان باغها قرار گرفته است.

پی‌نوشت‌ها:

1. Baron. de. Bode
2. مسالک‌الممالک، استخری، ص 112.

منبع مقاله :
بیات، عزیزالله؛ (1393)، کلیات جغرافیای طبیعی و تاریخی ایران، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ ششم