آیت‌الله قاضی طباطبایی اولین شهید محراب
در این مقاله با نحوه زندگی و سابقه مبارزاتی و فعالیت‌های علمی آیت‌الله قاضی طباطبائی آشنا خواهیم شد
در سال 1318 جهت ادامه تحصیل علوم دینی به قم عزیمت کرد و درسال 1328 راهی نجف گردید و در این دو شهر از محضر علما و بزرگان کسب فیض نمود. ...
شهید قاضی طباطبایی در سال 41، با شروع نهضت اسلامی، به علت فعالیت علیه رژیم، توسط مأموران دستگیر و به زندان قزل قلعه منتقل و سپس به شهرهای بافت و کرمان و زنجان و پس از آن به عراق تبعید شد ولی پس از یکسال به ایران بازگشت و به هدایت مردم و روشنگری و تبلیغ اسلام پرداخت و تا پیروزی انقلاب اسلامی به مبارزات خود و ارشاد مردم ادامه داد.
شهید قاضی طباطبایی اولین شهید محراب در دهم آبان 1358 شمسی، مصادف با عید قربان، نماز عید را اقامه کرد و در همان شب در راه مراجعت به منزل توسط منافقین مورد اصابت گلوله قرار می‌گیرد و به فیض شهادت نائل می‌گردد.
حیات علمی و آثار قلمی شهید آیت الله قاضی طباطبایی
از اقدامات وی تصحیح کتب فراموش شده و نسخ خطی برخی از بزرگان‌شیعه امامیه است. ایشان در تصحیح این متون به کلیه منابعی که در دسترس بود یا امکان مراجعه داشت رجوع می‌کرد و با دقت و موشکافی خاصی به مقابله می‌پرداخت و سرانجام متنی قابل اعتماد و اعتنا در اختیار محققان قرار می‌داد.اغلب‌این نسخ خطی از کتابخانه اجدادی ایشان بود.) اگر از آثار ایشان نقدی به عمل می‌آمد نه تنها ناراحت نمی‌شد، بلکه ناقد را به بزرگی و احترام می‌ستود و اگر در مقابل نقد جوابی داشت، با ادب و احترام جواب آن‌ایراد را می‌داد و در پایان برای موفقیت روزافزون وی دعا می‌کرد.
نمونه‌ای از این‌اخلاق علمی وی را در پاسخ به نقد دکتر ابوالقاسم گرجی، در مورد غلطهای چاپی‌تفسیر «الجوامع الجامع» ایشان می‌توان مشاهده کرد. ایشان در جواب محترمانه‌اش،ضمن تجلیل از خدمت علمی و فرهنگی وی، محترمانه دلیل می‌آورد که بیماری،بستری بودن در بیمارستان مهر، تحت نظر بودن و تبعید به عراق باعث این خطاها بوده است. در پایان نیز با صفای خاصی آرزوی چاپ جلد دوم تفسیر تصحیحی‌ایشان را از خداوند می‌خواهد.
مراتب علمی
یکی دیگر از ابعاد شخصیتی آیت‌الله قاضی طباطبایی، بعد علمی ایشان است. ازویژگیهای قابل توجه وی، دارا بودن مقام برجسته در زمینة علوم اسلامی توام باپیشقدمی در مبارزات نهضت اسلامی است.همه تلاشهای وی در حوزه‌های علمیه‌تبریز، قم و نجف آثار متعددی است که از ایشان در شاخه‌های مختلف اسلامی(رجال، کلام، فلسفه، تاریخ، تفسیر) بر جای مانده است. گذشته از این آثار که هر یک‌در جای خود قابل توجه و دقت است، ایشان در مجامع علمی اسلامی (داخل وخارج) نیز اعتبار و مقام ارجمندی داشت.
چاپ مقالات متعدد وی در مجلات معتبر عربی، چون العرفان و المواهب ورسالة الاسلام، حکایت از سطح علمی بالای ایشان داشت. با توجه به این امر که‌وی آذربایجانی و زبان مادریش آذری بود و زبان عربی، زبان دوم وی به شمارمی‌رفت.
در سفری که سردبیر و مدیر مسئول مجلة العرفان به ایران داشت. در تبریز به‌دیدار آیت‌الله قاضی رفت. در سفری دیگر که دکتر محمدباقر صدری مهربانی‌در سال 1351 ه. ش به کشورهای اسلامی (از جمله به مصر) داشت، از جانب آیت‌الله قاضی نامه‌ای به دانشگاه الازهر مصر برده بود.
در جواب نامه، دانشگاه الازهر از وی‌برای تدریس در آن مرکز علمی دعوت به عمل آورده بود. در سال 1348 ه. ش‌هنگامی که وی در تبعید در بافت کرمان به سر می‌برد، از طرف دانشگاه مشهدکنگره‌ای به مناسبت هزاره شیخ طوسی (ره) تشکیل شد از وی هم برای شرکت و ایرادسخنرانی و ارایه مقاله دعوت به عمل آمد، امّا با ممانعت ساواک موفق به شرکت درآن کنگره نشد.
پیش از معرفی اجمالی آثار قلمی ایشان، لازم است چند ویژگی از خصوصیات‌علمی او را در اینجا ذکر کنیم تا دلیل راه پویندگان علوم اسلامی باشد:
الف) از اقدامات وی تصحیح کتب فراموش شده و نسخ خطی برخی از بزرگان‌شیعه امامیه است. ایشان در تصحیح این متون به کلیه منابعی که در دسترس بود یاامکان مراجعه داشت رجوع می‌کرد و با دقت و موشکافی خاصی به مقابله‌می‌پرداخت و سرانجام متنی قابل اعتماد و اعتنا در اختیار محققان قرار می‌داد. اغلب‌این نسخ خطی از کتابخانه اجدادی ایشان بود.ب) ایشان در آثار تحقیقی خویش تأکید خاصی بر تهیه فهرست اعلام داشت. درآثار تحقیقی ـ تاریخی‌یی که از ایشان به چاپ رسیده است، با تلاش شخص ایشان(نه ناشر کتاب) فهرست اعلام (اماکن، اشخاص، قبایل و کتب) تهیه شده است.
به‌جرأت می‌توان گفت که او یکی از معدود علمایی است که در تحقیقات خویش، به‌روال مذکور عمل کرده است. بر اهل تحقیق پوشیده نیست که فهرست اعلام چه‌ارزشی دارد.
ج) دیگر از ویژگیهایی علمی ایشان، احترام و تجلیل اهل علم بود. آیت‌الله قاضی‌احترام بی‌اندازه‌ای برای علما و دانشمندان و دانش‌پژوهان قایل بود. با اغلب محققان‌نامی اسلامی (چه آذربایجانی و چه غیر آن) سابقه دوستی و محبت و مودّت داشت.با اینکه از بسیاری از علما، اجازات متعددی داشت، امّا چندان مورد اعتماد مراجع‌دیگر بود که تدوین برخی آثار مهم خویش را به وی محول می‌کردند.
از جمله محققان و دانشمندانی که آیت‌الله قاضی از آنها در خلال آثارش به بزرگی‌یاد کرده است، می‌توان از این بزرگان نام برد: آیت‌الله کاشف الغطاء مرحوم آیت‌الله آقابزرگ طهرانی، مرحوم سیدجلال‌الدین محدث ارموی، مرحوم میرزا جعفر سلطان‌القرایی، مرحوم آقا میرزا محمدعلی مدرس تبریزی، مرحوم آیت‌الله حاج میرزاعباسقلی واعظ چرندابی، مرحوم آیت‌الله شهید امام موسی صدر، مرحوم آیت‌الله شهید سیدعبدالحسین دستغیب، مرحوم آیت‌الله شهید سیدمحمدباقر صدر، مرحوم‌آیت‌الله علامه عبدالحسین امینی، مرحوم علامه سیدمحمدحسین طهرانی، مرحوم‌استاد حسن قاضی طباطبایی، مرحوم عبدالعلی کارنگ و... آیت‌الله شهید مرتضی‌مطهری هرگاه به تبریز سفر می‌کرد، در منزل وی میهمان می‌شد.
د) اگر از آثار ایشان نقدی به عمل می‌آمد نه تنها ناراحت نمی‌شد، بلکه ناقد را به‌بزرگی و احترام می‌ستود و اگر در مقابل نقد جوابی داشت، با ادب و احترام جواب آن‌ایراد را می‌داد و در پایان برای موفقیت روزافزون وی دعا می‌کرد.
نمونه‌ای از این‌اخلاق علمی وی را در پاسخ به نقد دکتر ابوالقاسم گرجی، در مورد غلطهای چاپی‌تفسیر «الجوامع الجامع» ایشان می‌توان مشاهده کرد. ایشان در جواب محترمانه‌اش،ضمن تجلیل از خدمت علمی و فرهنگی وی، محترمانه دلیل می‌آورد که بیماری،بستری بودن در بیمارستان مهر، تحت نظر بودن و تبعید به عراق باعث این خطاهابوده است. در پایان نیز با صفای خاصی آرزوی چاپ جلد دوم تفسیر تصحیحی‌ایشان را از خداوند می‌خواهد.
ه) ایشان علاقه خاصی به کتاب و کتابخوانی داشتند به‌گونه‌ای که هر کتاب‌جدیدی را که به دست می‌گرفت در جایش نمی‌گذاشت مگر آنکه کاملاً مطالعه کرده‌باشد. بعد ازتهیه کتاب آن را صفحه شماری می‌کرد و سپس در صورت امکان تمام‌نوشته‌های کتاب را بدقّت می‌خواند و تک تک موضوعات را مورد بررسی و تحقیق‌قرار می‌داد. هر کجا احتیاج به رد یا توضیح داشت، علامت می‌گذاشت و در حاشیه‌همان صفحه نظرات اصلاحی و توضیحی خود را می‌نوشت.
ز) او برای نگهداری کتاب اهمیت زیادی قایل بود و هر کتابی را که تهیه می‌کرد به‌شکل مطلوب و زیبایی جلد می‌گرفت ودر قفسه‌هایی موضوع‌بندی شده قرار می‌داد.
ح) ویژگی برجسته دیگر ایشان، عفت قلم و پاک‌نویسی وی بود. در هیچ یک ازآثار ایشان، حتی در گفتار، اهانت و دشنام به کسی یافت نمی‌شود.
ط) صداقت و راستگویی و حقیقت‌نویسی ویژگی دیگر آثار وی است.
ی) احترام وی به دیگران در بعد علمی نیز مشوق طلاب و محصلان جوان بود. اگرطلبه‌ای جوان روی منبر بود و او وارد مجلس می‌شد در این حال چنان با دقت وآرامش به سخنان وی گوش می‌داد که گویی برای اولین مرتبه است که چنین مطلبی رامی‌شنود؛ در حالی که از نظر خود طلاب آن موضوع بسیار پیش‌پاافتاده بود. با این‌حال این برخورد برای طلاب جوان تشویق بزرگی بود.
ک) ایشان علاقه بسیار زیادی به خریداری نسخ خطی و چاپی داشت.
آیت‌الله قاضی طباطبایی به زبان عربی تسلط داشت و آثاری به زبان عربی به چاپ رسانده است:
1. الاجتهاد و التقلید (عربی، خطی)2. الفوائد (فقهی، تاریخی)
3. خاندان عبدالوهاب (فارسی، خطی)
4. کتاب فی علم الکلام (عربی، خطی)
5. فصل‌الخطاب فی تحقیق اهل الکتاب (عربی، خطی)
6. السعاده فی الاهتمام علی الزیاره (عربی، خطی)
7. اجوبه الشبهات الواهیه (فارسی، خطی)
8. رساله فی اثبات وجود الامام «ع» فی کل زمان (عربی، خطی)
9. سفرنامه بافت (فارسی، خطی)
10. المباحث الاصولیه (عربی، خطی)
11. حاشیه بر کتاب رسائل شیخ انصاری «ره»
12. حاشیه بر کتاب مکاسب شیخ انصاری «ره»
13. حاشیه بر کتاب کفایه‌الاصول آخوند خراسانی
14. تقریرات اصول آیت‌الله حجت کوه‌کمری
15. تاریخ قضا در اسلام
16. صدقات امیرالمؤمنین و صدیقه طاهره «علیهماالسلام»
17. حدیقه الصالحین
18. رساله در دلالت آیه تطهیر بر اهل بیت «علیهم‌‌السلام»
19. رساله در اوقات نماز
20. رساله در مباهله
21. رساله فی مساله الترتب
22. رساله در نماز جمعه
23. تعلیقات بر کتاب الفردوس الاعلی تألیف علامه شیخ محمد حسین کاشف‌الغطاء (عربی، مطبوع)
24. تحقیق درباره اربعین حضرت سید‌الشهداء (ع) (فارسی، مطبوعات)
25. تعلیقات بر کتاب انوار نعمانیه تألیف سید نعمتالله جزایری (عربی، مطبوع)
26. مقدمه و تعلیق بر تفسیر جوامع الجامع طبرسی (عربی، مطبوع)
27. تعلیقات بر کتاب اسلام صراط مستقیم (فارسی، مطبوع)
28. تعلیقات بر کتاب کنزالعرفان (عربی، خطی)
29. مقدمه بر کتاب صحائف‌الابرار کاشف الغطاء (عربی، مطبوع)
30. آثار تاریخی آیت‌الله العظمی حکیم (فارسی، مطبوع)
31. مقدمه بر تنقیح الاصول مرحوم حاج میرزاآقا، متوفی در شهریور
32. مقدمه بر کتاب مرآت الصلوه
33. پیشگفتار بر علم امام علامه طباطبایی
34. مقدمه بر کتاب معجزه و شرائط آن
35. مقدمه بر کتاب جنه‌‌المأوی اثر کاشف الغطاء (عربی، مطبوع)
36. پاورقی بر تعلیقات کتاب اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه اثر جمالالدین مقداد بن عبدالله الاسدی السیوری الحلی (عربی، مطبوع)
37. مقدمه بر انیس الموحدین نراقی (فارسی، مطبوع)
38. تحقق در ارث زن از دارائی شوهر (فارسی، مطبوع)
39. علم امام علیه‌‌السلام (فارسی، مطبوع)
40. مقدمه بر العقائد الوثنیه فی‌الدیانه النصرانیه (عربی، مطبوع)
41. ترجمه مسائل قندهاریه از فارسی به عربی اثر کاشف‌الغطاء
42. مقدمه بر تاریخ ابن ابی الثلج بلخی (عربی، خطی)
43. مقالات متعدد چاپ شده در مجلات عربی (جلوه محراب، یاران امام به روایت اسناد ساواک، شهید آیت‌الله سید محمد علی قاضی طباطبایی، مرکز بررسی اسناد تاریخی، صص 7 و 8.)
کتابخانه آیت‌الله قاضی طباطبایی
میراث علمی و فرهنگی این خاندان کهنسال، کتابخانه‌ای مهم بود که از اجداد اهل علمش به آیت‌الله قاضی منتقل شده بود. متأسفانه سالها قبل بر اثر سیل تبریز، قسمتی‌از کتابخانه (حدود 3000 جلد کتاب) از بین رفت. باقیمانده کتابهای خطی بالغ برهزار جلد می‌شود که هر یک در جای خود نسخه‌ای قدیمی و گاه منحصر بفرد از آن کتابهاست .خود ایشان سالها قبل فهرست قسمتی از این کتابخانه را تهیه و به نزد مرحوم‌آیت‌الله آقا بزرگ طهرانی مؤلف «الذریعه» ارسال داشت.
علاوه بر نسخ خطی، تعداد قابل توجهی از فرامین، اسناد حقوقی، قبالجات ونامه‌های دوستانه و مکاتبات رجال سیاسی ـ مذهبی آذربایجان از دوران کریم‌خان‌زند تا دوران حیات آیت‌الله قاضی وجود دارد که در نوع خود منحصر بفرد و قابل‌توجه است. به جرأت می‌توان گفت قسمت مهمی از تاریخ مبهم آذربایجان درلابه‌لای این اسناد نهفته است.
کتاب های نفیس درباره‌ی علوم اسلامی
وی بنا بر علاقه فراوانی که به کتاب داشت، کتابخانه اجدادی را توسعه داد. درزمان شهادت آیت‌الله قاضی طباطبایی ، حدود بیست هزار جلد کتاب چاپی (چه به‌صورت سنگی و چه به‌صورت سربی و حروفی) که اغلب آنها چاپ نخستین این‌کتابها در شهرهایی چون نجف، قاهره، بیروت و حیدرآباد دکن است گردآورده بود.باتوجه به علاقه ایشان به شاخه‌های علوم اسلامی، کتابهای این کتابخانه حول محورعلوم اسلامی بود. بزرگانی چون، میرزا جعفر سلطان القرایی، عبدالعلی کارنگ، دکترسیدحسن قاضی طباطبایی و... به آنها مراجعه کرده‌اند. مرحوم عبدالعزیز طباطبایی(1308 ـ 1374 ش) فهرستی از نسخ خطی این کتابخانه تهیه کرده است، لیکن‌فهرست کامل این کتابخانه نیست.
اگر خواسته باشیم آثار بر جای مانده وی را طبقه‌بندی کنیم، چنین می‌توان تقسیم‌کرد:
1ـ تألیفات: ثمره پژوهش و مطالعه و تحقیق وی است. آثاری همچون «تحقیق‌درباره اول اربعین سیدالشهدا (ع)» و یا کتاب «خاندان آل امیر عبدالوهاب»2ـ تصحیحات: آثاری که به تصحیح و تعلیق و تلاش ایشان از بزرگان شیعه، چون‌ابن‌الثلج بغدادی، جمال مقداد، و شیخ طوسی، یا سید جزایری به چاپ رسیده است.
3ـ تعلیقات و مقدماتی که ایشان به برخی از آثار استادان خود چون آیت‌اللهکاشف الغطاء (ره) و یا دوستانش نگاشته است.
4ـ مقالات متعددی که درزمینه‌های گوناگون به زبان عربی در مجلات لبنان،چون«العرفان» و «المواهب» به چاپ رسیده است.
5ـ تقریرات دروس استادانی که در محضر درسشان تلمذ نموده است.
6ـ رسایل و مقالات متعددی که در موضوعات مختلف و با توجه به شرایط ونیازهای جامعه نگاشته است.
پس از این طبقه‌بندی، نوشتار وی را می‌توان به دو قسمت عمدة الف) چاپ شده‌ب) چاپ نشده، تقسیم کرد.
الف: آثار چاپ شده
1ـ تعلیقات بر کتاب «الفردوس الاعلی» تألیف مرحوم آیت‌الله العظمی کاشف‌الغطاء. موضوع کتاب پیرامون نهضت امام حسین (ع) و تفسیر برخی از آیه‌های قرآن‌می‌باشد. چاپ اول آن در نجف و چاپ دوم آن در سال 1332 در تبریز انتشار یافته‌است.
2ـ «جنة المأوی» این اثر نیز از آثار گرانبهای آیت‌الله کاشف الغطاء می‌باشد که‌آیت‌الله قاضی طباطبایی به امر استادش به جمع‌آوری آن پرداخت. امّا تکمیل و انتشارآن بعد از وفات استاد صورت گرفت. یکی از مواردی که موجب افتخار آیت‌الله قاضی‌طباطبایی بود، انتشار این اثر از طرف ایشان می‌باشد.
3ـ تعلیقات بر مجلدات «الانوار النعمانیه» اثر سید نعمتالله محدث جزایری که درچهار جلد در تبریز، به زبان عربی منتشر شده است.
4ـ مقدمه مفصل مشتمل بر تحقیقات و تصحیحات بر متن با تعلیقات بر تفسیر«جوامع الجامع» اثر شیخ طبرسی (ره) صاحب تفسیر کبیر مجمع البیان، که این تفسیردر سال 1342 به خط مرحوم طاهر خوشنویس تبریزی و با هزینة مرحوم حاج آقابالاکلاهی تبریزی چاپ شد. چون‌ایشان در هنگام نشر این کتاب، زندان قزل‌قلعه تهران زندانی بود و بعد در بیمارستان مهر تهران تحت نظر مأموران ساواک قرارگرفت و سپس به عراق تبعید شد، نتوانست بر تصحیح کامل آن نظارت داشته‌باشد.
5ـ تعلیقات بر دوفصل از کتاب «اسلام صراط مستقیم» مورگان که در تبریز چاپ‌شده است.
6ـ مقدمه و تعلیقات تحقیقی بر ترجمه کتاب «علم امام (ع)» اثر شیخ‌محمدحسین مظفر که در سال 1349 در تبریز چاپ شد.
7ـ مقدمه و تعلیقات و تصحیحات همراه با اضافات بر کتاب «انیس الموحدین»اثر حاج ملامهدی نراقی (1128 ـ 1209 ه. ق) که در سال 1352 ه. ش در تبریز به‌چاپ رسید.
8ـ کتاب «تاریخ الائمه(ع)» اثر شیخ ابن ابی الثلج بغدادی متوفی به سال 325 ه.ق که با تعلیقات و مقدمه ایشان و با مساعدت مالی مرحوم ناصرالدین قمی، در سال1327 ش در قم به چاپ رسیده است. این کتاب از نظر قدمت اولین اثر چاپ شده وی‌است.
9ـ «آثار تاریخی آیت‌الله طباطبایی حکیم (قدس سره)» که پس از رحلت آیت‌اللهحکیم و بنا به تقاضای برخی متدینین تبریزی نوشت و در سال 1348 ش منتشرشد.
10ـ «تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهدا (علیه السلام)» از جمله تألیفات تحقیقی وبرجسته وی همین اثر است که درسال 1352 ش در 681 صفحه به چاپ رسید. نظر به‌اهمیت زیاد این کتاب تا چندین نوبت به چاپ رسید. آیت‌الله قاضی طباطبایی دراین تحقیق به بیش از پانصد کتاب تاریخی و تحقیقی مراجعه و با دلایل محکم وقطعی استدلال می‌کند که اُسَرای واقعه کربلا در همان اربعین اول به زیات قبر امام‌حسین(علیه السلام) مشرف شده‌اند. در این اثر مطالب بسیار جالبی پیرامون نهضت امام‌حسین (علیه السلام) و ابعاد مختلف آن مطرح شده است.
11ـ «تحقیق در ارث زن از دارایی شوهر» که از بیانات وی تهیه و با مقدمه‌فرزندشان، حجت‌الاسلام سید محمد تقی قاضی طباطبایی، در 142 صفحه برای باردوم در سال 1356 به چاپ رسید. لازم به توضیح است که این کتاب در جواب یکی ازوکلای تبریزی به نام زاخری نوشته شده است که مطالبی خلاف حقوق اسلامی درمورد ارث زن مطرح کرده بود.
12ـ تصحیح و تعلیق بر کتاب «اللوامع الالهیّة فی المباحث الکلامیه» تألیف‌جمال‌الدین مقداد (ره) متکلم توانای شیعه متوفی به سال 826 ه. ق. این اثر به زبان‌عربی در سال 1356 و با هزینة «حاج حمید آقا کیمیایی» از تجار خَیّر تبریز به چاپ‌رسید.
13ـ مقدمه بر کتاب «صحائف الابرار» اثر آیت‌الله العظمی کاشف الغطاء(ره) این‌کتاب در سال 1387 ه . ق به خط مرحوم طاهر خوشنویس منتشر شده است.
14ـ مقدمه بر کتاب «تنقیح الاصول» اثر حاج میرزا محمدرضا آقا طباطبایی (ره)متوفی به سال 1337 ش که در سال 1371 ه. ق/ 1330 ش در چاپخانة حیدریه نجف‌چاپ شده است.
15ـ مقدمه بر کتاب «مرآت الصلواة» اثر مرحوم حاج میرزا حسن ناصرزاده، واعظ‌مشهور تبریز که به‌چاپ رسیده است.
16ـ مقدمه کتاب «علم امام(ع)» اثر آیت‌الله سیدمحمد حسین طباطبایی (علامه)که در تبریز نشر شده است.
17ـ مقدمه بر کتاب «العقاید الوثنیه فی الدیانته النصرانیه» اثر محمدطاهر التنیر.این اثر برای بار اول به سال 1330 ه. ش در بیروت چاپ شد. برای بار دوم در سال1391 ه. ق در 167 صفحه در تهران چاپ شده است.
18ـ مقدمه بر «کتاب معجزه و شرایط آن» که چاپ شده است.
19ـ مقدمه بر پیام آیت‌الله العظمی محمدهادی میلانی (ره) به کنگره نمایندگان‌انجمنهای اسلامی دانشجویان مسلمان مقیم اروپا در شهر لندن. ژانویه 1965/ شعبان1383/ دی ماه 1342. این مقدمه موقعی که ایشان در تهران تحت نظر بودند نوشته وچاپ شده است.
20ـ مقدمه بر کتاب «آداب النفس» اثر مرحوم علامه سیدمحمد عیناثی (ره) که درسال 1380 ه. ق/ 1339/ش در تهران چاپ شده است.
21ـ مقدمه بر ترجمه کتاب «نمونه‌های اخلاقی دراسلام» اثر آیت‌الله شیخ محمدحسین کاشف الغطاء. چاپ اول آن در سال 1337 ش در تبریز و چاپ سوم آن درمهرماه سال 1358 می‌باشد.
22ـ ترجمه «مسایل قندهاریه» از فارسی به عربی، به امر استادش آیت‌الله کاشف‌الغطاء که در کتاب «الفردوس الاعلی» چاپ شده است.
23ـ «رساله‌ای در ترجمه احوال آخوند ملا عبدالرزاق لاهیجی». گرچه این رساله‌خطی است لیکن به دلیل استفادة زیادی که از آن در مقدمه کتاب «گوهر مراد» (به‌کوشش زین‌العابدین قربانی) شده است در آثار چاپ شده نام برده شد.
24ـ مقدمه بر کتاب «افاضة الغدیر» اثر شیخ الشریعه الاصفهانی (ره) که چاپ شده است.
25ـ مقدمه بر کتاب «فوائد الاصول» که تقریرات مرحوم نائینی (ره) می‌باشد و درسال 1368 ه. ق منتشر شد.
26ـ نامه‌ای مانند مقدمه بر کتاب «الغدیر» علامه امینی (ره) که در سال 1372ه.ق چاپ شده.
27ـ سئوالاتی توسط آیت‌الله سیدمحمدتقی آل هاشم، به نام «روضات الجنان» ازآیت‌الله قاضی طباطبایی که در سال 1390 ه. ق انتشار یافته است.
گذشته از این آثار، تعداد قابل توجهی مقاله درموضوعات مختلف، به زبان عربی‌از وی در مجلات عربی العرفان، المواهب و رساله الاسلام به چاپ رسیده است که‌امکان تهیه فهرست آنها میسر نشد. ان شاء الله در مجموعه مقالات وی، که در حال‌جمع‌آوری است، منتشر خواهد شد.
ب: آثار چاپ نشده
1ـ «خاندان آل امیر عبدالوهاب»: یکی از تألیفات مهم آیت‌الله قاضی‌طباطبایی‌است که در تاریخ خاندان سادات عبدالوهابیه آذربایجان می‌باشد.
2ـ «سفرنامه بافت»: هنگامی که وی در بافت تبعید بود، سفرنامه‌ای از خاطرات‌خود در مورد نهضت علما و مسایلی را که از سوی مخالفان نهضت (ساواک ومحافظه‌کاران) مطرح می‌شد، به قلم آورد.
نظر به اینکه این مطالب به‌وسیله شخصی‌که رهبری نهضت آذربایجان را عهده‌دار بوده و در سال 1347 (اوج اتفاقات وجریانات) نوشته شده است، از منابع اولیه و مهم به‌شمار می‌رود. مأموران ساواک‌احتمال می‌دادند که وی مشغول تدوین کتابی است که در آن مطالبی را علیه حکومت‌و رژیم بیان می‌کند.
3ـ «کتاب الفوائد و فیها الفوائد و النفائس»: این رساله نیز در ایام تبعید ایشان دربافت کرمان به رشته تحریر در آمده است، که شامل هفتاد فایده و به زبان عربی‌می‌باشد.
4ـ «رساله فی اثبات وجود الامام (ع) فی کل زمان»: موضوع کتاب از اسم آن‌مشخص است. این رساله در ایام اقامت اجباری در بافت نگارش یافته است.
5ـ «فصل الخطاب فی تحقیق اهل الکتاب»: به زبان عربی درخصوص اهل کتاب‌است.
6ـ «کتاب السعادة فی الاهتمام علی الزیاره»: به زبان عربی می‌باشد.
7ـ رساله «هل یجوز زیارة قبر الحسین(علیه السلام) مع تحمل المشقات اَوْلا' ؟»: آیا زیارت‌قبر امام حسین(علیه السلام) با وجود تحمل مشقات واجب است؟ که به زبان عربی است.
8ـ کتاب «حدیقه الصالحین فی احوال جمیع من الماضین والحاضرین»
9ـ رسالة «دفع شبهات وارده از خرم دره راجع به علم امام (ع) و امام زمان (عج وارواحنا فدا).» به فارسی
10ـ رساله «فی شرک اهل الکتاب و نجاستهم» به زبان عربی.
11ـ رساله در «المباهله» به زبان عربی
12ـ رسالة «الاجتهاد و التقلید» به عربی.
13ـ کتاب دینی ـ علمی «فی العقاید و الکلام مع التوضیح و البسط فی المقال» به‌عربی.
14ـ رساله «اوقات الصلواة فی القرآن الکریم» به عربی.
15ـ رساله «دلالت آیة تطهیر بر اهل بیت (ع)» به زبان فارسی.
16ـ کتاب «صدقات اهل بیت(ع)» به زبان فارسی.
17ـ کتاب «قضا در اسلام» به زبان فارسی.
18ـ «رساله در نماز جمعه» به زبان عربی.
19ـ «المباحث الاصولیه، تقریرات جمع من الاساتیده»، تقریر دروس استادانش به‌زبان عربی.
20ـ «حواشی بر کفایة» آخوند خراسانی (ره)، به زبان عربی.
21ـ «حواشی بر مکاسب» شیخ مرتضی انصاری (ره) به زبان عربی.
22ـ حواشی و تعلیقات بر کتاب «کنز العرفان» اثر جمالالدین مقداد (ره) به زبان‌عربی.
23ـ حواشی بر «نسب و شجره‌نامه خاندان طباطبایی تبریز، با شرح حال‌مختصر»، اثر مرحوم علامه سیدمحمد حسین طباطبایی (ره). ایشان ضمن تهیه‌نسخه‌ای برای خود، بر آن حاشیه و تعلیق نوشته است.
24ـ تقریرات درس اصول و فقه آیت‌الله سیدمحمد حجت کوه‌کمری(ره): به زبان‌عربی.
25ـ «رساله در مسئله ترتّب»
26ـ رساله در شرح و تحقیق درباره حدیث شریف‌ق «من صام یوماً فی سبیل اللهتعالی کان کَعَمل‌ق سقنتة صومقها»
27ـ «رساله در جواب بعضی اعتراضاتی که از خراسان آمده است»، به زبان فارسی
28ـ تحقیق و تعلیق بر کتاب «انوار الملکوت فی شرح الیاقوت»
29ـ حواشی و فتاوی بر کتاب «منهاج الصالحین» که کتاب فقهی مرحوم آیت‌اللهالعظمی حکیم (ره) می‌باشد.
30ـ مقالات فارسی در موضوعات مختلف
31ـ آخرین تألیفی که از آیت‌الله قاضی طباطبایی بر جای مانده است، چکیدة‌خطبه‌های نماز جمعة ایشان پس از پیروزی انقلاب می‌باشد. در واقع آیت‌الله قاضی،با وجود مشغله فراوان، پس از هر نماز جمعه خلاصه‌ای از موضوعاتی را که به آن‌پرداخته بود، می‌نوشت. موضوع ولایت فقیه از جمله مسایل بحث شده توسط ایشان‌می‌باشد که دارای نکات جالب توجه است.
32ـ تنظیم و تدوین مطالب منبرهای وی در چندین دفتر توسط خود ایشان وی‌اغلب از سخنرانیهای خود نوار تهیه می‌کرد ـ بوسیله ضبط صوت ریلی ـ در طول هفته‌یک مرتبه به سخنرانی قبلی کاملاً کوش می‌داد و با آگاهی از مطالب جلسه به‌سخنرانی می‌پرداخت.
33ـ نوشته‌های منظم به صورت «کشکول»، در چند دفتر.
دوران حیات سیاسی
شهید آیت الله قاضی طباطبایی همچنان که در تلاش های علمی کوشا بودند، در مبارزات سیاسی نیز شرکت فعالانه داشتند. آن شهید بزرگوار دارای روحیه انقلابی و اراده ای خلل ناپذیر بودند و در پرونده قطوری که ساواک در مورد ایشان تهیه کرده، این نکته مشهود است.شرکت علنی و بارز آن شهید در مبارزات سیاسی از سال های 41 و 42 همزمان با آغاز نهضت اسلامی شروع می شود و ایشان یکی از رهبران و پایه های نهضت در آذربایجان بودند که در جریان همین مبارزات دستگیر و در زندان قزل قلعه تهران زندانی شدند.
آیت الله شهید قاضی به اتهام اینکه در خلال بحث پیرامون حکومت اسلامی و جنایات اسرائیل در یک سخنرانی علنی نام امام را به عظمت و عزت بر زبان آورد به مدت شش ماه به بافق کرمان تبعید شد. پس از آن به بهانه دیگری شش ماه دیگر به زنجان تبعید شد.
شهید قاضی در تبریز تنها نماینده تام الاختیار حضرت امام خمینی بوده و نقش ایشان در شکل دادن به مبارزات مردم تبریز نیز شایان توجه است. بنابراین محور مبارزه در آذربایجان شرقی و مرکز مبارزات، مسجد شعبان بود که شهید قاضی طباطبایی امامت آنجا را عهده دار بودند. شهید قاضی در مبارزه از همه جلوتر و فوق العاده محبوب و مورد احترام بودند و به همین دلیل دسیسه های دشمنان و منحرفین از اسلام علیه ایشان کارگر نمی شد.
سد مستحکم خطوط انحرافی
در ماه های قبل از پیروزی انقلاب، رهبری جریانات سیاسی، برپایی تظاهرات و تشکیل مجالس، همه بر عهده این شهید بزرگوار بود و ایشان اولین امضاء کننده اعلامیه 29 بهمن 56 در چهلم شهدای قم بود.مرحوم آیت الله شهید قاضی همیشه سد مستحکمی در مقابل خطوط انحرافی در جریانات ضد انقلابی بود و از اوان پیروزی انقلاب علیه جریانات منحرف و وابسته نظیر خلق مسلمان افشاگری های لازم را می نمود و منحرفان با وجود ایشان قدرت و جرات ابراز وجود پیدا نمی کردند.
خدمات ایشان بعد از پیروزی انقلاب نیز شایسته توجه بسیار است. مرحوم شهید قاضی طباطبایی بلافاصله بعداز پیروزی انقلاب از طرف امام به سمت امام جمعه تبریز منصوب شدند و اولین نماز جمعه را در این شهر بزرگ برپا کردند. ایشان همچنین کمیته های انقلاب اسلامی آذربایجان شرقی و غربی را تشکیل دادند و نقش زیادی در راه اندازی استانداری ها، فرمانداری ها و ادارات استان ایفا نمودند.
شهید قاضی طباطبایی که ۴۳ جلد کتاب علمی و تحقیقی نوشته وچندین مقاله او به زبان عربی در دنیای عرب منتشر شده است، خود سوژه نویسندگان مختلف قرار گرفته است. جلد سیزدهم یاران امام به روایت اسناد ساواک، قاضی طباطبایی قله شجاعت و ایثار ، مجلس نشین قدس، پارسای پایدار ، سیمای فرزانگان ، هفت هزار روز تاریخ ایران وانقلاب، و از جمله آن کتابها ومقاله ها هستند. تاکنون بیش از ۲۰اثر درمورد این شهید چاپ و منتشر شده است که کتاب تنهایی و پایداری آقای حسین نجفی در سال ۱۳۷۹ آخرین آنها است.
مرحوم قاضی همچنین زحمات زیادی برای رسیدگی به محرومان و مستضعفین متحمل شدند و پس از یک عمر مجاهده و تلاش خالصانه بدست عوامل خود فروخته و سر سپرده استکبار جهانی به شهادت نایل آمدند. یاد این فقید شهید، گرامی و راهش پر رهرو باد.
پیام امام خمینی (ره) در رابطه با شهادت آیت الله قاضی طباطبائی:
« با کمال تأسف ضایعه ناگوار شهادت عالم مجاهد، حجت الاسلام والمسلمین آقای حاج سید محمد علی قاضی طباطبائی رحمت الله علیه را به عموم مسلمانان متعهد و علمای اعلام مجاهد و مردم غیور مجاهد آذربایجان و بخصوص بازماندگان این شهید سعید تسلیت عرض و از خداوند متعال صبر انقلابی برای مجاهدین راه حق و اسلام خواستارم.ملت عزیز و برومند ایران و آذربایجان غیرتمند عزیز باید در این مصیبتهای بزرگ که نشانه شکست حتمی دشمنان اسلام و کشور و عجز و ناتوانی و خودباختگی آنان است هرچه بیشتر مصمم و در راه هدف اعلای اسلام و قرآن مجید بر مجاهدت خود افزوده و از پای ننشینند تا احقاق حق مستضعفین از جباران زمان بنماید.
عزیزان، در انقلابی که ابرقدرتها را به عقب رانده و راه چپاولگری آنان را از کشور بزرگ ما بسته است، این ضایعات و ضایعات بالاتر اجتناب ناپذیر است. ما باید از کنار این وقایع با تصمیم و عزم و خونسردی بگذریم و به راه خود که راه جهاد فی سبیل الله است ادامه دهیم.
شهادت در راه خداوند زندگی افتخار آمیز ابدی و چراغ هدایت برای ملتهاست. ملتهای مسلمان از فداکاری مجاهدین ما در راه استقلال و آزادی و اهداف اسلام بزرگ الگو بگیرند و با پیوستن به هم سد استعمار و استثمار را بشکنند و به سوی آزادگی و زندگی انسانی پیش بروند از خدای متعال عظمت اسلام و مسلمین و رحمت و مغفرت برای شهدای راه حق و شهید طباطبایی خواستارم.»
11 ذیحجه الحرام 99 روح الله الموسوی الخمینی
نویسنده: حسن نجفی
منبع :
www2.irna.ir
www2.irib.ir
www.tebyan.net
www.hawzah.net
روزنامه رسالت
معرفی سایت مرتبط با این مقاله
تصاویر زیبا و مرتبط با این مقال
مقالات مرتبط
تازه های مقالات
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}