صندوق‏های وقفی در کویت

پژوهشها، تحقیقات و نتایج بحث و گفتگوها پیرامون واقعیت وقف در کویت و شیوه‏های بهبود بخشی به آن، نتایجی را در پی داشته که مهمترین آنها ضرورت ایجاد ساختاری نوین برای فعالیتهای وقفی است.

در ساختار مذکور، تمام جوانب وقف، اعم از دعوت برای احیای این سنت، پیشبرد و ایجاد تحول در زمینه‏ی چگونگی صرف درآمدهای آن و فعال کردن نقش وقف در جامعه، مورد توجه قرار گرفته و بین تمام موارد، ارتباط و پیوند ایجاد شده است.

این ساختار نوین که پژوهشها و تحقیقات آن را ترجیح داده و دبیرخانه‏ی عمومی اوقاف نیز آن را برگزیده است ؛ طرح ایجاد صندوقهای وقفی است.

این طرح عبارت است از ایجاد قالبی تشکیلاتی که دارای استقلال نسبی بوده و ضمن دعوت عمومی به وقف، به فعالیتهای توسعه گرایانه‏ی وقف در زمینه‏ های مشخص شده در اساسنامه‏ ی این صندوقها نیز می‏پردازد.

این امور در چارچوب طرحی کامل می‏گنجد که در آن نیازها و اولویتهای جامعه و همچنین فعالیتهای دیگر نهادهای دولتی و ملی مدنظر قرار گرفته است.
 

هدف صندوقهای وقفی، مشارکت در تلاشهایی است که به احیای سنت وقف کمک می‏کند. این کمکها از طریق طرحهای توسعه‏ای در ساختاری اسلامی انجام می‏گیرد که به منظور برآوردن نیازهای جامعه و اطلاع یافتن از این نیازها اجرا می ‏شود.

وظیفه‏ی دیگر این طرحها، هزینه کردن درآمد اموال موقوفه در زمینه‏ی تأمین نیازهای جامعه برحسب اولویتهاست؛ همچنین این طرحها میان پروژه‏های وقفی و غیر وقفی که توسط دستگاههای دولتی و جمعیتهای عام المنفعه، اجرا می‏شود، پیوند و ارتباط برقرار می‏ کند.
 

فعالیت این صندوقها تمام نیازهای توسعه‏ای و نیازهای مردمی را در سطح وسیعی فرامی‏گیرد؛ و از آن نیز پیشتر رفته و موضوعاتی از این قبیل را نیز شامل می‏شود:

بهبود محیط زیست، حمایت از معلولین و گروههای خاص دیگر، خدمت به فعالیت و علوم قرآنی، مشارکت در حمایت از تحولات علمی، یاری به پیشرفت مسائل فکری و فرهنگی، کمک به گسترش خدمات درمانی و بهداشتی، توجه به نیازهای مساجد، یاری به تبلیغات اسلامی و ترویج آن و بسیاری از دیگر عملکردهای توسعه‏ای و طرحهای خیریه‏ی عمومی که نیاز جامعه به آنها براساس آمارهای مستمر مشخص می‏ شود.
 

الف - احیای سنت وقف از طریق دعوت عمومی؛ این امر با ایجاد طرحهای اجتماعی و دینی، در چارچوب قانونی که به عواطف و درک مردم نزدیکتر است و نیازهای آنان را به بهترین وجهی شناسایی و برآورده می‏سازد، امکانپذیر می‏گردد.

ب - احیای نقش وقف در توسعه توسط یک چارچوب تشکیلاتی که تکامل و ارتباط طرح‏های وقفی را با توجه به اولویتها تحقق بخشیده و میان این طرحها هماهنگی به وجود می‏آورد.

ج - بهبود بخشیدن به اعمال خیریه از طریق ایجاد طرحهای جدیدی که می‏تواند به عنوان الگو مورد پیروی قرار گیرد.

د - برآورده کردن نیازهای جامعه و شهروندان در زمینه‏هایی که از سوی دولت و یا مؤسسات ملی، یارانه‏ای به آنها تعلق نمی‏گیرد.

ه - ایجاد توازن و ارتباط میان امور خیریه‏ی داخلی و خارجی.

و - فراهم ساختن زمینه‏ی مشارکت مردم برای دعوت به وقف و اداره کردن طرحهای آن.

ز - انعطاف‏پذیر ساختن فعالیتهای وقفی از طریق وضع قوانینی که از یک سو موجب برقراری نظم و انضباط است؛ و از سوی دیگر استمرار این فعالیتها را تضمین می‏کند.

دبیرخانه‏ی اوقاف یک اساسنامه‏ی کلی برای صندوقهای وقفی وضع کرده است که ضمن تضمین اصول این صندوقها، چارچوب اساسی و نظام قانونی آنها را نیز مشخص می ‏سازد.
 

هنگامی که براساس پژوهشهای به عمل آمده توسط دبیرخانه‏ی عمومی، ایجاد یک صندوق وقف برای برآوردن برخی نیازها، ضرورت می‏یابد؛ طرح ایجاد آن به »کمیته‏ی طرح های وقفی« در شورای امور اوقاف پیشنهاد می‏شود.

و در صورت موافقت کمیته‏ی مذکور با این طرح، وزیر اوقاف و امور اسلامی با در نظر گرفتن اهداف و حدود فعالیتهای صندوق، دستور تأسیس آن را به »شورای امور اوقاف« ابلاغ می‏کند.

هر صندوقی دارای تشکیلاتی است که کادر مدیریت آن را عناصر مردمی و نمایندگان نهادهای دولتی مرتبط با فعالیت صندوق، تشکیل می‏دهند.

علاوه بر آن، هر صندوق دارای یک مدیر با چند معاون است که امور اجرایی صندوق را برعهده دارند. تعداد کارمندان و رده‏ی اداری و مسؤولیت آنان با توجه به زمینه‏ی فعالیت هر صندوق و نیازهای اجرایی آن، متفاوت است.
 

به طور کلی، سرمایه‏ی هر صندوق از چند محل تأمین می‏شود که مهمترین آنها عبارتند از:

- درآمدهای قدیم و جاری اوقافی که طبق شرایطی، واقفان با توجه به اهداف صندوق به آن واگذار کرده یا می‏کنند.

- بودجه‏ی سالیانه‏ای که اداره‏ی اوقاف برای صندوق تعیین می کند.
- درآمدهای حاصل از فعالیتهای صندوق با توجه به وقفیاتی که در اختیار دارد.

- علاوه بر موارد مذکور هدایا و کمک‏ها و یا اموالی که طبق وصیت افراد به صندوق می‏رسد.

- و...
ارتباطهایی که صندوق با نهادهای دولتی و ملی دیگر دارد، متنوع و بسیار است که موارد کلی آن در محورهای زیر می‏ گنجد.
 

هر صندوقی با توجه به زمینه‏ی فعالیت خود به قوانینی که نهادهای متخصص وضع کرده‏اند، پایبند است. و برای رعایت مصلحت عمومی جامعه با این نهاد، همکاری و با قوانین آنها هماهنگی دارد.
 

دبیرخانه‏ی عمومی صندوقها با هدف بهبود بخشیدن به کیفیت فعالیتهای خود، تصحیح شیوه‏ها و جلوگیری از اشتباهات و اتلاف هزینه‏ها، اقدامات مختلفی انجام می‏دهد.

دبیرخانه‏ی عمومی این اقدامات را براساس جدولی که حسن اجرای فعالیتها را تضمین می‏کند، انجام می‏دهد. و براساس آن، همکاری و هماهنگی میان دبیرخانه‏ی صندوقها وجود دارد که مانع تعارض و برخورد فعالیتهای آنها شده و از مخارج جنبی نیز می ‏کاهد.
 

هر کدام از صندوقها با دیگر جمعیتهای عام‏المنفعه که در زمینه‏ی مشابه و در راستای اهداف صندوق فعالیت می‏کنند، همکاری و ارتباط دارند و در زمینه‏ی طرحهای مشترک و مشابه صندوق با این جمعیتها هماهنگی داشته و از رقابت با آنها خودداری می‏کند.
 

چون فضای عملکرد صندوقها با هم متفاوت است، به وجود آمدن برخورد و تعارض به استثنای زمینه‏ی دعوت به وقف و انعقاد قراردادها، غیر محتمل است و بدین ترتیب انجام دادن هر فعالیتی، طبق قواعدی است که در دستور کار هر صندوقی پیش‏بینی شده است.

طبق اساسنامه‏ی صندوقها، اشتراک آنها در اجرای طرح‏ها مجاز است و براساس اصولی که برای هماهنگی میان صندوقها پیش‏بینی شده، از راههای مختلف به اجرا درمی‏آید و امکان‏پذیر است.

مهمترین این راهها، کمیته‏ای متشکل از مدیران صندوقها در چارچوب دبیرخانه‏ی عمومی است؛ که هماهنگی و مبادله‏ی تجارب را برعهده دارد.
 

ماده‏ ی 01

مفهوم اصطلاحاتی که برای اجرای اصول دین اساسنامه به کارگرفته شده به این شرح است:

1 - صندوق: قالب تشکیلاتی است که دبیرخانه‏ی عمومی اوقاف طبق اصول موجود و به منظور اجرای اهداف مشخص و برپایی طرحهای توسعه‏ای در زمینه‏های مختلف و نیز برای تحقق بخشیدن به مقاصد واقفان و پاسخگویی به شروط آنان، آن را تأسیس می کند.

2 - هیأت مدیره‏ی اوقاف: هیأت مدیره‏ی امور اوقاف.

3 - رئیس هیأت مدیره‏ی اوقاف: وزیر اوقاف و امور اسلامی است (رئیس هیأت مدیره امور اوقاف).

4 - کمیته طرحها: کمیته طرحهای وقفی است که طبق بند سوم از ماده‏ی دهم حکم شماره 257 سا ل 1993 م در مورد برپایی دبیرخانه‏ی عمومی اوقاف، تشکیل شده است.
5 - دبیرخانه‏ی مرکزی: دبیرخانه‏ی مرکزی اوقاف.

6 - دبیر کل: دبیرکل اوقاف
7 - کمیته‏ی برنامه‏ریزی: کمیته‏ای است که در دبیرخانه‏ی مرکزی، طبق حکم شماره‏ی 11 سال 1994 م از سوی رئیس هیأت مدیره‏ی اوقاف تشکیل شده است.

8 - مدیریت صندوقها: مدیریت امور صندوقها در دبیرخانه‏ی مرکزی است.
 

ماده‏ ی 02

صندوقها با حکم هیأت مدیریه‏ی امور اوقاف و با پیشنهاد کمیته‏ی برنامه‏ریزی و پس از موافقت کمیته‏ی طرحها تأسیس می‏شوند و طبق این حکم اهداف و زمینه‏ی فعالیت هر صندوق نیز تعیین می‏ گردد.
 

ماده ‏ی 03

هر صندوق را هیأت مدیره‏ای متشکل از 5 تا 9 عضو اداره می‏کند. این اعضا از سوی رئیس هیأت مدیره‏ی امور اوقاف به مدت دو سال قابل تجدید، انتخاب می‏شوند. هیأت مدیره از میان اعضا خود یک رئیس و یک نایب رئیس برمی‏گزیند و افزوده شدن نمایندگانی از طرف نهادهای دولتی نیز به عضویت این هیأت پیش‏بینی شده است.
 

ماده‏ ی 04

هیأت مدیره بالاترین مرجع ناظر بر فعالیتهای صندوق است و سیاستگزاری‏ها، طرح و برنامه‏ریزیهای اجرایی و فعالیت برای تحقق اهداف آن را برعهده دارد.

کار این هیأت در چارچوب سیاستهای کلی، و براساس اصول و قواعد موجود در دبیرخانه‏ی مرکزی، و با پایبندی به حکم برپایی صندوق، صورت می‏گیرد. وظایف هیأت مدیره به طور مشخص شامل این موارد است :

1 - موافقت با سیاستهای کلی صندوق، به کارگیری طرح‏ها و برنامه‏ها؛

2 - بررسی طرحهایی که در چارچوب فعالیتهای صندوق می‏گنجند و انتخاب طرحهایی که با اهداف صندوق هم‏سویی دارند؛
3 - پیگیری اجرای فعالیتهای صندوق و ارائه‏ی راه‏حلهای مناسب برای مشکلات و موانع جاری؛

4 - شناساندن اهداف صندوق و فعالیت برای جذب داوطلبان بیشتر برای وقف و فراهم آوردن امکانات مالی برای این اهداف؛
5 - تدوین آیین نامه‏ی داخلی صندوق؛

6 - تأییی بودجه‏ی پیش‏بینی شده برای صندوق که از سوی مدیر صندوق پیشنهاد می‏شود و زمینه‏سازی برای پذیرش آن از سوی کمیته‏ی برنامه‏ریزی؛
7 - تأیید محاسبات نهایی صندوق به عنوان پیش زمینه‏ای برای ارائه به کمیته‏ی طرحها.
 

ماده‏ ی 05

جلسات هیأت مدیره در صورت ضروری بنا به دعوت رئیس آن تشکیل می‏شود؛ اما نباید تعداد جلسات از 6 بار در سال کمتر باشد. این جلسات با حضور اکثریت اعضا رسمیت پیدا می ‏کند.

تصمیمات نیز با اکثریت آرای حاضران به تصویب می‏رسد. به هنگام تساوی آرای حاضران، نظر رئیس هیأت مدیره تعیین کننده خواهد بود. صورت جلسه‏های هیأت مدیره و تصمیمات آن تدوین شده و نسخه‏ای از آن در دفتر دبیر کل نگهداری می‏شود.
 

ماده‏ ی 06

دبیر کل از بین کارمندان دبیرخانه، برای هر کدام از صندوقها یک مدیر و یک معاون یا بیشتر طبق مقتضای کار ، انتخاب می‏کند. در حکم تعیین مدیر و معاونان، حدود وظایف هر کدام از آنها نیز مشخص می‏شود

. مدیر صندوق به حکم وظیفه‏ای که دارد به عنوان عضوی از هیأت مدیره‏ی صندوق به شمار می‏آید و به عنوان دبیر هیأت مدیریه‏ی صندوق نیز انجام وظیفه می‏کند.
 

ماده ‏ی 07

مدیر صندوق، مسؤول اول اجرایی صندوق و رئیس تمام کارکنان و مسؤول فعالیتهای آنان به شمارمی‏آید.

او تصمیمات و توصیه‏های هیأت مدیره را به اجرا می‏گذارد و بر فعالیت و اقدامات بخشهای مختلف صندوق که در جهت تحقق اهداف آن است، نظارت می‏کند. حدود اختیارات مدیر در چارچوب اصول تدوین شده از سوی دبیرخانه‏ی مرکزی است و در این بندها خلاصه می‏شود:

1 - پیشنهاد سیاستها، طرحها و برنامه‏های کاری؛
2 - اتخاذ تصمیم لازم برای اجرای مصوبه‏ها و توصیه‏های هیأت مدیره طبق اصول موجود صندوق؛

3 - آماده‏سازی اصولی که سطح کیفی و کمی فعالیتها را بالا می‏برد؛
4 - پیگیری، راهنمایثی و نظارت بر فعالیتهای صندوق و تلاش برای بهبود کیفی و کمی فعالیتها و تلاش برای رفع موانع و مشکلات پیش آمده؛

5 - پیگیری و نظارت بر فعالیت کارکنان و ارزشیابی سطح کار هر کدام و تصمیم‏گیری درباره‏ی آنان در حدود اختیارات مدیر؛
6 - پیگیری امور مربوط به صندوق در نزد دبیرخانه‏ی مرکزی یا نهادهای دیگر در حد اختیارات موجود؛

7 - آماده کردن طرح بودجه‏ی پیش‏بینی شده‏ی صندوق و محاسبات نهایی؛

8 - زمینه سازی برای برپایی جلسات هیأت مدیره و آماده کردن پیش نویس موضوعاتی که باید در این جلسات مطرح شود و ارسال آن برای تمام اعضا در وقت مناسب، پیش از برپایی هر جلسه. تدوین صورت جلسه‏ها و ارائه‏ی آن به مقامات ذی ربط و همچنین استخراج توصیه‏ها و تصمیمات؛

9 - آماده کردن بیانیه‏ها، اطلاعات و گزارشها طبق دستور کار و یا با درخواست نهادهای ذی ربط و ارائه‏ی آن به این نهادها؛

10 - اجرای فعالیتهایی که طبق تصمیمات صندوق یا طبق دستور کار دبیرخانه‏ی مرکزی توصیه شده‏اند. این فعالیتها معمولا یا از سوی مقامات دبیرخانه‏ی مرکزی و یا از سوی رئیس هیأت مدیره‏ی صندوق و یا هیأت مدیره، توصیه می‏شوند.
 

ماده‏ ی 08

درآمدهای صندوق از این منابع تأمین می‏شود:
1 - بودجه‏ی سالیانه‏ای که از درآمدهای اوقاف برای آن تخصیص می‏یابد؛

2 - درآمد فعالیتها و خدماتی که صندوق انجام می‏دهد؛
3 - درآمد حصل از طرح‏هایی که صندوق به اجرا می‏گذارد؛

4 - درآمدهای حاصل از موقوفات جدید که مقاصد آن با اهداف صندوق هم سویی دارد.
 

ماده ‏ی 09

رئیس هیأت مدیره‏ی امور اوقاف با پیشنهاد کمیته‏ی برنامه‏ریزی، سهمیه‏ی صندوقها را از درآمدهای اوقاف و منابع دیگر تعیین می‏کند.
کمیته‏ی طرحها سهم هر کدام از صندوقها را پیش از آماده کردن بودجه پیش‏بینی شده‏ی هر صندوق، تعیین می‏کند.
 

ماده‏ ی 10

درآمدهای جدید وقفی که واقفان آن مقاصد مشخصی را برای خرج کردن تعیین کرده‏اند، به صندوقها ارائه می‏شود، چنانچه مقاصد واقفان با اهداف و زمینه‏ی فعالیت بیش از یک صندوق هم سویی داشته باشد، کمیته‏ی برنامه‏ریزی، سهم هر یک از صندوقها را از این درآمدها، تعیین می ‏کند.
 

ماده ‏ی 11

هر صندوقی مجاز است کمکها و موروثاتی را که به آن واگذار می‏شود، طبق اساسنامه و ضوابطی که دبیر کل تعیین می‏کند، بپذیرد. 
 

ماده‏ ی 12

لایحه‏ی بودجه‏های پیش‏بینی شده‏ی صندوقها و محاسبات نهایی هر صندوق طبق اصولی که دبیر کل تعیین می‏کند ، آماده می‏ شود.
 

ماده ‏ی 13

صندوقها موظفند طبق قواعد و اصولی که دبیر کل مقرر کرده، دیگران را به وقف کردن دعوت و تشویق کنند .
 

ماده ‏ی 14

وقف برای صندوق مجاز نیست، بلکه وقف باید برای هدفها و مقاصد صندوق انجام گیرد.
 

ماده ‏ی 15

دبیر کل، قواعد مالی و اصول محاسباتی صندوق را تعیین می‏کند و صندوق مؤظف است که به این اصول و قواعد پایبند باشد. امور محاسباتی و تمام فعالیت‏های مالی صندوق، باید طبق اصول محاسباتی متعارف انجام گیرد.

محاسبات هر صندوقی نیز به طور دقیق از سوی دفتر محاسباتی که از طرف کمیته طرحها و دفتر حسابرسی دبیرخانه‏ی مرکزی تعیین می‏شود، مورد حسابرسی قرار می ‏گیرد.
 

ماده ‏ی 16

مدیر صندوق ساختار تشکیلاتی هر صندوقی را متناسب با حجم فعالیت‏ها و پاسخگویی نیازهای آن پدید می‏آورد. این ساختار تشکیلاتی صندوق باید از سوی کمیته‏ی برنامه‏ریزی نیز مورد تأیید قرار گیرد.
 

ماده ‏ی 17

هیأت مدیره یا جانشین آن سرپرستهای قسمتهای مختلف صندوق را تعیین می‏کند. اما تعیین کارمندان دیگر در حوزه‏ی اختیارات مدیر صندوق خواهد بود.
 

ماده ‏ی 18

در چارچوب دبیرخانه‏ی مرکزی، کمیته‏ای تشکیل می‏شود که اعضای آن از مدیران صندوقها هستند. کار این کمیته ایجاد هماهنگی میان صندوقها، مبادله‏ی تجارب، بررسی پدیده‏ها و مشکلات و نیز پیشنهاد راه‏حلهای مناسب برای آن مسائل و مشکلات است.
 

ماده‏ ی 19

دبیرخانه‏ی مرکزی این خدمات را به صندوقها ارائه می‏کند:
1 - شناساندن صندوق و طرح‏های آن در سطح جامعه و آشنا ساختن مردم با کار این صندوقها و دعوت برای وقف کردن اموال در جهت پیشبرد اهداف این صندوقها؛

2 - ارائه خدماتی که طبق ضوابط، دبیرخانه‏ی مرکزی عهده‏دار آن است؛
3 - ارائه‏ی مشاورت‏های شرعی برای پایبندی صندوقها به اصول شرع.
 

ماده‏ ی 20

صندوق می‏تواند برای رفع نیازهای فنی، اداری و مالی در زمینه‏ی تمام فعالیتهای خود از بخشهای مختلف دبیرخانه‏ی مرکزی کمک می‏گیرد، بویژه در این دو زمینه:
1 - خرید عمده‏ی مواد مورد نیاز صندوقها به شرطی که هر کدام از صندوقها بهای سهم خود را بپردازند؛

2 - انجام دادن مشورتهای قانونی، مالی، اداری، فنی و خدمات اداری دیگر.
 

ماده ‏ی 21

دبیرخانه‏ی مرکزی، فعالیت بخشهای مختلف صندوقها را پیگیری می‏کند و برای مطمئن شدن از پایبندی صندوقها به اصول و مقررات برروند فعالیتهای آن نظارت دائمی دارد.
 

ماده‏ ی 22

دبیرخانه‏ی مرکزی مجاز است که برای تحقق و تحلیل و آشنایی با نقاط قوت و ضعف فعالیتهای هر صندوق، اطلاعات و صورت اسناد صندوقها را بخواهد و پس از بررسی در گزارشی نتایج آن را به مقامات ذی ربط اعلام کند.
 

ماده‏ ی 23

صندوقها مجازند که فعالتهای مشترکی با همدیگر داشته باشند. همچنین یک یا چند صندوق می‏تواند با نهادهای دولتی، بخش خصوصی و جمعیتهای عام المنفعه به طور هم زمان و یا جدا جدا طرح‏های مشترکی را به اجرا گذارد.
 

ماده ‏ی 24

صندوق مجاز است یک یا چند طرح وقفی را بنا به درخواست یکی از نیکوکاران که هزینه‏ی آن را برعهده می‏گیرد، اجرا کند به شرطی که هدف این طرح، با اهداف صندوق هم سویی داشته باشد.
 

ماده ‏ی 25

هر صندوق می‏تواند با جمعیتهای عام‏المنفعه یا هر طرف دیگری که اهداف آن با اهداف صندوق یکی باشد، همکاری کند.
 

ماده ‏ی 26

هر صندوق مجاز است طرح‏های وقفی را که در جهت تحقق بخشیدن به اهداف صندوق است، اجرا کند. هیأت مدیره‏ی صندوق، حجم هر طرح و شکل اجزا، ساختار تشکیلاتی و ارتباط آن با صندوق، صلاحیت اشخاصی که در آن کار می‏کنند، درآمدهای مالی و تمام امور مالی، اداری و فنی آن را مشخص می‏کند.
 

ماده‏ ی 27

صندوقها مجاز نیستند که طرحهای مشابه و یا خدمات مشابهی انجام دهند و در ضمن حوزه‏ی فعالیت صندوقها فقط به داخل کشور محدود می ‏شود.
 

ماده ‏ی 28

صندوقها و طرحهای اجرایی آنها، به عنوان موقوفه‏ای با مقاصد مشخص به شمار می‏آید و باید در چارچوب احکام شرعی و قانونی ویژه‏ی وقف انجام گیرد.
 

ماده ‏ی 29

صندوق در تمام فعالیتهای خود باید به احکام شرعی پایبند باشد و در چارچوب اهداف مشخص خود فعالیت کند و به مقررات و دستورالعملهایی که طرفهای ذی ربط در دبیرخانه‏ی مرکزی صادر می‏کنند، گردن نهد.
 

ماده ‏ی 30

صندوقها مجاز نیستند در هیچ زمینه‏ای سرمایه‏گذاری تجاری کنند.
 

ماده‏ ی 31

مدیر هر یک از صندوقها موظف است هر سه ماه یک بار، گزارشی از فعالیتهای صندوق را به هیأت مدیره‏ی صندوق ارائه کند و یک نسخه از آن را پس از تأیید هیأت مدیره، به دفتر دبیر کل ارسال دارد.
 

ماده ‏ی 32

هر صندوق موظف است، گزارش سالیانه‏ای را، طبق نمونه‏ای که دبیرخانه‏ی مرکزی آماده می‏سازد، به هیأت مدیره‏ی امور اوقاف ارائه دهد.
 

صندوق حمایت از معلولین و اقشا خاص، صندوقی فعال و مهم است که به گروههای نیازمند حمایت فراوان، به طور مستمر خدمت می‏کند. ناگفته پیداست که خدمت به قشرهای نیازمند و یاری رساندن به آنها در جهت رفع نیازهایشان و ایجاد رفاه برای آنان، از جمله‏ی مهمترین اعمال نیکی است.

که دین مبین اسلام به آن سفارش کرده است؛ و اکثر نیکوکارانی که به اوقاف کمک می‏کنند، مایلند که کمکهای ایشان در این راه صرف شود. و همچنین توجه و حمایت از این گروههای نیازمند، طبق معیارهای امروزی، یکی از نشانه‏های پیشرفت و تحول جوامع به شمار می ‏آید.


اساسنامه‏ی این صندوق طوری تنظیم شده است که ضمن گسترش اهداف آن، تمام گروههای معلول و استثنایی را در برمی‏گیرد و با این کار علاوه بر برآورده شدن آمار دبیرخانه‏ی صندوق که احیای نقش وقف درتوسعه‏ی اجتماعی را مدنظر دارد، خواسته‏ی واقفان نیز برآورده می ‏شود.
 

احیای نقش وقف در توسعه و پایبندی به اصول معتبر شرعی، اقتضا می‏کند که درآمد موقوفات در جهت هدفها و مقاصد مشخصی به کار گرفته شود، که این هدفها می تواند خدمت به رفاه حال اشخاصی معین یا ایجاد زمینه برای خدمت به آنان باشد.

بر این اساس وقتی که اموالی برای مقاصدی مشخص درنظر گرفته می‏شود؛ نباید صرف نهادی گردد که مأمور تحقق بخشیدن به آن مقاصد است؛ زیرا تقدیم این اموال و خدمات به نیازمندان هدفی است .

که با تأمین و تقویت بودجه ‏ی نهاد مأمور اجرای این مقاصد، متفاوت است. طبعا اگر این اموال هر چه مستقیم‏تر و کاملتر صرف برآورده ساختن آن هدفها و مقاصد شود، از نظر شرعی به صواب و ثواب نزدیکتر است.

از طرفی دیگر باید میان درآمدهای حاصل از وقف که مستقیما صرف خدمت به استفاده کنندگان و نیازمندان می‏شود، با سرمایه‏ی اولیه صندوق که به عنوان سرمایه‏ی اصلی، وقف شده، تفاوتهایی قائل شویم؛

زیرا هیچ بعید نیست که مراکز تجاری وجود داشته باشند و یا در آینده تأسیس شوند که همین خدمات را برای کسانی ارائه کنند که ضمن نیاز به این خدمات، استطاعت مالی داشته باشند؛

و در اینجاست که صندوق وقفی می‏تواند سرمایه‏ی اصلی خود را به صورت فردی یا مشارکتی در این مراکز تجاری به کار بیندازد؛ و ضمنا هر گاه یکی از استفاده کنندگان، واجد شرایط لازم برای بهره گیری از خدمات این مرکز تجاری شود، صندوق می‏تواند خدمات مورد نیاز را به فرد مذکور ارائه دهد.

بر این اساس می‏توان دو هدف کلی برای این صندوق مشخص کرد:

1 - برآورده کردن نیاز این قشرها طبق حقوق بشر و اصول انسانی و حقوقی که شرع برای آنها در جامعه معین کرده است؛
2 - بر عهده گرفتن بار مسؤولیت حمایت از این قشرها تا آنجا که امکان دارد؛

3 - ایجاد تحول در احساس متقابل بین این گروهها و سایر افراد جامعه، بدین معنا که این اقشار وبالی بر گردن جامعه نیستند؛ بلکه می‏توانند اعضایی مؤثر و مثبت نیز به شمار آیند؛

4 - آماده ساختن این گروهها برای اتکای به خود و ایجاد زمینه‏ی مشارکت آنان در حد توان برای فراهم آوردن نیازهای جامعه.

1 - فراهم کردن امکانات رفاهی و مالی برای گروههای خاصی که به دلایلی اجتماعی و مالی از آن رفاه محرومند؛

2 - تهیه‏ی سرمایه و کمک به مراکزی که مأمور ارائه‏ی خدمات به این گروهها هستند، ولی با کسری بودجه یا عدم استطاعت مالی مواجهند؛

3 - ارائه‏ی خدماتی که سایر مراکز از انجام آن عاجزند و یا فاقد آن خدمات هستند.

این صندوق به دلیل تنوع معلولیتها و اختلاف شرایط و اوضاع کمک گیرندگان و قشرهای مشمول خدمات صندوق، زمینه‏های مختلفی برای فعالیت دارد. این زمینه‏ها را می‏توان به این شکل دسته‏بندی کرد:

کلمه‏ی »معلول« در مورد کسانی به کار می‏رود که از ناحیه‏ی حسی، حرکتی و یا عقلانی دچار نقصی باشند؛ که گاهی ممکن است یک نفر از چند معلولیت رنج ببرد. این افراد براساس نوع معلولیت خود به خدمات ویژه‏ای نیازمندند که می‏توان به این موارد اشاره کرد:

1 - ارائه‏ی خدمات پزشکی و درمانی جسم و روان؛
2 - ارائه‏ی خدمات اجتماعی؛

3 - ارائه‏ی خدمات فرهنگی و تربیتی؛
4 - ارائه خدمات آموزشی فنی - حرفه‏ای؛

5 - فراهم ساختن دستگاهها و وسایل مورد نیاز معلولین برحسب نوع معلولیت آنها؛
6 - ایجاد اماکن و بناهای مجهز برای ارائه‏ی خدمات در سطوح مناسب، با توجه به نوع نیازهای افراد معلول؛

7 - آموزش و آماده‏سازی کادرهای متخصص در زمینه‏ی ارائه‏ی خدمات ویژه؛
8 - ایجاد زمینه‏ی مناسب برای تحقیقات و پژوهشهای علمی در ارتباط با معلولین و ریشه‏یابی معلولیتها و راههای جلوگیری از آن و بررسی خدماتی که معلولان بدان نیازمندند و بررسی چگونگی تحول و پیشرفت در ارائه‏ی این پژوهشها و خدمات؛

9 - اهدای کمکهای مادی به برخی از خانواده‏های معلولین به منظور فراهم ساختن نیازهای افراد معلول یا خانواده‏های آنان، بخصوص زمانی که فرد معلول سرپرست خانواده نیز باشد و در طول زمان درمان، درآمد خانواده کاهش یافته و یا قطع شده باشد.

10 - ارائه‏ی برنامه‏های فرهنگی - تبلیغی و اجتماعی با هدف تغییر دیدگاه جامعه نسبت به معلولین و ایجاد تحول در این راستا که موجب رهاندن معلولین از انزوا شده و آنها را در حرکتهای اجتماعی سهیم سازد.

گروه خاص به کسانی اطلاق می‏شود که با مشکلات اجتماعی، روانی و یا جسمی مواجهند. این گروه شامل افرادی از سنین مختلف، اعم از کودک، نوجوان و پیر می‏شود

. این گروه کمتر از معلولین و یا گروههای اجتماعی دیگر نیستند و ارائه‏ی خدمات به ایشان از توصیه‏های مؤکد شرع مقدس است. آنان نیز حق دارند که ضمن تأمین نیازهایشان، فرصت مشارکت در فعالیتهای اجتماعی و زندگی، در حد شرایط و توانشان، به آنها داده شود.

صندوق، برای افراد این گروههای خاص خدمات متنوعی، متناسب با شرایط آنان، فراهم کرده و در اختیارشان می‏گذارد. برخی از این خدمات به این قرار است:

1 - هماهنگی با مراکز حمایت از نوجوانان به منظور ارائه‏ی خدمات بیشتر و در سطح بالاتر در زمینه‏های مختلف تربیتی و روانی، و آماده سازی نوجوانان برای فعالیت در زمینه‏های گوناگون مطابق با توانایی و شرایط فردی آنان.

پس از پایان یافتن برنامه‏های حمایتی، این مراکز، همچنان بر نحوه‏ی زندگی خصوصی افراد مذکور نظارت داشته و با فراهم کردن فرصت شغلی به نیازهای معیشتی و مشکلات اجتماعی آنان یاری می‏رساند.

2 - حمایت از افراد بی‏سرپرست در دو شکل کلی و اساسی انجام می‏گیرد؛ نخست حمایت روانی و تربیتی از آنان؛ به طوری که بتوانند بر مشکلات اجتماعی خویش غلبه کنند و با مشکلات روانی و اجتماعی در سطح بالایی سازگاری نمایند.

جنبه‏ی دوم حمایت از این افراد، شامل همکاری با گروهها و مراکز مختلف جامعه است که این افراد را به عنوان اعضای طبیعی خویش بپذیرند؛ این همکاری می‏تواند در زمینه‏ی روابط اجتماعی و یا فنی و شغلی باشد .

این صندوق همچنین با نهادهای مسؤول برای جلوگیری از رواج پدیده‏ی بی‏مسؤولیتی در مقابل فرزندان و چشم‏پوشی از آنان، همکاری می‏کند و با ارائه‏ی برنامه‏های ارشادی و آموزشی به این نهادها یاری می‏کند.

3 - سالخوردگان بهره مند از خدمات این صندوق به دو بخش تقسیم می‏شوند:

بخش نخست شامل سالخوردگانی است که دارای توانایی جسمی و روحی برای مشارکت در اجتماع هستند و می‏توانند در جهت مثبت ایفای نقش نمایند. صندوق تلاش می‏کند.

که فرصتهایی برای این افراد پیش آورد که بتوانند نقش خود را ایفا نمایند. شکی نیست که سالخوردگان بدون مشکلات جسمی و روحی، دارای تجربه‏ی طولانی و غنی و در برخی موارد بی‏نظیری هستند و می‏توان از تجارب سودمند آنان بهره گرفت.

بخش دوم شامل سالخوردگانی است که از نظر جسمی و روحی و روانی دارای مشکلاتی هستند و به حمایت کامل مالی و معیشتی و درمانی نیاز دارند. البته برخی از این سالخوردگان، کسانی هستند که افراد خانواده از آنان غافل شده‏اند و لاجرم بی‏سرپرست شده و از حمایت کافی محروم گشته‏ اند.

در عین حال گروهی از سالخوردگان نیز وجود دارند که مشکلات جسمی و روحی دارند؛ ولی از طرف خانواده‏ی خود و در منازلشان به حد لازم و کافی مورد حمایت و سرپرستی قرار می‏گیرند. صندوق در برابر این اشخاص خود را مسؤول نمی‏داند.

علاوه بر مطالب پیش گفته باید این مسأله را متذکر شد که حمایت از سالخوردگان در اکثر موارد پایه و اساس تجاری دارد و برخی از مراکز در برابر دریافت حق‏الزحمه خدمات لازن را برای سالخوردگان ارائه می‏دهند. هیچ مانعی ندارد.

که بخشی از سرمایه‏ی این صندوق برای تأسیس آسایشگاه سالمندان به کار گرفته شود؛ و در این صورت صندوق می‏تواند افراد تحت سرپرستی خود را نیز به این آسایشگاهها منتقل کند؛ البته به شرطی که هزینه‏ی آنان از محل درآمدهای وقفی صندوق، تأمین شود.
 

برقراری یک رابطه‏ی نظام‏مند، بین صندوق و دیگر نهادهای فعال جامعه، از اهمیت خاصی برخوردار است؛ که صندوق را به عنوان عنصری تأثیرگذار بر نظام‏های اجتماعی می‏شناساند. با توجه به اینکه ماهیت این روابط با نوع فعالیت این نهادها هماهنگ است، ما می‏توانیم جنبه‏های مختلف این روابط را مورد بررسی قرار دهیم.

شکی نیست که این صندوق در زمینه‏ی حمایت از معلولین و اقشار خاص به عنوان مکمل نهادهای مربوط عمل می‏کند و نه در رقابت با این نهادها. در عین حال نمی‏توان گفت که فعالیتهای صندوق، وابسته به فعالیت سایر نهادهاست؛ زیرا در این صورت، فرصت ابتکار عمل و ایجاد تحولات مطلوب از صندوق گرفته می ‏شود.

با توجه به اینکه حوزه‏ی فعالیتهای اجتماعی بسیار گسترده است، صندوق ناگزیر است که با نهادهای دولتی، انجمنهای عام‏المنفعه یا مراکز و مؤسسات خیریه‏ی دیگر تماسهای وسیعی داشته باشد. و می‏توان براساس ماهیت و نوع فعالیت نهادها، این روابط را به شکل دسته بندی کرد:

این روابط معمولا میان صندوق و نهادهای رسمی دولتی به وجود می‏آید. که در این رابطه با نهادها برحسب زمینه تخصصی آنها، رفتار می‏شود.

نهادهایی مانند وزارت کار و اموراجتماعی، وزارت بهداشت، وزارت آموزش و پرورش و وزارت کشور؛ که ارتباط با این نهادها از طریق پایبندی صندوق و فعالیتهای آن با توجه به ساختار قانونی و نظام‏مند این نهادهای تخصصی صورت می گیرد.
 

این روابط میان صندوق و نهادهایی به وجود می‏آید که زمینه‏ی فعالت و سرمایه‏گذاری آنها با صندوق مشترک است. ممکن است که نهادهایی همچون »بیت الزکات«، انجمن‏های عام المنفعه، افراد خیرخواه و... با صندوق در مورد ارائه‏ ی خدمات به معلولین با کمکهای مالی سهیم شوند؛

و در اینجاست که باید نوع مشارکت بین صندوق و این نهادها و انجمن‏ها، در زمینه‏ی صرف اموال در طرح‏های مختلف بررسی می‏شود. یکی از سودمندترین روشها این است که این نهادها در وقف اموالی در جهت خدمت به طرح‏های اجرایی صندوق، به صورت کلی و یا خدمت به برخی طرح‏های مشخص و موردنظر، مشارکت نمایند.
 

این نوع رابطه ‏ها اغلب میان صندوق و مؤسسه‏های فعال در زمینه‏ی خدمت به معلولین یا قشرهای خاص به وجود می‏آید و هدف این روابط حمایت از طرح‏ها یا خدمات تسهیلاتی است که این مؤسسه ‏ها در زمینه‏ ی مشترک و مورد علاقه‏ی صندوق براساس برنامه ‏ریزی و اهداف آن و خواسته‏های واقفان ارائه می‏دهند.

تنوع این مؤسسه‏ها بسیار است؛ برخی وابسته به دولت هستند؛ مانند: مراکز حمایتی وابسته به وزارت کار و اموراجتماعی و مراکز فرهنگی و پرورشی وابسته به وزارت آموزش و پرورش؛ و برخی ملی و مردمی هستند ، مانند:

انجمنهای عام‏المنفعه‏ای همچون »انجمن حمایت از معلولین کویت و کانون معلولین« و نیز تمام مؤسسه‏های تجاری فعال در زمینه‏ی اهداف صندوق، که نحوه‏ی حمایت آنها، در واقع انعکاس این حمایت، به صورت یارانه در نرخ خدماتی است که ارائه می‏ کنند.
 

منظور رابطه با نهادهای رسمی و یا جمعیتهای عام‏المنفعه‏ی فعال در سایر زمینه‏هایی است که با حمایت از معلولین و قشرهای خاص تفاوت دارد. صندوق می‏تواند با نهادهای متعددی از این نوع همکاری کند؛

مانند نهادهایی که خدمات فرهنگی ارائه می‏کنند و یا اتحادیه‏ها و باشگاههایی که با ورزش سر و کار دارند و یا جمعیتهای زنان و نهایتا انجمن‏های تازه‏کار در زمینه‏های مختلف؛ که معلولین و افراد گروههای خاص می‏توانند با همکاری و توصیه‏ ی صندوق و پشتیبانی آنان به عضویت این مؤسسات درآیند و از خدمات آنها بهره مند شوند.

منبع:
میراث جاویدان
نویسنده: موسی بیدج