امامزاده علي ‏اصغر زرآباد و فرمان توليت آن

نويسنده: عنايت ‏الله‏ مجيدي

منطقه‏اي که اکنون در تقسيمات کشوري به نام بخش «رودبار الموت» مي‏شناسيم، سرزميني است وسيع و کوهستاني واقع در شمال قزوين. مطابق نوشته جغرافيانويسان اسلامي، اين منطقه جزو سرزمين ديلم ـ بلکه مرکز آن ـ بوده، (1) و قرنها جايگاه نفوذناپذير آزادي‏خواهان و شيعيان آل‏علي (ع) از جمله علويان، و از قرن پنجم تا هفتم، مهمترين مرکز اسماعيليه الموت، يعني حسن صباح و جانشينان او به‏شمار مي‏رفته است. مرکز اين بخش، «معلّم کلايه» است که در 84 کيلومتري شهرستان قزوين قرار دارد.
قريه زرآباد، که مزار امام‏زاده علي‏اصغر (ع) در آن جاي دارد از بزرگترين آباديهاي «بالا ولايت» منطقه رودبار الموت است و از قزوين ـ از مسير جاده رودبار ـ الموت ـ 81 کيلومتر فاصله دارد.
اين آبادي پرجمعيّت، زيبا، پربرکت و داراي سابقه تاريخي است، بخصوص به‏اعتبار آنکه بقعه مشهور امام‏زاده علي‏اصغر (ع) و نيز «درخت چنار خونبار» در آن قرار گرفته است، نام آن را در کتابها و نوشته‏هاي مذهبي و تاريخي فراوان مي‏يابيم.

متأسفانه در مزار امام‏زاده علي‏اصغر (ع) ، هم‏اکنون اثري که ما را در شناخت نسب آن حضرت ياري کند، وجود ندارد، با اين همه مي‏کوشيم تا به مدد بعضي از اسناد و متون مذهبي، تاريخي تاحدي از نسب امام‏زاده علي‏اصغر عليه‏السلام مطلع شويم. و تا آنجا که مي‏دانم در مورد نام و نسب صاحب مزار بقعه زرآباد ـ امام‏زاده علي‏اصغر (ع) ابن‏موسي الکاظم ـ در کتابهاي انساب موجود، و تاريخ‏هاي محلّي مربوط به قبل از دوره صفويه اطلاع قابل ذکري وجود ندارد، جز آنکه از همين آثار بر مي‏آيد که شماري از سلاله حضرت امام موسي‏کاظم (ع) بر اثر جور حکّام به اين سرزمين وارد شده و بعضا در همين‏جا به شهادت رسيده‏اند، حتّي در زمره فرزندان بلافصل آن حضرت نيز، نام علي‏اصغر (ع) ديده نمي‏شود که البته «عدم‏الوجدان لايدل علي عدم‏الوجود» .
در باب نسب اين امام‏زاده در آثار متأخرين پنج قول وجود دارد:
1ـ ابن‏علي شيرازي در کتاب مقتل سفينة‏النجات (تحرير 1260هـ.ق، ص142) صاحب مزار زرآباد را برادر امام موسي (ع) دانسته است.
2ـ به استناد سياق نوشته صاحب کتاب چنار خونبار (تأليف 1150هـ.ق) ـ به‏نقل از کتاب مينودر يا باب‏الجنة قزوين (2) بقعه زرآباد متعلق است به فرزند بلافصل امام کاظم، يعني علي‏اصغر بن موسي‏الکاظم (ع) .
3ـ در متن فرمان مورخ 1307هـ.ق صاحب مزار، «حضرت امام‏زاده محمداصغر سلاله امام همام حضرت امام موسي‏الکاظم عليه‏السلام» است، و در حاشيه همين فرمان «علي‏اصغر (ع) » ذکر شده است.
4ـ در کتابچه دستورالعملهاي دارالسلطنه قزوين، سالهاي اودئيل (1292هـ.ق) ، تنگوزئيل (1282هـ.ق) ، قوي‏ئيل (1314هـ.ق) ، نام صاحب مزار، علي‏اصغر (ع) آمده است. (3)
5 ـ مطابق نوشته موجود در نزديکي از مطّلعين قزوين، نام صاحب‏مزار چنين است: محمد بن علي بن موسي بن جعفر (ع) ، مشهور به علي‏اصغر. (به نقل از آقاي سيدفخرالدين حسيني، از اعضـاي توليت کنونـي امام‏زاده) .
بدنيست بدانيم که در دهکده جيرين‏ده فاراب عمارلو که هم‏مرز رودبار الموت و در جنوب آن قرار دارد، بقعه امام‏زاده‏اي وجود دارد با همين نام و نسب يعني: امام‏زاده علي‏اصغر بن موسي‏الکاظم (4) برغم اين اقوال که برشمرديم، شهرت و نسب امام‏زاده زرآباد، در نزد مردم محل همانا، «امام‏زاده علي‏اصغر بن موسي‏الکاظم (ع) » است که اين قول از ديرباز سينه به سينه به آنها رسيده است.

در ميان متون تاريخي بازمانده ـ که متضمن بعضي اطلاعات در باب اوضاع و احوال رودبار الموت است ـ و تأليف آنها به پيش از 1113هـ.ق باز مي‏گردد از چگونگي ساختمان و بقعه امام‏زاده علي‏اصغر (ع) نشاني نمي‏يابيم، جز آنکه از نوشته سيد ظهيرالدين مرعشي در تاريخ گيلان و ديلمستان چنين برمي‏آيد که قريه زرآباد در قرن نهم بسيار معمور و آباد بوده است (5) قديم‏ترين مأخذي که تنها از زيارتگاه زرآباد و «چنارخونبار» نامي برده است کتاب چنار خونبار (نوشته 1113هـ.ق) و اثر ديگري به همان نام است که چندسال پس از نوشته شدن کتاب قبلي تأليف شده است. شرح اين دو اثر در جاي خود خواهد آمد.
ابن‏علي شيرازي در سفينة‏النجات (تحرير 1260هـ.ق) از بقعه امام‏زاده علي‏اصغر (ع) نام برده، محمدعلي‏خان رشوند در کتاب مجمل (تحرير 1277هـ.ق) از اين زيارتگاه به‏عنوان «بقعه متبرکه» ياد کرده. واعظ اصفهاني (متوفي 1329هـ.ق) در نفايس‏الفنون و فاضل دربندي در اسرارالشهادات هم درباره اين زيارتگاه و درخت‏چنار خونبار آن، سخن رانده‏اند. در کتابهايي که برشمردم، به شيوه معماري و چگونگي ساختمان بقعه زرآباد اشاره نشده است. تنها نوشته‏اي که وضعيت معماري بقعه را در دوران متأخر بيان مي‏کند، نوشته مختصر دکتر ورجاوند است. او قبل از تخريب بناي نسبتا قديمي بقعه آن را از نزديک ديده و وصف کرده است. به لحاظ ويژگي خاص اين بنا و تفاوت آن با معماري ساير امام‏زاده‏هاي منطقه، نوشته دکتر ورجاوند را نقل مي‏کنيم:
بناي امام‏زاده زرآباد در نوع خود بين کليه امام‏زاده‏هاي سرزمين قزوين نمونه است. بناي مزبور عبارت از محوطه چهارگوشه‏اي است که در چهار نماي اطراف آن هر طرف چهارقوس نعل اسبي که بر روي ستونهاي آجري مدور برپا گشته‏اند، مشاهده مي‏گردد. دور تا دور بنا در فاصله ستونها به ارتفاع يک‏متر نرده‏اي مشبک قرار گرفته است. پوشش بنا از هر طرف کمي جلو آمده و دوره پيدا کرده است. وجود سه چنار کهنسال در اطراف بنا که شاخ و برگهايشان برفراز امام‏زاده قرار دارد، منظره بسيار جالب و دلپذيري را به وجود آورده است (6)
قابل ذکر است که در سالهاي اخير، متوليان اين بقعه ساختمان امامزاده را تجديد بنا کرده‏اند.
اکنون اين امام‏زاده علاوه بر ساختمان و ضريح مناسب، داراي مسجد و فضا و محوطه وسيع براي عزاداري بويژه در ايّام عاشورا است.

متن فرمان:
بسم‏اللّه‏ تعالي شأنه‏العزيز(7).
الملک للّه‏ تعالي
تا که دست ناصرالدّين خاتم شاهي گرفت
صيت داد و معدلت از ماه تا ماهي گرفت (8)
1264
الملکللّه‏ تعالي حکم هميون شد (9)، از قرار فرمان جهان مطاع همايون توليت بقعه منوّره حضرت امام‏زاده محمداصغر سلاله امام همام حضرت امام موسي کاظم عليه‏السلام واقعه در قريه زرآباد من اعمال قزوين از قديم‏الايام با پدران و نياکان جناب آقا سيدحسين مجتهد زرآبادي بود و نسلاً بعد نسلٍ به خود او رسيد. اين اوقات که مشاراليه وفات يافته و از او يک‏نفر صبيه مسمّاة به صديقه بيگم‏خانم باقي است و توليت بقعه متبرکه به او منتهي مي‏شود عليهذا امر و مقرر مي‏فرمائيم که مبلغ بيست و پنج تومان و پنجهزار و هفتصد و پنجاه دينار صرف روشنائي بقعه مبارکه را که همه‏ساله از بابت تيول دودانگ قريه زرآباد وقفي در دستورالعمل قزوين به خرج منظور است از محل مزبور دريافت نموده به مصرف روشنائي برساند و مبلغ هفت تومان و يکهزار و هشتصد دينار نقد و مقدار نود و سه من و کسري جنس مستمري آن مرحوم را تماما در حق مشاراليها مرحمت و برقرار فرموديم که از سنه آتيه بارس‏ئيل و ما بعدها همه‏ساله مستمري خود را بعد از وضع رسوم موافق خرج آمده دستورالعمل دريافت و صرف معاش نمايد. مقرر آنکه حکّام و مباشرين حال و استقبال امور ديواني قزوين از قرار اين منشور قدر دستور همايون معمول دارند و مستوفيان عظام شرح فرمان مبارک را در دفاتر خلود و دوام ثبت و ضبط نموده در عهده شناسند. حرّر في شهر رجب‏المرجب 1307 [هـ.ق]

مبلغ بيست و پنج تومان و پنج هزار و هفتصد و پنجاه دينار به صيغه صرف روشنائي بقعه امام‏زاده علي‏اصغر عليه‏السلام و مبلغ هفت تومان و يکهزار و هشتصد دينار نقد و مقدار نود و سه من و بيست سير غله به صيغه مستمري به اسم مرحوم آقا سيّد حسين زرآبادي در دستورالعمل هذه السنه بارس‏ئيل قزوين به خرج منظور شده است. از سنه آتيه از قرار فرمان به اسم صبيه مرحوم آقا سيّد حسين از بابت محل مزبور خرج خواهد آمد.

مبلغ بيست و پنج تومان و پنجهزار و هفتصد و پنجاه دينار به صيغه صرف روشنائي امام‏زاده علي‏اصغر و مبلغ هفت تومان و يکهزار و هشتصد دينار نقد و مقدار نود و سه من و بيست سير جنس به صيغه مستمري در دستورالعمل قزوين در هذه‏السنه اودئيل به اسم مرحوم آقا سيد حسين مجتهد زرآبادي منظور شده.

فرمان داراي 42 مهر و امضاست، از جمله: «دفتر استيفا، دفتر سرکار انشاي خاصه، قوام‏الدوله، مجدالملک، معاون‏الملک،...» (10).

به استناد اظهار آقاي سيّد فخرالدّين حسيني ـ از اعضاي توليت کنوني امام‏زاده علي‏اصغر (ع) ـ واقف دودانگ ملک زرآباد، موضوع فرمان مورد بحث، يکي از سادات صفوي است به‏نام «شاه زينب‏خانم» . ظاهرا مأخذ سخن او، نوشته يا سندي است که نزد يکي از مطّلعين ساکن قزوين موجود است.
بي‏ترديد، اين شاه زينب‏خانم، بايد «شاهزاده زينب‏بيگم» دختر شاه طهماسب‏اول صفوي حسني موسوي باشد، که از محترم‏ترين بانوان حرم شاه‏عباس بوده و شاه در بيشتر امور با او مشورت مي‏کرده است. (11) به شهادت فرمانها و وقف‏نامه‏هاي موجود، اين بانوي صفوي موقوفاتي داشته که موقوفه او بر بقعه متبرکه حضرت عبدالعظيم در ري، (به تاريخ 997هـ.ق) از آن جمله است. (12)علاوه بر اين تجديد بناي مزار شاهزاده حسين (ع) در قزوين و کتيبه سر در جنوبي همين بقعه (به تاريخ 1040هـ.ق) از کارها و يادگارهاي اوست. (13) بعضي از احکام بخشي از موقوفات او را شاه سليمان در تاريخ 1084هـ.ق تجديد کرده و بعضي بر اثر حوادث و گذشت ايّام از بين رفته است.
از آنجا که قزوين در سال 955هـ.ق به دست شاه طهماسب پايتخت ايران شد و نواحي کوهستاني شمال قزوين ـ از جمله گيلان و رودبار الموت ـ به تصرّف حکام صفوي در آمد، وجود موقوفاتي از اين خاندان در اين منطقه و توجّه آنها به اين‏گونه امور بعيد به نظر نمي‏آيد. با وجود اين نگارنده اين سطور در منابع مذهبي، تاريخي و وقف‏نامه‏هايي که به همين منظور از نظر گذرانده، از واقف اين موقوفه، نام و نشاني نيافت.
پس از اين توضيح مختصر بايد گفت آنچه از کتابچه دهات خالصه و موقوفات و املاک انتقالي... از قديم‏الايام تا 1296 برمي‏آيد اين است که تمام قريه زرآباد در دوره ناصري خالصه به حساب آمده (14) و از وقف دودانگ آن ذکري نشده است، در حالي‏که به موجب فرمان حاضر، معلوم مي‏شود که دودانگ اين آبادي وقف بوده و حاکم وقت ـ يعني ناصرالدّين‏شاه ـ عوايد ناشي از دو دانگ وقفي را به‏عنوان «تيول» به آقا سيّد حسين مجتهد زرآبادي واگذار نموده است. مي‏توان چنين تصوّر کرد که اين موقوفه سرنوشتي همانند بعضي موقوفات در دوره ناصري داشته، بدين معني که به علّت ضعف متولّي و
امضاها و مهرهاي پشت سند فرمان توليت
قدرتمندي حاکمان وقت، اداره مستقل آن از دست متولّي شرعي آن بيرون آمده و تحت اراده حاکم وقت قرار گرفته و او اين دو دانگ وقفي را چون املاک خالصه و شخصي خود به‏حساب آورده است، با اين تفاوت که مبلغي از درآمد آن را به عنوان تيول براي مصارف روشنايي و مستمري متولّي منصوب، برقرار کرده است.
از نام واقف و چگونگي اين موقوفه که بگذريم، بي‏فايده نيست که از يک مأخذ باارزش که در آن از موقوفه مذکور ياد شده، سخني به ميان بياوريم. اين مأخذ کتاب مجمل است، تأليف محمدعلي‏خان رشوند. (15) مؤلف در صفحه 33 کتاب خود بدون آنکه از نام واقف موقوفه و متولي آن ياد کند، ميزان درآمد وقفي قريه زرآباد را در سال 1271هـ.ق، چنين محاسبه کرده است: «زرآباد دودانگ وقف، نقد: چهارده تومان. جنس: سه خروار و بيست من. فرع: دو تومان و هشت هزار و دويست دينار» .
روشن است که اين نوشته قدمت موقوفه زرآباد را تأييد مي‏کند، اما در باب ميزان وجه اختصاص‏يافته در فرمان دوره ناصري براي تأمين روشنايي بقعه امام‏زاده علي‏اصغر (ع) و مستمري متولي آن يعني آقا سيّد حسين مجتهد زرآبادي، بايد گفت که اين مطلب عينا و بي‏کم‏وکاست، در سه دستورالعمل دارالسلطنه قزوين در سالهاي اودئيل (1292هـ.ق) ، تنگوزئيل (1282هـ.ق) و قوي‏ئيل (1314هـ.ق) ثبت و منظور شده است. (16)
به استناد کتاب مجمل و دستورالعملهاي ياد شده، قريه زرآباد در دوره ناصري جزء تيول نوّاب اسحاق‏ميرزا ((17) (ولد علي‏نقي ميرزا رکن‏الدوله) بوده است. رکن‏الدوله پسر هشتم فتحعلي‏شاه است و از سال 1222هـ.ق تا ميانه سال 1238هـ.ق. و از سال 1239 هـ.ق تا 1250هـ.ق حاکم قزوين بوده است.

اطلاعات ما در باب شرح احوال و زندگي آقا سيّد حسين مجتهد زرآبادي ـ متولّي امام‏زاده علي‏اصغر (ع) زرآباد ـ و خاندان او بسيار ناچيز و اندک است.
از فرمان توليت مورخ 1307هـ.ق مربوط به امام‏زاده علي‏اصغر (ع) ، معلوم مي‏شود که توليت امام‏زاده، نسلاً بعد نسل، متعلق به اين خاندان بوده تا آنجا که به او و تنها فرزندش صديقه بيگم‏خانم منتهي شده است. از اين مطلب مي‏توان چنين استنباط کرد که خاندان او در ميان مردم، مشهور به ديانت و تقوا بوده‏اند. از همين فرمان بر مي‏آيد که او در سال 1307هـ.ق وفات يافته است.
ميرزا محمدحسين حسني فراهاني در سفرنامه خود، وي را در شمار شش‏تن از «علماي معروف» قزوين ـ در سال 1302هـ.ق ـ نام مي‏برد که اسامي آنان چنين است: حاجي ملاآقا، آقاشيخ صادق، حاجي سيدابوتراب، آقاسيّدجعفر، آقاسيدحسين زرآبادي {و} آقاشيخ صالح. (18)
در دستورالعمل حکومتي قزوين ـ در زمان حاکميت سلطان احمدميرزا عضدالدوله ـ مربوط به سال اودئيل (= 1292هـ.ق) و تنگوزئيل (1282هـ.ق) نام او ديده مي‏شود، که مبلغ هفت تومان و يکهزار و هشتصد دينار نقد و مقدار نود و سه من و کسري جنس حق توليت امام‏زاده مذکور را دريافت مي‏داشته، که با توجه به تاريخ فوت او، يعني 1307هـ.ق مي‏بايستي اين مبلغ را يگانه بازمانده او، صديقه بيگم‏خانم، دريافت کرده باشد.
مرحوم سيّد محمدعلي گلريز در بخش «خاندانهاي قزوين» در کتاب مينودر يا باب‏الجنه قزوين، درباره او نوشته است: «آقا سيّد حسين زرآبادي در کوچه دارالشفا مي‏نشست و از اهل تقوا بود و در مسجد آقا سيّد علي [واقع در زرگره کوچه] امامت مي‏کرد.» (19)
تذکّر اين نکته نيز مفيد است که در ميان اسامي علماي دوره ناصري قزوين، سه نام ـ با اندکي اختلاف ـ خودنمائي مي‏کند که گاه با هم خلط شده‏اند:
1ـ آقا سيّد حسين مجتهد زرآبادي (متوفي 1307هـ.ق) .
2ـ آقاسيّدحسين مجتهد [قزويني] فرزند سيّدعلي قزويني که تامحرم سال1318هـ.ق درقيدحيات بوده است.
3ـ حاجي سيد حسين، فرزند سيد احمد مرعشي، که با برادر خود سيّد حسن، مشترکا توليت آستانه حضرت شاهزاده حسين (ع) قزوين را عهده‏دار بوده‏اند. او در ع1ـ1317هـ.ق وفات يافته است. (20)

در باب متوليان گذشته و حال امام‏زاده علي‏اصغر (ع) ، مي‏توان گفت که با عنايت به اسامي بعضي متوليان، معلوم مي‏شود که آنان از عالمان و شخصيت‏هاي معروف قزوين و رودبار الموت بوده‏اند. به‏طوري که دانستيم بعد از آقا سيّد حسين زرآبادي، امر توليت به تنها بازمانده خاندان او، يعني صديقه بيگم‏خانم محوّل شده و ظاهرا نسل اين خانواده بعد از فوت صديقه بيگم‏خانم، منقطع و توليت اين بقعه شريفه به شخصيت‏هاي ديگري که در پي نام بعضي از آنان را مي‏آورم، سپرده شده است:
1ـ آيت‏اللّه‏ حاج شيخ عبدالکريم روغني قزويني (21).
2ـ علاّمه آقا سيّد موسي (بن سيد علي بن سيد مهدي بن ميربزرگ بن ميرفاضل زرآبادي و رودباري (متولد: 1294، وفات: 1353هـ.ق) از اعاظم علماي سده چهاردهم، که داراي تأليفات بسيار است (22)
3ـ آيت‏اللّه‏ سيّد جليل زرآبادي، فرزند علاّمه سيّد موسي زرآبادي.
و اکنون گردش امر توليت اين بقعه متبرکه در عهده اين آقايان است: حاج سيّد قدير حسيني، حجت‏الاسلام والمسلمين سيّد فخرالدّين حسيني؛ سيّد اسلام موسوي، سيّد قريش حسيني.

همان‏طور که پيش از اين اشاره کردم، بخشي از شهرت امام‏زاده علي‏اصغر (ع) زرآباد مربوط است به وجود درخت چنار خونبار که در کنار مقبره امام‏زاده علي‏اصغر (ع) قرار دارد. در دوران پادشاهي شاه‏سلطان‏حسين صفوي، موضوع خون آمدن از درخت چنار اين بقعه در روز عاشورا، چنان شهرت داشته که پادشاه صفوي، عالماني را براي تحقيق صحّت و سُقم مسأله به قريه زرآباد فرستاد. از جمله اين فرستادگان، ميرزا قوام‏الدّين محمد بن مهدي حسيني سيفي قزويني (متوفاي 1150هـ.ق) بود که به امر شاه صفوي به زرآباد رفت و رساله‏اي از مشاهدات خود درباره اين درخت به نام چنار خونبار تأليف کرد و براي پادشاه ارسال داشت. پس از ميرزا قوام‏الدّين، عالم ديگري که به همين منظور به زرآباد سفر کرد، ميررضا بن ميرقاسم بن ميرباقر بن ميرجعفر کامل حسيني قزويني (از دانشمندان خاندان تقوي، متوفاي 1170هـ.ق) بود. او نيز رساله‏اي در اين زمينـه تأليف کرد که تاريخ تأليـف آن، ماده «چنار خونبار» (به‏حساب جُمل 1113هـ.ق) مي‏شود. (23).
ابن‏علي شيرازي در کتاب مقتل سفينة‏النجات (ص142) ، ملاّمحمدصالح برغاني قزويني (متوفاي 1271هـ.ق) در مخزن‏البکاء (ص18) ، فاضل دربندي (متوفاي 1285هـ.ق) در کتاب اسرارالشهادات (ص586 و 628) ، واعظ اصفهاني (متوفاي 1329هـ.ق) در نفايس‏الاخبار (ص343) ، محمدهاشم خراساني (متوفاي 1352هـ.ق) در منتخب‏التواريخ (ص232) ، شيخ مجتبي قزويني در بيان‏الفرقان، اشرف‏الواعظين (1361هـ.ق) در جواهرالکلام في سوانح‏الايام (ص 514) و نمازي شاهرودي در مستدرک سفينة‏البحار (ج5، ص364) نيز موضوع خون آمدن از درخت چنار را در روز عاشورا و خشک‏شدن شاخه‏اي که از آن خون جاري شده، نقل کرده‏اند. در نوشته‏هاي متأخرتر، از جمله در کتاب مينودر يا باب‏الجنة قزوين و کتاب سرزمين قزوين دکتر ورجاوند، در همين موضوع مطالبي آمده است.
مزار علي‏اصغر (ع) در زرآباد، در تمام فصول سال پذيراي زائران و علاقه‏مندان خاندان پيغمبر (ص) و آل‏علي (ع) است. عاشوراي حسيني در کنار اين بقعه و چنار خونبار آن، براي مردم منطقه و کساني که از راه‏هاي دور خود را به آنجا مي‏رسانند، شور و حالي وصف‏ناپذير دارد.

پی نوشت:

1- قزويني، يادداشتهاي قزويني، ج5، ص32 (رودبار) .
2- گلريز، مينودر...، ج2، ص267.
3- کتابچه دستورالعمل... قزوين، ش9544، 9545 کتابخانه مرکزي دانشگاه. .
4- ستوده، از آستارا تا استرآباد، ج2، ص3.
5- ظهيرالدين مرعشي، تاريخ گيلان و ديلمستان، ص473.
6- ورجاوند، سرزمين قزوين، ص241. .
7- تحميديه.
8- مُهر ناصرالدّين شاه. .
9- طغرا.
10- از آقاي دکتر ميرمحمد تقوي بسيار سپاسگزار است که با گشاده‏رويي و بزرگواري فرمان توليت امام‏زاده علي‏اصغر (ع) را در اختيار حقير قرار دادند.
11- مدرّسي طباطبايي، برگي از تاريخ قزوين، ص30.
12- هدايتي، آستانه ري، ص93.
13- مدرّسي طباطبايي، برگي از تاريخ قزوين، ص30 و گلريز، مينو در... ج1، ص653.
14- کتابچه دهات خالصه و موقوفات... نسخه خطي کتابخانه وزارت دارايي، ص154.
15- نسخه خطي، ص33 اين اثر به کوشش اين بنده و دکتر منوچهر ستوده تصحيح شده و به زودي از جانب «نشر تاريخ» منتشر خواهد شد.
16- اين دستورالعملها در پاورقي شماره 4 معرفي شده. .
17- رشوند، مجمل، ج2، ص17 و دستورالعملها، ص40، 45.
18- فراهاني، سفرنامه، ص26. .
19- گلريز، مينودر...، ج1، ص342. .
20- مدرّسي طباطبايي، برگي از تاريخ قزوين، ص74، 102، 411 و گلريز، مينودر، ص338، 862. .
21- گلريز، مينودر... ج2، ص220.
22- همان، ج2، ص220. .
23- همان، ج1، ص670 و ج2، صص266ـ267.

منبع: ميراث جاويدان

معرفي سايت مرتبط با اين مقاله


تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله