حقایقی از سیستم ایمنی بدن

سیستم ایمنی بدن شبکه‌ای از سلول‌ها، بافت‌ها و اندام‌هایی است که مکانیسم دفاعی بدن ما را شکل داده و در مجموع از بدن در برابر پاتوژن‌ها (عوامل بیماری‌زا) و آنتی‌ژن‌های سمی محافظت می‌نماید. مقاله‌ی پیش رو چند مورد از حقایق بسیاری که در مورد سیستم ایمنی وجود دارد را پوشش می‌دهد.
یکی از اولین توصیفات از خاطره‌ یا حافظه‌ی ایمنی شناختی برمی‌گردد به قرن پنجم قبل از میلاد، هنگامی که توسیدید (مورخ یونانی) مشاهدات خود را در کتاب «تاریخ جنگ پلوپونزی»، منتشر ساخت:

سربازانی که از یک بیماری بهبود یافته بودند، بهترین پرستاران سربازانی بودند که به تازگی بیمار می‌شدند، زیرا سربازان بهبود یافته هرگز برای دومین بار به همان بیماری دچار نمی‌شدند و اگر هم چنین می‌شد، بیماری آنها هرگز کشنده نمی‌شد.

بدن انسان ماشین شگفت انگیزی است که ساختار چند سلولی و پیچیده‌ای دارد. این ماشین یعنی بدن انسان، خودکفا بوده و تمام عملکردهای فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی را بدون هیچ گونه اشتباهی انجام می‌دهد. و به منظور انجام مکانیسم‌ها و عملکردهای پایه‌ای خود، ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز را از مواد غذایی و نوشیدنی‌های سالمی که مصرف می‌کنیم، دریافت می‌کند.
بدن سالم مانند فورت ناکس (محل‌ نگهدارى شمش‌هاى طلاى خزانه‌دارى امریكا واقع‌ در شمال‌ ایالت‌ كنتاكى‌)، با یک مکانیسم دفاعی عالی جهت غلبه بر هر گونه تهدید خارجی توسط پاتوژن و یا مواد سمی است. این مکانیسم دفاعی، سیستم ایمنی بدن نامیده می‌شود. یک سیستم ایمنی فعال از ورد باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و همچنین دیگر عوامل بیماری‌زا و مضر به بدنمان ممانعت به عمل آورده و همچنین با آنهایی که وارد بدن شده‌اند مبارزه می‌کند.
سیستم ایمنی بدن متشکل از سلول‌های مختلف، بافتها و اندام‌هایی است که به منظور محافظت از بدن در برابر پاتوژن‌ها یا عوامل بیماری‌زا با یکدیگر کار می‌کنند. اجازه دهید نگاهی به اندامها و سلول‌های مختلف سیستم ایمنی بیاندازیم.

اندام‌های سیستم ایمنی بدن

بافتها و اندام‌های اصلی درگیر در فرآیندهای ایمنی بدن عمدتاً به اندامهای لنفاوی اولیه و ثانویه تقسیم بندی می‌شوند. اندامهای لنفاوی اولیه شامل مغز استخوان و تیموس است، در حالی که اندامهای لنفاوی ثانویه غدد لنفاوی و طحال را شامل می‌شود.

مغز استخوان

مغز استخوان محل تولید سلول‌های خون، یعنی سلول‌های B، سلول‌های کشنده طبیعی، تیموسیت‌های نابالغ، سلول‌های قرمز خون و پلاکت‌ها است. این فرایند تولید سلول‌های خونی را خونسازی یا ﻫﻤﺎﺗﻮﭘﻮﻳﺰﻳﺲ گویند.

غده تیموس

تیموس محلی است که در آن تیموسیت‌های نابالغ مهاجرت کرده و به سلول‌های T بالغ تبدیل می‌شوند. در این اندام دو لبی یا دو لبه که در بالای قلب قرار دارد، فرایندی از حذف انتخابی سلولهای T رخ می‌دهد که فعالیت ایمنی بر علیه خود بدن نشان می‌دهند. در نتیجه، سلول‌های T منتشر شده از تیموس، به خوبی مجهز شده تا در مقابل اجسام خارجی و یا تنها پاتوژن‌ها (عوامل بیماری‌زا) و نه سلول‌ها و بافتهای خود بدن به مبارزه بپردازند.

گره‌های لنفاوی

این ساختارهای لوبیا شکل کپسول‌ دار، محل فیلتراسیون یا تصفیه‌ی لنف و به دام انداختن آنتی ژن‌هایی هستند که وارد فضاهای بافت می‌شوند. آنتی ژن‌ها از طریق غدد لنفاوی فیلتر شده و ماکروفاژها و سلولهای دندریتیک این آنتی ژن‌ها را تسخیر کرده و آنها را به سلول‌های T و B عرضه می‌کنند، در نتیجه پاسخ ایمنی تمام عیاری را ایجاد می‌کنند.

طحال

این اندام بیضی شکل واقع در حفره شکمی متخصص در فیلتر کردن آنتی ژن موجود در خون است. این اندام همچنین محلی است که در آن برهم کنش میان آنتی ژن و سلول‌های ایمنی اتفاق می‌افتد. این اندام دارای نواحی و بخشهایی است از بافت‌هایی که سرشارند از سلول‌های B تولید کننده‌ی آنتی بادی بر علیه آنتی ژن به دام افتاده، ماکروفاژها و سلولهای دندریتیک که آنتی ژن‌ها را فراگرفته و بخشی از آنها را بر روی سطحشان عرضه می‌کنند. این اندام همچنین به عنوان محل تخریب و گورستان سلول‌های قرمز خون پیر عمل می‌کند.

سلول‌های سیستم ایمنی بدن

لنفوسیت‌ها، سلول‌های مهم سیستم ایمنی بدن بوده و مسئول خصوصیاتی همچون تنوع (diversity)، ویژگی (specificity) و ایجاد خاطره (memory creation) می‌باشند. آنها توسط چندین سلول سفید خونی دیگر کمک شده و به وسیله‌ی آنها راه اندازی می‌شوند.

سلول‌های B

این سلول‌ها در مغز استخوان رشد کرده و بالغ می‌شوند و مسئول سنتز پروتئین‌هایی بنام آنتی بادی‌ها می‌باشند. آنها به عنوان پروتئین‌های تخصصی تعریف می‌شوند که به طور اختصاصی یک آنتی‌ژن خاص را تشخیص داده و به آن متصل می‌شوند. این اتصال به جسم خارجی، سیگنال‌هایی را به سلول‌های دیگر جهت کشتن و یا احاطه کردن ماده ناخواسته می‌فرستد. آنها توسط سلول‌های B در سطح سلول نمایش داده شده و نیز به درون خون آزاد می‌شوند.

سلول‌های T

این سلول‌ها در مغز استخوان تولید شده، اما در تیموس رشد کرده و بالغ می‌شوند. بر اساس مولکول تخصصی موجود بر روی سطح آنها، سلولهای T عمدتاً به سلول‌های T کمک کننده (سلول‌هایTh ) و یا سلول‌های T سیتوتوکسیک (CTL) تقسیم می‌شوند. سلول‌های Th دارای مولکولهایی بنام CD4 (خوشه‌های تمایزی 4) هستند، در حالی کهCTL های اختصاصی دارای مولکولهایی بنام CD8 (خوشه‌های تمایزی 8) می‌باشند. سلولهای T کمک کننده جهت تشدید پاسخ‌های ایمنی بوسیله‌ی ترشح عوامل تخصصی که سلولهای سفید خون را فعال می‌سازند به منظور دفع عفونت ممکن، مورد استفاده قرار می‌گیرند.CTL به طور مستقیم در کشتن سلول‌های تومور و سلول‌های آلوده درگیر می‌شوند.

ماکروفاژها

این‌ها سلولهایی هستند که قادرند ذرات خارجی، ویروس‌ها، باکتری‌ها، انگل‌ها و غیره را احاطه کرده، آنها را کشته و آنتی ژن‌های مشتق را در سطح سلول عرضه ‌کنند. چنین سلول‌هایی به عنوان سلول‌های عرضه کننده‌ی حرفه‌ای آنتی‌ژن (APCs) خوانده می‌شوند. آنها نه تنها پاتوژن را از بین می‌برند، بلکه سلول‌های دیگر را جهت بالا بردن پاسخ علیه آن، آموزش داده و فعال می‌سازند.

سلولهای دندریتیک

این سلولها نیز به عنوانAPC های حرفه‌ای عمل کرده و تا آنجا که عرضه‌ی آنتی ژن مد نظر باشد، کارآمدتر از ماکروفاژها هستند. آنها آنتی ژن‌ها را تسخیر کرده و آن را به اندامهای لنفاوی شروع کننده‌ی پاسخ ایمنی می‌آورند. علاوه بر این، آنها همچنین درگیر در انتخاب سلول‌های ایمنی خود واکنشی و القای مکانیسم‌های انتحاری در چنین سلول‌هایی هستند.

سلول‌های کشنده طبیعی

این سلول‌های کشنده، درست مانند نامشان عمل می‌کنند، به این دلیل که سلول‌های تومور، سلول‌های آلوده به ویروس مانند تبخال و سلول‌های آلوده سیتومگالوویروس و همچنین سلول‌های آلوده به انگل را می‌کشند. این سلول‌ها می‌توانند آنتی ژن‌ها و پاتوژن‌های خارجی متصل به آنتی بادی را شناسایی کرده و در نتیجه به طور انتخابی آنها را فراگرفته و نابود سازند.

گرانولوسیت‌ها

این سلول‌ها، مجموعه‌ای از سلول‌های سفید خون هستند که با حضور گرانول‌ها در سیتوپلاسم و هسته لوبولار مشخص می‌شوند. این سیتوپلاسم گرانولار با رنگ‌های مختلف به طور متفاوت و متمایز رنگ می‌‌گیرند، که پایه و اساس طبقه بندی خود را به ائوزینوفیل‌ها (با رنگ اسیدی رنگ می‌گیرند) بازوفیل‌ها (با رنگینه‌ی بازی رنگ می‌‌گیرند) و نوتروفیل‌ها (با هر دو رنگ اسیدی و بازی رنگ می‌گیرند) تشکیل می‌دهند. نوتروفیل‌ها و ائوزینوفیل‌ها، مواد خارجی را احاطه کرده و با استفاده از آنزیم‌های مخرب موجود درون سلولی، آنها را نابود می‌سازند. بازوفیل‌ها سلول‌های غیر بیگانه‌ خواری هستند و مسئول انتشار مواد فعالی بوده که منجر به یک واکنش آلرژیک می‌شوند.

حقایق جالب از سیستم ایمنی بدن

• سیستم ایمنی بدن دارای موانع یا سدهای غیر اختصاصی و اختصاصی جهت مقابله با ذرات خارجی و پاتوژن‌ها است. سدهای غیر اختصاصی در مجموع، «سیستم ایمنی ذاتی یا طبیعی» نامیده می‌شوند و تشریحی، فیزیولوژیکی و همچنین سدهای سلولی را شامل می‌شوند. پوست و غشاهای مخاطی به عنوان سد مکانیکی برای ورود پاتوژن‌ها عمل می‌کنند. موانع فیزیولوژیکی به درجه حرارت بدن، pH و همچنین آنزیم‌ها و پروتئین‌های غیر اختصاصی تخصصی اشاره دارد. پاسخ غیر اختصاصی سلولی شامل واکنش‌های التهابی و فاگوسیتوز می‌شود.
• واکنش‌های ایمنی اختصاصی که در غدد لنفاوی، خون و دیگر بافتها رخ می‌دهند، «سیستم ایمنی تطبیقی» (adaptive immune system) نامیده می‌شود، و این سیستم زمانی مورد نیاز است که سیستم ایمنی ذاتی نتواند مانع از ورود و یا رشد اجسام خارجی شود،. با این حال، به طور کلی بسیاری از میکروب‌ها به راحتی توسط سیستم ایمنی ذاتی پاک و از بین می‌روند.
• گاهی، سیستم ایمنی بدن دچار هایپردرایو و یا فعالیت بسیار سریع شده و به طور نامناسبی در برابر آنتی‌ژن‌های خاصی واکنش نشان می‌دهد. این حالت «حساسیت شدید» نامیده می‌شود، و منجر به یک واکنش آلرژیک شده که با قرمزی و بثورات در محل تماس و همچنین عطسه قابل تشخیص است.
• پاسخ ایمنی دارای چهار مرحله است: شناسایی، فعال سازی، تقویت دفاع، سرکوب، و خاطره سازی.
• محیط زیست نقش مهمی در تحت تأثیر قرار دادن پاسخ ایمنی بدن ما ایفاء می‌کند. مواد سمی، آلودگی هوا، آفت کش‌ها و دود سیگار سیستم دفاعی بدن ما را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
• الگوی ریتم شبانه روزی و خواب و بیداری بر عملکرد سیستم ایمنی بدن تأثیر می‌گذارد. کمبود خواب نشان داده شده است که تعداد لکوسیت، تکثیر و عملکرد را تغییر می‌دهد.
• هر میکرولیتر خون در حدود 4500 تا 10000 سلول سفید خون دارد که، بیش از 50 میلیارد سلول در کل بدن می‌شود.
• فردی ممکن است حدود پنج میلیون گلبول سفید خون را در حین اهدای خون از دست بدهد، و باز هم به قدر کافی از گلبول سفید جهت مبارزه‌ با پاسخ ایمنی کامل برایش باقی مانده باشد.
• استرس عملکرد طبیعی سیستم ایمنی بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد که از جمله‌ی آن کاهش فعالیت سلول‌های کشنده‌ی طبیعی و لنفوسیت‌ها و همچنین تولید آنتی بادی می‌باشد. این امر از طریق هورمون‌های استرس مانند، نوراپی نفرین و غیره کورتیزول رخ می‌دهد. چنین سرکوب سیستم ایمنی بدن باعث می‌شود بدن بیشتر مستعد ابتلا به عفونتها شده و همچنین ممکن است به فعال شدن مجدد ویروس‌های پنهان منجر شود.
• از اینرو تکنیک‌های از بین بردن استرس مانند ماساژ، تکنیک‌های تمدد اعصاب و غیره نه تنها به کاهش استرس روانی کمک می‌کنند، بلکه به حفظ کارآیی سیستم ایمنی بدن نیز کمک می‌نمایند.
• به طور مشابه، یک رژیم غذایی ناسالم و یا ضعیف و همچنین رژیم‌های غذایی فشرده منجر به تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شوند.
• دمبل یا وزنه زدن بیش از حد در باشگاه باعث می‌شود بدن کورتیزول و آدرنالین بیشتری تولید کند. این هورمون‌ها به طور موقت عملکرد سیستم ایمنی بدن را مختل می‌سازند.
• افراط در هر چیزی همیشه مضر است. به طور مشابه، مقداری نور خورشید به بدن در تولید ویتامین D کمک کرده و نور خورشید بیش از حد، اشعه UV به طور دقیق، سیستم ایمنی بدن را سرکوب می‌سازد.
• پس از گزیدگی حشره یا نیش پشه، فرد برآمدگی‌های قرمز، و خارش‌ داری را روی پوست خود مشاهده خواهد کرد، این نشانه‌‌ی آن است که سیستم ایمنی بدن در حال کار بوده و بر علیه مواد خارجی که از طریق بزاق حشره وارد بدن شده عمل می‌کند.
• «خنده بر هر درد بی درمان دواست» این تنها یک ضرب المثل قدیمی نیست، بلکه خنده باعث پاسخ ایمنی فعال شده که منجر به داشتن یک بدن سالم می‌شود.
بدن ما دارای یک مکانیسم دفاعی است که از قوی‌ترین ارتش‌های جهان، قوی‌تر، سازمان یافته‌تر و کارآمدتر می‌باشد. به منظور حفظ آسیب ناپذیری و تسخیر ناپذیری سیستم دفاعی بدن، پیروی از یک رژیم غذایی مغذی و انجام ورزش و همچنین ترک اعتیاد به تنباکو، الکل و مواد مخدر ضروری است. جهت داشتن یک سیستم ایمنی قوی‌تر، از استرس دوری گزیده و به خندیدن ادامه دهید.