گزارشي از موقوفات ارامنه اصفهان

موقوفات ارامنه اصفهان

از آن هنگام که مسيحيت به عنوان دين رسمي مطرح شد، وقف نيز در اين آيين موجوديت يافت. در انجيل مقدس و در رساله حواريون عيسي مسيح(ع) همچون رساله پولس حواري نيز مطالبي راجع به وقف خود دارد.
در زبان ارمني به وقف کداک(Kdak) گفته مي‏شود و داراي دو معني است: وصيت و وقف که هر دو در آيين مسيح مورد قبول است.
در بين ارامنه، شخص هنگام بيماري و يا احساس نزديک‏شدن مرگ، کشيش محله را با چندنفر از خويشاوندان و يا معتمدان به نزد خود مي‏خواند و نيّت خود و هرگونه تصميم درباره اموال خود را با آنها در ميان مي‏گذارد، پس از آن گفته‏ها و خواستهاي او روي کاغـذ ثبت مي‏شود آن‏گاه مطالب ثبت‏شده با قيد اين جمله:
»بـه اراده خداي متعال و عيسي مسيح(ع)، چنان‏که يکي از حضرات حواريون مسيح(ع) بغوز، مي‏گويد: وصيت بعد از مرگ معتبر است بر انسان، من اشيانوس خليفه فرزند مکرويج در موقعي که عقلم بجا بود و ذهنم روشـن اين وصيت را نوشتم.« آن‏گاه شخص وصيت‏کننده و حاضرين با امضاء، مهر يا اثر انگشـت متن وصيت‏نامه را تأييد مي‏کنند.
در حـال حاضر مراسم مربوط بـه وصيـت افراد در حضور هيأت مذهبي انجام مي‏گيرد و برخي از مواقع اين وصيت در محضر ثبت شده حالت رسمي به خود مي‏گيرد.
اکنون اسناد و مدارک زيادي در آرشيو کليساي وانک اصفهان به زبانهاي ارمني، انگليسي،
عربي، آلمانـي، عبـري، ترکي، ايتاليايي، هندي، روسي، گرجي، فرانسوي و فارسي وجود دارد که البته بيشترين حجم اين اسناد به زبانهاي ارمني و فارسي است.
اين نوشته‏ها حاوي مطالب متنوّع و متعدّدي راجع به فرمانها، اسنادازدواج، نوشته‏هاي شخصي، وقايع‏نوشته‏ها، پرسشنامه‏ها، نامه‏هاي رد و بدل‏شده با کليساي وانک در داخل و خارج ايران، شعر و غيره مي‏باشد.
مجموعه اين اسناد و مدارک در فهرست آرشيو کليساي وانک اصفهان معرفي شده و کليه اسناد و اوراق به پنج دسته تقسيم شده است.
1ـ اسناد و مدارک شخصي حاوي 32 سند؛
2ـ نامه‏هاي رد و بدل‏شده با کليساي وانک با قيد مکان، که تعداد آن به 314عنوان مي‏رسد؛
3ـ اسناد پيرامون مطالب مختلف حاوي 71 پوشه و بيش از 51 عنوان؛
4ـ فرمانهاي مذهبي و نوشته‏هاي ديني در چند قسمت مشتمل بر فرمانهاي مربوط به: يکي از شهرهاي ارزمنستان؛ بيت‏المقدس؛ قسطنطنيه؛ اچميازين(کليسا) اوچ کليسا؛ کاتوليکوس سيلسي؛ سورات هند؛ شماخي و جلفاي اصفهان.
5 ـ نوشته‏ها و مطالب گوناگون به زبان فارسي که تعداد آن 34 عنوان و به 67 پوشه مي‏رسد؛
6 ـ فرمان پادشاهان حاوي 179 مورد.
اين فهرست که حاوي مدارک و اسنادي تا قدمت 350 سال مي‏باشد با تلاش آقاي دکتر لئون ميناسيان، متولد 1299ش(1920م)، سرپرست موزه و کتابخانه ارامنه جلفاي اصفهان و مدير چاپخانه کليساي وانک، در سال 1361ش(1983م) به چاپ رسيده است. آقاي ميناسيان در قريه خويگان ارامنه فريدن اصفهان به دنيا آمده است و تا به حال فعاليتهاي فرهنگي و اجتماعي متعددي انجام داده و صدها مقاله و شعر در روزنامه‏ها و مجلات به زبان فارسي و ارمني و بيش از پنجاه تأليف منتشر کرده است.
مهمترين اين تأليفات عبارت‏اند از: تاريخ 350 ساله ارامنه فريدن، چاپ بيروت، تاريخچه اولين چاپخانه در جلفاي اصفهان، فهرست کتابهاي خطي موزه ارامنه جلفا، چاپ وين، سرايندگان و نوازندگان ارامنه فريدن و صومعه‏هاي ارامنه ايران.
قديمترين مدرک کتبي که در آرشيو کليساي وانک وجود دارد و در فهرست اسناد نيز معرفي شده است سندي است متعلق به سال 1626 ميلادي، مربوط به يک وقفنامه به زبان ارمني. در اين وقفنامه يکي از ارامنه به نام آراکل، باغ خويش را وقف کليساي وانک نموده است. متن کامل ترجمه اين وقفنامه از اين قرار است:
به اراده خداي متعال، اين‏جانب آراکل به ميل خود، باغ خود را به دير شفادهندگان جلفا(کليساي وانک) براي يادبود روحم وقف نمودم تا روحانيون دير از ميوه آن بهره ببرند و روح مرا در موقع نماز نزد خدا به ياد آورند که شايد خداي بشردوست با دعاهاي آنها و اطلاع و معرفت خواجه نظر و همه معتقدين جلفا گناهان بي‏شمار مرا عفو عطا فرمايد.
من‏بعد اين باغ متعلق به من نيست، بلکه متعلق به دير مي‏باشد و از طرف هيچ‏کس حق ادعايي نيست؛ نه از طرف برادر، نه خويشاوندان، نه پسران، نه دختران، بلکه فقط منحصر به پيشواي مذهبي دير(خليفه) مي‏باشد، هرکس که بوده باشد، ولي تقاضا دارم که يک باغبان خوب براي باغ معين کنند و مواظبت نمايند که خشک نشود.
تحرير شد در تاريخ هفتم مارس يکهزار و هفتاد و پنج ميلادي(1626م).
وقفنامه داراي چهار مهر گواه در پايين متن و يک مهر در بالاي وقفنامه است که متعلق به خليفه وقت خاچا دورگسـاراتسي، مؤسـس اوليـن چاپخانه در ايران، مي‏باشد.
توضيح اينکه تاريخ 1075 ميلادي، بر اساس تاريخ کوچک ارامنه ذکر شده و اگر عدد 551 را بر آن اضافه کنيم تاريخ ميلادي به‏دست مي‏آيد و بنابراين مبدأ شروع تاريخ کوچک ارامنه سال 551 ميلادي مي‏باشد.
در ادامه وقفنامه ديگري را که مربوط به دوراني نه‏چندان دور از زمان ماست معرفي مي‏کنيم: اين وقفنامه از يک تاجر ارمني است به نام خواجه آراطون که منزل مسکوني خود واقع در محله جولاهيه(جلفاي فعلي) را وقف کليساي مورب مريم(يکي از کليساهاي محله جلفا) نموده است متن اين وقفنامه به فارسي بدين قرار است:
1 / و بعد، باعث بر تحرير و ترقيم اين کلمات شرعية‏الدّلالات و منظور در تسطير اين فقرات واضح‏المبادي والنّهايات و لزوم به قلم بلاغت فرجام،
2 / آن است که حاضر شد به عالي مجلس شرع مطاع لازم‏الاتباع اصفهان، زبدة‏الاعيان المسيحي خواجه آراطون ولد متوفي مکرويج بن بابان جلفايي و وقف صحيح شرعي و حبس موبّد گرداند،
3 / کلّ شش‏دانگ، يک باب خانه مشخصه معيّنه معلومه واقع در محله ميدان بزرگ جولاهيه که محدود ذيل است با کافّه ملحقات شرعيّه و عامه منضمّات،
جنوبي به خانه وقفي کليساي وانک
شمالي به خيابان محله مرقوعه [جولاهيه]
شرقي به خانه مسيو داود تلگرافچي
غربي به کوچه مندّه
4 / اسلاميه آن، بر ولد صلبي خود عالي‏جاه مجدت همراه زبدة‏الاعيان المسيحي مسيو تيگران و قاطبه اولاد ذکور و اناث او نسلاً بعد نسل ابدالاباد.
5 / و توليت و منافع آن مادام‏الحيوة واقف با خود او بوده باشد و بعد از فوت او توليت آن با خود مسيوتيگران موقوف‏عليه است و بعد از
6 / فوت او با ارشد اولاد ذکور موقوف‏عليه است و با انقراض اولاد ذکور موقوف‏عليه با اولاد اناث او بوده باشد نسلاً بعد نسل و اگر
7 / نسل موقوف‏عليه ذکورا و اناثا منقرض شد توليت آن بر قاطبه اولادان متوفي ميناس بن مکرويج بن بابان بوده باشد،
8 / نسلاً بعد نسل ابدالآباد که برادرزاده‏هاي واقف مرقوم بوده باشد. و اگر نسل اولادان ميناس مرقوم هم منقرض گردد توليت آن ابدالاباد
9 / با نمايندگان کليساي مورب مريم محله ميدان بزرگ جولاهيه بوده باشد که منافع آن را به مصارف کليساي مرقوم برسانند و هرکس که از
10 / وقف مذکور مخالفت نمود به لعنت ابدي گرفتار شود. وقفا صحيحا شرعيّا فکان ذلک في نهم شهر جمادي‏الاولي من شهور غمشح 1348هـ.ق

سجلات وقف‏ نامه

1ـ وقع الوقف المرقوم علي النّحو المسطور لديّ في 9 جمادي‏الاول من شهور 1348
(محل خط و مهر جناب مستطاب شريعت مآب حاجي ملاّرضا... زيد توفيقه)
2ـ اعترف الواقف المرقوم بما اسند اليه في‏الورقة في 10 جمادي‏الاولي 1348
(محل خط و مهر جناب مستطاب شريعت‏مدار آقاي آقاشيخ امين‏اللّه‏ سلمه‏اللّه‏)
3ـ ها و اعترف به العبد محمدالرضا النجفي
(محل خط و خاتم حضرت مستطاب آقاي حجة‏الاسلام آقاشيخ محمدالرضا النجفي مدظله‏العالي)
منبع:ميراث جاويدان

---

معرفي سايت مرتبط با اين مقاله