بررسي آخرين وضعيت املاک و موقوفات ايرانيان در هند

سابقه‏ي مهاجرت ايرانيان به هند را از چند صد سال پيش مي‏توان جستجو کرد. براساس شواهد و زمينه‏هاي تاريخي، همبستگي ديرينه‏ي رفت و آمدهاي بين هند و ايران در سفرهاي تاجران، مداحان، شاعران، عارفان، عالمان، جهانگردان، جنگجويان و بالاخره در مهاجران وجود داشته است.
حدود يک قرن پيش بر اثر شدت خشکسالي در استان يزد و بخصوص در روستاهاي تفت گروهي از يزديان مسلمان و زرتشتي تصميم گرفتند از چهار جهت به سوي کشورهاي ديگر مهاجرت کنند در اين ميان برخي شرق را انتخاب کردند و با تحمل رنج فراوان به وسيله‏ي شتر از طريق خشکي يا کشتي از طريق دريا به هند کوچ کردند و در شهرهاي بمبئي، پونا، حيدرآباد، کلکته و ساير شهرهاي هند مستقر شدند و به مشاغل چاي فروشي، مغازه‏داري رستوران‏داري مشغول و با فعاليت، به کسب و پيشه‏ي خود رونق بخشيدند برخي نيز طي مدارج عالي تحصيلي به مشاغل علمي دست يافتند. به غير از زرتشتيان و يزديان که غالب جمعيت ايرانيان مقيم هند را تشکيل مي‏دهند تعدادي خانواده‏هاي شيرازي، بوشهري، شوشتري، لاري، کولي، ارمني و يهودي از ديرباز در بمبئي سکونت کرده‏اند که آثار ابنيه و اماکن موقوفات از قبيل قبرستانها، مساجد، حسينيه‏ها، مستقلات تجاري و مسکوني حاصل همت و تلاش آنهاست. در هشتاد سال اخير گروهي از ايرانيان مقيم هند وقتي مي‏ديدند ايرانياني که در هند فوت مي‏کنند اموال آنان بلاتکليف مي‏ماند بويژه اين موضوع در مورد املاک بلاوارث بيشتر حس مي‏شد بدين جهت تصميم گرفتند براي حفظ و بقاي املاک و موقوفات ايرانيان و امکان اجراي نيات خيرخواهانه‏ي صاحب موقوفات در هر شهر انجمن‏هايي را تشکيل دهند تا متولي اين گونه موقوفات بوده و در راستاي نظر واقف به امور موقوفه‏ها بپردازند. اين انجمن‏ها در بدو تأسيس هر يک داراي اساسنامه‏ي مدون و ثبت شده مي‏باشد و اعضاي آن از طرف ايرانيان مقيم آن شهر انتخاب مي‏شوند و امور موقوفات و عوايد و مخارج آنها را به عهده دارند. لازم به ذکر است که در بدو تأسيس اين گونه انجمنها اعضاي آنان کلا ايراني بوده و تابعيت ايران و گذرنامه ايراني داشتند ولي به مرور زمان به علت طولاني بودن اقامت و به منظور امکان برخورداري از مزاياي اجتماعي هند عملا بعضي از آنان صرفا مليت ايراني خود را حفظ کردند و بعضي ديگر کماکان ايراني بوده و به عنوان يک ايراني مقيم در هند سکونت دارند.
اينک آخرين وضعيت ابنيه و اماکن و موقوفات ايرانيان در شهرهاي مختلف اجمالا به اين شرح بيان مي‏شود.

املاک ايرانيان در هند به چهار دسته تقسيم مي‏شوند:
1- املاک جمهوري اسلامي ايران؛
2- املاک استيجاري بلند مدت (90 ساله) جمهوري اسلامي ايران؛
3- موقوفات، ابنيه و اماکن ايرانيان؛
4- تأسيسات مذهبي مراجع و ارگانهاي جمهوري اسلامي ايران.
هدف ما در اين بررسي تنها مورد سوم يعني موقوفات است و لذا بحث را در همين مورد مطرح مي‏کنيم.

براساس شواهد و قراين موجود و اظهارات مطلعين در اکثر شهرهاي هند، ايرانيان داراي موقوفات و ابنيه مي‏باشند. در شهرهايي که ايرانيان هنوز در آنها زندگي مي‏کنند تا آنجايي که مقدورات آنان اجازه داده در نگهداري موقوفات کوشيده‏اند.
اگر چه در اين راه تشکيلاتي به نام انجمن ايرانيان براي خود به پا کرده و منافعي از اين طريق در ظاهر به عنوان عوايد از موقوفات براي صرف امور خيرات کسب کرده‏اند ولي به هر حال در حفظ و بقاي اين ابنيه و اماکن همت گمارده‏اند؛ ولي در شهرهايي که به تدريج ايرانيان از آنها کوچ کرده‏اند اکثر موقوفات دچار مشکلات شده بدين صورت که يا به دست شيعيان هندي افتاده يا تحت نظر اوقاف استان مربوطه قرار گرفته است.

اين موقوفه در سال 1914 ميلادي توسط مرحوم حاجي زين‏العابدين شيرازي وقف امور خيريه به منظور کمک به ايرانيان و برگزاري مراسم مذهبي شد و در سوم اکتبر 1952 در اداره‏ي اوقاف شهر بمبئي تحت شماره 681.B به ثبت رسيده است. موقوفه‏ي ياد شده داراي چهار مجموعه‏ي عرصه و اعيان مسکوني و تجاري جمعا به مساحت 493ر22 يارد مربع شامل حسينيه و مدرسه و مستغلات تجاري و مسکوني بوده که توسط متوليان آن اداره مي‏شود.
مجموعه‏ي موقوفات مرحوم زين‏العابدين شيرازي به اين شرح است:
1- مدرسه و حسينيه‏ي امين در منطقه‏ي دونگري (معروف به منطقه‏ي امام باره). اين حسينيه دو طبقه است و 500 متر مربع مساحت دارد.
2- مستغلات تجاري و مسکوني شامل پنج طبقه و داراي 30 واحد آپارتمان و 12 باب مغازه واقع در خيابان ابراهيم رحمة الله که همه‏ي آنها در اجاره‏ي افراد و خانواده‏ها قرار دارد و به علت اقامت طولاني آنان و همچنين سابقه‏ي طولاني مستأجرين مغازه‏ها، ماهيانه مبلغ بسيار ناچيزي دريافت مي‏شود. تمثال مبارک حضرت امام خميني (ره) و مقام معظم رهبري در داخل و دفتر حسينيه نصب شده بود.
3- مستغلات تجاري واقع در خيابان ابراهيم رحمة الله با 12 باب مغازه در اجاره افراد قرار دارد که آن هم به علت قدمت اشتغال جنبه‏ي سرقفلي پيدا کرده و اجاره‏ي بسيار کمي دريافت مي‏شود.
4- يک مجتمع مسکوني در منطقه‏ي بايکلا به مساحت 8000 متر مربع داراي چندين واحد آپارتمان به صورت سوئيت با اجاره‏ي بسيار کم در اختيار خانواده‏هاي مختلف هندي اعم از مسلمان و غير مسلمان قرار داد.
اين موقوفات تحت نظارت اعضاي توليت اداره مي‏شود.
اعضاي توليت عبارتند از دکتر زماني، سيد جلال جلالي و سيد مهدي جلالي.
بنا به اظهار اعضاي توليت، عايدات موقوفات همان‏طور که اشاره شد به علت اقامت طولاني و اشتغال به کار بسيار ناچيز است ولي در عين حال درآمد آن صرف امور خيريه، حسينيه و مدرسه‏ي علوم ديني موقوفه‏ي تحت نظارت مي‏شود.

موقوفه‏ي ياد شده توسط مرحوم حاج محمد حسن
شيرازي وقف شده و داراي عماراتي به اين شرح است:
1- عمارت مسجد ايرانيان و مستغلات آنها (معروف به مغول مسجد) با دو مجموعه‏ي تجاري و مسکوني.
اين مسجد که تنها مسجد ايرانيان در بمبئي است و در منطقه‏ي امام باره قرار دارد بسيار ديدني است و با کاشي‏کاري اصفهان جديدا بازسازي شده است و 8 باب مغازه و 10 اتاق ملحق به آن دارد که مغازه‏ها و اتاقها در اجاره مستأجرين است و به علت قدمت اقامت آنان اجاره‏ي کمي دريافت مي‏شود.
2- مجموعه‏ي ساختماني سهراب و کريم؛ اين مجموعه 1 قطعه زمين و 2 عمارت واقع در منطقه‏ي گراندرود بمبئي دارد و مساحت آن 771 يارد مربع بوده و در اجاره‏ي مستأجرين است.
3- قطعه زميني به نام مونت پروپرتي به مساحت 22,402 يارد مربع با دو واحد ساختماني موجود در آن که کلا در اختيار مستأجرين قرار دارد که اين مجموعه نيز به علت قدمت اقامت مستأجرين از اجاره‏بهاي کمي برخوردار است.
اعضاي توليت موقوفات حاج محمد حسن شيرازي عبارتند از خانم پروين نمازي، آقاي رضا صابونچي و خانم فريده جيشي.
بنا به اظهار متوليان کليه‏ي عايدات اماکن مسکوني - تجاري موقوفه‏ي تحت نظارت، صرف امور خيريه و مسجد مي‏شود.

اين موقوفه که در منطقه‏ي امام باره بمبئي قرار دارد يک باب حسينيه و 4 واحد تجاري و 14 واحد مسکوني ملحق به حسينيه دارد و از طرف شوشتري‏هاي مقيم بمبئي وقف شده است. کليه‏ي مستأجرين مغازه‏ها و واحدهاي مسکوني قديمي بوده و اجاره بسيار کمي پرداخت مي‏کنند.
اعضاي توليت عبارتند از خانم پاشا بيگم، آقاي ابو القاسم نجفي کاشاني و آقاي صابونچي.

مجموعه‏ي موقوفات انجمن فتوت يزدي‏هاي مقيم بمبئي با کمک مالي ايرانيان يزدي مقيم بمبئي خريده شده و اماکن مذهبي و واحدهاي مسکوني و تجاري دارد و عايدات آن از طرف اعضاي انجمن جمع‏آوري و خرج امور خيرات و حسينيه مي‏شود. اين مجموعه که در منطقه‏ي امام باره بمبئي واقع شده شامل دفتر انجمن، حسينيه، مدرسه، نانوايي، کتابخانه و مستغلات مشتمل بر 55 واحد ملحق به حسينيه اعم از مسکوني و تجاري است. کل مساحت آن 20,000 متر مربع بوده و 75 سال پيش تأسيس شده است.

حسين، غلامعلي پاينده، محمدرضا پاک‏نژاد، سيد مصطفي مير کريم‏زاده، ميرزا عباس شهبازيان، عباس رضوان و سيد حسين نجفي. تمثال حضرت امام خميني (ره) و مقام معظم رهبري در دفتر اين حسينيه نصب بود.

اين موقوفه روبه‏روي ساختمان انجمن فتوت در بمبئي قرار دارد که به نام موقوفات حضرت ابوالفضل العباس (ع) معروف است شامل سه طبقه مستغلات مسکوني و تجاري مي‏باشد که در اجاره‏ي مستأجرين بوده و بنا به اظهار متوليان آن، اجاره‏ي بسيار کمي از بابت آن دريافت مي‏شود.
اعضاي توليت عبارتند از پروفسور سيد محمد حسيني، محمد حسين شخصي، علي اکبر مهربان و محمدرضا پاک‏نژاد.

مساحت زمين اين قبرستان 800 متر مربع است و از حدود 150 سال پيش از سوي شهرداري بمبئي به منظور دفن اموات ايرانيان و شيعيان اهدا شده است. اين قبرستان در منطقه‏ي مرين لاين - يکي از مناطق بسيار معروف بمبئي - و در وسط اين شهر واقع شده و يک مسجد کوچک دارد؛ ولي در حال حاضر به علت تکميل شدن قبرستان از آن استفاده نمي‏شود و متروکه باقي مانده است.
بنا به اظهار متوليان 16 سال پيش شهرداري اخطاريه داده بود که قبرستان را جمع‏آوري کنند که با تلاش متوليان آن موضوع منتفي شد. به هيئت امنا توصيه شد که قبرستان را مجددا احيا کنند و مورد استفاده قرار دهند تا چنين مشکلاتي پيش نيايد که اين پيشنهاد مورد پذيرش قرار گرفت.
اعضاي توليت قبرستان عبارتند از: پروفسور حسيني، سيد جلال جلالي و ابوالقاسم کاشاني.

اين قبرستان به مساحت 8,000 متر مربع در جنوب شهر بمبئي قرار دارد و 90 سال از سوي شهرداري بمبئي به لحاظ تکميل شدن قبرستان کهنه جهت دفن اموات ايرانيان و شيعيان مقيم بمبئي اهدا شده است. حجت الاسلام و المسلمين رجبي يکي از روحانيون وقت در 22 فوريه 1988 در آن قبرستان دفن شده است که اکثر ايرانيان به هنگام ورود به قبرستان از مقبره‏ي آن مرحوم ديدار مي‏کنند و براي روح او فاتحه مي‏خوانند و شديدا مورد احترام ايرانيان مقيم بمبئي است.
اعضاي توليت قبرستان عبارتند از پروفسور حسيني، محمد آقا شيرازي، باقر شيرازي سيد حسين سوداگران، مهدي منديل و سيد جلال جلالي.
شايان ذکر است جنب قبرستان رحمت آباد ايرانيان در بمبئي قبرستان اسرائيلي‏ها قرار دارد که متروکه است و قرار است شهرداري بمبئي آن را به پارک تبديل کند و به لحاظ وسعت مناسب قبرستان ايرانيان احتمال استفاده‏ي شهرداري از بخشي از زمين قبرستان ايرانيان بعيد به نظر نمي‏رسد. البته در اين رابطه متوليان قبرستان پيش‏بيني لازم را انجام داده و اطراف قبرستان را ديوار و حصارکشي کرده‏اند.

اين قبرستان در منطقه‏ي پانوا قرار دارد و 500 متر مربع مساحت دارد و زمين آن حدود 150 سال پيش از سوي شهرداري جهت دفن اموات ايرانيان و شيعيان مقيم بمبئي اهدا شده است. آخرين متولي آن فردي به نام ابراهيم بوشهري بوده که اخيرا فوت کرده و قبرستان فعلا بلاتصدي و بلااستفاده است.
آقاي پروفسور حسيني رئيس انجمن فتوت بر اين قبرستان نظارت غير مستقيم دارد.

در مرکز شهر بمبئي قبرستان بسيار بزرگي مشرف به دريا قرار دارد که متعلق به پارسيان مي‏باشد. اين قبرستان حدود 20,000 متر مربع است.
شايان ذکر است پارسيان مقيم بمبئي که از ديرباز در بمبئي اقامت دارند از افراد متمول و سرمايه‏دار بزرگ بمبئي محسوب مي‏شوند. اين گروه از ايراني‏تبارها همزمان با ورود سپاه اسلام به ايران در قرن اول هجري به هند آمدند.

اين زينبيه در منطقه‏ي بوري محله بمبئي قرار دارد که مساحت آن 3,000 متر مربع است و 4 طبقه دارد و از 150 سال پيش توسط ايرانيان مقيم آن زمان ساخته شده و تا چندي پيش خانواده‏اي به نام نمازي متولي آن بوده‏اند ولي پس از فوت آنها مدتي بلامتولي بوده و اخيرا نيز به نظارت اوقاف بمبئي در آمده است.

در شهرستان احمدآباد در فاصله‏ي تقريبا 400 کيلومتري بمبئي، حدود 80 سال پيش حسينيه‏اي از ايرانيان مقيم آن شهر احداث شد. قبلا در طول اقامت ايرانيان توليت آن حسينيه را ايرانيان بر عهده داشتند ولي در اثر مهاجرت در حال حاضر هيچ ايراني‏يي در آن شهر زندگي نمي‏کند و حسينيه به دست شيعيان مقيم اين شهر اداره مي‏شود.

کليه‏ي اماکن و موقوفات متعلق به ايرانيان مقيم شهر پونا براساس شرح وظايف مندرج در اساسنامه‏ي انجمن هيئت ايرانيان اثني عشري پونا تحت نظارت اعضاي توليت موقوفات قرار دارد که برابر مقررات مندرج در اساسنامه با نظارت اعضاي توليت و اعضاي انجمن ايرانيان مقيم پونا عوايد آن جمع‏آوري و صرف حسينيه و امور خيرات مي‏شود.
انجمن ايرانيان مقيم پونا در سال 1900 تأسيس شده و در سال 1951 به ثبت رسيده است. اعضاي اين انجمن عبارتند از 1- حاج عبدالحميد جعفري (حاج آقا طاهر) رئيس انجمن؛ 2- حاج سيد اکبر اعرابيان نائب رئيس انجمن؛ 3- حاج محمد حسين مستان دبير انجمن؛ 4- ماشاءالله اسماعيلي عضو انجمن؛ 5- حسنعلي خليلي عضو انجمن، 6- محمد صالح جعفري؛ 7- محمد پاداش عضو انجمن؛ 8- عباس نعيم آبادي عضو انجمن؛ 9- احمد بابائي عضو انجمن.
اعضاي توليت موقوفات ايرانيان مقيم پونا عبارتند از 1- محمد حسين شفيع‏زاده؛ 2- محمد حسين مستان؛ 3- محمد پاداش؛ 4- عبد الحميد جعفري؛ 5- محمد جواد بايگان.
شايان ذکر است هر سه سال يکبار با حضور ايرانيان مقيم پونا و با نظارت نماينده نمايندگي جمهوري اسلامي ايران در بمبئي انتخابات انجمن براي عضويت انجمن انجام مي‏گيرد.
باني مؤسس انجمن ايرانيان پونا مرحوم حاج آقا فاريا و باني مؤسس توليت موقوفات پونا مرحوم حاج آقا بوشهري بوده است. تمثال مبارک حضرت امام خميني (ره) و مقام معظم رهبري در دفتر حسينيه نصب بود.

اين موقوفه به وسعت 8,107 يارد مربع زمين واقع در خيابان کليسا در مرکز شهر پونا شامل حسينيه، دفتر انجمن، کلينيک بيماران، مدرسه، اتاق مراجعين، 6 واحد آپارتمان مسکوني و يک واحد آپارتمان جهت اقامت امام جماعت حسينيه است که در تاريخ 26 آوريل 1913 توسط مرحوم حاج محمدجواد اصفهاني وقف شده است. اين موقوفه در سال 1950 تحت شماره‏ي B0112 در اداره‏ي ثبت پونا به ثبت رسيده است.
کليه‏ي واحدهاي آپارتماني اين موقوفه در اختيار مستأجرين قرار دارد که به علت اقامت طولاني اجاره‏بهاي بسيار کمي پرداخت مي‏کنند. در هر صورت عوايد اين موقوفه تحت نظر اعضاي توليت جمع‏آوري با هماهنگي اعضاي انجمن صرف امور خيرات مي‏شود.

اين ساختمان به مساحت 1,000 متر مربع واقع در منطقه‏ي باباني‏پت پونا از بودجه‏ي انجمن خريداري شده و در اختيار مستأجرين است. با توجه به اينکه اين ساختمان با مستأجر خريداري شده مستأجرين آن به علت اقامت طولاني اجاره‏ي کمي پرداخت مي‏کنند و درآمد حاصل از اين مجتمع صرف هزينه‏هاي حسينيه مي‏شود.

اين آپارتمان نيز که در منطقه‏ي گورگان شهر پونا قرار دارد و مساحت آن 35 مترمربع است از سوي متوليان موقوفات از درآمد موقوفات خريداري شده و در اجاره بوده و درآمد ناچيز حاصل از اجاره‏ي آن به حساب موقوفات واريز مي‏شود.

اين آپارتمان در سال 1998 از سوي مرحوم محمد کاظم معمار وقف حسينيه شده است مساحت اين آپارتمان 70 مترمربع واقع در منطقه‏ي دويکاي شهر پونا بوده و در حال حاضر در اجاره‏ي مستأجرين است و درآمد آن، که باز به علت قدمت سکونت مستأجرين اجاره‏ي ناچيزي دارد صرف امور خيريه‏ي حسينيه مي‏شود.

اين مستغلات در سال 1990 از سوي مرحوم حاج غلامرضا عابد يزدي به حسينيه وقف شده است. مستغلات ياد شده در منطقه‏ي وان‏دري پونا قرار دارد و متراژ آن 200 مترمربع است و کل ساختمان در اجاره‏ي مستأجرين قرار دارد.

مرحوم حسن خليلي رحمت آبادي يکي از اعضاي سابق انجمن ايرانيان مقيم پونا ساختماني را به متراژ 800 مترمربع بر حسينيه وقف کرده است. اين ساختمان در جاده‏ي مهاتما گاندي قرار دارد و دو طبقه است و 8 مستأجر دارد. کرايه‏ي آن توسط پسر مرحوم حسن خليلي جمع‏آوري مي‏شود ولي علي‏رغم وجود وقف‏نامه، خانواده‏ي آن مرحوم از تسليم ساختمان به انجمن يا متوليان موقوفات خودداري کرده و تاکنون از تسليم عوايد ساختمان امتناع ورزيده‏اند.

دو اتاق در يک واحد مسکوني در منطقه‏ي ناناپت شهر پونا از بودجه‏ي انجمن ايرانيان مقيم پونا خريداري شده و در اختيار مستأجرين قرار دارد و درآمد حاصل از آن صرف حسينيه مي‏شود.

مساحت اين قبرستان 000 / 220 فوت مربع است. در سال 1909 مرحوم حاج محمد حسن کاشاني 000 / 40 فوت مربع زمين به عنوان قبرستان ايرانيان خريداري و وقف دفن اموات ايرانيان مقيم پونا کرده و به شماره‏ي ثبت 211-F در سال 1952 در دفتر اوقاف شهر پونا ثبت شده است. 45 سال پيش انجمن ايرانيان مقيم پونا با جمع‏آوري کمک مالي از ايرانيان 000 / 180 فوت مربع زمين کنار قبرستان را از دولت مهاراجه‏ي وقت پونا خريداري و به قبرستان اضافه مي‏کنند. قبرستان محصور در پادگان ارتش پونا است و با دو قبرستان ديگر يکي قبرستان مسيحيان و ديگري قبرستان بهائيان به ترتيب همجوار است. اين قبرستان در جاده‏ي شولاپور (جاده‏ي حيدر آباد) که يکي از مناطق معروف شهر پونا است قرار دارد. حدود 40 سال پيش ارتش هند به بهانه‏ي گسترش پادگان درخواست خريد قسمتي از قبرستان را براي الحاق به پادگان کرد که انجمن موافقت نکرد و ارتش به دادگستري پونا شکايت کرد که در نتيجه‏ي فعاليت انجمن و به همت مؤمنين اهل تسنن پونا دادگاه به نفع انجمن رأي داد.
سال گذشته عده‏اي هندي به پشتيباني يکي از سرکرده‏هاي پونا خواستند قسمتي از زمين قبرستان را تصرف کنند و همزمان اين کار را در مورد قبرستان مسيحيان نيز انجام دادند که با تلاش انجمن و شکايت به دادگاه پونا رأي به خلع يد از متصرفين صادر شد و دادگاه آنان را محکوم کرد ولي بخشي از زمين قبرستان مسيحيان به دليل عدم مقابله و پيگيري از سوي متوليان آن قبرستان به تصرف گروهي از هندويان در آمد. سال گذشته انجمن ايرانيان مقيم پونا اقدام به حصارکشي کامل اطراف قبرستان کردند.
شايان ذکر است قبرستان مسيحيان پونا که در کنار قبرستان ايرانيان قرار دارد حدود 200 سال قدمت تاريخي دارد.
ضمنا آرامگاه فرزندان مرحوم کاشاني و همسر ايشان در قبرستان جنت آباد پونا قرار دارد.

تا آنجا که نگارنده اطلاع دارد در دهلي موقوفاتي به نام ايرانيان وجود ندارد ولي بنا به اظهار معتمدين محل در شهرهاي حومه‏ي دهلي موقوفاتي از ايرانيان از زمانهاي قديم به صورت حسينيه و مسجد باقي مانده است که به تدريج به دليل مهاجرت ايرانيان از آن شهرها اين اماکن يا به دست شيعيان هندي افتاده يا اينکه با نظارت اوقاف محل اداره مي‏شود از آن جمله مي‏توان به بزرگترين مجموعه‏ي معروف به بارگاه ائمه‏ي اطهار در شهر لکنو
نزديک دهلي به نام حسينيه‏ي آصفيه اشاره کرد که از موقوفات نيشابوري‏هاي قديم مقيم آن شهر مي‏باشد که حال حاضر توسط اوقاف محل اداره مي‏شود. همچنين مدرسه علوم ديني علي بن ابي‏طالب (ع) در شهر بوپال هند نزديک دهلي که ملحق به حسينيه‏ي شيعيان آن شهر است و از موقوفات قديم ايرانيان محسوب مي‏شود و متولي فعلي آن فردي به نام حاج آقا مقداد موسوي است. همچنين در 200 کيلومتري دهلي در شهر بنديشور موقوفه‏اي از شيعيان ايراني وجود دارد که در حال حاضر به دليل عدم سکونت ايرانيان در آن شهر در اختيار شيعيان هندي قرار گرفته است.

حسينيه‏ي بي‏بي انارو به مساحت 75 هزار فوت مربع موقوفه‏ي مرحومه بي‏بي فضل النساء است. اين حسينيه در سال 1833 ميلادي در ميدان پارک شهر کلکته تأسيس شده است. مرحومه بي‏بي فضل النساء از شيعيان ايراني الاصل بود.
اعضاي توليت حسينيه بي‏بي انارو عبارتند از 1- حاج محسن علي شيرازي و 2- حاج فاضل اما رضوي.
اين حسينيه ملحقاتي ندارد و هزينه‏هاي آن از سوي مردم تأمين مي‏شود.

اين مجتمع آموزشي حدود 80 سال پيش از سوي ايرانيان ارمني مقيم کلکته وقف مدرسه شده است و از موقعيت محلي خوبي به لحاظ قرار گرفتن در مرکز شهر برخوردار است.

150 سال پيش مرحوم سيدعلي خان ايراني مقيم کلکته، ملکي را در منطقه‏ي گل تولاي به عنوان حسينيه وقف کرد. اين ملک 500 متر مربع مساحت دارد و داراي 10 مغازه مي‏باشد. عايدات مغازه‏ها که به علت قدمت اشتغال مستأجرين بسيار کم و ارزش سرقفلي پيدا کرده است به هر حال صرف امور خيريه و حسينيه مي‏شود. متولي فعلي آن محمد عقيل حسين شيعه هندي مي‏باشد.

اين حسينيه که يک مدرسه‏ي علوم ديني نيز به آن ملحق است در منطقه‏ي گل تولاي (منطقه‏ي امام باره) قرار دارد از جانب مرحوم حاج محسن يکي از اتباع ايراني مقيم کلکته وقف حسينيه شده است.
شايان ذکر است مرحوم حاج محسن فاقد اولاد بوده و لذا حسينيه مدتي توسط متوليان ايراني اداره مي‏شد ولي بر اثر اختلاف در مورد اداره‏ي حسينيه فعلا اوقاف کلکته نظارت آن را به عهده گرفته است.

حسينيه کربلايي محمدخان بزرگترين حسينيه‏ي کلکته است. اين حسينيه در منطقه‏ي گل‏تولا (امام‏باره) واقع است و 150 سال پيش توسط مرحوم حاج کربلايي محمدخان يکي از شيرازي‏هاي مقيم کلکته به عنوان حسينيه وقف ايرانيان شده است.
مساحت آن حدود 1,500 متر مربع و داراي 50 باب مغازه است که در دست مستأجرين قديمي قرار دارد و بدين جهت اجاره‏ي بسيار کمي دريافت مي‏شود. در حال حاضر متولي اين موقوفه حاج حسن شيرازي است.

اين ملک موقوفه‏ي مرحوم حاج محمد حسين اصفهاني است که سه طبقه دارد و در منطقه‏ي گل تولاي (امام باره) کلکته قرار دارد. اين حسينيه در سال 1890 ساخته شده و وقف ايرانيان شده است و حدود 50 مغازه ملحق به آن مي‏باشد و 1,000 متر مربع مساحت دارد. عايدات مغازه‏ها اگر چه به لحاظ قدمت مستأجرين آن کم است در عين حال وصول و هزينه‏ي امور خيرات و حسينيه مي‏شود. متولي فعلي اين حسينيه حاج علي عباس شيرازي است.

اين حسينيه از سوي مرحوم نظرعلي خان از ايرانيان معتمد در حدود 150 سال پيش وقف شده است. مرحوم نظرعلي خان يکي از شيرازي‏هاي معروف مقيم کلکته بوده و حسينيه موقوفه 40 مغازه دارد و تحت نظر کميته‏اي متشکل از دکتر اسد احمد و سيد صفدر ميرزا - از شيعيان هندي - اداره مي‏شود. عايدات مغازه‏ها به لحاظ قدمت اشتغال مستأجرين بسيار ناچيز است ولي در عين حال جمع‏آوري و خرج حسينيه و امور خيرات مي‏شود.

قبرستان ايرانيان که از سوي مرحوم نظرعلي خان در 150 سال پيش وقف ايرانيان شده اکنون به قبرستان عمومي شيعيان مبدل شده و تحت نظارت اوقاف کلکته اداره مي‏شود.

مسجد بصروي کلکته تنها مسجدي بوده که به دست ايرانيان در سال 1830 در منطقه‏ي امام‏باره کلکته ساخته شده است. اين مسجد حدود 45 مغازه دارد و مساحت کل آن 5,000 فوت مربع است. اين مجموعه موقوفه‏ي مرحوم حاج محمود بصروي يکي از ايرانيان آن زمان بوده و براساس وقف‏نامه، متوليان آن سلسله‏ي نسلهاي آينده‏ي آن مرحوم مي‏باشد و در حال حاضر متولي اين موقوفه ميرزا علي عقيل بصروي است.

در شهر بارداوان در 100 کيلومتري کلکته يک حسينيه بوده که اکنون خراب شده است و فقط قسمتي از آن به عنوان آثار تاريخي باقي مانده است. مسجد کوچکي در کنار حسينيه وجود دارد که توسط انور شهيد بيک بنا شده است. انور شهيد بيک از ايرانيان معروف و متمول مقيم شهر بارداوان در زمان خويش بود و حدود 500 سال پيش فوت کرده است. حسينيه و مسجد از جانب ايشان وقف نسلهاي بعدي آن مرحوم مي‏باشد. در حال حاضر آن مرحوم به نام سيد محمد حسين توليت مسجد را در اختيار دارد قبر مرحوم انور شهيد بيک در کنار مسجد واقع است. مساحت اين مسجد با محوطه‏ي آن حدود 300 متر مربع مي‏باشد که در وسط آن يک استخر وجود دارد. اين مسجد زميني زراعي به مساحت 90,000 مترمربع دارد که در آن برنج کشت و درآمد آن صرف مسجد و امور خيريه مي‏شود.

شهر تاريخي هوگلي در 40 کيلومتري کلکته قرار دارد. اين شهر در زمان سلطه‏ي انگليس‏ها در هند بندر مهم تجاري کلکته پايتخت آن زمان هند بوده است.
آثار باستاني هوگلي و همچنين تأسيسات احداثي در آن شهر از زمان انگليسي‏ها و از طرفي اماکن و ابنيه‏ي تاريخي و مذهبي شهر جلوه‏ي خاصي به شهر کوچک هوگلي داده است و موقعيت جغرافيايي آن بر اين زيبايي افزوده است. هوگلي در واقع يک شهر تاريخي ديدني بي‏نظير در هند محسوب مي‏شود از سويي ديگر کم و کيف وضعيت موقوفات شهر هوگلي که توسط مرحوم حاج محمد محسن اصفهاني قريب به 150 سال پيش وقف شده است به قدري مفصل و با اهميت است که يک انگليسي در زمان سلطه‏ي انگليسي‏ها در هند در طول 5 سال اقامت در آن شهر يک کتاب 800 صفحه‏اي در مورد تاريخ و سرگذشت هوگلي نوشته است. که اين کتاب در حال حاضر بسيار کمياب است. اين شهر در حال حاضر به يک دهکده‏ي تاريخي و زيبا مبدل شده است که در حد خود بي‏نظير است. به جرأت مي‏توان گفت که گنجينه‏اي عظيم و بي‏کران تحت عنوان موقوفه يادگار مرحوم حاج محمد محسن اصفهاني در هوگلي نهفته است.

در خصوص دارايي‏ها و موقوفات حاج محمد محسن اصفهاني در شهر هوگلي داستانهاي زيادي نقل شده است. گفته مي‏شود جواهرات آن مرحوم در موزه‏ي بانک مرکزي ايالت بنگال غربي و پولهاي نقدي ايشان در نزد بانک مرکزي آن ايالت نگهداري مي‏شود و بانک مرکزي در قبال ادعاهاي شيعيان نسبت به اموال نقدي مرحوم اصفهاني آن را امانت اعلام کرده است. در عين حال هيچ کس حتي معتمدين محل از سودهاي حاصل از اموال نقدي آن مرحوم خبري ندارند. به نقل از يکي از معتمدين محل فردي به نام حاج صدر اصفهاني که در حال حاضر مقيم دمشق است طبق اقامه‏ي دعوي در دادگاه ايالت بنگال غربي خود را حافظ منافع اموال مرحوم حاج محمدمحسن اصفهاني اعلام و درخواست استرداد اموال آن مرحوم را کرده است.

هوگلي دو حسينيه دارد؛ يکي حسينيه‏ي کوچک و ديگر حسينيه‏ي بزرگ.
حسينيه‏ي کوچک را خود حاج محمدمحسن اصفهاني در سال 1806 ميلادي بنا کرده است و خود وي در آنجا به عبادت مشغول بود.
ديگري حسينيه‏ي بزرگ که در سال 1847 ميلادي پس از فوت مرحوم حاج محمدمحسن اصفهاني (1812 ميلادي) ساخته شد. بدين ترتيب که بعد از فوت مرحوم حاج محمدمحسن اصفهاني فردي به نام مولوي سيد محمد کرامت علي از طرف دولت وقت انگليس مسؤول حفاظت از دارايي‏هاي مرحوم حاج محمدمحسن اصفهاني مي‏شود و اين شخص در سال 1847 از درآمد حاصله از دارايي‏هاي آن مرحوم حسينيه‏ي بزرگ هوگلي را بنا مي‏کند. در اينجا ذکر اين نکته قابل توجه است که درآمد حاصله از دارايي‏هاي آن مرحوم به قدري از نظر ارزشي بالا بود که حسينيه‏اي به آن عظمت بنا شده است. بنابراين مي‏توان حدس زد که دارايي‏هاي نقدي ايشان بي‏حساب بوده است.
بر سردر اين حسينيه برج بسيار بلندي قرار دارد و ساعتي بر روي آن برج نصب شده است که از اين ساعت در دنيا فقط دو نمونه وجود دارد؛ يکي ساعت BIG BEN لندن و ديگري ساعت حسينيه‏ي هوگلي.
در خصوص علت نصب اين ساعت داستانهاي زيادي نقل شده است ولي آنچه که مسلم است اين است که ساعت، اهدايي ويکتوريا ملکه‏ي انگليس به اين حسينيه مي‏باشد و به هنگام ديدار ملکه ويکتوريا از هوگلي، وي آنچنان تحت تأثير زيبايي هنري معماري حسينيه قرار گرفته که ساعت ياد شده را به اين حسينيه اهدا کرده است.
ساعت بزرگ حسينيه سه زنگوله دارد که زنگوله‏ي کوچک 400 کيلوگرم وزن دارد و هر يک ربع ساعت زنگ مي‏زند و زنگوله‏ي متوسط 600 کيلوگرم وزن دارد و هر نيم ساعت زنگ مي‏زند و زنگوله‏ي بزرگ 800 کيلوگرم وزن دارد و هر ساعت زنگ مي‏زند. سه چکش زنگوله‏ها هر يک به ترتيب 35، 25، و 40 کيلوگرم وزن دارند و دستگاه ساعت 2,500 کيلوگرم وزن دارد به اين ترتيب کل وزن ساعت 4,400 کيلوگرم است. اين ساعت هفته‏اي يک بار کوک مي‏شود.
مرحوم حاج محمدمحسن اصفهاني تا آخر عمر ازدواج نکرد و لذا وارثي نداشت و مسلک درويشي را پيش گرفت و زندگي خود را وقف عبادت و خدمت به مردم کرد. پدر حاج محمدمحسن اصفهاني تاجر بسيار معروفي بود و بين ايران و هند تجارت مي‏کرد اين حسينيه به قدري زيبا و بي‏نظير ساخته شده است که در نگاه اول هر بيننده‏اي را به حيرت مي‏اندازد. اين حسينيه داراي حياط بسيار بزرگ و در وسط آن يک حوض بزرگ و سه حياط اندرون - بيروني دارد. ساختمان آن دو طبقه با اتاقهاي متعدد و دو برج بلند دارد و با سنگ‏کاري سنتي بنا شده است. در حاشيه‏ي آن املاک سرسبز و خرم به وسعت بيش از 4,000 هکتار و يک آبگير اختصاصي جهت پرورش ماهي وجود دارد.
آرامگاه خانوادگي حاج محمدمحسن اصفهاني در کنار حسينيه‏ي هوگلي در يک قبرستان کوچک اختصاصي قرار دارد که شامل قبر آن مرحوم، مادرش، خواهر بزرگش، و استاد وي است. ايراني‏هايي که در قديم در هوگلي زندگي مي‏کردند بعد از جدا شدن پاکستان از هند از هوگلي به بنگلادش و پاکستان مهاجرت کرده‏اند. بعد از فوت حاج محمدمحسن اصفهاني توليت حسينيه‏ي بزرگ و حسينيه‏ي کوچک به فردي به نام سيد محمد کرامت علي سپرده شد و آخرين متوليان حسينيه آقايان سيد الطاف حسيني و دکتر اعجاز حسين جعفري بودند؛ ولي بعد از فوت آنها به علت اختلاف شديد بين متوليان دولت ايالتي بنگال غربي دو نفر را براي اداره‏ي حسينيه تعيين کرد که هر دو از اهل تسنن مي‏باشند از آن تاريخ تا به حال کشمش و شکايت در دادگاه براي تسلط شيعيان جهت اداره‏ي حسينيه همچنان ادامه دارد. در عين حال بخش کوچکي از حسينيه به همت آقاي سيد محسن‏رضا موسوي عابدي به عنوان حوزه علميه‏اي به نام اهل بيت اداره مي‏شود و آقاي محمد زين‏العابدين بنگالي اعزامي از سازمان مدارس ديني خارج از کشور در حوزه‏ي علميه تدريس مي‏کند. اين حوزه در حال حاضر 30 طلبه دارد در صورتي که تا 10 سال پيش 85 طلبه در آن به تحصيل اشتغال داشتند. يکي از عوامل تقليل متقاضيان تحصيل فقير بودن اهالي آن شهر و دومي بلاتکليف بودن وضعيت حسينيه است. در ضلع جنوب ديوار حسينيه‏ي بزرگ وقف‏نامه‏ي مرحوم حاج محمدمحسن اصفهاني به صورت سنگ نوشته روي ديوار به طول 20 متر حک شده است. اين حسينيه داراي مغازه‏هاي بيشماري (حدود 600 باب) است که چون از سالها پيش به اجاره واگذار شده درآمد چنداني ندارد که آن هم گوشه‏اي از مخارج حسينيه را تأمين مي‏کند. يک قبرستان کوچک براي دفن اموات شيعيان، يک کالج به نام محسن کالج، يک بيمارستان، يک مدرسه به نام هوگلي اسکول متعلق به حسينيه است که در حال حاضر از طرف اوقاف اداره مي‏شود. يک باب مدرسه‏ي ديگر که قبلا زائر سراي حسينيه بود و فعلا به مدرسه تبديل شده داير است که متولي آن حاج محسن علي شيرازي از مؤمنين کلکته مي‏باشد و از درآمد آن مخارج بخشي از امور خيريه‏ي حسينيه تأمين مي‏شود.
با توجه به زمينه‏هاي بسيار مساعد در اهالي شهر که قريب به اتفاق آنها مسلمان و شيعه مي‏باشند و از طرفداران انقلاب اسلامي ايران هستند در صورت انجام يک برنامه‏ريزي دقيق و در نتيجه، تسلط کامل شيعيان بر حسينيه و ابنيه و املاک آن که تقريبا به جز منازل ساکنين، تمام ابنيه و املاک هوگلي را دربر مي گيرد و با اضافه کردن 24 دهکده اطراف آن که اهالي آن نيز اکثرا مسلمان و شيعه مي‏باشند مي‏توان موقعيت خوبي را براي ايجاد يک پايگاه اسلامي شيعه در هوگلي و حومه‏ي آن به دست آورد. از طرف ديگر از تصرف املاک و موقوفات هوگلي توسط هندوها که به نقل از معتمدين محل تاکنون به لحاظ قدمت و عظمت بناي آن قيمتي براي آن تعيين نشده است جلوگيري کرد.

در مرشد آباد يک حسينيه وجود دارد که به نام حسينيه‏ي مرشد آباد معروف است. اين حسينيه در تاريخ 1750 ميلادي توسط سراج‏الدوله بنا شده است. اين فرد از ايرانيان معروف آن زمان بود و چون سراج‏الدوله مخالفت حکومت انگليسي‏ها بود و با آنها مبارزه مي‏کرد توسط دولت انگليس اعدام شد. حدود 15 سال پيش به خاطر اختلاف بين وارثين و متوليان حسينيه، دولت ايالتي بنگال غربي از طريق اداره‏ي باستان‏شناسي اداره‏ي اين حسينيه را به دست گرفت. اين حسينيه حدود 100 باب مغازه دارد که درآمد آن توسط مأموران اوقاف جمع‏آوري مي‏شود و صرف بازسازي و نگهداري آن مي‏شود. مساحت اين حسينيه 400 متر مربع است و قبرستان کوچکي در کنار حسينيه قرار دارد که آرامگاه خانوادگي سراج‏الدوله و قبر آن مرحوم در آن واقع است. در حال حاضر حدود 40 خانوار ايراني در مرشد آباد زندگي مي‏کنند. شايان ذکر است مرشد آباد 170 کيلومتر با کلکته فاصله دارد.

حيدر آباد بر فراز فلات دکن در جنوب شرقي هند واقع شده است و حدود 5 ميليون نفر جمعيت دارد و 50% آن را مسلمانان تشکيل مي‏دهند. حدود 500 سال پيش قطب شاه از قبيله‏ي قراقريونلوي همدان به جنوب هند آمد و حاکميت منطقه‏ي دکن را به دست گرفت. شهر حيدر آباد 400 سال پيش توسط سلطان محمد قلي قطب شاه چهارمين سلسله‏ي قطب شاهيان تأسيس شد (تا اين زمان قلعه‏ي گلنکده پايتخت بود) و بنا به ارادت قطب شاهيان به اميرمؤمنان حضرت علي (ع) (حيدر کرار) اين شهر حيدر آباد ناميده شد. وي با احداث بناهاي معروف و تاريخي - اسلامي با استفاده از خدمات هنرمندان ايراني همچون ميرمؤمن استرآبادي که مردي فاضل، مدير و مدبر بود پيشرفت بسيار خوبي کرد و با ايران نيز دوستي استوار بنا نهاد و لذا زمان سلطنت محمد قلي قطب شاه به عصر طلايي دکن معروف است. اکثر عمارتها و بناهايي که در زمان قطب شاهيان ساخته شد کتيبه‏هاي فارسي دارد البته در منطقه‏ي دکن سه سلسله‏ي مسلمان به ترتيب سلاطين بهمن، سلسله‏ي قطب شاهيان و سلسله‏ي آصف حاجيان حکومت کردند. ظهور اين سلسله مقارن با حضور انگليسي‏ها و فرانسوي‏ها در شبه قاره‏ي هند بود. اين سلسله به هفت نظام تقسيم شد و آخرين نظام ميرعثمان علي خان بود که تا زمان استقلال هند در سال 1947 ميلادي ادامه داشت.

قبل از معرفي آثار و موقوفات ايرانيان در حيدر آباد به لحاظ اهميت آثار تاريخي - اسلامي دوران حکومتهاي قطب شاهيان و آصف حاجيان مرور کوتاهي بر چند اثر اسلامي آن زمان مي‏کنيم:

اين قلعه که در ده کيلومتري حيدر آباد واقع است در سال 918 ه ق پايتخت سلسله قطب شاهيان بود و امارتهاي بلند و محکم و يک مسجد تاريخي نيز دارد که از مشهورترين آثار تاريخي و اسلامي به شمار مي‏رود. کتيبه‏هاي فارسي روي ديوارهاي آن مشهود است و مقبره‏ي اکثر سلاطين قطب شاهي در آن قلعه مي‏باشد که معروفترين آنها مقبره‏ي محمد قلي قطب شاه مؤسس شهر حيدر آباد است.

اين حسينيه در زمان عثمان علي خان حاکم هفتم حيد آباد در سال 950 ه- ق ساخته شد. وي اين حسينيه را به عنوان مادرش وقف شيعيان کرد. از آن تاريخ به بعد همه ساله در ماههاي محرم روضه‏خواني مي‏شود و
توليت آن با خاندان و نوادگان عثمان علي خان مي‏باشد. عمارت از آثار تاريخي و اسلامي است.

اين کوه در 30 کيلومتري حيدر آباد واقع است و توسط ابراهيم قلي قطب شاه ساخته شد. اماراتي به نام بارگاه حضرت علي (ع)، حضرت ابوالفضل العباس (ع) (متولي آن ميرفياض محمدعلي خان که ايراني الاصل است)، مقام حضرت محمد (ص)، فاطمه زهرا (س) (که متولي آن ايراني الاصل است) و باغ حضرت زهرا (س) در آن کوه قرار دارد و مسلمانان بويژه شيعيان هر هفته براي زيارت به آن کوه مي‏روند.
سه رشته کوه مقدس ديگري به نامهاي کوه قدم حضرت رسول، امام رضا و امام زمان در حيدر آباد وجود دارد از اين سه رشته کوه، کوه امام ضامن وقف حضرت امام رضا (ع) مي‏باشد که زمينهاي بسيار وسيع دارد و به صورت موقوفه اطراف آن را گرفته است. موقوفات ديگري نيز به نام حضرت امام رضا (ع) در حيدر آباد وجود دارد. به همين منظور شيعيان در حيدر آباد سالهاست که طي شکايتي خواستار رسيدگي به موقوفات عظيم کوه امام ضامن که در حال حاضر در دست دولت است شده‏اند.

اين مسجد در سال 1027 ه- ق به دستور سلطان محمد قطب شاه ساخته شد. سنگ بناي اين مسجد را در آن زمان ايرانيان گذاشتند. مکه مسجد در مرکز شهر واقع است و 7,500 مترمربع مساحت دارد.

اين بيمارستان در سال 1004 ه- ق به دستور محمدقلي قطب شاه ساخته شد. در داخل بيمارستان يک مسجد و يک حسينيه وجود دارد که بسيار تاريخي و ديدني است. علي‏رغم گذشته چند صد سال هم‏اکنون نيز اين بيمارستان داير است.

عمارتي است اسلامي و بسيار تاريخي که در سال 1006 ه- ق به دستور محمدقلي قطب شاه بنا شد. در اين امارات مدرسه‏ي علوم ديني وجود دارد که طلاب در آن به تحصيل ديني مشغولند.

اين مسجد در سال 1006 ه- ق به دستور امين الملک بهادر يکي از دولت‏مردان ايراني الاصل قطب شاهي بنا شد و از بناهاي بسيار ديدني است.
مساجد و تکايا و حسينيه‏ها و اماکن تاريخي و اسلامي زيادي از زمان حکومت دو سلسله‏ي ياد شده در حيدر آباد وجود دارد.

اين مجتمع شامل حسينيه، دفتر انجمن، کتابخانه و ساختمان حضرت ابوالفضل العباس (ع) (واحد مسکوني) است. اين مجتمع زير نظر اعضاي انجمن اداره مي‏شود.

اين انجمن 50 سال پيش به منظور حفظ سنتها و ارزشهاي ايراني و کمک به ايرانيان مقيم حيدر آباد تأسيس شد و هر سه سال يکبار انتخابات آن انجام مي‏گيرد.
اعضاي اين انجمن عبارتند از محمدرضا کاظمي، غلامعلي رشتي و محمد باقر دهقاني.
انجمن اتحاد ايرانيان مقيم حيدر آباد 43 سال پيش هزار مترمربع زمين (با جمع‏آوري پول از ايرانيان مقيم) خريداري و يک حسينيه و کتابخانه به نام حسينيه‏ي ايرانيان مقيم حيدر آباد احداث کردند و سند آن به نام حسينيه ثبت شد و 18 سال پيش نيز 700 مترمربع زمين جنب حسينيه را خريدند و به حسينيه ملحق کردند و در آن 8 واحد مسکوني ساختند و اجاره دادند و عايدات آن را صرف امور خيريه و حسينيه مي‏کنند.

اين قبرستان در منطقه‏ي سلطان شاهي حيدر آباد قرار دارد 400 سال پيش از طرف مرحوم حاج مير محمد مؤمن استرآبادي وقف شده است. به هنگام وقف، قبرستان وسعت بسيار زيادي داشت ولي به مرور زمان هندوها زمينهاي آن را تصرف کردند و به نحوي که در حال حاضر 20,000 متر مربع باقي مانده است.
اعضاي توليت اين قبرستان عبارتند از سيد رضا حسن آزاد، سيد علي موسوي، مير عنايت باقري و سيد حامد حسيني جعفري.

اين حسينيه در منطقه‏ي گالي خبر حيدر آباد واقع و موقوفه‏ي مرحوم صمصام شيرازي صاحب امتيازي روزنامه‏ي شيراز - که در آن زمان به زبان اردو و فارسي در حيدر آباد منتشر مي‏شد - است. مساحت آن 150 متر مربع و متولي فعلي آن محمدجمال درويش مي‏باشد.
شايان ذکر است همان‏طور که ملاحظه مي‏شود ايرانيان از 500 سال قبل از زمان قطب شاهيان وآصف حاجيان تا 90 سال پيش (پايان حکومت مير عثمان علي) داراي اموال و املاک موقوفات زيادي بودند که به مرور زمان از دست ايرانيان خارج شده و به تسلط حکومت هند يا به تصرف هندي‏هاي شيعه و غير شيعه در آمده است.

موقوفات مرحوم حاج ميرزا علي عسگر شيرازي

اين حسينيه به مساحت 350 متر مربع در منطقه‏ي ريچ‏من تون بنگلور قرار دارد و زمين آن 110 سال پيش از جانب همسر مرحوم حاج ميرزا علي عسگر شيرازي به نام مرحومه بي‏بي شهربانو وقف حسينيه شد.
متولي فعلي حسينيه حاج ميرزا محمدمهدي است.

مرحوم حاج ميرزا علي عسگر شيرازي مجتمع بزرگي را که در آن زمان به عنوان ميهمانسراي شيعيان استفاده مي‏شد براي استفاده‏ي عموم وقف و درآمد آن صرف امور خيريه و حسينيه‏ي ايرانيان مي‏کند. اين مجتمع در منطقه‏ي شانکي‏رود بنگلور قرار دارد. ولي به دليل بروز اختلاف بين بازماندگان مرحوم و متوليان موقوفات آن مرحوم بر سر اجراي وقف‏نامه متأسفانه وراث مرحوم چندين سال قبل ساختمان را به فردي هتل‏دار به مدت 90 سال ماهيانه 4,000 روپيه (معادل 100 دلار) اجاره مي‏دهند. در صورتي که حداقل اجاره ماهيانه اين هتل در حال حاضر 20,000 دلار است. مساحت زمين 16,500 متر مربع و داراي فضاي بسيار وسيع، ساختمانهاي چند طبقه با اتاقهاي متعدد که در حال حاضر به عنوان هتل پنج ستاره استفاده مي‏شود.
موضوع اختلاف و نحوه‏ي اجراي وقف‏نامه در مورد توليت و عايدات هتل با شکايت عده‏اي از شيعيان و معتمدين بنگلور در دادگاه مطرح شده ولي بنا به اظهار آقاي حاج ميرزا محمدمهدي به دليل عدم آشنايي مراجع قضايي بنگلور با مسائل وقف شيعيان، مورد اختلاف حل نشده و حتي مراتب اين اختلاف به دفتر مقام معظم رهبري اعلام و استفسار شده است ولي تاکنون همچنان موضوع لاينحل مانده است. با آقاي حاج حبيب شيرازي نوه‏ي واقف مذاکره شد ايشان اظهار داشتند وقف‏نامه مبهم است. بازماندگان استنباط مي‏کنند که موقوفات مرحوم حاج ميرزا علي عسگر شيرازي و فرزند وي بايد توسط وارثين اداره شود ولي متوليان و معتمدين موقوفات معتقدند بايستي توسط آنان اداره شوند. ايشان اضافه کردند مخالفتي با حل موضوع نيست مشروط بر اينکه نماينده‏اي تام‏الاختيار از سوي مقام معظم رهبري در بنگلور حضور داشته باشند و مشکل شرعي موقوفه را حل کنند. هر حکمي ايشان بدهند لازم‏الاجرا خواهد بود.
توضيح اينکه موضوع از سوي دفتر مقام معظم رهبري در حال رسيدگي و پيگيري است.

اين مسجد در منطقه‏ي ريچ‏من‏تون بنگلور قرار دارد و مساحت آن 700 متر مربع است زمين آن از طرف دولت ايالتي وقت اهدا شده و با تأمين هزينه‏ي آن از سوي مرحوم ميرزا علي عسگر شيرازي ساخته شده است. متولي آن حاج ميرزا محمدعلي صدري مي‏باشد. اين مجتمع اسلامي شامل مسجد، دفتر انجمن و کلينيک بيماران است.

زمين اين قبرستان 100 سال پيش از طرف مرحوم حاجي ميرزا علي عسگر شيرازي جهت دفن اموات ايرانيان و شيعيان مقيم بنگلور وقف شده و در منطقه‏ي ريچ‏من‏تون واقع است و 15,000 متر مربع مساحت دارد. اين قبرستان زير نظر حاج ميرزا محمدمهدي (رئيس مؤسسه‏ي انتشارات اسلامي امامي‏ها) اداره مي‏شود و اوقاف بنگلور نيز بر آن نظارت مي‏کند. آرامگاه مرحوم حاج ميرزا علي عسگري شيرازي در اين قبرستان قرار دارد.

اين حسينيه 80 سال پيش از طرف مرحوم حاج عبدالحسين شيرازي وقف شده و مساحت آن 600 متر مربع است. متولي حسينيه نوه‏ي پسري مرحوم به نام حاج حبيب آقا شيرازي است.

اين موقوفه عبارت است از يک مجتمع که زمين آن 9,500 متر مربع مي‏باشد در منطقه‏ي ريچ‏من‏تون بنگلور قرار دارد. حدود 50 سال پيش مرحوم حاج علي‏رضا شيرازي فرزند مرحوم حاج عبدالحسين شيرازي وقف شيعيان و ايرانيان مقيم بنگلور کرده است. اين مجتمع شامل مدرسه، آپارتمانهاي متعدد و محوطه بسيار بزرگي مي‏باشد. اعضاي توليت آن 5 نفر هستند که دو نفر آن به ترتيب حاج ميرزا محمدمهدي و حاج حبيب شيرازي هستند. اين ملک نيز مشکل وقف‏نامه دارد و اماکن مسکوني آن با اجاره بسيار کم در اجاره‏ي افراد مي‏باشد و به لحاظ مشکل بين وراث و متوليان در اداره‏ي اين موقوفه، مستأجرين نيز از اين فرصت سوء استفاده کرده و تقريبا به صورت رايگان در آن سکونت دارند. اعضاي توليت که دو تن از آنان همان افراد اعضاي توليت هتل وينسرميز هستند اظهار داشتند آمادگي کامل وجود دارد مشکل اين
مجتمع و هتل، هر دو با هم ان شاء الله از سوي نماينده‏ي مقام معظم رهبري بررسي و حکم شرعي جهت اجرا و اداره‏ي موقوفات صادر شود تا بيش از اين بلاتکليف نماند زيرا اين احتمال وجود دارد اوقاف بنگلور از اين فرصت استفاده کرده و هر دو موقوفه را از دست متوليان يا وارثين خارج کند.

مؤسسه‏ي انتشارات اسلامي امامي‏ها به مديريت حاج ميرزا محمدمهدي - که يک ايراني الاصل است - در بنگلور يک مؤسسه‏ي خيريه و انتشاراتي اسلامي است و چندين مدرسه‏ي اسلامي زير نظر آن در بنگلور و شهرهاي اطراف آن - بويژه عليپور - اداره مي‏شود و کتابهاي اسلامي شيعه، متضمن فتاوي و نظرات فقهي و شرعي حضرت امام خميني (ره) و آيت الله سيستاني را منتشر مي‏کند. تا آنجا که نگارنده اطلاع دارد هزينه‏هاي اين بنياد از سوي مؤمنين بنگلور و بخش اعظم آن از دفتر آيت الله سيستاني در لندن تأمين مي‏شود. در محل مؤسسه و دفتر رئيس مؤسسه تمثال مبارک حضرت امام (ره) و آيت الله سيستاني نصب شده بود. آقاي حاج ميرزا محمدمهدي رئيس مؤسسه ضمن ابراز ارادت به مقام معظم رهبري و اعلام برنامه‏هاي هماهنگ مؤسسه بانظام مقدس جمهوري اسلامي ايران از مراجع و مراکز اسلامي جمهوري اسلامي ايران انتظار داشتند که عنايت بيشتري به مؤسسه‏ي ياد شده داشته باشند.

شهرستان عليپور در 70 کيلومتري بنگلور قرار دارد. اين شهر 12,000 نفر جمعيت دارد که 100% آن مسلمان و 90% شيعه و 80% سيد مي‏باشند. اين شهرستان به لحاظ شرايط خاص خود مراکز علوم ديني متعددي را در خود جاي داده است و لذا عليپور يک شهر کاملا مذهبي است و مسلمانان بويژه شيعيان توجه خاصي نسبت به اين شهرستان دارند و در عزاداري‏ها و مراسم مذهبي در آن شهرستان از تمام نقاط بنگلور شرکت مي‏کنند. اجمالا به تعدادي از مراکز علوم ديني و يک بيمارستان اهدايي از سوي مقام معظم رهبري اشاره مي‏شود:

در سال 1982 به هنگام ديدار حضرت آيت الله خامنه‏اي از شهرستان عليپور هند به دليل عدم وجود بيمارستان در آن شهرستان ايشان دستور ساخت بيمارستان را صادر فرمودند. اين بيمارستان در زميني به مساحت 8 هکتار که از سوي اهالي آن شهرستاني اهدا شده به زير بناي 800 متر مربع احداث شده است. در سال 1987 ساخت بيمارستان آغاز و در سال 1992 ساختمان آن پايان يافت و افتتاح شد. اين بيمارستان با هيئت امناي 12 نفره اداره مي‏شود. سرپرست بيمارستان آقاي مهندس افحم يکي از شيعيان اهل آن شهرستان و ناظر امور هيئت امنا آقاي ميرزا محمدمهدي رئيس مؤسسه‏ي انتشارات اسلامي امامي‏ها است و به نقل از مسؤول بيمارستان بخشي از تجهيزات بيمارستان از سوي اين مؤسسه اهدا شده است در بازديدي که از بيمارستان به عمل آمد مشاهده شد بيمارستان نياز به بازسازي دارد و وسايل پزشکي آن مجهز نيست و در عين حال تنها بيمارستان شهرستان عليپور بوده و از هر مريض براي معاينه 2 روپيه دريافت مي‏شود. به نقل از سرپرست بيمارستان به دليل کم بودن جمعيت شهر و عدم امکان توانايي مالي اهالي، درآمد بيمارستان حدود يک‏چهارم هزينه‏ي خود را تأمين مي‏کند و بقيه‏ي هزينه‏هاي آن از سوي دفتر مقام معظم رهبري، مؤمنين و معتمدين بنگلور و آقاي حاج ميرزا محمدمهدي تأمين مي‏شود. در اين بيمارستان در حال حاضر 3 دکتر و 7 پرستار و 5 کارمند مشغول کار مي‏باشند.

اين حوزه دو سال پيش از سوي مقام معظم رهبري در عليپور ساخته شد و در سال 1998 افتتاح شد. 25 محصول علوم ديني به طور شبانه‏روزي و 40 محصل به طور نيمه وقت در آن مشغول تحصيل هستند. اين حوزه را 3 مدرس و يک مدير اداره مي‏کنند. مديريت آن با حجت الاسلام محمدعلي عابدي (اهل هند) مي‏باشد که در حوزه‏ي علميه‏ي قم تحصيل کرده است. زمين اين حوزه 5,000 متر مربع است و کليه‏ي بودجه‏ي آن از طرف مقام معظم رهبري تأمين مي‏شود.

در سال 1994 از سوي مؤسسه‏ي انتشارات اسلامي امامي‏ها در بنگلور مدرسه‏اي اسلامي در سطح دبيرستان (دخترانه) و ابتدايي (پسرانه) در شهرستان عليپور تأسيس شد که مورد توجه خاص اهالي قرار دارد. اين مدرسه زير نظر حاج ميرزا محمدمهدي رئيس اين مؤسسه اداره مي‏شود. شايان ذکر است اين مدرسه از نظر تجهيزات بسيار مجهز است و کليه‏ي تجهيزات علمي و آزمايشگاهي را دارد و علاوه بر دروس دوره‏ي تحصيلي، دروس اسلامي نيز در آن تدريس مي‏شود. محصلين آن همگي شيعه مي‏باشند. تمثال مبارک حضرت امام خميني (ره) در دفتر مدرسه و کلاسها نصب شده بود.

اين مجتمع علوم ديني به مساحت 1,800 متر مربع در شهرستان عليپور از سوي يکي از افراد بانفوذ بنگلور به نام حاج آقا زکي باقري در حال احداث است که به دليل پر هزينه بودن، ساختمان آن فعلا نيمه کاره مانده است. به هنگام بازديد از شهرستان عليپور مسؤولين و مؤمنين آن شهرستان از جمهوري اسلامي ايران انتظار کمک مالي براي تکميل اين مجتمع علوم ديني داشتند.

مدرس (ايالت تاميل نادو)
در شهرستان مدرس اماکن مذهبي و موقوفات متعددي وجود دارد که به علت محدوديت زماني مأموريت فرصت ديدار ميسور نشد.
شايان ذکر است حسينيه‏ي هزار چراغ و مسجد شيعيان مدرس، موقوفه‏ي حاج آقا خليل شيرازي و مدرسه‏ي علميه‏ي امام مهدي (عج) تحت توليت حاج غلام احمد عسگري و حاج علي محمد شيرازثي اداره مي‏شود.
علاوه بر مدرس شهرهاي ديگري نيز که شيعه‏نشين هستند آثار و موقوفاتي از ايرانيان دور در آنها وجود دارد که بايد در فرصتهاي بعدي مورد بازديد و تحقيق قرار گيرند.

آنچه که در اين مقاله بيش از هر مطلبي مورد توجه قرار گرفته است وجه اشتراک درآمد ناچيز اکثر مستغلات موقوفات و املاک ايرانيان متوفي و همچنين پراکندگي اين موقوفات در شهرهاي مختلف هند است که متأسفانه به علت عدم پيشگيري افزايش اجاره‏بهاي آنها از سوي متوليان و همچنين عدم توجه به نگهداري اماکن استيجاري موقوفات روز به روز در حال نابودي هستند. بعضي از اين موقوفات بويژه موقوفات مرحوم حاج محمد محسن اصفهاني در شهر هوگلي که به علت قدمت تاريخي و عظمت هنري ساختمان، ارزش آن قابل تخمين نيست به دليل عدم وجود متولي و در نتيجه عدم دلسوزي در حفظ بناها و بي‏توجهي نسبت به پيگيري درآمدهاي مستغلات آن با گذشت زمان يا از بين خواهند رفت يا اينکه همانند بعضي از موقوفات که به نظارت ادارات اوقاف محل در آمده است از تسلط ايرانيان و حتي شيعيان خارج خواد شد. بديهي است چنانچه براي اداره‏ي موقوفات و املاک ايرانيان متوفي و بلاوارث برنامه‏ريزي دقيقي صورت گيرد و با هماهنگي نمايندگيهاي جمهوري اسلامي ايران و انجمن‏هاي ايراني مقيم محل و يا متوليان موقوفات، مديريت سازمان يافته‏اي اعمال شود مستغلات اين موقوفات به درآمدهاي قابل توجهي خواهد رسيد. قطعا از اين رهگذر علاوه بر امکان حفظ و نگهداري هر چه بهتر از موقوفات و تأمين هزينه‏هاي اماکن مذهبي از درآمد حاصله مي‏توان هزينه‏هاي حوزه‏هاي علميه و مدارس علوم ديني و مؤسسات انتشارات اسلامي مستقر در محل را که از سوي جمهوري اسلامي ايران اداره يا نظارت مي‏شوند و براي ادامه کارشان نيازمند منابع مالي هستند تأمين کرد و آنها را ياري بخشيد.
گفتني است ديدار اين جانب از هند مقارن با ايام سوگواري حضرت سيدالشهدا بود توفيقي حاصل شد که ضمن سهولت دسترسي به متوليان و امامان جماعت و معتمدين محل براي کسب اطلاعات از وضعيت موقوفات، در مراسم عزاداري شيعيان شهرهاي مختلف شرکت کنم مراسم سوگواري، سينه‏زني، زنجيرزني شيفتگان آن حضرت به قدري پر فيض، معنوي و روحاني بود که هر بيننده‏اي را تحت تأثير قدرت جهان اسلام و عظمت تشيع و عاشقان با اخلاص و جان‏نثاران اباعبدالله الحسين قرار مي‏داد به طوري که در دهه‏ي ايام محرم تقريبا در همه‏ي شهرهاي هند جلوه‏ي خاص ايام سوگواري کاملا مشهود بود از مساجد گرفته تا حسينيه‏ها و تکايا و بيشتر خيابانهاي اطراف مراسم مملو از عاشقان سومين اختر تابناک اسلام بود به طوري که حتي هندوها براي تماشا و خبرنگاران دنيا براي تهيه‏ي گزارش حضور داشتند.
منبع: ميراث جاويدان

---

معرفي سايت مرتبط با اين مقاله