سرآغازی بر غرب زدگی

نام کتاب: غرب زدگی
نویسنده: جلال آل‌احمد
ناشر: فردوس
سال چاپ: 1380
تعداد صفحات: 200

انتشار کتاب «غرب زدگی» جلال آل احمد (1348-1302)، نویسنده و داستان نویس نیمه‌ی اول سده‌ی 1300، در سال 1341 را می‌توان نقطه‌ی آغاز ظهور جریانی مهم در تاریخ فکری کشور دانست که باب نقد از غرب را در یک گفتمان جدید و مدرن در کشور باز می‌کند و موجب فراگیر شدن گفتمانی نو در فضای فکری کشور می‌شود؛ همچنان که از دیدگاه براهنی، «غرب زدگی آل احمد نخستین رساله‌ی شرقی است که وضع شرق را در برابر غرب، غرب استعمارگر، روشن می‌کند و احتمالاً نخستین رساله‌ی ایرانی است که در یک سطح جهانی ارزش اجتماعی دارد» (میرسپاسی، 163:1384). آل احمد در این اثر، دستاوردهای تجدد را زیر سؤال می‌برد و به وجوه استعماری غرب می‌تازد و شرقی‌ها را به خاطر عقب ماندگی در دستیابی به تکنولوژی و علوم جدید و صرف مصرف کننده بودن، مورد سرزنش و نکوهش قرار می‌دهد. به عبارتی دیگر در این تعبیر، آل احمد غرب زدگی را مشخصه‌ی دورانی از تاریخ معاصر ما می‌داند که ما هنوز به ماشین دست نیافته‌ایم.

در تعبیری دیگر، جلال آل احمد غرب زدگی را به معنای وابستگی به ماشین به عنوان نماد تکنولوژیک غرب (آل احمد، 31:1380) و دنباله‌روی سیاسی و اقتصادی از دولت‌های غربی (همان: 76) به کار می‌برد؛ امری که سبب ازدست رفتن شخصیت تاریخی و فرهنگی ما و مستحیل شدن در فرهنگ غربی می‌شود. در تعبیر جلال آل‌احمد، «دم غرب زده چشم به دست و دهان غرب است. کاری ندارد که در دنیای کوچک خودمانی، در این گوشه‌ی شرق چه می‌گذرد. اگر دست بر قضا اهل سیاست باشد، از کوچکترین تمایلات راست و چپ غرب کارگر انگلیس خبر دارد و سناتور آمریکایی را بهتر از وزرای مملکت خویش می‌شناسد... اگر هم اهل تحقیق است، دست روی دست می‌گذارد و این همه مسائل قابل تحقیق رادر مملکت ندیده می‌گیرد و فقط در پی این است که فلان مستشرق درباره‌ی مسائل قابل تحقیق او چه گفت و چه نوشت...» (آل احمد، 130:1380).
علی رغم نقدهایی که از طرف منتقدان به این اثر به دلیل آشفتگی نظری و فقدان عمق فلسفی و ارجاعات تاریخی بعضاً نادرست وارد می‌شود، این اثر جایگاه ویژه‌ای در میان روشنفکران زمانه‌ی خود می‌یابد و آل احمد با انتشار این اثر، نقش بی‌بدیلی را در همه گیر کردن گفتمان نقد از غرب ایفا کرد.
منبع مقاله :
نشریه خردنامه همشهری، شماره 142.