نگاهی به جنایات بیوتروریستی آمریکا در یک قرن گذشته
دستگاه امنیتی «امریکا» همواره سعی داشته است ملت آمریکا و دیگر ملل عرب و تبلیغات وسیع و به طرق مختلف، از خطر گروه‌های تروریستی بترساند. یکی از راه‌های ایجاد این ترس، تأکید بر امکان دستیابی این گروه‌ها به توانمندی‌های
نویسنده: واحد پژوهش مؤسّسه ی فرهنگی موعود عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)
دستگاه امنیتی «امریکا» همواره سعی داشته است ملت آمریکا و دیگر ملل عرب و تبلیغات وسیع و به طرق مختلف، از خطر گروه‌های تروریستی بترساند. یکی از راه‌های ایجاد این ترس، تأکید بر امکان دستیابی این گروه‌ها به توانمندی‌های بیشتر یا احیاناً تسلیحات استراتژیک بوده است؛ از ان جمله می توان به تبلیغات وسیعی اشاره کرد که بعد از یازده سپتامبر انجام شد و حاوی این پیام بود که گروه‌های تروریستی، همچون «القاعده» و نیز برخی دولت‌ها در حال برنامه ریزی برای دست یابی به عوامل خطرناک و تسلیحات بیولوژیک هستند تا به مردم امریکا و منافع ملی آنان به کار گیرند؛ اما پیچیدگی و نیاز به دانش و تکنولوژی بالا برای تولید عوامل بیولوژیک در حدی است که گروه‌های تروریستی هیچگاه نمی توانند به طور مستقل و بدون کمک دولت‌ها به توانمندی‌هایی برای کشتار دسته جمعی، توسط تسلیحات بیولوژیک دست یابند. با وجود آگاهی سیاست مداران امریکا از این حقیقت، این دست تبلیغات گاه و بیگاه در دستور کار رسانه‌ها قرار می گیرد تا علاوه بر نوعی فرار به جلو، پوششی نیز بر اعمال ننگین ایشان ایجاد شود تا در سایه‌ی آن بتوانند همچنان بر اقدامات غیر انسانی و ضد بشری خود ادامه دهند.
در اینجا، به بخشی از سیاست‌ها و آزمایش‌های ننگین دولت «آمریکا» در جهت تولید و استفاده از عوامل خطرناک بیولوژیک علیه بشریت خواهیم پرداخت و خوانندگان محترم را دعوت خواهیم کرد به این نکته توجه کنند که اگر روزی چنین جنایتکارانی در سایه‌ی اهمال و زودباوری ملت‌های دیگر، موفق به تکمیل سیطره قدرت جهانی خود شوند، در چه حد و درجه‌ای مرتکب اعمال ضد انسانی خواهند شد.
در سیستم درجه بندی امنّیت بیولوژیک آمریکا، درجه‌ی چهار به خطرناک ترین آزمایش‌ها و آزمایشگاه‌ها داده می شود. پیش از یازده سپتامبر در آمریکا تنها پنج آزمایشگاه وجود داشت که در بالاترین درجه امنیت بیولوژیک، یعنی درجه‌ی چهار، قرار داشتند و به طور فعال در زمینه‌ی مطالعه‌ی عوامل بیولوژیک مرگ زا کار می‌کردند، در حالی که در سال 2009 م. این تعداد به پانزده مورد رسید و روند افزایشی همچنان ادامه داشته و تعدادی نیز در حال ساخت هستند.
در مجموع، هم اکنون بیش از 400 مرکز تحقیقاتی در درجات امنیت بیولوژیک سه و چهار در «امریکا» فعال هستند که توانایی تولید عواملی، همچون باکتری «سیاه زخم» و فراورده‌های آن را دارند و بیش از چهارده هزار نفر بر روی تولید چنین عوامل خطرناکی کار می‌کنند که اکثر آنها مربوط به بخش غیر دولتی بوده و برای کسب بودجه مجبورند پروژه‌های مد نظر سیاست مداران را هرچه که باشد، بپذیرند.
در اینجا، با یادآوری برخی از جنایات انجام گرفته در مسیر دستیابی به پیشرفته ترین نوع این سلاح‌هاست و به رغم تعهدات بین المللی خود، هم اکنون نیز تحقیقات مرتبط را ادامه می‌دهد و حتی در حق شهروندان خود، اعم از کودکان، زنان و بیماران نیز اغماضی ندارد، تا چه‌اندازه می‌تواند برای دیگر ملت‌ها خطرناک و عاری از هرگونه نگاه انسانی باشد.
آزمایش‌های مرتبط با تسلیحات و عوامل بیولوژیک در آمریکا، چیز جدیدی نیست و حداقل به دهه‌ی سی میلادی بر می‌گردد. طی جنگ سرد، هزاران شهروند آمریکایی قربانی آزمایش‌های پرتودهی در مرکز انرژی اتمی و دیگر مراکز دولتی شدند و حتی بعد از امضای «معاهده بین المللی منع آزمایش‌ها و تولید تسلیحات و عوامل بیولوژیک» در سال 1972 م. این کار در آمریکا ادامه یافت و چنان که اشاره شد، بعد از یازده سپتامبر 2001 م. به یک جهش بزرگ ناگهانی و سؤال برانگیز نیز دست یافت.
در سال 2001م.، سندی از وزارت دفاع آمریکا به دست آمد که نشان می‌داد طی سال‌های 1962 تا 1973 م. هزاران سرباز آمریکایی به طور عمدی در معرض عوامل شیمیایی و بیولوژیک قرار گرفته‌اند. عواملی مانند «گاز اعصاب»، «گاز سارین»، «باکتری‌ای کولای (E-coli)»، «باکتری باسیلوس گلوبیجی (Bacillus globigii)»، «سیاه زخم» و «طاعون» بر روی افراد بی خبر که هیچ حفاظتی هم نمی‌توانستند از خود انجام دهند، روی داده است. شایان ذکر است که این گزارش فقط دو روز پس از حملات یازده سپتامبر، پخش شد و در آن بحبوحه هیچ گونه توجهی را به خود جلب نکرد.
در سال‌های اخیر، ظهور بیماری‌هایی مانند «ایدز»، «لژیونری»، «هپاتیت C»، «جنون گاوی»، «ویروس‌های عامل خونریزی»، «تب لاسا»، سندرم خستگی مزمن»، «بیماری جنگ خلیج فارس» و بیماری‌های دیگر، سؤالاتی در مورد منشأ آنها ایجاد کرده است. بر اساس گزارش‌های علمی، در هشت دهه از قرن بیستم، آمار مرگ و میر ناشی از بیماری‌های مسری در «آمریکا» در حال کاهش بوده است؛ اما به یکباره از سال 1981 تا 1995 م. این آمار 58% افزایش یافته است.
در زیر، فهرست کوتاهی از جنایات پرهیاهوترین مدّعی حقوق بشر و ارزش‌های انسانی در زمان کنونی را ارائه می‌دهیم:
* در سال 1932 م.، اداره‌ی خدمات بهداشتی عمومی آمریکا مراحل نهایی بیماری «سیفلیس» را بر روی 399 سیاه پوست منطقه‌ی «تاسگک» در «آلابامای آمریکا» آزمایش کرد. بومیان هیچ اطلاعی از اصل موضوع نداشته و تصور می‌کرده‌اند از طرف دولت آمریکا خدمات بهداشتی برای ایشان در نظر گرفته شده است. این بررسی به آزمایش «تاسکیگ» (Tuskegee Experiment) معروف شد و برای این بود که مشخص شود چقدر طول می‌کشد که انسان در اثر ابتلا به سیفلیس بمیرد. این افراد به سیفلیس مبتلا شده و با مرگ دردآوری از بین رفتند.
* در سال 1940م، چهارصد نفر از زندانیان «شیکاگو» به بیماری «مالاریا» آلوده شدند تا تأثیر داروهای جدید علیه این بیماری ارزیابی شود. این بیماری به صورت عفونت حاد در بیشتر موارد وخیم و گاهی طولانی و با ویژگی‌های تب متناوب و لرز، کم خونی و بزرگی طحال و گاه با ویژگی‌های ساده یا کشنده‌ی دیگر خودنمایی می‌کند. اهمیت این بیماری به خاطر شیوع زیاد و مرگ ومیر قابل توجه است.
* در سال 1942 م.، چهار هزار سرباز تحت تأثیر گاز خردل قرار گرفتند. این آزمایش تا 1945 م. ادامه یافت. این گاز دارای تأثیرات مخرب بر روی پوست، سیستم تنفسی و دستگاه گوارش بوده و سرطان زا است.
* در سال 1944 م.، ارتش «آمریکا» از انسان برای تست ماسک‌های گاز استفاده کرد. افراد در اتاق‌های گاز زندانی شده و در معرض گاز خردل و ائویسیت که ترکیبی سیانوردار است، قرار می‌گرفتند.
* در سال 1945م.، پروژه‌ی «پیپر کلیپ» (Project Paperclip) شروع شد که هدف آن، به کارگیری دانشمندان فراری نازی در قبال پیشنهاد امنیت و دادن هویت‌های مخفی به آنها بود. بخشی از این دانشمندان در آزمایشگاه‌های تولید عوامل بیولوژیک به کار گرفته شدند. همچنین در همین سال، «برنامه‌ی اف» (Program F) نیز آغاز به کار کرد که تأثیر فلوراید بر سیستم اعصاب مرکزی را بر روی انسان‌ها بررسی می‌نمود.
* در سال 1946 م.، تعدادی از بیماران بیمارستان‌های ارتش، به عنوان خوکچه‌ی آزمایشگاهی برای آزمایش‌های پزشکی ارتش استفاده شدند. برای مخفی کاری بیشتر در گزارش‌ها، لفظ آزمایش به مشاهده و بررسی تغییر یافت.
* در سال 1947 م.، طبق اسناد به دست آمده از وزارت دفاع آمریکا، به عنوان مثال، سند: Document 07075001، هشتم ژانویه‌ی 1947 م. مشخّص شد که ارتش «آمریکا» تأثیر برخی پرتوها را بر روی انسان آزمایش کرده است. در همین سال، «CIA» مطالعاتی بر روی ماده‌ی مخدر صنعتیLSD انجام داد و نمونه‌های انسانی نظامی و غیرنظامی، بدون اینکه اطلاعی داشته باشند، مورد استفاده قرار گرفتند.
«ال. اس. دی» سبب ایجاد اختلال در خلق و خوی فرد می‌شود، شناخت زمان و مکان را مختل، فرد را دچار خوشی بی جا، خودستایی، احساس سبکی و بی وزنی، هذیان و افسردگی می‌کند و ممکن است مصرف کننده را به خودکشی و آدم کشی بکشاند. با مصرف ال. اس. دی. توهم‌های بینایی و شنوایی دست می‌دهد و اشباح خیالی جای خاصی در ذهن فرد باز می‌کنند.
* در سال 1950 م.، «وزارت دفاع آمریکا» شروع به انفجار بمب اتمی در برخی مناطق کرد تا نتیجه‌ی آن را بر روی ساکنان اطراف محدوده‌ی انفجار، از نظر پزشکی مطالعه کند. در همین سال، برای انجام یک مانور، یک کشتی نیروی دریایی، «سانفرانسیسکو» را با یک بمب باکتریایی سم پاشی کرد و دستگاه‌های ارزیابی مستقر در شهر، چگونگی پراکنده شدن این باکتری را ارزیابی کردند. شهروندان بسیاری به بیماری «شبه پنومونی»(1) مبتلا شدند.
در سال 1951 م.، وزارت دفاع شروع به انجام آزمایش بر روی ویروس‌ها و باکتری‌های مولد بیماری در فضای باز غیرآزمایشگاهی کرد که تا سال 1969 م. ادامه داشت و مردم مناطق اطراف محل‌های آزمایش، تحت تأثیر این عوامل قرار گرفتند.
* در سال 1952 م. بر اساس اسنادی که «آلمان» منتشر نموده در این سال، «امریکا» طی جنگ «کره» از تسلیحات بیولوژیک استفاده کرده است.
در سال 1953 م.، ارتش آمریکا، ابرهایی از «گاز سمّی سولفید کادمیوم روی» (zinc cadmium sulfide) را بر روی «وینیپگ»، «سنت لوئیس»، «ویرجنیا»، «میناپولیس»، «فورت واین»، «دره‌ی رود مونوکاسی» در «مریلند» و «لسبورگ» رها کرد. هدف این بود که ببینند گازهای شیمیایی به چه نحوی پخش می‌شوند. در همین سال، نیروی دریایی ارتش آمریکا به کمک CIA، آزمایش‌هایی را ترتیب داد که ده‌ها هزار نفر در «نیویورک» و «سانفرانسیسکو» تحت اثر عوامل منتشر شونده در هوا، مانند سراشیا مارسسنس (که موجب عفونت‌های ریوی، ادراری و خونی می‌شود) و باسیلوس گلوبیجی (مرتبط با بیماری سیاه زخم) قرار گرفتند.
همچنین در همین سال، CIA پروژه ی«MK ULTRA» را شروع کرد که یک برنامه‌ی پژوهشی یازده ساله برای تولید و آزمایش داروها و عوامل بیولوژیکی دارای کاربرد در برنامه‌های کنترل ذهن و تغییر رفتار بود. شش مورد از پروژه‌های مرتبط با این پروژه، شامل آزمایش این عوامل بر روی انسان‌های بی اطّلاع بود.
در سال 1955 م.، CIA در آزمایشی به منظور تست توان خود برای آلوده سازی جمعیت‌های شهری با عوامل بیولوژیک، باکتری خاصی را که از زرّادخانه‌ی تسلیحات بیولوژیک ارتش گرفته بود، در «تامپا بای» ایالات «فلوریدا» رها کرد. در همین سال، بخش شیمیایی ارتش آمریکا آزمایش‌های جدیدی با استفاده از LSD بر روی بیش از هزار نفر از شهروندان آمریکایی شروع کرد که تا 1985 م. ادامه داشت.
* در سال 1956م.، ارتش آمریکا پشه‌های ناقل بیماری تی زرد را در «ساوانا» (Savannah) و «آوون پارک» (Avon Park) فلوریدا رها کرد و به دنبال هر تست، عوامل ارتش در قالب متخصّصان بهداشت عمومی، تأثیرات را بر روی قربانیان بررسی کردند. «ویروس تب زرد» به کبد آسیب می‌رساند و «یرقان» به وجود می‌آورد.
* در سال 1960 م.، مجوز انجام تحقیقات بیشتر با LSD در اروپا و شرق دور، برای ارتش صادر شد. آزمایش بر روی اروپایی‌ها به نام پروژه‌ی «THRD CHANCE» و بر روی آسیایی‌ها با نام پروژه‌ی «DERB HAT » بود.
* در سال 1965 م.، «CIA» و وزارت دفاع، پروژه‌ی «Mk SEARCH» را آغاز کردند که برنامه‌ای برای توسعه‌ی توانایی‌های دستکاری رفتار انسانی از طریق استفاده از داروهای روان گردان بود.
در همین سال، زندانیان زندان ایالتی «هولمسبورگ» در «فیلادلفیا» تحت تأثیر دیوکسین قرار گرفتند که از اجزای بسیار سمی عامل نارنجی است که در «ویتنام» به کار گرفته شده بود. سپس این افراد از حیث ابتلا به سرطان بررسی شدند و مشخص شد که عامل نارنجی می‌تواند موجب بروز سرطان شود.
* در سال 1966 م.، CIA پروژه‌ی «MK OFTEN» را شروع کرد که تست تأثیرات سمی داروهای خاصی بر روی انسان و حیوان بود. در همین سال، ارتش در سیستم تهویه‌ی مطبوع متروی «نیویورک»، باسیلوس سابتیلیس را رها کرد که عامل اصلی بیماری «سیاه زخم» می‌باشد. بیش از یک میلیون نفر از شهروندان در معرض این باکتری قرار گرفتند.
* در سال 1969 م.، کنگره‌ی «آمریکا» یک بودجه‌ی ده میلیون دلاری در اختیار «وزارت دفاع» قرار داد تا طی پنج الی ده سال، عاملی را تولید کند که ایمنی طبیعی در برابر آن، کاری از پیش نبرد. چندین سال بعد، بیماری «ایدز» با همان خصوصیات خواسته شده، شایع شد.
* در سال 1970 م.، «آمریکا» توسعه و تولید تسلیحات مختص نژاد را تشدید کرد. این سلاح‌های بیولوژیک که شامل عوامل به وجود آورنده‌ی بیماری‌های خاصی هستند، به گونه‌ای دستکاری شده‌اند که بر روی نژادهای خاصی از انواع بشر عمل می‌کنند. در واقع این عوامل برای اهداف قابل انتخاب طراحی شده و گروه‌های نژادی خاصی را از بین می‌برند.
* در سال 1977 م.، بخش رسیدگی به تحقیقات علمی و بهداشتی «سنا» تأیید کرد که 239 منطقه مسکونی، طی سال‌های 1949 تا 1969 م. با عوامل زیستی خطرناک آلوده شده است. برخی از این مناطق، «سانفرانسیسکو»، «واشنگتن دی سی»، «کی وست»، «پاناما سیتی»، «میناپولیس» و «سنت لوئیس» بودند.
* در سال 1981 م.، دولت «کوبا» اعلام کرد که در اثر حمله‌ی بیولوژیک ارتش آمریکا، سیصد هزار نفر از اتباع این کشور به «تب دنگو» مبتلا شده‌اند که یک بیماری خونریزی دهنده ویروسی است و مبتلایان در اثر شدّت خونریزی از پای در می‌آیند.
* در سال 1982 م.، «شوروی» طبق اسنادی افشا کرد که آمریکا افرادی را به «پاکستان» و «افغانستان» گسیل داشته تا در این دو کشور همه گیری تب دنگو ایجاد کنند.
* در سال 1983 م.، آمریکا جهت تجهیز «عراق» در مقابل «ایران»، عوامل و تسلیحات بیولوژیک را در اختیار صدام قرار داد.
* در سال 1986 م.، گزارش «کنگره‌ی تسلیحات بیولوژیک آمریکا» شامل این موارد بود: ویروس‌های دست کاری شده، سموم طبیعی و عواملی که از طریق مهندسی ژنتیک تغییر یافته‌اند تا صفات ایمنولوژیکی دیگری داشته باشند و با هیچ کدام از واکسن‌های در دسترس بشر، قابل پیشگیری نباشند.
* در سال 1987 م.، وزارت دفاع قبول کرد که به رغم امضای قراردادی که تحقیق و توسعه‌ی تسلیحات بیولوژیک توسط دولت «آمریکا» را ممنوع می‌سازد، این تحقیقات در 127 مرکز و دانشگاه، پیگیری شده است.
* در سال 1990 م.، بیش از هزار و پانصد نوزاد شش ماهه‌ی سیاه پوست و اسپانیایی در «لوس آنجلس» با یک واکسن آزمایشی سرخک واکسینه شدند که هیچگاه قبلاً برای استفاده‌ی آن در آمریکا مجوزی صادر نشده بود. بعدها پذیرفته شد که به والدین این نوزادان، هیچ اطلاعی در این مورد داده نشده است.
* در سال 1994 م.، سناتور جان دی راکفلر گزارشی تهیه کرد و عنوان داشت، که حداقل به مدّت پنجاه سال، وزارت دفاع از صدها هزار نفر از پرسنل نظامی، برای آزمایش‌های انسانی و تأثیردهی عمدی مواد خطرناکی، مانند گاز خردل و اعصاب، پرتودهی یونیزه شده، موادّ شیمیایی عصبی و موادّ توهّم زا استفاده کرده است.
* در سال 1995 م.، دولت آمریکا پذیرفت که به جنایتکاران جنگی «ژاپن» پیشنهاد داده است که در عوض در اختیار قرار دادن اطلاعات مربوط به تحقیقات تسلیحات بیولوژیک ژاپن، به آنها حقوق و مصونیت از تعقیب اعطا کند.
در همین سال، دکتر گارس نیکولسون افشا کرد که عوامل بیولوژیک مورد استفاده در «جنگ خلیج فارس» در «هوستون»، «تگزاس»، «بوکاراتون» و «فلوریدا» تولید شده و بر روی زندانیان تگزاس آزمایش شده بوده است.
* در سال 1997 م.، هشتاد و هشت عضو کنگره درخواستی را امضا کردند که خواهان بررسی ارتباط سندرم جنگ خلیج فارس و استفاده از تسلیحات بیولوژیک بود.
* در سال 2001 م، به طور کاملاً برنامه ریزی شده، نامه‌هایی حاوی «باکتری سیاه زخم» به افرادی در «آمریکا» پست شد.
* در سال 2002 م، «ویروس نیل غربی» (West Nile virus) در این سال شناسایی شد. این ویروس از خانواده‌ی «آربوویروس‌ها» است که در اثر نیش پشته‌ی کولکس، در انسان سبب آنسفالیت یا تورم مغز و مننژیت یا تورم پرده‌های مغز و نخاع می‌شود. اوّلین بار کانون بیماری تب نیل غربی، در پاییز سال 1999 م. در «آمریکا» و در ایالت «نیویورک» مشاهده گردید و بعدها در نواحی بیشتری از «اقیانوس آرام» و ایالات «کانادا» و مناطقی از «مکزیک»، اروپا و ژاپن انتشار یافت.
برخی رسانه‌ها گزارش دادند که علائم این ویروس، شبیه به علائم فلج اطفالی است و این سوال پیش آمد که آیا ویروس فلج اطفال در آزمایشگاه تغییر داده شده و به صورت جدیدی در آمده است تا یک عامل بیولوژیک خطرناک دیگر ساخته شود؟ ویروس نیل غربی فقط در افراد پیر و بیمار، موجب مرگ و میر می‌شود؛ یعنی افرادی که دولت متعهد و ملزم است تا با صرف هزینه و تخصیص بودجه، از ایشان نگهداری کند.
* در سال‌های 2009 و 2010 م، شیوع «ویروس دنگو» در «پاکستان» موجب مرگ و میر فراوانی شد. پشه‌های دنگو، پشه‌هایی طبیعی هستند که حامل ویروس دنگو می‌باشند. تب دنگو با علائمی شبیه به بیماری «آنفلوآنزا» روی می‌دهد که ابتلا به آن، در کودکان و افراد مسن خطرناک است. طی آزمایش‌هایی که در ظاهر، برای مبارزه با این پشه انجام شد، پشته‌های دیگری که مهندسی ژنتیکی شده بودند، تولید و در سال‌های 2009 و 2010 م. در پاکستان رها شدند که نتیجه آن، ابتلا به «تب دنگو» و مرگ و میر هزاران پاکستانی بود. تحقیقات توسط کمپانی بیوتکنولوژی «اوکسیتک انگلسـتان» و مراکز دولتی «آمریکا» طراحی شده بود. انجام برای استفاده از «ویروس دنگو»، به عنوان سلاح بیولوژیک توسط آمریکا، به دهه‌ی چهل بر می‌گردد. در دهه‌ی پنجاه نیز آزمایش‌هایی بر روی انسان انجام گرفته است.
در پایان این گزارش، جهت رفع احساس‌های آزار دهنده‌ی احتمالی به وجود آمده در وجدان‌های بیدار خوانندگان محترم در اثر مشاهده‌ی تصاویر و اطّلاع از حقایق مطروحه، نظر ایشان را به چند جمله‌ی زیر نیز جلب می‌نماید که یقیناً با سابقه‌ی شرح داده شده در بالا، خالی از جنبه‌ی فکاهی و مزاح نبوده و بی شرمی مدعیان را در رسواترین حالت ممکن بازگو می‌کند.
در پنجم دسامبر 2001 م.، هیلاری کلینتون در کنفرانس بازبینی معاهده‌ی تسلیحات بیولوژیکی در «سوئیس»، می‌گوید:
آمریکا امیدوار است که حسّاسیت بیشتری در تلاش بین المللی برای کنترل تسلیحات بیولوژیک به وجود آید!!
اوباما نیز در 22 سپتامبر در مجمع عمومی «سازمان ملل»، به این نکته اشاره کرده است که مخاطرات بیولوژیک نیاز به توجه جهانی دارد، اشاره می‌کند و می‌گوید:
ما باید در امر شناسایی، جلوگیری و جنگ علیه هر نوع خطر بیولوژیک، مانند ویروس بیماری آنفولانزا یا یک حمله‌ی تروریستی یا یک بیماری قابل درمان، با هم همکاری کنیم!!
منبع مقاله :
واحد پژوهش مؤسّسه ی فرهنگی موعود عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)؛ (1394)، بیوتروریسم، تهران: هلال، چاپ اوّل.
در اینجا، به بخشی از سیاست‌ها و آزمایش‌های ننگین دولت «آمریکا» در جهت تولید و استفاده از عوامل خطرناک بیولوژیک علیه بشریت خواهیم پرداخت و خوانندگان محترم را دعوت خواهیم کرد به این نکته توجه کنند که اگر روزی چنین جنایتکارانی در سایه‌ی اهمال و زودباوری ملت‌های دیگر، موفق به تکمیل سیطره قدرت جهانی خود شوند، در چه حد و درجه‌ای مرتکب اعمال ضد انسانی خواهند شد.
یازده سپتامبر، نامه‌های آلوده و گسترش تحقیقات
پس از حملات یازده سپتامبر و به دنبال آن، پیش آمدن برنامه طراحی شده‌ی نامه‌های آلوده با سم باکتری مولد «سیاه زخم»، دولت نومحافظه کاران با بهانه قرار دادن این اتفاق، سیلی از بودجه‌های دولتی را برای مقابله با تهدیدات بیولوژیک گروه‌های تروریستی، همچون «القاعده» به مراکز تحقیقاتی مختلف ارائه داد تا به ظاهر راه کارهایی برای مقابله با این حملات فراهم کنند. برای برخورداری از این سیل پولی، بسیاری از سازمان‌هایی که بر روی بیماری‌های واگیردار و عفونی کار می کردند، کار خود را به نوعی با بیوتروریسم ارتباط داده و دست به انجام تحقیقات و آزمایش‌های گسترده‌ای زدند که یقیناً در آینده‌ای نه چندان دور نتایج آن همچون نتایج پژوهش‌های دهه‌های قبل، بر همگان ظاهر خواهد شد.در سیستم درجه بندی امنّیت بیولوژیک آمریکا، درجه‌ی چهار به خطرناک ترین آزمایش‌ها و آزمایشگاه‌ها داده می شود. پیش از یازده سپتامبر در آمریکا تنها پنج آزمایشگاه وجود داشت که در بالاترین درجه امنیت بیولوژیک، یعنی درجه‌ی چهار، قرار داشتند و به طور فعال در زمینه‌ی مطالعه‌ی عوامل بیولوژیک مرگ زا کار می‌کردند، در حالی که در سال 2009 م. این تعداد به پانزده مورد رسید و روند افزایشی همچنان ادامه داشته و تعدادی نیز در حال ساخت هستند.
در مجموع، هم اکنون بیش از 400 مرکز تحقیقاتی در درجات امنیت بیولوژیک سه و چهار در «امریکا» فعال هستند که توانایی تولید عواملی، همچون باکتری «سیاه زخم» و فراورده‌های آن را دارند و بیش از چهارده هزار نفر بر روی تولید چنین عوامل خطرناکی کار می‌کنند که اکثر آنها مربوط به بخش غیر دولتی بوده و برای کسب بودجه مجبورند پروژه‌های مد نظر سیاست مداران را هرچه که باشد، بپذیرند.
آزمایشگاهی با درجه‌ی امنیتی چهار
جالب توجه است که این توسعه گسترده تحقیقات تنها به بهانه‌ی احساس خطر از چند گروهک تروریستی و انتقال تبلیغاتی این احساس به مردم «آمریکا»، انجام گرفته است! به نظر می‌رسد قدرت‌های جهانی وارد مسابقه‌ی تسلیحاتی پنهان جدیدی شده‌اند که بسیار پر حاشیه تر و مخرب تر از مسابقه‌ی دست یابی به تسلیحات هسته‌ای است. شاید دیگر هزینه‌های ساخت و نگهداری تسلیحات هسته‌ای چندان به صرفه نمی‌باشد و نظم نوین جهانی ادعا شده از سوی دنیای غرب نیاز به اسلحه‌ی نوین کم خرج تر و مخرب تری دارد. با این وصف، توسعه‌ی تسلیحات بیولوژیک خطر جدی مسابقه‌ی تسلیحاتی قدرت‌ها در دنیای آینده خواهد بود؛ زیرا از هم اکنون در امریکا و برخی دیگر کشورهای مدعی مدعیان قدرت، مراکز ملی دفاع بیولوژیک در تمامی زیرشاخه‌های آن تأسیس شده است.شهروندان خودی آمریکا نیز در امان نیستند
نکته‌ی بسیار مهم این است که ارتش «آمریکا» در طول دهه‌های گذشته برای دستیابی به این تسلیحات، علاوه بر شهروندان نظامی خود، شهروندان غیرنظامی از همه جا بی خبر آمریکایی را نیز به عنوان نمونه‌های آزمایشگاهی به کار گرفته و از آنان به صورت حیوانات آزمایشگاهی برای تست عواملی همچون گاز خردل، گاز اعصاب، داروهای روان گردان، باکتری‌ها و ویروس‌های گوناگون استفاده کرده است که در ادامه، به تفصیل به این موضوع خواهیم پرداخت.در اینجا، با یادآوری برخی از جنایات انجام گرفته در مسیر دستیابی به پیشرفته ترین نوع این سلاح‌هاست و به رغم تعهدات بین المللی خود، هم اکنون نیز تحقیقات مرتبط را ادامه می‌دهد و حتی در حق شهروندان خود، اعم از کودکان، زنان و بیماران نیز اغماضی ندارد، تا چه‌اندازه می‌تواند برای دیگر ملت‌ها خطرناک و عاری از هرگونه نگاه انسانی باشد.
آزمایش‌های مرتبط با تسلیحات و عوامل بیولوژیک در آمریکا، چیز جدیدی نیست و حداقل به دهه‌ی سی میلادی بر می‌گردد. طی جنگ سرد، هزاران شهروند آمریکایی قربانی آزمایش‌های پرتودهی در مرکز انرژی اتمی و دیگر مراکز دولتی شدند و حتی بعد از امضای «معاهده بین المللی منع آزمایش‌ها و تولید تسلیحات و عوامل بیولوژیک» در سال 1972 م. این کار در آمریکا ادامه یافت و چنان که اشاره شد، بعد از یازده سپتامبر 2001 م. به یک جهش بزرگ ناگهانی و سؤال برانگیز نیز دست یافت.
در سال 2001م.، سندی از وزارت دفاع آمریکا به دست آمد که نشان می‌داد طی سال‌های 1962 تا 1973 م. هزاران سرباز آمریکایی به طور عمدی در معرض عوامل شیمیایی و بیولوژیک قرار گرفته‌اند. عواملی مانند «گاز اعصاب»، «گاز سارین»، «باکتری‌ای کولای (E-coli)»، «باکتری باسیلوس گلوبیجی (Bacillus globigii)»، «سیاه زخم» و «طاعون» بر روی افراد بی خبر که هیچ حفاظتی هم نمی‌توانستند از خود انجام دهند، روی داده است. شایان ذکر است که این گزارش فقط دو روز پس از حملات یازده سپتامبر، پخش شد و در آن بحبوحه هیچ گونه توجهی را به خود جلب نکرد.
در سال‌های اخیر، ظهور بیماری‌هایی مانند «ایدز»، «لژیونری»، «هپاتیت C»، «جنون گاوی»، «ویروس‌های عامل خونریزی»، «تب لاسا»، سندرم خستگی مزمن»، «بیماری جنگ خلیج فارس» و بیماری‌های دیگر، سؤالاتی در مورد منشأ آنها ایجاد کرده است. بر اساس گزارش‌های علمی، در هشت دهه از قرن بیستم، آمار مرگ و میر ناشی از بیماری‌های مسری در «آمریکا» در حال کاهش بوده است؛ اما به یکباره از سال 1981 تا 1995 م. این آمار 58% افزایش یافته است.
در زیر، فهرست کوتاهی از جنایات پرهیاهوترین مدّعی حقوق بشر و ارزش‌های انسانی در زمان کنونی را ارائه می‌دهیم:
* در سال 1932 م.، اداره‌ی خدمات بهداشتی عمومی آمریکا مراحل نهایی بیماری «سیفلیس» را بر روی 399 سیاه پوست منطقه‌ی «تاسگک» در «آلابامای آمریکا» آزمایش کرد. بومیان هیچ اطلاعی از اصل موضوع نداشته و تصور می‌کرده‌اند از طرف دولت آمریکا خدمات بهداشتی برای ایشان در نظر گرفته شده است. این بررسی به آزمایش «تاسکیگ» (Tuskegee Experiment) معروف شد و برای این بود که مشخص شود چقدر طول می‌کشد که انسان در اثر ابتلا به سیفلیس بمیرد. این افراد به سیفلیس مبتلا شده و با مرگ دردآوری از بین رفتند.
* در سال 1940م، چهارصد نفر از زندانیان «شیکاگو» به بیماری «مالاریا» آلوده شدند تا تأثیر داروهای جدید علیه این بیماری ارزیابی شود. این بیماری به صورت عفونت حاد در بیشتر موارد وخیم و گاهی طولانی و با ویژگی‌های تب متناوب و لرز، کم خونی و بزرگی طحال و گاه با ویژگی‌های ساده یا کشنده‌ی دیگر خودنمایی می‌کند. اهمیت این بیماری به خاطر شیوع زیاد و مرگ ومیر قابل توجه است.
* در سال 1942 م.، چهار هزار سرباز تحت تأثیر گاز خردل قرار گرفتند. این آزمایش تا 1945 م. ادامه یافت. این گاز دارای تأثیرات مخرب بر روی پوست، سیستم تنفسی و دستگاه گوارش بوده و سرطان زا است.
* در سال 1944 م.، ارتش «آمریکا» از انسان برای تست ماسک‌های گاز استفاده کرد. افراد در اتاق‌های گاز زندانی شده و در معرض گاز خردل و ائویسیت که ترکیبی سیانوردار است، قرار می‌گرفتند.
* در سال 1945م.، پروژه‌ی «پیپر کلیپ» (Project Paperclip) شروع شد که هدف آن، به کارگیری دانشمندان فراری نازی در قبال پیشنهاد امنیت و دادن هویت‌های مخفی به آنها بود. بخشی از این دانشمندان در آزمایشگاه‌های تولید عوامل بیولوژیک به کار گرفته شدند. همچنین در همین سال، «برنامه‌ی اف» (Program F) نیز آغاز به کار کرد که تأثیر فلوراید بر سیستم اعصاب مرکزی را بر روی انسان‌ها بررسی می‌نمود.
* در سال 1946 م.، تعدادی از بیماران بیمارستان‌های ارتش، به عنوان خوکچه‌ی آزمایشگاهی برای آزمایش‌های پزشکی ارتش استفاده شدند. برای مخفی کاری بیشتر در گزارش‌ها، لفظ آزمایش به مشاهده و بررسی تغییر یافت.
* در سال 1947 م.، طبق اسناد به دست آمده از وزارت دفاع آمریکا، به عنوان مثال، سند: Document 07075001، هشتم ژانویه‌ی 1947 م. مشخّص شد که ارتش «آمریکا» تأثیر برخی پرتوها را بر روی انسان آزمایش کرده است. در همین سال، «CIA» مطالعاتی بر روی ماده‌ی مخدر صنعتیLSD انجام داد و نمونه‌های انسانی نظامی و غیرنظامی، بدون اینکه اطلاعی داشته باشند، مورد استفاده قرار گرفتند.
«ال. اس. دی» سبب ایجاد اختلال در خلق و خوی فرد می‌شود، شناخت زمان و مکان را مختل، فرد را دچار خوشی بی جا، خودستایی، احساس سبکی و بی وزنی، هذیان و افسردگی می‌کند و ممکن است مصرف کننده را به خودکشی و آدم کشی بکشاند. با مصرف ال. اس. دی. توهم‌های بینایی و شنوایی دست می‌دهد و اشباح خیالی جای خاصی در ذهن فرد باز می‌کنند.
* در سال 1950 م.، «وزارت دفاع آمریکا» شروع به انفجار بمب اتمی در برخی مناطق کرد تا نتیجه‌ی آن را بر روی ساکنان اطراف محدوده‌ی انفجار، از نظر پزشکی مطالعه کند. در همین سال، برای انجام یک مانور، یک کشتی نیروی دریایی، «سانفرانسیسکو» را با یک بمب باکتریایی سم پاشی کرد و دستگاه‌های ارزیابی مستقر در شهر، چگونگی پراکنده شدن این باکتری را ارزیابی کردند. شهروندان بسیاری به بیماری «شبه پنومونی»(1) مبتلا شدند.
در سال 1951 م.، وزارت دفاع شروع به انجام آزمایش بر روی ویروس‌ها و باکتری‌های مولد بیماری در فضای باز غیرآزمایشگاهی کرد که تا سال 1969 م. ادامه داشت و مردم مناطق اطراف محل‌های آزمایش، تحت تأثیر این عوامل قرار گرفتند.
* در سال 1952 م. بر اساس اسنادی که «آلمان» منتشر نموده در این سال، «امریکا» طی جنگ «کره» از تسلیحات بیولوژیک استفاده کرده است.
در سال 1953 م.، ارتش آمریکا، ابرهایی از «گاز سمّی سولفید کادمیوم روی» (zinc cadmium sulfide) را بر روی «وینیپگ»، «سنت لوئیس»، «ویرجنیا»، «میناپولیس»، «فورت واین»، «دره‌ی رود مونوکاسی» در «مریلند» و «لسبورگ» رها کرد. هدف این بود که ببینند گازهای شیمیایی به چه نحوی پخش می‌شوند. در همین سال، نیروی دریایی ارتش آمریکا به کمک CIA، آزمایش‌هایی را ترتیب داد که ده‌ها هزار نفر در «نیویورک» و «سانفرانسیسکو» تحت اثر عوامل منتشر شونده در هوا، مانند سراشیا مارسسنس (که موجب عفونت‌های ریوی، ادراری و خونی می‌شود) و باسیلوس گلوبیجی (مرتبط با بیماری سیاه زخم) قرار گرفتند.
همچنین در همین سال، CIA پروژه ی«MK ULTRA» را شروع کرد که یک برنامه‌ی پژوهشی یازده ساله برای تولید و آزمایش داروها و عوامل بیولوژیکی دارای کاربرد در برنامه‌های کنترل ذهن و تغییر رفتار بود. شش مورد از پروژه‌های مرتبط با این پروژه، شامل آزمایش این عوامل بر روی انسان‌های بی اطّلاع بود.
در سال 1955 م.، CIA در آزمایشی به منظور تست توان خود برای آلوده سازی جمعیت‌های شهری با عوامل بیولوژیک، باکتری خاصی را که از زرّادخانه‌ی تسلیحات بیولوژیک ارتش گرفته بود، در «تامپا بای» ایالات «فلوریدا» رها کرد. در همین سال، بخش شیمیایی ارتش آمریکا آزمایش‌های جدیدی با استفاده از LSD بر روی بیش از هزار نفر از شهروندان آمریکایی شروع کرد که تا 1985 م. ادامه داشت.
* در سال 1956م.، ارتش آمریکا پشه‌های ناقل بیماری تی زرد را در «ساوانا» (Savannah) و «آوون پارک» (Avon Park) فلوریدا رها کرد و به دنبال هر تست، عوامل ارتش در قالب متخصّصان بهداشت عمومی، تأثیرات را بر روی قربانیان بررسی کردند. «ویروس تب زرد» به کبد آسیب می‌رساند و «یرقان» به وجود می‌آورد.
* در سال 1960 م.، مجوز انجام تحقیقات بیشتر با LSD در اروپا و شرق دور، برای ارتش صادر شد. آزمایش بر روی اروپایی‌ها به نام پروژه‌ی «THRD CHANCE» و بر روی آسیایی‌ها با نام پروژه‌ی «DERB HAT » بود.
* در سال 1965 م.، «CIA» و وزارت دفاع، پروژه‌ی «Mk SEARCH» را آغاز کردند که برنامه‌ای برای توسعه‌ی توانایی‌های دستکاری رفتار انسانی از طریق استفاده از داروهای روان گردان بود.
در همین سال، زندانیان زندان ایالتی «هولمسبورگ» در «فیلادلفیا» تحت تأثیر دیوکسین قرار گرفتند که از اجزای بسیار سمی عامل نارنجی است که در «ویتنام» به کار گرفته شده بود. سپس این افراد از حیث ابتلا به سرطان بررسی شدند و مشخص شد که عامل نارنجی می‌تواند موجب بروز سرطان شود.
* در سال 1966 م.، CIA پروژه‌ی «MK OFTEN» را شروع کرد که تست تأثیرات سمی داروهای خاصی بر روی انسان و حیوان بود. در همین سال، ارتش در سیستم تهویه‌ی مطبوع متروی «نیویورک»، باسیلوس سابتیلیس را رها کرد که عامل اصلی بیماری «سیاه زخم» می‌باشد. بیش از یک میلیون نفر از شهروندان در معرض این باکتری قرار گرفتند.
* در سال 1969 م.، کنگره‌ی «آمریکا» یک بودجه‌ی ده میلیون دلاری در اختیار «وزارت دفاع» قرار داد تا طی پنج الی ده سال، عاملی را تولید کند که ایمنی طبیعی در برابر آن، کاری از پیش نبرد. چندین سال بعد، بیماری «ایدز» با همان خصوصیات خواسته شده، شایع شد.
* در سال 1970 م.، «آمریکا» توسعه و تولید تسلیحات مختص نژاد را تشدید کرد. این سلاح‌های بیولوژیک که شامل عوامل به وجود آورنده‌ی بیماری‌های خاصی هستند، به گونه‌ای دستکاری شده‌اند که بر روی نژادهای خاصی از انواع بشر عمل می‌کنند. در واقع این عوامل برای اهداف قابل انتخاب طراحی شده و گروه‌های نژادی خاصی را از بین می‌برند.
* در سال 1977 م.، بخش رسیدگی به تحقیقات علمی و بهداشتی «سنا» تأیید کرد که 239 منطقه مسکونی، طی سال‌های 1949 تا 1969 م. با عوامل زیستی خطرناک آلوده شده است. برخی از این مناطق، «سانفرانسیسکو»، «واشنگتن دی سی»، «کی وست»، «پاناما سیتی»، «میناپولیس» و «سنت لوئیس» بودند.
* در سال 1981 م.، دولت «کوبا» اعلام کرد که در اثر حمله‌ی بیولوژیک ارتش آمریکا، سیصد هزار نفر از اتباع این کشور به «تب دنگو» مبتلا شده‌اند که یک بیماری خونریزی دهنده ویروسی است و مبتلایان در اثر شدّت خونریزی از پای در می‌آیند.
* در سال 1982 م.، «شوروی» طبق اسنادی افشا کرد که آمریکا افرادی را به «پاکستان» و «افغانستان» گسیل داشته تا در این دو کشور همه گیری تب دنگو ایجاد کنند.
* در سال 1983 م.، آمریکا جهت تجهیز «عراق» در مقابل «ایران»، عوامل و تسلیحات بیولوژیک را در اختیار صدام قرار داد.
* در سال 1986 م.، گزارش «کنگره‌ی تسلیحات بیولوژیک آمریکا» شامل این موارد بود: ویروس‌های دست کاری شده، سموم طبیعی و عواملی که از طریق مهندسی ژنتیک تغییر یافته‌اند تا صفات ایمنولوژیکی دیگری داشته باشند و با هیچ کدام از واکسن‌های در دسترس بشر، قابل پیشگیری نباشند.
* در سال 1987 م.، وزارت دفاع قبول کرد که به رغم امضای قراردادی که تحقیق و توسعه‌ی تسلیحات بیولوژیک توسط دولت «آمریکا» را ممنوع می‌سازد، این تحقیقات در 127 مرکز و دانشگاه، پیگیری شده است.
* در سال 1990 م.، بیش از هزار و پانصد نوزاد شش ماهه‌ی سیاه پوست و اسپانیایی در «لوس آنجلس» با یک واکسن آزمایشی سرخک واکسینه شدند که هیچگاه قبلاً برای استفاده‌ی آن در آمریکا مجوزی صادر نشده بود. بعدها پذیرفته شد که به والدین این نوزادان، هیچ اطلاعی در این مورد داده نشده است.
* در سال 1994 م.، سناتور جان دی راکفلر گزارشی تهیه کرد و عنوان داشت، که حداقل به مدّت پنجاه سال، وزارت دفاع از صدها هزار نفر از پرسنل نظامی، برای آزمایش‌های انسانی و تأثیردهی عمدی مواد خطرناکی، مانند گاز خردل و اعصاب، پرتودهی یونیزه شده، موادّ شیمیایی عصبی و موادّ توهّم زا استفاده کرده است.
* در سال 1995 م.، دولت آمریکا پذیرفت که به جنایتکاران جنگی «ژاپن» پیشنهاد داده است که در عوض در اختیار قرار دادن اطلاعات مربوط به تحقیقات تسلیحات بیولوژیک ژاپن، به آنها حقوق و مصونیت از تعقیب اعطا کند.
در همین سال، دکتر گارس نیکولسون افشا کرد که عوامل بیولوژیک مورد استفاده در «جنگ خلیج فارس» در «هوستون»، «تگزاس»، «بوکاراتون» و «فلوریدا» تولید شده و بر روی زندانیان تگزاس آزمایش شده بوده است.
* در سال 1997 م.، هشتاد و هشت عضو کنگره درخواستی را امضا کردند که خواهان بررسی ارتباط سندرم جنگ خلیج فارس و استفاده از تسلیحات بیولوژیک بود.
* در سال 2001 م، به طور کاملاً برنامه ریزی شده، نامه‌هایی حاوی «باکتری سیاه زخم» به افرادی در «آمریکا» پست شد.
* در سال 2002 م، «ویروس نیل غربی» (West Nile virus) در این سال شناسایی شد. این ویروس از خانواده‌ی «آربوویروس‌ها» است که در اثر نیش پشته‌ی کولکس، در انسان سبب آنسفالیت یا تورم مغز و مننژیت یا تورم پرده‌های مغز و نخاع می‌شود. اوّلین بار کانون بیماری تب نیل غربی، در پاییز سال 1999 م. در «آمریکا» و در ایالت «نیویورک» مشاهده گردید و بعدها در نواحی بیشتری از «اقیانوس آرام» و ایالات «کانادا» و مناطقی از «مکزیک»، اروپا و ژاپن انتشار یافت.
برخی رسانه‌ها گزارش دادند که علائم این ویروس، شبیه به علائم فلج اطفالی است و این سوال پیش آمد که آیا ویروس فلج اطفال در آزمایشگاه تغییر داده شده و به صورت جدیدی در آمده است تا یک عامل بیولوژیک خطرناک دیگر ساخته شود؟ ویروس نیل غربی فقط در افراد پیر و بیمار، موجب مرگ و میر می‌شود؛ یعنی افرادی که دولت متعهد و ملزم است تا با صرف هزینه و تخصیص بودجه، از ایشان نگهداری کند.
* در سال‌های 2009 و 2010 م، شیوع «ویروس دنگو» در «پاکستان» موجب مرگ و میر فراوانی شد. پشه‌های دنگو، پشه‌هایی طبیعی هستند که حامل ویروس دنگو می‌باشند. تب دنگو با علائمی شبیه به بیماری «آنفلوآنزا» روی می‌دهد که ابتلا به آن، در کودکان و افراد مسن خطرناک است. طی آزمایش‌هایی که در ظاهر، برای مبارزه با این پشه انجام شد، پشته‌های دیگری که مهندسی ژنتیکی شده بودند، تولید و در سال‌های 2009 و 2010 م. در پاکستان رها شدند که نتیجه آن، ابتلا به «تب دنگو» و مرگ و میر هزاران پاکستانی بود. تحقیقات توسط کمپانی بیوتکنولوژی «اوکسیتک انگلسـتان» و مراکز دولتی «آمریکا» طراحی شده بود. انجام برای استفاده از «ویروس دنگو»، به عنوان سلاح بیولوژیک توسط آمریکا، به دهه‌ی چهل بر می‌گردد. در دهه‌ی پنجاه نیز آزمایش‌هایی بر روی انسان انجام گرفته است.
در پایان این گزارش، جهت رفع احساس‌های آزار دهنده‌ی احتمالی به وجود آمده در وجدان‌های بیدار خوانندگان محترم در اثر مشاهده‌ی تصاویر و اطّلاع از حقایق مطروحه، نظر ایشان را به چند جمله‌ی زیر نیز جلب می‌نماید که یقیناً با سابقه‌ی شرح داده شده در بالا، خالی از جنبه‌ی فکاهی و مزاح نبوده و بی شرمی مدعیان را در رسواترین حالت ممکن بازگو می‌کند.
در پنجم دسامبر 2001 م.، هیلاری کلینتون در کنفرانس بازبینی معاهده‌ی تسلیحات بیولوژیکی در «سوئیس»، می‌گوید:
آمریکا امیدوار است که حسّاسیت بیشتری در تلاش بین المللی برای کنترل تسلیحات بیولوژیک به وجود آید!!
اوباما نیز در 22 سپتامبر در مجمع عمومی «سازمان ملل»، به این نکته اشاره کرده است که مخاطرات بیولوژیک نیاز به توجه جهانی دارد، اشاره می‌کند و می‌گوید:
ما باید در امر شناسایی، جلوگیری و جنگ علیه هر نوع خطر بیولوژیک، مانند ویروس بیماری آنفولانزا یا یک حمله‌ی تروریستی یا یک بیماری قابل درمان، با هم همکاری کنیم!!
پی‌نوشت‌ها:
1. به التهاب بافت ریه که یک یا دو طرف قفسه سینه را درگیر می‌کند و معمولاً در اثر عفونت ایجاد می‌شود، ذات الرّیه، پنومونی یا عفونت ریه گفته می‌شود.
منبع تحقیق : منبع: مشرق.منبع مقاله :
واحد پژوهش مؤسّسه ی فرهنگی موعود عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)؛ (1394)، بیوتروریسم، تهران: هلال، چاپ اوّل.
/ج
مقالات مرتبط
تازه های مقالات
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}