دانستنی هایی درباره عید سعید غدیر خم(2)

سنت ديرينه در غدير، تبريك خاص آن است كه مفاهيم والاى اين روز را بازتاب مى‏دهد. امام صادق عليه‏السلام فرمود: «هرگاه در اين روز، برادر مؤمن خود را ملاقات كردى، بگو: شكر خداى كه ما را به اين روز گرامى داشته و از مؤمنان و وفاداران به پيمانى قرار داده است كه با ما بسته و ما را از منكران و تكذيب‏كنندگان روز قيامت قرار نداده است».
امام رضا عليه‏السلام نيز فرمود: «در اين روز به يكديگر تبريك و تهنيت بگوييد و هرگاه برادر مؤمن خود را ملاقات كرديد، بگوييد: سپاس خدايى را كه ما را از تمسك كنندگان به ولايت امير مؤمنان على عليه‏السلام قرار داده است».

صاحب روز غدیر، امام علی علیه‏السلام درباره نیکی به دیگران در این عید فرمود: «[در این روز [با نیکی و خیر فراوان، از آرزومندان و آنان‏که به دست شما چشم دوخته‏اند، بازدید کنید و در خوردنی‏ها و آنچه در دست و در توان دارید، با ناتوانان همسانی داشته باشید. پاداش یک درهم [هزینه کردن در راه خدا] در این روز، برابر صد هزار درهم در روز دیگر است. هر کس بدون درخواست برادر مؤمنش از او دل‏جویی و کارگشایی کند و با اشتیاق به او نیکی رساند، چون کسی است که در این روز، روزه گرفته و شبش به نیایش پرداخته است. کسی که در شامگاه روز غدیر، به روزه‏داری افطاری دهد، مانند کسی است که یک میلیون نفر را غذا داده است».

رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در خطبه غدیر، درباره موضوع‏هایی همچون توحید، نبوت، ولایت امام علی علیه‏السلام و لقب امیرمؤمنان برای آن حضرت، فضیلت‏های اهل بیت علیهم‏السلام ، فضیلت‏های ویژه امام علی علیه‏السلام ، قرآن، نماز، زکات، حلال و حرام و بیعت سخن به میان آورد. ایشان در بخشی از خطبه خود با اشاره به امامان دوازده‏گانه، درباره امام مهدی موعود(عج) فرمود: «بدانید که آخرین امامان، مهدی قائم از ماست. اوست غالب بر آیین‏ها. اوست انتقام گیرنده از ستم‏کاران. اوست فاتح قلعه‏ها و منهدم‏کننده آنها. اوست پیروز بر هر قبیله‏ای از اهل شرک و هدایت‏کننده آنان. اوست یاری‏دهنده دین خدا. اوست که پیشینیان به او بشارت داده‏اند. اوست که به عنوان حجت باقی می‏ماند و بعد از او حجتی نیست».

نگاه به سادات، دل را نورانی می‏کند. آنان فرزندان رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله و وابسته به آن حضرت هستند و درخشانی نور پیامبر از پیشانی‏شان نمایان است. امام رضا علیه‏السلام در مجلسی فرمود: «نگاه به فرزندان ما عبادت است.» یکی از حاضران پرسید: نگاه به امامان از نسل شما یا نگاه به همه فرزندان پیامبر خدا؟ امام فرمود: «نگاه به همه فرزندان پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله عبادت است؛ تا وقتی از سیره ایشان جدا نشوند و به گناهان آلوده نگردند».

سادات، جزو خانواده پیامبر و از نسل پاک او به شمار می‏روند. همان‏گونه که اهل بیت پیامبر جایگاه والایی نزد پروردگار دارند، مقام و شأن فرزندان آنان نیز در نگاه مردم با احترام و تکریم همراه است. بزرگداشت و احترام سادات از سوی مردم در همه زمان‏ها صورت می‏گیرد، ولی این امر در روز غدیر که زمان به ولایت و امامت رسیدن حضرت علی علیه‏السلام است، به فرهنگ خاصی در میان مردم تبدیل شده است. آنان با رفتن به خانه سادات و تبریک گفتن چنین روزی، احترام و اکرام خود را به ایشان آشکار می‏سازند. رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در روایت‏های گوناگون، مردم را به گرامی‏داشت مقام سادات سفارش می‏کرد و ایشان می‏فرمود: «دوست داشتن اهل بیت من و فرزندانم، کمال دین است».

ولایت اهل بیت پیامبر، ادامه دهنده راه نبوت است و در کنار قرآن که برنامه آسمانی رستگاری و سعادت انسان‏ها به شمار می‏آید، روشن کننده راه هدایت و تفسیرگری آیات الهی است. فرزندان نیکوکار آنان نیز به دلیل اینکه ادامه‏دهنده نسل پاک اهل بیت پیامبرند، شایسته احترام ویژه‏ای هستند. بزرگداشت سادات در عید غدیر به اوج خود می‏رسد و مردم با تبریک ولایت امام علی علیه‏السلام در این روز به سادات، در واقع، آنان را میراث ماندگار اهل بیت به شمار می‏آورند. رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏فرماید: «من در روز قیامت، شفیع چهارتن هستم. آن‏که فرزندان و ذریه مرا گرامی دارد؛ آن‏که نیازهایشان را برآورد؛ آن‏که برای حل مشکلاتی که گرفتارشان ساخته است، بکوشد و آن‏که با دل و زبان، دوستشان بدارد».

از آنجا که اهل بیت پیامبر به عنوان ارکان و ستون اسلام مطرح هستند، محبت و دوستی آنان نیز نزد خداوند پاداش فراوانی دارد و عذاب‏های دنیوی و اخروی را نیز از انسان‏ها دور می‏کند. محبت ورزیدن به اهل بیت، روح و جان انسان را پاک و آراسته می‏سازد و قلب او را به سوی خوبی‏ها می‏کشاند. دوستی با فرزندان و نسل پاک اهل بیت نیز از خوبی‏هاست. پیامبر در تشبیهی بسیار زیبا می‏فرماید: «برتری خاندان و اهل بیت و ذریه من، مانند برتری آب بر چیزهای دیگر است. با آب است که همه چیز باقی و زنده می‏ماند؛ چنان‏که خداوند فرمود: هر چیز زنده‏ای را از آب پدید آوردیم، آیا ایمان نمی‏آورید؟ با محبت اهل بیت و خاندان و ذریه من است که دین کامل می‏شود».

جایگاه اهل بیت و فرزندان پیامبر اعظم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در میان مسلمانان بی‏همتاست و هیچ خانواده و خاندانی چنین بزرگی، پاکی، احترام، ارزش و فضیلت را ندارد. آنها سروران، پیشوایان و ستون‏های جامعه اسلامی‏اند. مسلمانان در هر دیاری به آنان چشم دارند و علم و ادب و سیادت را از آنان می‏گیرند. به یقین، در اسلام و شاید پیش از آن حتی در تیره‏های دوازده‏گانه بنی‏اسرائیل، خاندانی با این گسترش، عظمت و احترام از نظر کمی و کیفی پیشینه وجود نداشته است. اکنون سادات در کشورهای بسیاری زندگی می‏کنند و از احترام و شکوه برخوردارند. مراکش، اندونزی، یمن، عراق، مصر، سودان، افغانستان، ترکیه، شبه قاره هند و ایران از آن شمارند.

عید غدیر از اعیاد ویژه اسلامی است که مسلمانان سراسر جهان آن را با شکوه و عظمت هر چه بیشتر در مقایسه با اعیاد دیگر جشن می‏گیرند. سنت و فرهنگ زیبای تبریک به سادات و رفتن به منزل و دیدار آنان، نمونه بارز بزرگی شأن و مقام والای اهل بیت پیامبر است. مسلمانان با تبریک این روز به سادات، شروع ولایت و امامت علی علیه‏السلام را جشن می‏گیرند و آنان را فرزندان و ادامه دهنده نسل پاک ایشان معرفی می‏کنند. آنها با احترام و بزرگداشت به سادات در همه زمان‏ها به ویژه در این روز، محبت قلبی خود را به اهل بیت ابراز می‏دارند و با این کار اطاعت خود را از سخنان آنان مبنی بر احترام فرزندان پیامبر نشان می‏دهند.

امام باقر علیه‏السلام در اوضاع خفقان بار بنی‏امیه، که غدیر در آستانه محو شدن بود و از آن واقعه عظیم فقط گاه‏گاهی جمله «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاهُ» سینه به سینه می‏گشت، با پیدا شدن اوضاع اجتماعی خاص در آستانه انقراض بنی‏امیه، برای اولین بار شرح مفصلی از ماجرای غدیر را با متن کامل خطبه مفصل آن بیان فرمودند.

اصحاب پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم در غدیر حاضر بوده‏اند بنابراین دفاع یاران باقی‏مانده پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم از غدیر ارزش والایی دارد.
در موقعیت‏هایی که صورت مناظره و اتمام حجت داشته و حتی از نظر اجتماعی برایشان خطرناک بوده، به گفتن حقیقت مبادرت ورزیده و از کتمان آن اجتناب کرده‏اند.

زید بن ارقم کسی بود که در روز غدیر شاخه‏های درختان را بالای سر پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم نگه داشته بود تا هنگام سخنرانیِ حضرت به او اصابت نکند. طبعا هنگام معرفی و بلند کردن دست امیرالمؤمنین علیه‏السلام توسط پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم ، از نزدیک شاهد ماجرا بود. او کسی است که متن کامل خطبه مفصل پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم را در غدیر به خاطر سپرد و برای نسل‏های آینده بازگو کرد.

حذیفة بن یمان یکی از اصحاب با وفای پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم است که در غدیر حاضر بود. او مشروح‏ترین گزارش را درباره واقعه غدیر نقل کرده که شامل جزئی‏ترین مسائل مربوط به سفر حج و مراسم غدیر و نیز توطئه‏های منافقان است. حذیفه در طول عمر خود نیز چندین بار به ماجرای غدیر احتجاج کرد و از کسانی است که متن کامل و مفصل خطابه غدیر را حفظ کرد و به نسل‏های بعد رساند.

سُلیم بن قیس هلالی صاحب اولین کتاب در اسلام است. او این کتاب را در سال‏های اولیه بعد از رحلت پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم نوشته و واقعه غدیر را در جاهای مختلف کتابش به مناسبت‏های مختلف از قول افراد گوناگونی که در غدیر حاضر بوده‏اند، نقل کرده است. یک جا هم داستان مفصل آن ماجرا را از ابوسعید خدری نقل کرده است. بدین صورت کتاب او، اولین موردی است که برای ابلاغ غدیر به نسل‏های آینده نوشتار را به کار گرفته و چه زیبا تأثیر خود را در طول چهارده قرن به ظهور رسانده است؛ چرا که تقریبا همه کتب حدیثی و تاریخی ما واقعه غدیر را از کتاب سلیم نقل کرده‏اند و خود کتاب هم تا امروز باقی است و به عنوان اولین مدرک مکتوب غدیر در میراث علمی اسلام می‏درخشد و متن عربی و ترجمه فارسی و اردو و انگلیسی آن بارها چاپ شده است.

شعر شاعران نقش مهمی در حفظ غدیر در طول زمانهای ظلمانی داشته؛ چه قالب شعر پایدارتر است و مردم علاقه خاصی به آن دارند. از ساعتی که خطبه پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم پایان یافت، حسان بن ثابت اولین شعر را در حضور آن‏حضرت سرود و این الگوی روشنی برای شاعران شد تا در طول چهارده قرن با هنر خود غدیر را حفظ کنند و آن را به نسل‏های بعد برسانند.

یکی از جلوه‏های ادبی غدیر شعرهای بسیاری است که درباره غدیر سروده شده است. این اشعار که به اصطلاح «غدیریه» نامیده می‏شوند، بسیار مورد توجه بوده، کتاب‏های مستقلی برای جمع‏آوری آنها تألیف شده است.
جلوه ادبی دیگر غدیر نثرهای داستانی و حماسی درباره غدیر است که در به تصویر کشیدن غدیر نقش مهمی ایفا کرده است.

برخی اشعار مربوط به غدیر جمع‏آوری، و این اسناد ادبی غدیر را به صورت مجموعه‏های تنظیم و عرضه کرده‏اند. برخی از این کتاب‏ها مستقلاً درباره اشعار غدیر است که نمونه‏هایی از آنها نام برده می‏شود:

1 . الغدیرُ فِی الکِتاب و السُّنَةِ وَ الأَدَب، علامه امینی؛
2 . شُعَراء الغدیر، مؤسسة الغدیر، بیروت؛
3 . الغدیرِ فِی الأَدَبِ الشَعْبی، حسین بن حسن بهبهانی؛
4 . غدیریات، علامه امینی، (برگزیده از الغدیر)؛
5 . غدیریات هادِفَة، سید طالب خرسان.

6 . غدیر در شعر فارسی، سید مصطفی موسوی گرمارودی؛
7 . سرود غدیر، علامه سید احمد اشکوری، 2 جلد؛
8 . شعرای غدیر از گذشته تا امروز، علامه محمد هادی امینی، 10 جلد؛
9 . غدیر در شعر فارسی از کسایی مروزی تا شهریار تبریزی، محمد صحتی سردرودی؛
10 . پاسداران حماسه غدیر، پرویز عباسی؛
11 . بیعت با خورشید، اداره ارشاد خراسان؛
12 . در ساحل غدیر، احمد احمدی بیرجندی؛
13 . گلبانگ غدیر، محمد مهدی بهداروند؛
14 . دریا در غدیر، ثابت محمودی؛
15 . مهر آب خم، سید علی رضوی؛
16 . یک جرعه از غدیر، شعرای قم؛

17 . صهبای غدیر، شعرای هند؛
18 . ترانه غدیر، سید محمد رضا ساجد زید پوری.

غدیریه‏های عربی در کتاب شریف الغدیر در یازده جلد به صورت جامعی تدوین شده‏است. هم‏چنین کتاب شعراء الغدیر را مؤسسه «الغدیر» بیروت در دو جلد تدوین و چاپ کرده است.
خطابه غدیر را عده‏ای از شعرای فارسی زبان به نظم آورده‏اند و در کتاب‏های سرود غدیر (2 جلد) شعرای غدیر از گذشته تا امروز (10 جلد) و غدیر در شعر فارسی از کَسائی مَرْوَزی تا شهریار تبریزی به صورت مبسوطی جمع آوری شده است.
هم‏چنین برای نمونه چهار عنوان چاپی از نظم فارسی غدیر ذکر می‏شود:
1 . خطبه الغدیر، اثر صغیر اصفهانی، با همکاری مرحوم عمادزاده.
2 . خطبه غدیریه، اثر میرزا رفیع، که در سال 1313ق در هند چاپ شده است.
3 . ترجمه (منظوم) خطبه غدیر خم، اثر میرزا عباس جَبَرُوتی قمی.
4 . غدیر خم، مرتضی سرافراز، 1348 ش.

امیرالمؤمنین علیه‏السلام قصیده‏ای سرودند که یک بیت آن درباره غدیر خم بود و طی نامه‏ای آن را برای معاویه فرستادند:
وَ أَوجَبَ لی ِولایَتَهُ عَلَیْکُمْ رَسولُ اللّه‏ِ یَوْمَ غَدیرِ خُمّ
یعنی: پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم در روز غدیر خم ولایت خود بر شما را، برای من واجب کرد.
وقتی معاویه پاسخ امیرالمؤمنین علیه‏السلام را خواند گفت: «ای غلام، این نامه را پاره کن، تا اهل شام آن را نخوانند و به علی بن ابی‏طالب تمایل پیدا نکنند».

روزی سه نفر از شعرا نزد معاویه جمع بودند: طِرِمّاح، هُشام مُرادی و محمد بن عبداللّه‏ حِمْیَری.
معاویه کیسه زری بیرون آورد و مقابل خود گذاشت و گفت: ای شعرای عرب، درباره علی بن ابی‏طالب شعری بگویید، ولی جز حق نگویید. من فرزند ابوسفیان نباشم اگر این کیسه را به کسی بدهم، جز آن‏که درباره علی حق را بگوید.
طِرمّاح برخاست و درباره حضرت ناسزا گفت. هشام مرادی نیز ناسزا گفت. عمروعاص به حمیری گفت: اکنون تو بگو، ولی غیر حق مگو. سپس عمروعاص به معاویه گفت: قسم یاد کرده‏ای که این کیسه را جز به کسی که درباره علی حق بگوید ندهی. معاویه گفت: آری.
حمیری برخاست و اشعار بلندی در مدح امیرالمؤمنین علیه‏السلام سرود که یک بیت آن درباره غدیر بود:
تَناسَوْا نَصْبَهُ فی یَومِ خُمٍّ مِنَ الْباری وَ مِنْ خَیْرِ الاَنامِ
یعنی: نصب علی بن ابی‏طالب علیه‏السلام را در روز غدیر خم از سوی خداوند و از سوی بهترین مردم به فراموشی سپردند.
معاویه گفت: تو از همه راست‏تر گفتی! کیسه زر را تو بردار!

1. قطره‏اى از دريا، محمدحسين صفاخواه، انتشارات قديانى، 2 جلد.
اين كتاب، مجموعه داستان‏هاى كتاب ارزشمند الغدير، اثر جاودانه علامه امينى است و با توجه به ساختار داستانى در نظر جوانان و عموم، خواندنى است.
2. حساس‏ترين فراز تاريخ، جمعى از دبيران دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم.
بخشى از سرفصل‏هاى اين كتاب عبارتند از: داستان غدير، اهميت غدير در تاريخ، غدير در كتاب خدا، عيد غدير، صحنه تاريخى غدير، امواج غدير و... .
3. غدير، بركه‏اى و دريايى، جواد نعيمى، سازمان تبليغات اسلامى.
اين كتاب افزون بر قطعات زيباى ادبى درباره غدير، در بخشى با عنوان چكاد بى‏كرانه دريا، به زندگى اميرمؤمنان على عليه‏السلام پرداخته است.
4. دريا در غدير، سيد حسن ثابت محمودى (سهيل)، حوزه هنرى سازمان تبليغات اسلامى.
اين كتاب مجموعه اشعار گوناگون غدير در قالب‏هاى گوناگون است.
5. ارمغان غدير، سيد عبدالله فاطمى‏نيا، انتشارات سروش.
نوشتن چهل حديث به عنوان سنتى برگرفته از اسلام، دانشمندان ما را از گذشته به اين امر مفيد وادار كرده است. همين سنت، استاد فاطمى‏نيا را به نگارش ارمغان غدير خوانده كه با همت انتشارات سروش به يك چهل حديث زيبا تبديل شده است.
6. بعثت، غدير، عاشورا، محمدرضا حكيمى، فجر.
قلم استوار محمدرضا حكيمى، سابقه نيم‏قرن دفاع از ارزش‏ها را در پرونده خود دارد. نمايه‏هاى اين كتاب به اين شرح است: بعثت، غدير، رحلت پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله ، شهادت امام عليه‏السلام ، ولادت امام مجتبى عليه‏السلام ، عاشورا، امام صادق عليه‏السلام ، امام زمان و... .
7. اسرار غدير، محمدباقر انصارى، نشر مولود كعبه.
بخشى از فهرست مطالب اين كتاب عبارتند از: گزارش تحليلى و لحظه‏اى واقعه غدير، گوشه‏اى از ناگفته‏ها، تحقيقى در خطبه غدير، يك دوره كامل تاريخ غدير، تصويرى از تشكل جامعه اسلامى در دهه اول هجرى و... .

روز عید غدیر، فقط جشن نیست تا به شادی و کف زدن بگذرد. روز چشم دل گشودن است و با همه وجود بیدار شدن. روز بیعت است و حمایت از ولایت. روز مبارک باد گفتن است به یمن ولایت و روز شادباش گفتن به ولی عصر(عج) و بیعت مجدد با او. روز سلام و صلوات است بر پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله که امتش را رها نکرد. روز سپاسمندی از خداست که در دریای طوفانی و پر غفلت دنیا کشتی نجات ولایت را به سویمان فرستاد. مبارک باد این عید. مبارک باد این بیعت مجدد، مبارک باد ولایت امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف)
ماهنامه گلبرگ، ش13
ماهنامه گلبرگ، ش26
ماهنامه گلبرگ، ش70
ماهنامه گلبرگ، ش82
ماهنامه گلبرگ، ش94