عدالت گستری در حکومت مهدوی

امام مهدی(عج) پیام‏آور عدالت

در دوران ظهور، اصل عدالت در همه مسائل کلی و فرعی هستی جریان می‏یابد، به‏گونه‏ای که هیچ ستمی به احدی روا نمی‏شود، چنان‏که امام رضا علیه‏السلام می‏فرماید:
خدا به وسیله وی زمین را از هرگونه ستمی پاک می‏گرداند و آن‏گاه که ظهور کند، قانون عادلانه را در بین مردم رواج می‏دهد؛ در نتیجه، هیچ کس به کس دیگر ظلم روا نمی‏دارد.
امام کاظم علیه‏السلام درباره آیه کریمه «یُحییِ الاَْرْضَ بَعْدَ مَوْتِها؛ زمین را پس از مردن زنده می‏کند» (روم: 24) فرمود:
این زنده کردن زمین با باران نیست، بلکه خداوند مردانی را برمی‏انگیزد تا عدالت را زنده کنند، پس زمین در پرتو عدل زنده می‏شود و بی‏گمان، اجرای حد خدا در زمین، مفیدتر از چهل روز بارندگی است.
آن‏گاه که روزگار حاکمیت آن امام موعود فرا رسد، طعم شیرین عدالت به همه جهانیان چشانده می‏شود. امام باقر علیه‏السلام در این‏باره می‏فرماید:
پس از ظهور مهدی(عج) هیچ حقی از کسی بر عهده دیگری نمی‏ماند، مگر آنکه آن حضرت آن را می‏ستاند و به صاحب حق می‏دهد.
تجربه درک عدالت در حکومت حضرت مهدی(عج).
امنیت، یکی از شاخصه‏های حکومت مهدوی
یکی از ویژگی‏های حکومت حضرت مهدی(عج)، برقراری صلح و امنیت است، همان‏گونه که امام حسن مجتبی علیه‏السلام در حدیثی می‏فرماید:
«در دوران سلطنت و دوران فرمان‏روایی او، درندگان با یکدیگر آشتی می‏کنند».
افزون بر روایت‏ها، در بسیاری از کتاب‏های آسمانی هم بر این امر تصریح شده است، برای مثال در کتاب اشعیای نبی آمده است:
مسکینان را به عدالت داوری خواهد کرد، برای مظلومان زمین به راستی حکم خواهد کرد، گرگ با بره سکونت خواهد کرد و پلنگ با بزغاله خواهد خوابید و گوساله پرواری و شیر با هم و طفل کوچک، آنها را خواهد راند. در تمام کوه مقدس من، ضرر و فسادی نخواهند کرد، زیرا جهان از معرفت خداوند پر خواهد شد.
نبی مکرم اسلام در بیانی کوتاه، امنیت و آرامش را این‏گونه نشان می‏دهد:
«زنی بر هودجی نشسته، از حجاز تا عراق در کمال آسایش طی طریق می‏کند و از چیزی نمی‏هراسد».
و امام باقر علیه‏السلام در فرازی دیگر می‏فرماید: «حتی لا یُری اَثَرٌ مِنَ الظلم؛ تا جایی که دیگر نشانی از ظلم دیده نمی‏شود».
امام صادق علیه‏السلام نیز گستره عدل مهدوی را در جمله‏ای بسیار زیبا این‏گونه بیان می‏کند: «به خدا سوگند! عدالت او در داخل خانه‏هایشان به آنها می‏رسد، همان‏گونه که سرما و گرما به داخل خانه‏هایشان نفوذ می‏کند».
اینها اندکی از بسیار و قطره‏ای از دریای روایت‏های وارد شده از امامان نور است درباره گستره عدلِ تنها بازمانده حجج الهی و تنها ذخیره پروردگار برای نمایش عدل و داد بر فراز پهن دشت جهان.
برقراری کامل آرامش و امنیت در حکومت عدالت‏گستر امام مهدی(عج).

عدالت فراگیر مهدوی

با ظهور مهدی(عج) عدالت و امنیت، فرجامی خوش می‏یابد. امام علی علیه‏السلام درباره عدالت گستری و ایمنی عصر ظهور و سرشاری آن دوره از این برکت‏ها، می‏فرماید:
اگر به تحقیق قائم ما قیام کند، به واسطه ولایت و عدالت او، آسمان آن‏چنان که باید ببارد می‏بارد و زمین نیز رستنی‏هایش را بیرون می‏دهد و کینه از دل‏های بندگان زدوده می‏شود و میان دد و دام آشتی برقرار می‏شود، به گونه‏ای که یک زن میان عراق و شام پیاده خواهد رفت و آسیبی نخواهد دید و هر جا قدم می‏گذارد، همه سبزه و رستنی است.
از این دسته روایات‏ها برمی‏آید که در حکومت مهدی(عج)، عدالت فراگیر است و همه بهره‏های آسمان و زمین بدون تبعیض نصیب همگان خواهد شد، همان‏گونه که امام حسین علیه‏السلام در فرازی مهم می‏فرماید: «هنگامی که قائم قیام می‏کند، عدل گسترده می‏شود و این گستردگی عدالت، نیکوکار و فاجر را دربرمی‏گیرد».
از دیگر نشانه‏های بی‏نظیر حکومت مهدوی، تقسیم درست و برابر بیت‏المال و اموال مشترک عمومی است، چنان‏که امام باقر علیه‏السلام فرموده است:
وقتی قائم اهل بیت قیام کند، [بیت المال] را با مساوات تقسیم می‏کند و نسبت به شهروندان عدل می‏ورزد. پس هر کس او را اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده است و سرکشی نسبت به او، همانند سرکشی و گناه نسبت به خداست.
بدیهی است که عدالت گستری حضرت مهدی(عج) خود، زمینه‏ساز تقویت و پایندگی مشروعیت حکومت ایشان خواهد بود و دل‏های بیشتر مردم را جذب خواهد کرد. پیامبر گرامی اسلام در این‏باره روایت می‏کند:
«وی زمین را از عدل و قسط پر می‏کند، همان‏گونه که از ستم و جفاکاری پر شده بود. هم، ساکنان آسمان و هم، ساکنان زمین از او خشودند».
عدالت و امنیت، همواره از آرزوهای دیرینه ساکنان زمین و سرلوحه دعوت انبیا و اولیای الهی بوده است که سرانجام، امام عصر(عج) این نهضت را به اذن خداوند با خوشی به پایان خواهند برد و فرد فرد آدمیان بدون هیچ‏گونه تبعیض و گزینشی، طعم شیرین عدالت و امنیت مهدوی را خواهند چشید. آسمان‏ها و زمین نیز با پیشه کردن عدالت، همه نعمت‏های خود را در اختیار بشر قرار می‏دهند و ترس و ناامنی و بی‏عدالتی، جای خود را به آرامش و عدل خواهد داد. عدالت مهدوی حکم می‏کند که ملاک گزینش کارگزاران نیز شایستگی و کاردانی آنها باشد.
1. تقیسم عادلانه بیت‏المال در حکومت مهدوی.
2. شایستگی و کاردانی کارگزاران، معیار انتخاب.

فقرزدایی در حکومت مهدوی

اسلام با پذیرش کامل «معیار نیاز» که مبتنی بر حق زندگی برای همگان است، تداوم فقر را تحمل نمی‏کند و با آن به شدت مبارزه می‏کند. یکی از نگرانی‏های بزرگ اولیای الهی، پیامبر گرامی اسلام و امیرمؤمنان علی علیه‏السلام ، در تمامی لحظه‏های زندگی‏شان این بود که فقر و نابرابری را از چهره افراد جامعه بزدایند و از راه کسب و کار آبرومندانه و به کارگیری سیاست‏های صحیح اقتصادی، درآمدی کافی و حلال برای مردم فراهم شود.
حکومت حق، شرایطی را ایجاد می‏کند که در آن، مردم کمترین امکانات اساسی زندگی را داشته باشند و برای همه کسانی که جویای کارند، امکان کار فراهم باشد و افرادی هم که درآمد کافی ندارند یا به هر علتی نمی‏توانند کار کنند، درآمدی به اندازه نیازشان دریافت کنند.
امام علی علیه‏السلام در دوران حکومت کوتاه خود، دست کم در کوفه جزئی‏ترین امکانات اساسی را برای عموم مردم تأمین کرد، چنان که خود می‏فرمود:
«کسی در کوفه نیست که در رفاه به سر نبرد، حتی پایین‏ترین افراد نان گندم می‏خورد، سرپناه دارد و از آب گوارا می‏نوشد».
امام زمان(عج) نیز پس از امامان معصوم علیهم‏السلام در زدودن فقر می‏کوشد و نه تنها فقر را کاهش می‏دهد، بلکه به حذف کامل آن توفیق می‏یابد. از یک سو سرمایه‏های مادی فزونی می‏یابد و رشد اقتصادیِ پایدار پدید می‏آید و از دگر سو این امکانات، عادلانه توزیع می‏شود و فشار و ستم سودجویان زیاده‏خواه از بین می‏رود. سرانجام، مردم نیز سرشار از روحی الهی و آراسته به اخلاق و معرفت و تقوا می‏شوند، چنان‏که دامنه حرص و آز که سرچشمه گناهانی چون تکاثر و بخل و احتکار و تنازع است، برچیده می‏شود.
از پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم روایت است: «در زمان مهدی(عج) مال خرمن می‏شود، هر کس نزد مهدی آید و گوید به من مالی ده! مهدی بی‏درنگ بگوید بگیر».
و اینکه خود مردم هم نیازهای یکدیگر را با جان و دل برآورده می‏کنند. از امام باقر علیه‏السلام در این‏باره سخنی هست که:
هنگامی که قائم علیه‏السلام قیام کند، رفاقت و دوستی خالصانه (در میان مردم) رایج می‏شود. اگر مردی دست در جیب برادرش فرو بَرَد و به اندازه نیازش بردارد، برادرش او را منع نمی‏کند.
1. تأمین رفاه عمومی در حکومت مهدوی.
2. تأمین نیازهای یکدیگر و تعاطف دینی بین مسلمانان.

عزل و طرد کارگزاران ناصالح

منش رفتاری امیرالمؤمنین علی علیه‏السلام با کارگزاران خود، از نمونه‏های عالی تأکید عملی امامان معصوم بر لزوم عدالت‏گستری کارگزار است. برخوردهای آموزنده حضرت با برخی از کارگزاران خطاکار حتی در خطاهای کوچک، از نمونه‏های شایان ذکر در سیره ایشان است، برای مثال می‏توان به نامه توبیخ‏آمیز آن حضرت به عثمان بن حنیف، والی بصره به خاطر شرکت در مجلس میهمانی یکی از اشراف بصره اشاره کرد.
این‏گونه دقت و بررسی در عملکرد کارگزاران، از عدالت و سلامت فکری و عملی حکومت حکایت دارد.
درباره کارگزاران حکومت حضرت حجت علیه‏السلام پس از ظهور نیز اوصافی در برخی روایت‏ها آمده است که هم نشان از عدالت و تقوای کم‏نظیر آنان دارد و هم از صلاحیت و تلاش و استقامت آنان سخن می‏گوید.
امام سجاد علیه‏السلام درباره یاوران و کارگزاران حضرت حجت می‏فرماید:
هنگامی که قائم ما قیام کند، خداوند از دل‏های شیعیان ما دفع آفت کند و دل‏هایشان را چون پاره‏های آهن کند و قوّت یک تن از آنان را همچون قوّت چهل مرد سازد و آنان حاکمان الهی بر روی زمین باشند.
امام صادق علیه‏السلام نیز در توصیف آنان فرموده است:
همانا یکی از آنان، قوّت چهل مرد دارد و قلبش از پاره‏های آهن محکم‏تر است. اگر بر کوه‏های آهن عبور کنند، آنها را (می‏توانند از جای کنند) و شمشیرها را رها نسازد، جز با رضای الهی.
عدالت گرایی در عزل و نصب کارگزاران مهدوی در عصر غیبت صغرا را، از بررسی نوع برخورد آن حضرت با برخی از مسئولان حکومتی که کجروی را پیشه کارهایشان ساختند، می‏توان دریافت. برای نمونه، این روایت کاملاً گویای این مطلب است:
ابوجعفر محمد بن علی شلمغانی، معروف به ابن ابی الغراقی به عنوان دستیار سومین سفیر ناحیه مقدسه ـ حسین بن‏روح نوبختی ـ مشغول فعالیت بود. ایشان به ویژه در دوره اختفا و استتار حسین بن‏روح، نقش اصلی را به عنوان جانشین وی ایفا می‏کرد و شیعیان به او مراجعه می‏کردند. ولی شلمغانی با وجود این سابقه مهم و نیز جایگاه علمی‏اش، راه انحراف در پیش گرفت و این امر نه تنها به عزل و طرد وی انجامید، بلکه سرانجام به صدور لعن او از سوی ناحیه مقدسه منجر شد.
1. عدالت پیشه و متقی بودن کارگزاران مهدوی.
2. عدالت‏گرایی در عزل و نصب کارگزاران.

عدالت اقتصادی در حکومت مهدوی

اجرای عدالت اقتصادی به عوامل گوناگونی بستگی دارد که از مهم‏ترین آنها، عدالت در بخش تولید و توزیع است. از نشانه‏های این‏گونه عدالت در دولت مهدی(عج)، این است که امکانات تولید به طور یکسان در اختیار همگان است و هر فرد می‏تواند از نعمت‏ها و موقعیت‏های طبیعی برای تولید مفید بهره بگیرد.
بدین ترتیب، افراد بسیاری به حرفه سالم روی می‏آورند و هر کس به اندازه همت و توان خود فرصت رشد و پیشرفت می‏یابد. البته این همه به منظور رفع نیازهای واقعی جامعه است، یعنی تولید در مسیر خواست‏ها و نیازهای اجتماع. بنابراین، هم تولید کنندگان بهره‏مند می‏شوند و هم عموم جامعه به رشد و رفاه اقتصادی می‏رسند.
در عین حال، از عوامل مهم ظلم‏های اقتصادی، بی‏عدالتی در زمینه توزیع است. تقسیم ثروت ملی به صورت نابرابر و غیرمنطقی، شکاف طبقاتی گسترده‏ای را میان درآمدها ایجاد می‏کند. از این‏رو، تأثیر عدالت مهدوی بر عرصه اقتصادی، تقسیم اموال عمومی به شکل مساوی در میان مردم است. پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم می‏فرماید:
به مهدی بشارتتان می‏دهم، او در میان امت من برانگیخته می‏شود و ساکنان آسمان و زمین از او خشنود خواهند بود. او اموال را به درستی تقسیم می‏کند. مردی پرسید: مقصود چیست؟ فرمود: [بیت‏المال] به شکل مساوی میان مردم تقسیم می‏کند.
امام باقر علیه‏السلام در روایتی فرموده است: «آن حضرت (اموال را) برابر تقسیم می‏کند و میان همه مردم با نیکوکار و بدکار به عدالت رفتار می‏کند».
از پی‏آمدهای عدالت اقتصادی در جامعه مهدوی، بهره‏مندی همه افراد جامعه از یک زندگی مادی مطلوب و آبرومندانه است، به گونه‏ای که افراد نیازی به درخواست مال از دیگران نداشته باشند.
زندگی در این سطح از رفاه، همراه با رشد عقلانی و پاکی درون و ریشه‏کنی صفات رذیله‏ای چون حرص و طمع از دل و جان انسان‏ها، همان حیات طیب است که خداوند می‏خواهد. زندگی‏ای که در ساحت آن، رشد و تعالی معنوی مردم بهتر و سریع‏تر باشد. امام صادق علیه‏السلام درباره برخورداری مردم از این سطحِ زندگی می‏فرماید:
هنگام قیام قائم ما، زمین با نور خدایی روشن شود و شما به جست و جوی اشخاصی برمی‏آیید که مال یا زکات بگیرند و کسی را نمی‏یابید که از شما بپذیرد و مردمان همه به فضل الهی بی‏نیاز گردند.
1. پیشگیری از تقسیم ثروت ملی به صورت نابرابر.
2. برخورداری مردم از یک زندگی مطلوب و آبرومندانه مادی.

عدالت قضایی در حکومت مهدوی

در تمامی جوامع بشری، امر قضاوت جایگاهی ویژه دارد. شاهرگ حیات این دستگاه، اجرای عدالت در آن است. دادگستری نیز تنها برای گسترش عدل و داد تأسیس شده است.
در عصر حاکمیت مهدی(عج)، عدالت در همه زوایای زندگی اجتماعی جریان می‏یابد. این عدالت به دستگاه‏های قضایی هم نفوذ می‏کند و جریان دادرسی را بر اساس حق و عدل تنظیم خواهد کرد. از برخی روایت‏ها چنین برمی‏آید که امام مهدی(عج) در قضاوت، مانند جد بزرگوارش امیرالمؤمنین علی علیه‏السلام عمل می‏کند و برای گرفتن بی‏کم و کاست حقوق مردم اصرار دارد؛ حتی اگر حق کسی زیر دندان دیگری باشد، از زیر دندان آن غاصب بیرون می‏کشد و به صاحب حق بازمی‏گرداند.
در زمان حکومت آن دادگستر جهان، چنان عدالت مهدوی همگانی می‏شود که مردگان آرزو می‏کنند که به زندگی بازگردند و از برکات عدالت او بهره‏مند شوند.
امام صادق علیه‏السلام درباره عدالت قضایی در دولت مهدوی می‏فرماید:
دنیا به پایان نخواهد رسید تا آنکه مردی از خاندان من ظهور کند. وی به شیوه داوود علیه‏السلام حکم خواهد کرد بینه نخواهد خواست و به هر کس حقش را اعطا خواهد کرد.
ره‏آورد چنین داوری عادلانه این است که حتی اگر مظلومی نتواند برای اثبات حق خود به شاهد و گواهی دست یابد، به سبب این گونه قضاوت به حق خود خواهد رسید.
جریان یافتن عدالت در همه زوایای زندگی و دادرسی بر اساس حق و عدل در حکومت امام مهدی(عج).

در انتظار عدالت مهدوی

حضرت مهدی(عج) کارگزاران ناشایست قضایی را برکنار می‏کند و آنان را که سیرت پسندیده دارند، به کار می‏گمارد. شیوه مدیریتی ایشان در برکناری عمال اداری، همانند سیره امام علی علیه‏السلام است. در جامعه مهدوی هیچ‏گونه نیرنگ بازی وجود ندارد و سیره کارگزاران او بر مدار عدل و قوانین عادلانه خواهد بود.
امام مهدی(عج) پس از ظهورش خود، عادلانه حکم می‏کند و جامعه حکومتی خود را با فرهنگ عدالت پایه‏ریزی خواهد کرد. در این جامعه، عدالت، معیار و ملاک سنجش همه چیز است و همگان باید خود را با معیار عدالت مهدوی بسنجند و راه صحیح عدل و سعادت را انتخاب کنند تا ظلم و تبعیض به کلی از جامعه برچیده شود.
عدل موعود، در دعای امام رضا علیه‏السلام برای صاحب الامر، به گونه‏ای بسیار زیبا تصویر شده است:
خدایا با قیام او ظلم و ستم را نابود ساز و بمیران و عدالت را ظاهر ساز و بر فراز آور، با قیام او دین محض الهی را جلوه‏گر کن که از هر کژی و بدعتی برکنار و پاکیزه است. خدایا با نور عدالت او ظلمت‏های تو در توی ستمگران را برملا کن و آتش کفر با حلاوت عدالت او خاموش گردان.
به راستی که نام زیبای اباصالح، حلاوت‏بخش کام دل‏هاست و شمیم عدل را در رواق جان‏ها می‏افشاند. امروز نگاهمان را فرش راهشان ساخته‏ایم تا مگر آن عدالت‏گستر منتظر از راه برسد و قسط و عدل را تحفه جهانیان منتظر سازد و ما همچنان در انتظار طلوعی نشسته‏ایم که در آن، جهان را زیر پر و بال عدالت و رحمت خویش خواهد گرفت. ان شاء اللّه‏.
منبع: تشکیل جامعه عدالت‏محور به وسیله حضرت مهدی(عج)