زيتون
زيتون
زيتون
نام علمي Olea europaea
شامل تقريباً 20 گونه درختان کوچک از خانواده Oleaceae بوده و در جهان کهن از حوزه درياي مديترانه، شمال افريقا، جنوب شرقي آسيا، شمال تا جنوب چين، اسکاتلند و شرق استراليا پراکندگي گستردهاي داشته اند.
انواع زيتوني که در ايران کشت مي شود شامل زيتون گوله ، زيتون سياه ، زيتون شامي ، خرما زيتون ، خارا زيتون ، مارا زيتون ، زرد زيتون و آوا زيتون است که از نظر تجاري به 4 درجه خيلي درشت ، درشت ، متوسط و ريز طبقه بندي مي شود که اندازه هاي بزرگ براي کنسرو سازي و اندازه هاي ريز براي روغن گيري استفاده مي شوند .
آفت ديگر زيتون مگس زيتون است . اين آفت به خانواده مگس ها تعلق دارد . مگس زيتون در زمان رسيدن ميوه در پوست ميوه هاي درشت تخم گذاري مي کند . لاروهاي اين حشره از گوشت ميوه تغذيه مي کنند و باعث تخريب و ريزش ميوه قبل از برداشت مي شوند . اين آفت کيفيت روغن حاصل را کاهش مي دهد و از لحاظ ظاهري روي ميوه زخمهايي به رنگ قهوه اي يا سياه مشاهده مي شود .
جوانه گل روی شاخه همان سال ظاهر میشود ولی میوه زیتون روی شاخه سال قبل قرار دارد. تعداد گل در هر خوشه و بنابراین در تمام درخت خیلی زیاد است لذا مقدار دانه گرده نیز زیاد میباشد ولی تمام گلهای یک درخت تبدیل به میوه نمیشوند. شکل تنه درخت زیتون خیلی نامنظم است یعنی تنه درخت صاف و عمودی رشد نمیکند و اغلب برجستگیها و غدههایی روی تنه و شاخههای آن مشاهده میشود. روی ریشه درخت زیتون نیز مجموعهای از جوانهها ساقه هوایی فشرده به یکدیگر به شکل غده که اندازه آن به درشتی یک تخم غاز است مشاهده میشود.
سرمای شدید در درخت زیتون باعث شکاف خوردن پوست درخت شده و در محل شکاف باکتریهای مخصوصی تولید برآمدگی میکنند و کمکم تعداد این گرهها زیاد شده تا بالاخره باعث خشک شدن درخت میگردد. سرما به برگها صدمه قابل ملاحظهای نمیزند و میوههای سرمازده که پلاسیده و کوچک بمانند فقط برای تهیه روغن زیتون قابل استفاده میباشند.
در اراضی ضعیف برای هر درخت زیتون و در مدت سه سال اول هر ساله مقدار 500 گرم ازت در اسفند یا فروردین ماه باید با خاک مخلوط کرد. در اراضیهای حاصلخیز و مرغوب میتوان از کود شیمیایی اولیه یعنی 500 گرم ازت برای هر درخت صرفنظر کرد و فقط برای حفظ حاصلخیزی خاک کود دامی و یا کود سبز را مورد استفاده قرار داده فقط 200 تا 250 گرم ازت سالیانه برای هر درخت کافی میباشد
برگهای آن سبز رنگ ، بیضوی و دراز و به وضع متقابل یکدیگر بر روی ساقه قرار گرفتهاند. منشاء درخت زیتون احتمالا منطقه مدیترانه بوده و از آنجا به نقاط دیگر دنیا راه یافته است. زیتون معمولا در اوائل تابستان شروع به گل دادن میکند و میوه آن کمکم ظاهر میشود. در اواخر تابستان میوه آن به ثمر میرسد. در این هنگام زیتون سبز است و به تدریج تبدیل به بنفش و قهوهای و سپس سیاه میشود، بطوری که در اواخر پائیز که موقع برداشت میوه است رنگ آن به کلی تیره است.
• دم کرده برگ زیتون داروی خوبی برای پائین آوردن فشار خون میباشد. بدین منظور باید 20 عدد برگ زیتون را داخل 300 گرم آب ریخته و آن را به مدت 15 دقیقه بجوشانید. سپس کمی قند به آن اضافه کرده و به مقدار یک فنجان دوبار در روز از آن بنوشید. بعد از دو هفته باید به مدت 8 روز نوشیدن این دم کرده را قطع کنید و سپس ادامه دهید.
• روغن زیتون نرم کننده و صفرابر است.
• روغن زیتون دفع کننده سنگ کیسه صفرا است برای این منظور باید آن را با آبلیمو مصرف کرد.
• روغن زیتون کرمکش است.
• روغن زیتون برای رفع سرفههای خشک مفید است.
• برای رفع خارش گزیدگی حشرات ، روغن زیتون را به محل گزیدگی بمالید.
• بدن بچههایی را که مبتلا به نرمی استخوان و کم خونی هستند با روغن زیتون ماساژ دهید اثر مفیدی دارد.
• برای رفع پیوره لثه ، روغن زیتون را بر روی لثه بمالید.
• برای برطرف کردن خراش و ترک پوست ، گلیسیرین و روغن زیتون را به مقدار مساوی باهم مخلوط کرده و روی پوست بمالید.
• دم کرده برگ درخت زیتون تببر است.
• جوشانده برگ درخت زیتون برطرف کننده نقرس و رماتیسم است.
• برای سرباز کردن جوشها و کورکها زیتون را له کرده و روی جوش یا کورک بمالید.
• دم کرده و جوشانده پوست درخت زیتون تببر و درمان کننده مالاریا است.
• پماد میوه نارس زیتون برای سوختگی مفید است.
• جویدن برگ زیتون برای از بین بردن زخمهای دهان مفید است.
• برای رفع سستی و تقویت نیروی جنسی باید 80 گرم روغن زیتون را با 14 گرم کندر و 16 گرم سیاه دانه مخلوط کرده و به مدت سه روز از آن بخورید.
• مصرف رون زیتون از امراض قلبی و سرطان جلوگیری میکند.
• روغن زیتون بهترین روغن برای پخت و پز میباشد زیرا در اثر حرارات خراب نمیشود.
کاملاً خالص که آن را از مرحلهٔ ابتدایی فشردن زیتون به دست میآورند و پ.هاش آن بین ۵/۰ تا ۱ درصد میباشد.
خالص که این روغن به طریقه روغن کاملاً خالص تهیه میشود، فقط پ.هاش آن ۵/۱ تا ۲ درصد است.
نیمه خالص که مخلوطی از روغن کاملاً خالص و خالص که پ.هاش آن تا ۳/۳ درصد میباشد.
خالص لامپانت، روغن زیتون خالصی که پ.هاش آن بیش از ۳/۳ درصد باشد که یا آن را تصفیه میکنند و یا برای مصارفی غیر از مصارف خوراکی آن را به کار میبرند.
روغن تصفیه شده که از مخلوط روغن خالص و روغن تصفیه شده به دست میآید.
روغنهای زیتون خالص را تنها با استخراج به طریق فیزیکی تهیه میکنند. در میان روغنهای زیتونی که توضیحشان در بالا آمد، روغن زیتون کاملاً خالص دارای ارزش غذایی بالایی بوده و برای سلامتی مفید است. این نوع روغن زیتون، مزه گل میدهد.
امروزه از روغن زیتون در پخت و پز و همچنین در تهیهٔ مواد آرایشی بهداشتی استفاده میکنند. از این روغن صابون هم تهیه مینمایند. البته روغن زیتون را در صنایع دارویی و همچنین به عنوان سوخت چراغهای نفتی هم به کار میبرند.
اسپانیا امروزه بزرگترین تولید کننده روغن زیتون جهان است.
امروزه برای تهیه روغن زیتون، میوه را ریز کرده و از آن خمیری به دست می آورند. این خمیر را با آب مخلوط کرده و داخل دستگاه سانتریفوژ می ریزند و روغن را جدا می کنند.
نوع زیتون و درجه رسیدگی آن و روش برداشت، از معیارهای تعیین کننده کیفیت روغن زیتون است. بهترین روغن زیتون، روغن خالص طبیعی یا بکر (extra virgin) است. این اصطلاح به روغنی اطلاق می شود که به روش مکانیکی با فشار و تصفیه کمتر تولید شده و مزه خوبی نیز داشته باشد. البته فقط در روشهای واقعاً سنتی از فشار روی خمیر زیتون برای استخراج روغن استفاده می شود. طبق قوانین فیزیکی هر چه فشار روی خمیر زیتون بیشتر شود، حرارت آن نیز بیشتر می شود و این حرارت کیفیت روغن حاصل را کم می کند. روغنی که از اولین فشار اندک یا به اصطلاح فشار سرد اول روی خمیر زیتون به دست می آید، بهترین کیفیت را دارد.
روغن زیتون حاوی اسیدهای چرب از جمله اسید اولئیک، اسید پالمیتیک، اسید لینولئیک (اسید چرب امگا- ۶) و مقدار بسیار اندکی اسید لینولنیک (اسید چرب امگا- ۳) و مواد آنتی اکسیدان مانند ویتامین E یا آلفا توکوفرول، کاروتنوئیدها و ترکیبات فنولی مثل هیدرکسی تیروزول و اولیورویین و ویتامینهای A و D و K است.
▪ دم کرده برگ درخت زیتون داروی خوبی برای کاهش فشار خون است. به این منظور باید ۲۰ عدد برگ درخت زیتون را در ۳۰۰ گرم آب ریخته و ۱۵ دقیقه بجوشانید و به مقدار یک فنجان، دو بار در روز مصرف کنید. بعد از دو هفته باید به مدت ۸ روز نوشیدن آن را قطع کرده و دوباره ادامه دهید.
▪ دم کرده برگ درخت زیتون تب بُر است و جویدن آن برای از بین بردن زخمهای دهان مفید است.
▪ جوشانده برگ درخت زیتون برطرف کننده نقرس و روماتیسم است.
▪ مرحله بعدی، چشیدن روغن است. برای این کار طوری روغن را روی زبان بریزید که سقف دهان را نپوشاند. مزه روغن نامرغوب روی زبان به کندی پخش می شود. برخی روغنهای خوب در عقب دهان مزه تندی ایجاد می کند که نشانه برداشت زیتون نارس است و با افزایش رسیدگی، مقدار تندی آن کاهش می یابد.
▪ رنگ روغن زیتون معیار مناسبی برای تعیین کیفیت روغن نیست، زیرا به راحتی می توان در آن تقلب کرد. به علاوه هر نوع زیتون، رنگ مخصوص خود را دارد و یا حتی اگر مقدار برگهای زیتون همراه دانه زیاد باشد، رنگ روغن حاصل را تغییر می دهد.
▪ از مصرف روغنهایی که در ظروف شفاف و در معرض نور و حرارت نگهداری شده، خودداری کنید و در منزل آن را در جای خشک و خنک و تاریک قرار دهید. درب ظرف را بلافاصله بعد از مصرف ببندید، زیرا روغن زیتون به سرعت بو و مزه غذاهای مختلف را به خود می گیرد و در اثر تماس با اکسیژن هوا فاسد می شود. برای نگهداری روغن، ظروف سرامیکی یا پلاستیکی تیره بهتر از ظروف پلیاتیلنی شفاف هستند. روغن زیتون را در شرایط مناسب می توان ۱۲۰تا ۱۹۰روز نگهداری کرد.
آزاده اسدی دهخوارقانی- کارشناس تغذیه
http://www.articles.ir/article1457.aspx
1. http://www.tve.org/ho/doc.cfm?aid=300
http://daneshnameh.roshd.ir
http://www.iranmania.com/nutrition/foodstuff/features/zeytoon.asp
http://poshtibani-see.blogfa.com/post-1.aspx
شامل تقريباً 20 گونه درختان کوچک از خانواده Oleaceae بوده و در جهان کهن از حوزه درياي مديترانه، شمال افريقا، جنوب شرقي آسيا، شمال تا جنوب چين، اسکاتلند و شرق استراليا پراکندگي گستردهاي داشته اند.
مشخصات گياه شناسي:
کشت زيتون:
انواع زيتوني که در ايران کشت مي شود شامل زيتون گوله ، زيتون سياه ، زيتون شامي ، خرما زيتون ، خارا زيتون ، مارا زيتون ، زرد زيتون و آوا زيتون است که از نظر تجاري به 4 درجه خيلي درشت ، درشت ، متوسط و ريز طبقه بندي مي شود که اندازه هاي بزرگ براي کنسرو سازي و اندازه هاي ريز براي روغن گيري استفاده مي شوند .
روش هاي تکثير زيتون:
آفات زيتون :
آفت ديگر زيتون مگس زيتون است . اين آفت به خانواده مگس ها تعلق دارد . مگس زيتون در زمان رسيدن ميوه در پوست ميوه هاي درشت تخم گذاري مي کند . لاروهاي اين حشره از گوشت ميوه تغذيه مي کنند و باعث تخريب و ريزش ميوه قبل از برداشت مي شوند . اين آفت کيفيت روغن حاصل را کاهش مي دهد و از لحاظ ظاهري روي ميوه زخمهايي به رنگ قهوه اي يا سياه مشاهده مي شود .
خواص دارويي زيتون :
دید کلی
موطن اصلی و قدمت زیتون
مشخصات گیاه شناسی درخت زیتون
جوانه گل روی شاخه همان سال ظاهر میشود ولی میوه زیتون روی شاخه سال قبل قرار دارد. تعداد گل در هر خوشه و بنابراین در تمام درخت خیلی زیاد است لذا مقدار دانه گرده نیز زیاد میباشد ولی تمام گلهای یک درخت تبدیل به میوه نمیشوند. شکل تنه درخت زیتون خیلی نامنظم است یعنی تنه درخت صاف و عمودی رشد نمیکند و اغلب برجستگیها و غدههایی روی تنه و شاخههای آن مشاهده میشود. روی ریشه درخت زیتون نیز مجموعهای از جوانهها ساقه هوایی فشرده به یکدیگر به شکل غده که اندازه آن به درشتی یک تخم غاز است مشاهده میشود.
آب و هوای مطلوب درخت زیتون
سرمای شدید در درخت زیتون باعث شکاف خوردن پوست درخت شده و در محل شکاف باکتریهای مخصوصی تولید برآمدگی میکنند و کمکم تعداد این گرهها زیاد شده تا بالاخره باعث خشک شدن درخت میگردد. سرما به برگها صدمه قابل ملاحظهای نمیزند و میوههای سرمازده که پلاسیده و کوچک بمانند فقط برای تهیه روغن زیتون قابل استفاده میباشند.
خاک مطلوب درخت زیتون
ازدیاد درخت زیتون
کود و حفظ حاصلخیزی خاک در باغ زیتون
در اراضی ضعیف برای هر درخت زیتون و در مدت سه سال اول هر ساله مقدار 500 گرم ازت در اسفند یا فروردین ماه باید با خاک مخلوط کرد. در اراضیهای حاصلخیز و مرغوب میتوان از کود شیمیایی اولیه یعنی 500 گرم ازت برای هر درخت صرفنظر کرد و فقط برای حفظ حاصلخیزی خاک کود دامی و یا کود سبز را مورد استفاده قرار داده فقط 200 تا 250 گرم ازت سالیانه برای هر درخت کافی میباشد
کلیات گیاه شناسی :
برگهای آن سبز رنگ ، بیضوی و دراز و به وضع متقابل یکدیگر بر روی ساقه قرار گرفتهاند. منشاء درخت زیتون احتمالا منطقه مدیترانه بوده و از آنجا به نقاط دیگر دنیا راه یافته است. زیتون معمولا در اوائل تابستان شروع به گل دادن میکند و میوه آن کمکم ظاهر میشود. در اواخر تابستان میوه آن به ثمر میرسد. در این هنگام زیتون سبز است و به تدریج تبدیل به بنفش و قهوهای و سپس سیاه میشود، بطوری که در اواخر پائیز که موقع برداشت میوه است رنگ آن به کلی تیره است.
ترکیبات شیمیایی
خواص داروئی
• دم کرده برگ زیتون داروی خوبی برای پائین آوردن فشار خون میباشد. بدین منظور باید 20 عدد برگ زیتون را داخل 300 گرم آب ریخته و آن را به مدت 15 دقیقه بجوشانید. سپس کمی قند به آن اضافه کرده و به مقدار یک فنجان دوبار در روز از آن بنوشید. بعد از دو هفته باید به مدت 8 روز نوشیدن این دم کرده را قطع کنید و سپس ادامه دهید.
• روغن زیتون نرم کننده و صفرابر است.
• روغن زیتون دفع کننده سنگ کیسه صفرا است برای این منظور باید آن را با آبلیمو مصرف کرد.
• روغن زیتون کرمکش است.
• روغن زیتون برای رفع سرفههای خشک مفید است.
• برای رفع خارش گزیدگی حشرات ، روغن زیتون را به محل گزیدگی بمالید.
• بدن بچههایی را که مبتلا به نرمی استخوان و کم خونی هستند با روغن زیتون ماساژ دهید اثر مفیدی دارد.
• برای رفع پیوره لثه ، روغن زیتون را بر روی لثه بمالید.
• برای برطرف کردن خراش و ترک پوست ، گلیسیرین و روغن زیتون را به مقدار مساوی باهم مخلوط کرده و روی پوست بمالید.
• دم کرده برگ درخت زیتون تببر است.
• جوشانده برگ درخت زیتون برطرف کننده نقرس و رماتیسم است.
• برای سرباز کردن جوشها و کورکها زیتون را له کرده و روی جوش یا کورک بمالید.
• دم کرده و جوشانده پوست درخت زیتون تببر و درمان کننده مالاریا است.
• پماد میوه نارس زیتون برای سوختگی مفید است.
• جویدن برگ زیتون برای از بین بردن زخمهای دهان مفید است.
• برای رفع سستی و تقویت نیروی جنسی باید 80 گرم روغن زیتون را با 14 گرم کندر و 16 گرم سیاه دانه مخلوط کرده و به مدت سه روز از آن بخورید.
• مصرف رون زیتون از امراض قلبی و سرطان جلوگیری میکند.
• روغن زیتون بهترین روغن برای پخت و پز میباشد زیرا در اثر حرارات خراب نمیشود.
مضرات
طرز تهیه
طبقه بندی روغن زیتون
کاملاً خالص که آن را از مرحلهٔ ابتدایی فشردن زیتون به دست میآورند و پ.هاش آن بین ۵/۰ تا ۱ درصد میباشد.
خالص که این روغن به طریقه روغن کاملاً خالص تهیه میشود، فقط پ.هاش آن ۵/۱ تا ۲ درصد است.
نیمه خالص که مخلوطی از روغن کاملاً خالص و خالص که پ.هاش آن تا ۳/۳ درصد میباشد.
خالص لامپانت، روغن زیتون خالصی که پ.هاش آن بیش از ۳/۳ درصد باشد که یا آن را تصفیه میکنند و یا برای مصارفی غیر از مصارف خوراکی آن را به کار میبرند.
روغن تصفیه شده که از مخلوط روغن خالص و روغن تصفیه شده به دست میآید.
روغنهای زیتون خالص را تنها با استخراج به طریق فیزیکی تهیه میکنند. در میان روغنهای زیتونی که توضیحشان در بالا آمد، روغن زیتون کاملاً خالص دارای ارزش غذایی بالایی بوده و برای سلامتی مفید است. این نوع روغن زیتون، مزه گل میدهد.
تاریخچه
امروزه از روغن زیتون در پخت و پز و همچنین در تهیهٔ مواد آرایشی بهداشتی استفاده میکنند. از این روغن صابون هم تهیه مینمایند. البته روغن زیتون را در صنایع دارویی و همچنین به عنوان سوخت چراغهای نفتی هم به کار میبرند.
اسپانیا امروزه بزرگترین تولید کننده روغن زیتون جهان است.
آثار روغن زیتون بر تندرستی
روغن گیری از زیتون
امروزه برای تهیه روغن زیتون، میوه را ریز کرده و از آن خمیری به دست می آورند. این خمیر را با آب مخلوط کرده و داخل دستگاه سانتریفوژ می ریزند و روغن را جدا می کنند.
نوع زیتون و درجه رسیدگی آن و روش برداشت، از معیارهای تعیین کننده کیفیت روغن زیتون است. بهترین روغن زیتون، روغن خالص طبیعی یا بکر (extra virgin) است. این اصطلاح به روغنی اطلاق می شود که به روش مکانیکی با فشار و تصفیه کمتر تولید شده و مزه خوبی نیز داشته باشد. البته فقط در روشهای واقعاً سنتی از فشار روی خمیر زیتون برای استخراج روغن استفاده می شود. طبق قوانین فیزیکی هر چه فشار روی خمیر زیتون بیشتر شود، حرارت آن نیز بیشتر می شود و این حرارت کیفیت روغن حاصل را کم می کند. روغنی که از اولین فشار اندک یا به اصطلاح فشار سرد اول روی خمیر زیتون به دست می آید، بهترین کیفیت را دارد.
● خواص روغن زیتون
روغن زیتون حاوی اسیدهای چرب از جمله اسید اولئیک، اسید پالمیتیک، اسید لینولئیک (اسید چرب امگا- ۶) و مقدار بسیار اندکی اسید لینولنیک (اسید چرب امگا- ۳) و مواد آنتی اکسیدان مانند ویتامین E یا آلفا توکوفرول، کاروتنوئیدها و ترکیبات فنولی مثل هیدرکسی تیروزول و اولیورویین و ویتامینهای A و D و K است.
● خواص برگ درخت زیتون
▪ دم کرده برگ درخت زیتون داروی خوبی برای کاهش فشار خون است. به این منظور باید ۲۰ عدد برگ درخت زیتون را در ۳۰۰ گرم آب ریخته و ۱۵ دقیقه بجوشانید و به مقدار یک فنجان، دو بار در روز مصرف کنید. بعد از دو هفته باید به مدت ۸ روز نوشیدن آن را قطع کرده و دوباره ادامه دهید.
▪ دم کرده برگ درخت زیتون تب بُر است و جویدن آن برای از بین بردن زخمهای دهان مفید است.
▪ جوشانده برگ درخت زیتون برطرف کننده نقرس و روماتیسم است.
● روش انتخاب روغن زیتون مرغوب
▪ مرحله بعدی، چشیدن روغن است. برای این کار طوری روغن را روی زبان بریزید که سقف دهان را نپوشاند. مزه روغن نامرغوب روی زبان به کندی پخش می شود. برخی روغنهای خوب در عقب دهان مزه تندی ایجاد می کند که نشانه برداشت زیتون نارس است و با افزایش رسیدگی، مقدار تندی آن کاهش می یابد.
▪ رنگ روغن زیتون معیار مناسبی برای تعیین کیفیت روغن نیست، زیرا به راحتی می توان در آن تقلب کرد. به علاوه هر نوع زیتون، رنگ مخصوص خود را دارد و یا حتی اگر مقدار برگهای زیتون همراه دانه زیاد باشد، رنگ روغن حاصل را تغییر می دهد.
▪ از مصرف روغنهایی که در ظروف شفاف و در معرض نور و حرارت نگهداری شده، خودداری کنید و در منزل آن را در جای خشک و خنک و تاریک قرار دهید. درب ظرف را بلافاصله بعد از مصرف ببندید، زیرا روغن زیتون به سرعت بو و مزه غذاهای مختلف را به خود می گیرد و در اثر تماس با اکسیژن هوا فاسد می شود. برای نگهداری روغن، ظروف سرامیکی یا پلاستیکی تیره بهتر از ظروف پلیاتیلنی شفاف هستند. روغن زیتون را در شرایط مناسب می توان ۱۲۰تا ۱۹۰روز نگهداری کرد.
آزاده اسدی دهخوارقانی- کارشناس تغذیه
http://www.articles.ir/article1457.aspx
1. http://www.tve.org/ho/doc.cfm?aid=300
http://daneshnameh.roshd.ir
http://www.iranmania.com/nutrition/foodstuff/features/zeytoon.asp
http://poshtibani-see.blogfa.com/post-1.aspx
مقالات مرتبط
تازه های مقالات
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}