با «زبور آل محمد» آشنا شویم

علی بن حسین بن علی علیهم السلام چهارمین امام شیعیان، در سال 38 هجری قمری، روز سوم شعبان دیده به جهان گشود . نام مادرش شهربانو، «شهر بانویه‏» «شاه زنان‏» و ... ، و مشهورترین القاب آن حضرت «زین العابدین‏» و «سجاد» می‏باشد .
دوران کودکی را در مدینه سپری کرد، و مدت دو سال از امامت جدش، امیرمؤمنان علیه السلام و ده سال از امامت عمویش، امام حسن مجتبی علیه السلام و ده سال از امامت پدر بزرگوارش، امام حسین علیه السلام را درک نمود . (1)
در محرم سال 61 هجری قمری در جریان قیام امام حسین علیه السلام، در سرزمین کربلا حضور داشت و پس از آن فاجعه دردناک به امامت رسید و با توجه به وضعیت زمان و اختناق حاکم در آن دوران، اقدام به یک سلسله برنامه‏های ارشادی و فرهنگی و مبارزات غیرمستقیم نمود، بدون آنکه حساسیت‏حکومتها را برانگیزد و فعالیتهایی انجام داد که مهم‏ترین آنها عبارتند از:
1 . زنده نگه داشتن یاد و خاطره عاشورا و رساندن پیام آن به مردم آن زمان;
2 . پند و ارشاد امت;
3 . تبیین معارف از طریق دعا و مناجات .
× کتابهای منسوب به امام سجاد علیه السلام
دوران امام سجاد علیه السلام، با توجه به برنامه‏های پیش گفته حضرت، طلیعه درخشش فرهنگ تشیع شمرده می‏شود و حدیث و دعا رونقی دیگر می‏یابد .
در این دوره، آثار مکتوب بر جای مانده از امام سجاد علیه السلام بسیار است .
در شمارش نوشته‏های به‏جا مانده از این امام همام به کتبی بر می‏خوریم که برخی از آنها از این قرار است:
1 . صحیفه سجادیه; (که مقاله حاضر، در ادامه به معرفی این اثر می‏پردازد).
2 . مناسک الحج: یکی دیگر از کتب آن حضرت است که فرزندان آن حضرت این کتاب را نقل کرده‏اند و در بغداد نیز به چاپ رسیده است . (2)
3 . رساله حقوق: از دیگر آثار گرانسنگ آن حضرت که جامع آداب سلوک فردی و اجتماعی است و محور شرح و بسط زیادی قرار گرفته است، رساله حقوق آن حضرت است . (3)
4 . الجامع فی الفقه: عنوان یکی دیگر از آثار آن حضرت است که ابوحمزه ثمالی نقل کرده است . (4)
5 . صحیفة الزهد: کتاب دیگری است که توسط ابوحمزه ثمالی نقل شده است . (5)
6 . کتاب دیگری که توسط داود بن عیسی از آن حضرت نقل شده، کتاب حدیثی است که امام سجاد علیه السلام آن را گردآوری نموده است . (6)
7 . کتاب علی بن الحسین علیه السلام: عنوان کتاب دیگری است که در ضمن مصادر از آن یاد شده است . (7)
آنچه در پیش رو دارید، قدمی است در معرفی صحیفه سجادیه، بدان امید که جامعه ما، مخصوصا جوانان عزیز با این کتاب آشنایی بیشتری پیدا کنند و از دریای معرفت آن، گوهرها به دست آورند، و دنیا و آخرت خویش را با انس گرفتن با آن برای همیشه آباد کنند .

صحیفه سجادیه را بشناسیم

مدت سیزده قرن است که کتاب صحیفه سجادیه مونس بزرگان زهاد و صالحان و مرجع و ملجا مشاهیر علما و مصنفان بوده و هست . برای آشنایی با این گنج معنوی بحث را در چند بخش پی می‏گیریم .

الف) سند صحیفه

از نظر سندی، صحیفه سجادیه در حد تواتر بلکه فوق آن است، شیخ آقا بزرگ تهرانی در این باره می‏گوید: «الصحیفة الاولی المنتهی سندها الی الامام زین العابدین ... و هی من المتواترات عند الاصحاب لاختصاصها بالاجازة والروایة فی کل طبقة وعصر ... ; (8)
صحیفه اولی که سند آن به امام زین العابدین علیه السلام می‏رسد ... از متواترات [و قطعیات] نزد اصحاب است; چرا که از ویژگی آن، این است [که تمام اصحاب از اساتید خود] اجازه نقل آن را در تمام طبقات [رجالی] و در تمام عصرها گرفته‏اند .» کار شهرت سند صحیفه به جایی رسیده که مرحوم محمد تقی مجلسی ادعا نموده است که او در نقل و روایت صحیفه یک میلیون سند دارد . (9) و همین طور شیخ محمد بن نعمان مفید (م‏413) در ارشاد و علی بن محمد خزاز قمی، شاگرد صدوق بن بابویه (م‏381) و احمد بن عیاشی (م‏401) و ابوالفضل شیبانی، و ... . آن را نقل نموده‏اند، و از علمای اهل سنت نیز، ابن جوزی در خصائص الائمه، و حافط سلیمان بن ابراهیم القندوزی (م 1294) در ینابیع المودة از صحیفه اسم برده، بخشهایی از دعای آن را نقل نموده‏اند . (10)
ابوالفضل شیبانی سندش به این صورت است: حدیث کرد ما را عامربن عیسی بن عامر سیرافی در مکه در سال 381، و گفت: حدیث کرد مرا ابو محمد حسن بن محمد بن یحیی بن حسن بن جعفر بن عبیدالله بن حسین بن علی بن ابیطالب علیهم السلام، گفت: حدیث کرد مرا پدرم و او از عمیر بن متوکل، او از پدرش متوکل بن هارون و او از یحیی بن زید، پس از شهادت پدرش در حالی که به سوی خراسان در حرکت‏بود و مردی را به پایه و عقل او ندیدم ... . که او صحیفه کامله‏ای را که دعاهای علی بن الحسین علیه السلام در آن بود، به من نشان داد . (11)
گذشته از کتب تاریخی و رجالی، هیچ کتاب دعای معتبری از دعاهای صحیفه سجادیه خالی نیست، مانند: 1 . «مصباح المتهجد» شیخ طوسی (385 - 460) .
2 . «سلوک الحزین‏» قطب الدین بن سعید بن هبة الله راوندی (م‏573) که کتابش مشهور به «دعوات الراوندی‏» می‏باشد .
3 . «اختیار المصباح‏» از سید علی بن حسین بن باقی .
4 . «اقبال و جمال الاسبوع و فتح الابواب‏» سید رضی الدین علی بن طاووس (م‏589) .
5 . «زوائد الفوائد» ابوالقاسم علی بن رضی الدین .
6 . «البلد الامین‏» ابراهیم بن علی کفعمی (م . 868) و ... .
از همه آنها گذشته، علامه مجلسی اول، به نقل آیت الله مرعشی نجفی، در بسیاری از اجازات خود اشاره کرده که او صحیفه را شفاها و بلاواسطه از حضرت حجة بن الحسن صاحب الزمان علیه السلام نقل می‏کند . مجلسی می‏گوید:
«در بین خواب و بیداری دیدم که گویا در مسجد جامع عتیق اصفهان ایستاده‏ام و حضرت مهدی علیه السلام نیز ایستاده بود . من چند مسئله را که برایم مشکل شده بود، از محضر آن حضرت پرسیدم، پس جواب آن را برایم بیان فرمود . آنگاه از کتابی که به آن عمل کنم سؤال کردم و آن حضرت مرا به مولانا محمد التاج حواله داد و من [نزد او رفتم] و از او کتابی گرفتم، به نظرم آمد که آن کتاب دعا بود، پس آن را بوسیدم و بر چشم نهادم، ولی وقتی به خویش آمدم [و از خواب بیدار شدم] آن کتاب را در دست‏خود نیافتم، پس تا صبح گریه کردم، فردای آن روز به دنبال «محمد تاج‏» راه افتادم تا رسیدم به «دارالبطیخ‏» ، مرد صالحی را که آقا حسن نام و «تاجا» لقب داشت دیدم، به او سلام کردم، او مرا فرا خواند و به کتابخانه خود برد، اولین کتابی که به دست من داد، همان کتابی بود که در خواب دیده بودم، آنگاه شروع نمودم به گریه و گفتم همین کتاب مرا بس است . و از آنجا به نزد شیخ محمد مدرس رفتم و به مقابله آن نسخه با نسخه‏ای که جد پدر محمد مدرس از روی نسخه شهید نوشته بود، پرداختم . دیدم نسخه‏ای که حضرت صاحب الزمان به من مرحمت فرموده بود، درست مطابق نسخه صحیفه شهید می‏باشد . (12)

ب) نامهای صحیفه سجادیه

معروف است که «صحیفه سجادیه‏» پس از قرآن و نهج البلاغه بزرگ‏ترین گنجینه گرانبهای حقایق و معارف الهی به شمار می‏رود و به نقل شیخ آقا بزرگ تهرانی به آن «اخت القرآن‏»: خواهر قرآن، «انجیل اهل بیت‏» ، «زبور آل محمد» و «صحیفه کامله‏» نیز گفته می‏شود، (13) و قندوزی نیز چنین تعبیر نموده است:
«فی ایراد بعض الادعیة والمناجاة التی تکون فی الصحیفة الکاملة للامام الهمام زین العابدین ... وهی زبور اهل البیت الطیبین علیهم السلام; (14) در بیان بعضی دعاها و مناجاتهایی که در صحیفه کامله امام زین العابدین علیه السلام آمده است ... و آن زبور اهل بیت پاک است .»
و علت اینکه آن را «صحیفه کامله‏» نامیده‏اند، این است که در نزد طایفه «زیدیه‏» از صحیفه نسخه‏ای هست که کامل نیست، بلکه در حدود نصف صحیفه موجود می‏باشد . به این جهت، به صحیفه موجود [در دست‏شیعیان دوازده امامی] صحیفه کامله گفته شده است . (15)

ج) شرحهای صحیفه

مرحوم علامه «شیخ آقا بزرگ تهرانی‏» در کتاب الذریعه در حدود پنجاه شرح - غیر از ترجمه‏ها - بر صحیفه سجادیه نام برده است . (16)
علاوه بر این شرحها، گروهی از دانشمندان گذشته و معاصر، ترجمه‏های متعددی (17) بر صحیفه نگاشته‏اند، که در این بخش به عنوان نمونه به برخی شرحها اشاره می‏کنیم:
1 . «الازهار اللطیفة فی شرح مفردات الصحیفة‏» ، تالیف سید علامه محمد رضا اعرجی حسینی .
2 . شرح میرزا محمد مشهدی جمال الدین طوسی صاحب دقائق التنزیل .
3 . شرح محمد علی بن محمد نصیر چهاردهی رشتی (م 1334)، صاحب کتاب «شرح الوقت و القبلة‏» .
4 . شرح سید افصح الدین محمد شیرازی .
5 . شرح مولا تاج الدین مشهور به (تاجا) .
6 . شرح مفتی، میر محمد عباس جزائری (م 1306) .
7 . شرح مولی حبیب الله کاشانی .
8 . شرح ابن مفتاح ابوالحسن عبدالله بن ابی القاسم بن مفتاح الزیدی الیمنی .
9 . شرح مولی خلیل قزوینی .
10 . شرح آقا هادی ابن مولا صالح مازندرانی .
11 . شرح مولا محمد طاهر بن حسین شیرازی .
12 . شرح سید محسن بن قاسم بن اسحاق صنعانی یمنی زیدی از علمای قرن 13 .
13 . شرح سید محسن بن احمد شامی حسنی یمنی زیدی (متوفای 1251) .
14 . شرح سید جمال الدین کوکبانی یمنی الاصل ساکن هند (م 1339) . (18)

د) مستدرکات صحیفه

عده‏ای از علما و دانشمندان مستدرکاتی بر صحیفه نوشته‏اند .
مقصود از این مستدرکات، دعاهای منسوب به حضرت سجاد علیه السلام است که در صحیفه کامله نیامده است . در اینجا به برخی از آنها اشاره می‏شود:
1 . «صحیفه ثانیه‏» ، تالیف شیخ محمد بن حسن الحر العاملی، صاحب وسائل الشیعه .
2 . «صحیفه ثالثه‏» ، گردآوری شده توسط مورخ و رجالی معروف، میرزا عبدالله افندی، صاحب کتاب ریاض العلماء .
3 . «صحیفه رابعه‏» ، تالیف محدث میرزا حسین نوری طبرسی .
4 . «صحیفه خامسه‏» ، علامه محسن امین حسینی عاملی .
5 . «صحیفه سادسه‏» ، تالیف شیخ محمد باقر بن محمد حسن بیرجندی قائینی .
6 . «صحیفه سابعه‏» که توسط شیخ هادی بن عباس آل کاشف الغطاء نجفی، صاحب کتاب مستدرک نوشته شده است .
7 . «صحیفه ثامنه‏» ، تالیف حاج میرزا علی حسینی مرعشی شهرستانی حائری .
8 . «ملحقات صحیفه‏» ، مؤلف آن شیخ محمد، معروف به تقی زیابادی قزوینی می‏باشد که از شاگردان برجسته مرحوم شیخ بهایی بوده و ملحقات را در سال 1023 به پایان رسانده است . (19)

ه). جایگاه صحیفه نزد علما

دعاهای صحیفه علاوه بر حسن بلاغت و کمال فصاحت از علوم الهی و معارف یقینی برخوردار است که عقلها در مقابل آن رام است و فحول علما در مقابل آن سر تسلیم و خضوع فرود آورده‏اند .
این حقیقت‏برای صاحبدلان حقیقت‏بین بانگاهی به صحیفه آشکار می‏گردد; زیرا عبارات صحیفه خود بیانگر آن است که فوق کلام مخلوق و پایین‏تر از کلام خالق است; لذا هم از دسترس اوهام جاعلان برتر و بالاتر است و هم علما و بزرگان سخت‏بدان توجه و از آن ستایش کرده‏اند که به نمونه‏هایی اشاره می‏شود:
1 . ابن شهر آشوب (م‏588) در کتاب مناقب خود می‏گوید: «وقتی در بصره نزد یکی از بلغاء از فصاحت صحیفه کامله سخن به میان آمد، او گفت: من هم می‏توانم مانند آن را بر شما املاء و بیان کنم . آنگاه قلم برداشت و سر به زیر افکند [و هیچ جمله‏ای نتوانست‏به زبان آورد] و در همان حال سرافکندگی از دنیا رفت . (20) »
2 . در سال 1353 ه . ق مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی رحمه الله نسخه‏ای از صحیفه سجادیه را برای طنطاوی، دانشمند اهل سنت و مؤلف تفسیر طنطاوی (مفتی اسکندریه) به «قاهره‏» فرستاد . وی پس از دریافت و تشکر از چنان هدیه‏ای گرانبها و ستایش فراوان در پاسخ نوشت: «این از بدبختی ماست که تاکنون بر این اثر گرانبهای جاوید که از مواریث نبوت است، دست نیافته بودیم، من هر چه در آن می‏نگرم آن را از گفتار مخلوق برتر و از خالق پایین‏تر می‏یابم . (21) »
تعجب از این مفسر معاصر است که لااقل به منابع اهل سنت‏به دقت توجه نکرده; چرا که امثال قندوزی قسمتهایی از صحیفه سجادیه را در کتابهای خود نقل نموده‏اند . (22)
3 . از میرزا هادی مشهدی ذاکر نقل شده که ابن جوزی در «خصائص الائمه‏» چنین گفته است: «اگر امیرالمؤمنین علی علیه السلام نبود، توحید مسلمانان و عقاید ایشان کامل نمی‏شد; زیرا آنچه پیغمبر اکرم بیان فرمود، اصول عقاید و فروع مهم دین بود، ولی دقائق عقائد را [همچون صفات ذات و فعل، و عینیت صفات با ذات را] مسلمانان مدیون و ریزه خوار خوان نعمت امیرالمؤمنین علیه السلام و شاگردان او می‏باشند ...» ، آنگاه درباره امام سجاد علیه السلام می‏گوید: «علی بن الحسین زین العابدین در املاء و انشاء و کیفیت‏سخن گفتن و خطاب و عرض حاجت‏به پیشگاه الهی بر مسلمین حق تعلیم دارد; زیرا اگر آن حضرت نبود، مسلمانان آیین سخن گفتن و عرض حوائج‏خود را به خدای متعال نمی‏دانستند; لذا آن امام به مردم آموخت که هنگام استغفار چگونه با خدا سخن بگویند و در موقع درخواست‏باران رحمت‏با چه زبانی از خداوند نزول باران بخواهند، و زمان ترس از دشمن چگونه به خدا پناه برده، دفع شر دشمنان را بخواهند ... (23) »

و) مروری بر دعاهای صحیفه

صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز با خدا وبیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلکه دریایی بیکران از علوم و معارف اسلامی است که طی آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پاره‏ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا مطرح و بیان شده است .
در بخش ارتباط با خداوند طبق مقتضای زمانهای مختلف و احوال گوناگون دعاهایی بیان شده است، برخی دعاهای آن سالی یکبار، همچون دعای عرفه و وداع ماه رمضان، و برخی هر ماه یکبار، مانند دعای دیدن هلال، و برخی در هفته و برخی برای هر شبانه روز قرار داده شده است .
صحیفه سجادیه مشتمل بر 54 دعا است که فهرست عناوین آن بدین شرح است:
1 . ستایش خداوند که با کلمه «حمد» شروع و با کلمه «حمید» پایان می‏یابد .
2 . درود بر محمد و خاندان او .
3 . درود و صلوات بر فرشتگان نگه دارنده عرش و سایر فرشتگان مقرب، همچون اسرافیل، میکائیل، جبرئیل، روح، ملک الموت، منکر، نکیر و ... .
4 . درود و صلوات و درخواست رحمت‏برای پیروان و ایمان آورندگان به پیامبران .
5 . دعای حضرت برای خود و دوستانش .
6 . دعا هنگام صبح و شام .
7 . دعا هنگامی که پیشامدها و حوادث مهمی پیش آید و نیز به هنگام غم و اندوه .
8 . پناه بردن به خداوند از ناپسندیها، بدی اخلاق و کردارهای زشت و نکوهیده .
9 . در اشتیاق به درخواست آمرزش از خداوند .
10 . پناه بردن به درگاه خداوند .
11 . درخواست عاقبت‏به خیری .
12 . اقرار به گناه و درخواست توبه و بازگشت .
13 . درخواست‏حوائج از خداوند .
14 . هنگامی که انسان ستمی می‏بیند و یا از ستمکاران کار ناخوشایندی می‏بیند .
15 . هنگام بیماری، اندوه و گرفتاری .
16 . درخواست عفو از گناهان و عیبها .
17 . درخواست دفع شر شیطان و پناه بردن به خداوند از دشمنی و مکر او .
18 . دعا پس از رفع خطر و برآورده شدن سریع حاجت .
19 . درخواست‏باران هنگام خشکسالی .
20 . درخواست مکارم اخلاق و کردارهای پسندیده از خداوند .
21 . دعا هنگام حزن و اندوه .
22 . دعا هنگام رنج و سختی و دشوار شدن کارها .
23 . دعا هنگام درخواست تندرستی و سپاس بر آن .
24 . دعا برای پدر و مادر .
25 . دعا درباره فرزندان .
26 . همسایگان و دوستان .
27 . دعا برای رزمندگان و مرزداران کشور اسلامی .
28 . هنگام پناه بردن به خدا .
29 . دعا هنگام تنگدستی .
30 . کمک خواستن بر پرداخت قرض .
31 . توبه و بازگشت‏به خدا .
32 . دعا بعد از نماز شب .
33 . درخواست‏خیر و نیکی .
34 . دعا هنگام گرفتاری به بلا و یا هنگامی که مبتلا به گناهی را می‏بیند .
35 . خشنودی از خداوند هنگام دیدن دنیا داران .
36 . دعا هنگامی که انسان به ابرها می‏نگرد و رعد و برق آسمان را مشاهده می‏کند .
37 . اعتراف به ناتوانی از ادای شکر الهی .
38 . دعای عذر خواهی از کوتاهی در ادای حقوق بندگان .
39 . درخواست عفو و رحمت الهی .
40 . دعا هنگام مرگ دیگران و یاد مرگ .
41 . درخواست پرده پوشی و نگه داری از گناه .
42 . هنگام ختم قرآن .
43 . هنگام دیدن هلال ماه .
44 . دعای اول رمضان .
45 . دعای وداع ماه رمضان .
46 . دعای روز عید فطر و جمعه .
47 . دعای روز عرفه (نهم ذی حجه) .
48 . دعای روز جمعه و روز عید قربان .
49 . دعا برای دفع مکر و شر شیطان .
50 . ترس عاقلان از خدا .
51 . تضرع و زاری در پیشگاه الهی .
52 . اصرار به درخواست از خدای متعال .
53 . در مقام کوچکی در پیشگاه الهی .
54 . دعا برای دور شدن اندوهها .

ح) نمی از یم صحیفه

اشاره شد که صحیفه تنها شامل راز و نیاز ... نیست، بلکه ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و عقیدتی نیز دارد . حضرت در ضمن دعاها، مباحث‏سیاسی بویژه مسئله «امامت‏» و رهبری جامعه اسلامی را مطرح کرده که به نمونه‏هایی از آن اشاره می‏شود:
1 . امام سجاد علیه السلام در دعای بیستم (دعای مکارم الاخلاق) چنین می‏گوید:
«خدایا! بر محمد و آل او درود بفرست و مرا بر آنکه بر من ستم روا دارد، دستی (نیرویی) و بر آنکه با من ستیزه جوید، زبانی [و برهانی] و بر کسی که با من دشمنی و عناد ورزد، پیروزی عطا کن، و در برابر آن کس که نسبت‏به من، به حیله گری و بد اندیشی بپردازد راه و تدبیر و در برابر کسی که بر من آزار رساند، نیرو عنایت کن و در برابر عیب جویانی که بر من عیب جویی و ناسزا گویی می‏کنند، توان تکذیب [و رد سخنان آنها] و در برابر خطر تهدید دشمنان، به من امنیت عطا فرما ...» (24)
در واقع، این بخش از دعا شکوائیه‏ای است از حضرت در برابر زورگوییهای حکومت و کارگزاران عبدالملک; نظیر «هشام بن اسماعیل مخزومی‏» حاکم مدینه، و از این جهت‏بار سیاسی دارد .
2 . در دعای چهل و هشتم که مربوط به عید قربان و روز جمعه است، چنین می‏خوانیم:
«خدایا! این مقام [خلافت و رهبری امت که اقامه نماز جمعه و عید و ایراد خطبه از شئون آن است] مخصوص جانشینان و برگزیدگان تو، و این پایگاهها، از آن امنای تو است، که آنان را در رتبه بالایی قرار داده‏ای، ولی ستمگران [همچون خلفای اموی] آن را به زور، غصب و تصاحب کرده‏اند ... تا آنجا که برگزیدگان و خلفای تو مغلوب و مقهور [و مجبور به سکوت] گشته‏اند، در حالی که می‏بینند احکام تو تغییر یافته، کتاب تو از صحنه عمل دور افتاده، فرائض و واجبات دستخوش تحریف گشته، و سنت (و راه و رسم) پیامبرت متروک گشته است . خدایا! دشمنان بندگان برگزیده‏ات از اولین و آخرین و همچنین اتباع و پیروانشان و همه کسانی را که به کارهای آنان راضی هستند، لعنت کن و از رحمت‏خود دور ساز ... .» (25)
در این دعا امام سجاد علیه السلام با صراحت از مسئله امامت و رهبری امت که اختصاص به اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام دارد و غصب شدن آن توسط ستمگران یاد می‏کند و بدین ترتیب، مشروعیت‏حکومت‏بنی امیه و حتی خلفای اول را نفی می‏کند .
3 . در دعای عرفه (دعای چهل و هفتم) چنین می‏گوید: «پروردگارا! درود فرست‏به پاک‏ترین افراد خاندان پیامبر که آنان را برای رهبری امت و اجرای اوامر خود برگزیده‏ای و آنان را خزانه داران علمت، نگهبانان دینت، جانشینان خود در زمین، و حجتهای خویش بر بندگانت قرار داده‏ای، و به خواست‏خود، آنان را از هر گونه پلیدی یکباره پاک کرده‏ای و آنان را وسیله ارتباط با خود و راه بهشت‏خویش قرار داده‏ای ... خدایا! تو در هر زمان دین خود را به وسیله امامی تایید فرموده‏ای که او را برای بندگانت رهبر و پرچمدار، و در جهان گیتی مشعل هدایت قرار داده‏ای، پس از آنکه او را با ارتباط غیبی، با خود مرتبط ساخته‏ای و او را وسیله خشنودی خود قرار داده‏ای و پیروی از او را واجب کرده‏ای، و از نافرمانی او بیم داده‏ای، و به اطاعت از اوامر و پذیرش نهی او دستور داده‏ای، و مقرر داشته‏ای که هیچ کس از او سبقت نگیرد، و هیچ کس از پیروی او واپس نماند [و سرپیچی ننماید] ... (26) .»
حضرت در این دعا با بیان نقش و موقعیت ویژه رهبران الهی و امامان از خاندان نبوت و امتیازهای آنان با دقت تمام شروعیت‏حکومت زمامداران وقت را نشانه رفته و نشان داده است که مشروعیت‏حکومت‏با انتخاب الهی به دست می‏آید، نه از طریق زور و قدرت و نه حتی از راه جمع آوری آرای مردم .
حسن ختام کلام را گوشه‏هایی از دعای آن حضرت برای مرزداران و هشدارهایی که بیان می‏فرماید، قرار می‏دهیم:
4 . در دعای بیست و هفتم چنین آمده: «خدایا! بر محمد و آلش درود [و رحمت] فرست و مرزهای مسلمانان را به عزت خویش نفوذ ناپذیر گردان و مرزداران را با قدرت خویش تقویت فرما و عطایای آنها را از [خزانه] توانگری خود سرشار ساز .
بارالها! بر محمد و آل محمد درود فرست و عده [مرزداران] را افزون نموده، اسلحه آنها را بران، حوزه‏های آنان را حراست نمای و نقاط حساس جبهه‏های آنان را محکم کن و در بین آنها الفت [و همکاری] قرار ده و کارشان رابه خوبی روبه راه کن ... و مشکلاتشان را با نصرت خویش حل نموده، با پایداری و صبر تقویتشان کن، و چاره جوییهای دقیق [به ایشان برای مقابله با دشمن] بیاموز ... و هنگام برخورد با دشمن فکر دنیای فریبنده را از یادشان ببر و اندیشه ثروت اندوزی و جمع مال را از دلهای آنها بزدای ... و با عشق به آخرت و بهشت دمسازشان کن ... . (27) »

پی نوشت :

1) محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، (تهران، مکتبة الصدوق)، 1381 ه . ق، ج‏1، ص‏467، و شیخ مفید، الارشاد، (قم، مکتبة بصیرتی)، ص‏256 .
2) سید محمد رضا حسینی جلالی، تدوین السنه الشریفه، (مکتب الاعلام الاسلامی، قم، 1418ق، ص‏151) .
3) علی بن شعبه، تحف العقول، (بیروت، مؤسسة الاعلمی، 1394ق)، ص‏255 .
4) ابوالعباس نجاشی، رجال النجاشی، (قم، مکتبة الداوری)، ص‏116 .
5) الکافی، (دارالکتب الاسلامیه، 1366)، ج‏8، ص‏17 .
6) رجال النجاشی، همان، ص‏157 .
7) همان، ص 115 - 116 .
8) آقا بزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، (تهران، المکتبة الاسلامیه)، ج‏15، ص‏18 - 19 .
9) صحیفه سجادیه، ترجمه سید صدرالدین بلاغی، با مقدمه‏ای از آیت الله مرعشی نجفی، (تهران، دارالکتب الاسلامیه)، ص‏9 مقدمه .
10) ر . ک: سلیمان بن ابراهیم قندوزی، ینابیع المودة، (نجف، مکتبة الحیدریة، 1384 ه . 1965 م) ج‏1 - 2، ص‏599 .
11) مقدمه آیت الله مرعشی بر صحیفه سجادیه، (همان)، ص‏8 - 9، مقدمه .
12) همان، ص‏27 - 29 مقدمه، با تلخیص و تغییر .
13) الذریعه، همان، ج‏15، ص‏18 - 19 .
14) ینابیع المودة (همان)، ص‏599 .
15) مقدمه آیت الله مرعشی نجفی بر صحیفه، (همان)، ص‏46 مقدمه .
16) الذریعه، (همان)، ج‏3، ص 345 - 359 .
17) مانند ترجمه الهی قمشه‏ای، فیض الاسلام، ابوالحسن شعرانی، محمد آیتی، و ترجمه سید احمد فهری و حسین انصاریان و ... .
18) همان، ص‏345 - 359 و ر . ک: مقدمه آیت الله مرعشی نجفی، (همان)، ص‏33 - 35 مقدمه .
19) همان، ص‏41 - 43 .
20) همان، ص‏13 مقدمه .
21) همان، ص‏37 مقدمه، و ر . ک: مهدی پیشوایی، سیره پیشوایان، (قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام)، ص‏270 - 271 .
22) ینابیع المودة، (همان)، ص‏599 - 630 .
23) مقدمه آیت الله مرعشی بر صحیفه، (همان)، ص‏43 - 45 .
24) صحیفه سجادیه، (همان)، ص‏102 - 103 .
25) همان، ص‏281 - 282 .
26) همان، ص‏254 - 256 .
27) همان، ص‏40 - 41، دعای 41 .

منبع: ماهنامه مبلغان