سیدحسن تقی‌زاده از جمله رجال سیاسی تاریخ ایران است که فراز و فرودهای زیادی در زندگی شخصی و سیاسی او وجود دارد. تقی‌زاده بر جدایی دین از سیاست تأکید می‌کرد تا حدی که گروهی از علمای نجف از جمله آیت‌الله عبدالله مازندرانی و آخوند خراسانی فتوا به «فساد مسلک سیاسی» وی دادند. تقی‌زاده در سال 1325ه. ق عضو «لژ بیداری ایران» شد. وی پس از مدتی به بالاترین مقام فراماسونری؛ یعنی استاد اعظم می‌رسد. شاید برای شناخت تقی‌زاده هیچ‌چیز بهتر از سرمقاله‌ی خود او در شروع دوره‌ی جدید مجله‌ی کاوه در تاریخ 22ژانویه1920 نباشد. او می‌نویسد: «امروز چیزی که به حدّ اعلا برای ایران لازم است و همه‌ی وطن‌دوستان ایران با تمام قوی باید در آن راه بکوشند و آن را بر هر چیز مقدم دارند سه چیز است که هرچه درباره شدت لزوم آنها مبالغه شود کمتر از حقیقت گفته شده: نخست قبول و ترویج تمدن اروپا بلاشرط و قید و تسلیم مطلق شدن به اروپا و اخذ آداب و عادات و رسوم و ترتیب و علوم و صنایع و زندگی و کلّ اوضاع فرنگستان بدون هیچ استثنا... این است عقیده‌ی نگارنده‌ی این سطور در خط خدمت به ایران: ایران باید ظاهراً و باطناً، جسماً و روحاً فرنگی مآب شود و بس». سایت راسخون تصمیم دارد در راستای وظیفه‌ی اطلاع‌رسانی خود، تعداد محدودی از نوشته‌های وی را در موضوعات مختلف که دارای نکات قابل توجهی است و می‌تواند مورد استفاده‌ی محققان قرار بگیرد، منتشر کند. مقاله‌ی ذیل یکی از مقالات این مجموعه است.

برای آشنائی به تاریخ ایران در دوره‌ی اسلامی و فهم روش تاریخ کماینبغی اطلاع بر تاریخ و اوضاع اجتماعی و اقتصادی و روحانی ایران و ممالک مجاور، زمان سابق بلافصل آن دوره یعنی اواخر دوره‌ی ساسانی از یک طرف و آگاهی اجمالی از تاریخ عرب و اوضاع عربستان در ازمنه‌ی قدیم تا ظهور اسلام تا حدّی شرط تحقیق و بحث انتقادی در تاریخ و رویّه‌ی علمی صحیح است لذا مناسب است مختصری از حالت سیاسی و اجتماعی ایران و همسایگان آن در قرن اخیر قبل از هجرت و شمه‌ای از تاریخ عرب در مقدمه ذکر شود و چون همین شرح اجمالی خود یک رساله‌ی مستقلی می‌شود ما آن را یک جلد کوچک مستقلی قرار داده مدخل می‌نامیم.
کتابی که به اسم از پرویز تا چنگیز (1) نشر می‌شود و اگر به اتمام برسد تاریخ ایران را از زمان اوایل دوره‌ی اسلامی تا استیلای مغول بر ایران شامل خواهد شد خود تاریخ غریبی دارد: در سنه 1307 هجری شمسی راقم این سطور به تألیف یک دوره تاریخ ایران بعد از اسلام شروع نمودم و غرض نگارش تاریخ 14 قرن اخیر بود تا این عهد بعد از چندی به واسطه‌ی تعویق طولانی و موانع اتمام کار که پیش آمد از قسمت بعد از استیلای مغول صرف نظر نموده و به امید پرداختن قسمت اوّل (از ظهور اسلام تا آغاز دوره‌ی مغول) کار را دنبال نمودم لکن عوائق متوالی این کار را متوقف ساخت و فقط فصلی مختصر به همان عنوان از پرویز تا چنگیز در دیماه 1309 نشر شد: از آنگاه تا سال 1314 فرصت اجرای این نیّت که همیشه بر آن جازم بودم به دست نیامد و چون در سال مزبور اندک فراغتی دست داد بر بذل مجهود در وفای به عهد و انجام مقصود عزم کردم و مقدمه‌ی کتاب که اینک به نام مدخل نشر می‌شود نتیجه‌ی صرف یکسال وقت در آن زمان است بعد از آن باز کار متوقف ماند تا آنکه در اوایل سال 1318 مجدداً به تعقیب و اتمام آن دست زدم و اینک امان خواهم...)

پی‌نوشت:

1. عکس اصل دستنوشت تقی‌زاده در ابتدای رساله «از پرویز تا چنگیز» (مقالات تقی‌زاده، جلد 9، تهران، 2536، انتشارات توس) چاپ شده است.

منبع مقاله:
تقی‌زاده، سید حسن، (1393)، مقالات تقی زاده (جلد سیزدهم)، تهران: انتشارات توس، چاپ اول.