بیست و سومین کنگره‌ی مستشرقین در کمبریج

سیدحسن تقی‌زاده از جمله رجال سیاسی تاریخ ایران است که فراز و فرودهای زیادی در زندگی شخصی و سیاسی او وجود دارد. تقی‌زاده بر جدایی دین از سیاست تأکید می‌کرد تا حدی که گروهی از علمای نجف از جمله آیت‌الله عبدالله مازندرانی و آخوند خراسانی فتوا به «فساد مسلک سیاسی» وی دادند. تقی‌زاده در سال 1325ه. ق عضو «لژ بیداری ایران» شد. وی پس از مدتی به بالاترین مقام فراماسونری؛ یعنی استاد اعظم می‌رسد. شاید برای شناخت تقی‌زاده هیچ‌چیز بهتر از سرمقاله‌ی خود او در شروع دوره‌ی جدید مجله‌ی کاوه در تاریخ 22ژانویه1920 نباشد. او می‌نویسد: «امروز چیزی که به حدّ اعلا برای ایران لازم است و همه‌ی وطن‌دوستان ایران با تمام قوی باید در آن راه بکوشند و آن را بر هر چیز مقدم دارند سه چیز است که هرچه درباره شدت لزوم آنها مبالغه شود کمتر از حقیقت گفته شده: نخست قبول و ترویج تمدن اروپا بلاشرط و قید و تسلیم مطلق شدن به اروپا و اخذ آداب و عادات و رسوم و ترتیب و علوم و صنایع و زندگی و کلّ اوضاع فرنگستان بدون هیچ استثنا... این است عقیده‌ی نگارنده‌ی این سطور در خط خدمت به ایران: ایران باید ظاهراً و باطناً، جسماً و روحاً فرنگی مآب شود و بس». سایت راسخون تصمیم دارد در راستای وظیفه‌ی اطلاع‌رسانی خود، تعداد محدودی از نوشته‌های وی را در موضوعات مختلف که دارای نکات قابل توجهی است و می‌تواند مورد استفاده‌ی محققان قرار بگیرد، منتشر کند. مقاله‌ی ذیل یکی از مقالات این مجموعه است.

کنگره‌ی مستشرقین (1) که هر سه سال یکبار تشکیل می‌شود و امسال بنا به دعوت انجمن همایونی آسیائی انگلستان (Royal Asiatic Society) در کمبریج مقر دانشگاه معروف تشکیل گردید، اینجانب و آقای دکتر یارشاطر را برای شرکت در کنگره‌ی مزبور دعوت نمود. شورای بین‌المللی آثار مکتوب ایران Corpus lnscriptionum lranicarum نیز که سه سال پیش در موقع تشکیل کنگره‌ی بین‌المللی مستشرقین در استانبول تأسیس شد و اینجانب را به عضویت انتخاب نموده بود دعوت کرد تا در جلسات آن که مقارن جلسات کنگره‌ی مستشرقین در کمبریج تشکیل می‌شد شرکت نمایم.
بنا به تصویب هئیت محترم دولت، اینجانب و آقای دکتر یارشاطر مأمور شدیم که به نمایندگی دولت ایران در جلسات کنگره‌ی مستشرقین شرکت کنیم و ضمناً بنا شد اینجانب کمکی را که اعلیحضرت همایون شاهنشاهی و دولت ایران برای طبع و انتشار مجموعه‌ی آثار مکتوب ایران در نظر گرفته‌اند به اطلاع شورای بین‌المللی که مأمور تدوین و نشر این مجموعه است برسانم. دانشگاه طهران نیز از اینجانب و آقای دکتر یارشاطر خواست تا نمایندگی دانشگاه را نیز در جلسات کنگره به عهده داشته باشیم.

1- کنگره‌ی مستشرقین

افتتاح کنگره

کنگره‌ی مستشرقین روز شنبه بیست و نهم مرداد در تالار سنای دانشگاه کمبریج توسط سر رالف ترنر (Sir Ralph Turner) رئیس مدرسه‌ی تتبعات شرقی که ریاست کنگره را به عهده داشت افتتاح گردید. قریب نهصد نفر از فضلا و محققین ممالک مختلفه که در تاریخ و علوم و السنه‌ی شرقی بصیرت دارند در کنگره شرکت داشتند. مجامع و مؤسسات علمی مختلف عالم نیز نمایندگانی برای حضور در جلسات کنگره اعزام داشته بودند. برنامه‌ی جلسات کنگره قبلاً دقیقاً تنظیم شده و به اطلاع اعضای کنگره رسیده بود.
در جلسه‌ی افتتاحیه ابتدا پس از نطق آقای استاد زکی ولیدی طوغان رئیس مجمع سابق بین‎‌المللی مستشرقین منعقد در استانبول که علی‌الرسم افتتاح آسیائی که مهماندار کنگره بود از دانشمندانی که در کنگره شرکت جسته بودند تشکر کرد و خیرمقدم گفت و مقصود و مرام اصلی تشکیل کنگره را که توسعه علم و تشویق تتبعات شرقی و حسن تفاهم میان دانشمندان و بسط همکاری میان ایشان است توضیح و تأکید کرد.
آنگاه رئیس دانشگاه کمبریج خوشوقتی خود را از اینکه چنین کنگره‌ی عالیمقامی در کمبریج تشکیل جلسه داده است بیان کرد و مستشرقین را خوش آمد گفت. سپس دو نفر از فضلای عضو کنگره یکی از اتحاد جماهیر شوروی و یکی از فرانسه، بیانات رئیس کنگره و رئیس دانشگاه کمبریج را پاسخ گفتند.

جلسات کنگره

کنگره که از ورود دوشنبه اول شهریور ماه شروع به کار کرد، مجموعاً یازده شعبه داشت به قرار ذیل:
1- مصرشناسی
2- تتبعات سامی
3- تتبعات مربوط به آشور و کلده‌ی قدیم
4- تتبعات مربوط به شرق اقصی
5- تتبعات ایرانی و ارمنی و تحقیقات مربوط به آسیای وسطی
6- تتبعات اورال و آلتائی
7- هندشناسی
8- تتبعات مربوط به اقوام ترک
9- تتبعات اسلامی
10- تتبعات افریقائی
11- تتبعات راجع به روابط شرق و غرب و مسیحیان ممالک مشرق.
هر یک از این شعب جلسات جداگانه داشتند که هر روز صبح و بعد از ظهر در تالارهای جداگانه تشکیل می‌شد. شعبه‌ی تتبعات اسلامی نظر به وسعت دامنه‌ی مطالب و تنوع آنها و کثرت فضلا و محققینی که به اینگونه تتبعات مشغولند به دو شعبه الف و ب تقسیم شده بود و هر یک جلسات علیحده داشت. هر شعبه رئیسی داشت که تنظیم برنامه‌ی جلسات و حسن جریان امور شعبه به عهده‌ی او بود و عملاً هر جلسه را یکی از اعضای وزین و معتبر شعبه به پیشنهاد رئیس شعبه اداره می‌کرد. ریاست شعبه‌ی ایرانی را پروفسور هنینگ (Prof. W. B. Henning استاد زبانهای ایرانی در «مدرسه‌ی تتبعات شرقیه‌ی لندن» به عهده داشت. در دو شعبه‌ی اسلامی سرهامیلتون گیب (Sir Hamilton Gibb) استاد زبان عربی در دانشگاه اکسفورد و پروفسور آریری (A. J. Arberry) استاد زبان عربی در دانشگاه کمبریج ریاست داشتند.
در شعبه‌ی ایرانی زبده‌ی دانشمندان ایران‌شناس و بزرگترین فضلای این رشته از جمله پرفسور هنینگ Henning (انگلستان) - پرفسور بیلی Bailey _انگلستان) - پرفسور بن‌ونیست Benveniste (فرانسه) - پرفسور مورگن ستیرن Morgenstierne (نروژ) - پرفسور نوبرگ Nyberg (سوئد) - پرفسور مینورسکی Minorsky (انگلستان) - پرفسور لنتز Lentz (آلمان) - پرفسور مناس Menace (فرانسه) - پرفسور محمد شفیع (پاکستان) و پرفسور زکی ولیدی (ترکیه) حضور داشتند.
دانشمندانی که در نظر داشتند تحقیقات تازه خود را به سمع کنگره برسانند قبلاً موضوع خطابه‌ی خود را به اطلاع هیئت مدیره کنگره رسانیده بودند. موضوع این خطابات و نام ناطق در برنامه‌ی چاپی که قبل از شروع کنگره میان اعضاء توزیع گردید قید شده بود. پس از خاتمه‌ی هر خطبه اگر کسی از حاضرین سئوالی داشت یا نکته‌ای به نظرش می‌رسید با اجازه‌ی رئیس جلسه ایراد می‌کرد.

جلسات عمومی کنگره

گذشته از جلسات شعبه‌های مختلف، در مورد مسائلی که مورد علاقه و توجه عموم اعضاء کنگره بود جلسه‌ی عمومی از همه‌ی اعضای کنگره تشکیل می‌شد. اینگونه جلسات عموماً بعد از جلسات خصوصی شعب قرار داشت تا با برنامه‌ی کار شعب برخورد نکند.
گذشته از جلسات افتتاحیه سه جلسه عمومی تشکیل شد. یکی برای بحث درباره «وظیفه‌ی کتابخانه در تتبعات شرقی» که با خطابه‌ی جامعی توسط آقای پیرسن (Pearson) کتابدار مدرسه‌ی تتبعات شرقی دانشگاه لندن شروع شد. دوم برای بحث درباره «روابط علم تاریخ و شرق‌شناسی» که با خطابه‌ی آقای سینور (Sinor) منشی هیئت مدیره آغاز گردید. سوم جلسه اختتامیه که در آن موعد و محل کنگره آتی و قطعنامه‌های کنگره به اطلاع اعضاء رسید.

امور اداری کنگره

امور اداری کنگره به عهده هیئت مدیره‌ای بود که تحت ریاست پرفسور بیلی (W. H. Bailey) استاد سانسکریت در دانشگاه کمبریج که از ایران‌شناسان طراز اول نیز هست انجام وظیفه می‌کرد. منشی این هیئت آقای سینور استاد زبانهای التائی عملاً مراقب و مسئول حسن جریان امور اداری کنگره بود.
هیئت مدیره قبلاً از فضلا و محققین شرق‌شناسان هر کشور برای شرکت در کنگره دعوت نموده بود. همچنین از مؤسسات علمی نیز دعوت کرده بود تا نمایندگان خود را برای شرکت در کنگره اعزام دارند. نام اعضاء کنگره که قصد خود را به شرکت در کنگره به اطلاع هیئت مدیره رسانده بودند قبلاً به ترتیب حروف تهجی طبع شده بود و اعضای کنگره به مجرد ورود آن را به ضمیمه‌ی برنامه چاپی کنگره که در آن محل و تاریخ جلسات عمومی و جلسات شعب و نام ناطقین و نام رؤسای شعب و محل و تاریخ انعقاد و کمیته‌های فرعی و سایر جزئیات ذکر شده بود دریافت داشتند.
برای اعضای کنگره قبلاً از طرف هیئت مدیره محل اقامت فراهم شده بود. اعضاء عموماً در مدارس دانشگاه کمبریج که مؤسسات شبانه روزی هستند اقامت داشتند برای بعضی نیز در مهمانخانه‌ها محل سکنی تعیین شده بود. مخارج که به عهده خود اعضاء بود. به علاوه هر یک می‌بایست مبلغ سه لیره انگلیسی نیز برای مخارج اداری کنگره قبلاً بپردازند. هر یک از اعضاء نشان مقوائی کوچکی که نام وی بر آن نوشته شده بود دریافت داشتند تا معارفه‌ی میان اعضاء کنگره را تسهیل کند.
در دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه کمبریج دو سالن بزرگ برای حوائج عمومی اعضاء کنگره تخصیص داده شده بود: یک سالن محل اقامت و استراحت اعضاء بود و در سالن دیگر تسهیلات عمومی و ادارات لازمه مانند بانک، پستخانه، تلفن و غیر اینها قرار داشت. در همین سالن نیز کتاب فروشیهای معتبر دنیا که کتب مربوط به شرق را طبع یا نشر می‌کنند نمایشگاه‌هائی از آخرین کتابهای منتشره‌ی خود در معرض نمایش گذاشته بودند. دفتر اداری کنگره نیز در جنب همین سالن قرار داشت.
عده‌ای از جوانان که به زبانهای خارجی آشنائی داشتند و عموماً از محصلین دانشگاه یا اعضاء دفتری آن بودند برای راهنمائی و مساعدت اعضای کنگره تعیین شده بودند. نامه‌های اعضاء کنگره در حجره‌های کوچکی بر حسب حروف الفباء قرار داده می‌شد و به این ترتیب اعضاء مراسلات خود را به سهولت دریافت می‌داشتند.

مباحث علمی کنگره

وظیفه‌ی اساسی کنگره گذشته از ایجاد حسن تفاهم و دوستی و یگانگی میان دانشمندان شرق‌شناس دنیا مبادله‌ی نظریات و تتبعات علمی است. در جلسات شعب دانشمندان و متتبعین به ترتیبی که در برنامه قید شده بود خطابه‌های خود را ایراد می‌کردند. این نوع خطابه‌ها عموماً مبتنی بر آخرین تحقیقات این دانشمندان است و آخرین کشفیات و فرضیات علمی را در معرض اطلاع عمومی قرار می‌دهد.
کنگره‌ی مستشرقین روز شنبه ششم شهریور ماه 1333 خاتمه یافت. قبل از ختم کنگره کمیته‌ی مشورتی بین‌المللی مستشرقین (lnternational Consultative Committe) که از اعضاء کنگره به تصویب هیئت مدیره‌ی کنگره انتخاب می‌شوند و در حقیقت هیئت اجرائیه کنگره بین‌المللی مستشرقین است تشکیل شد. اینجانب نیز در این کمیته به عضویت انتخاب شده بودم. این کمیته به دعوتهائی که برای تشکیل کنگره‌ی بعدی رسیده رسیدگی می‌کند و همچنین مسایل عمومی مربوط به کنگره‌ی مستشرقین را مورد شور قرار می‌دهد و قطعنامه‌های لازم را تصویب می‌کند. «آکادمی علوم و معارف شرقی آلمان» دعوت کرده بود که کنگره‌ی آینده در آلمان تشکیل شود. این دعوت از طرف کمیته‌ی مشورتی بین‌المللی پذیرفته شد.
چندین قطعنامه نیز مورد تصویب قرار گرفت که در جلسه‌ی عمومی اختتامیه به اطلاع کلیه اعضاء رسید. از جمله قطعنامه‌ای دایر به اظهار تشکر و امتنان از اعلیحضرت همایون شاهنشاهی و دولت ایران برای کمکی که برای تدوین و انتشار مجموعه‌ی آثار مکتوب ایران وعده فرموده‌اند و متن آن به قرار ذیل است به اتفاق آراء تصویب شد:
«بیست و سومین مجمع بین‌المللی مستشرقین مایل است که قدردانی عمیق خود را از کمک سخاوتمندانه‌ای که اعلیحضرت همایون شاهنشاه ایران و دولت ایشان به «مجموعه‌ی آثار مکتوب ایران» اعطا فرموده‌اند اظهار و ثبت نماید.»

گزارش شورای بین‌المللی تدوین و نشر مجموعه‌ی آثار مکتوب ایران

سه سال قبل که کنگره‌ی مستشرقین در اسلامبول تشکیل شد فضلای ایران‌شناس بیش از پیش به این نکته توجه کردند که آثار مکتوب ایران با وجود اهمیت و اعتبار و تنوع خاصی که دارد هنوز در مجموعه‌ی منظمی تدوین نشده و تاکنون اشکالات و موانع گوناگون مانع اجرای این امر مهم و ضروری و بسیار مفید گردیده. کنگره مستشرقین عده‌ای از دانشمندان ایران‌شناس را مأمور کرد که در این باب مطالعات کافی بنماید و وسایل تدوین و انتشار چنین مجموعه‌ای را فراهم آورند.
شورائی بین‌المللی به ریاست پرفسور هنینگ (Henning) استاد زبانهای ایرانی و آسیای وسطی در دانشگاه لندن و نیابت ریاست پرفسور بن ونیست (Benveniste) استاد دانشگاه سوربن و عضویت پرفسور مرگن ستیرن (Morgenstierne) استاد دانشگاه اسلو و پرفسور بیلی (Bailey) استاد دانشگاه کمبریج و پرفسور بار (Barr) استاد دانشگاه کپنهاک و پرفسور کامرون (Cameron) استاد دانشگاه شیکاگو و پرفسور مناس (Menace) استاد دانشگاه پاریس و پرفسور گوتزه (Goetze) استاد دانشگاه ییل در آمریکا و پرفسور گایگر Geiger (آمریکا) و پرفسور نوبرگ (Nyberg) استاد دانشگاه اوپسالا (سوئد) پرفسور مینورسکی (Minorsky) و پرفسور شدر (Schaeder) استاد دانشگاه گوتینگن (آلمان) و پرفسور پالیارو (Pagliaro) استاد دانشگاه رم و پرفسور اشمیت Schmidt (آمریکا) برای این منظور انتخاب گردید و شروع به کار نمود. این شورا اینجانب (سید حسن تقی‌زاده) را نیز به عضویت کمیته دعوت نموده بود و من هم اجابت کرده بودم.
در نتیجه‌ی اقدامات ابتدائی هیئت اجرائیه این شورا، «یونسکو» پذیرفت که برای پیشرفت مقصودی که شورا در پیش دارد تا سه سال کمک مالی بنماید، ولی البته این کمک کافی نبود و شورا ناچار بود از طرق دیگر وسایل مادی طبع آثار مکتوب ایران را تأمین نماید.
کمیته‌ی اجرائیه شورای مزبور چندی قبل از تشکیل شورا مراتب را به اطلاع اینجانب رسانید و خواست تا توجه و مساعدت مقامات ایرانی را نسبت به منظور شورا جلب نمایم. اینجانب منظور و هدف شورا و فایده‌ی خاصی را که از کار شورا حاصل می‌شود به اطلاع دولت ایران و همچنین به عرض اعلیحضرت همایون شاهنشاهی رساندم و در نتیجه اعلیحضرت همایون شاهنشاهی نظر به علاقه‌ی وافری که به پیشرفت امور علمی دارند مبلغ دو هزار لیره برای کمک به شورا عنایت فرمودند. هیئت محترم دولت نیز تصویب نمودند که مبلغ بیست هزار لیره در اختیار شورا قرار دهند و همچنین جناب آقای حاج مخبرالسلطنه‌ی هدایت نیز مبلغ ده هزار تومان برای کمک به کار شورا پرداخت فرمودند.
در آمریکا نیز اقداماتی برای جلب کمک مالی بعضی از مؤسسات به عمل آمد. از جمله «مؤسسه کورکیان» که برای کمک به مطالعات درباره‌ی ممالک شرقی تشکیل شده و سرمایه‌ی عظیمی در این راه گذاشته در نتیجه تذکر اینجانب وعده‌ی مساعدت داده اشت.
شورای بین‌المللی تدوین و نشر آثار مکتوب ایران روز دوشنبه اول شهریور ماه 1333 در سالن هتل گاردن هاوس در کمبریج با حضور پرفسور هنینگ Henning (انگلستان) پرفسور بن‌ونیست Benveniste (فرانسه) پرفسور بیلی Bailey (انگلستان) پرفسور مرگن ستیرن Monrgenstierne (نروژ) پرفسور نوبرگ Nyberg (سوئد) پرفسور ماسه Massé (فرانسه) پرفسور گیب Gibb (انگلستان) تقی‌زاده (ایران) پرفسور گوتزه Goetze (آمریکا) پرفسور لنتز Lentz (آلمان) پرفسور مناس Menace (فرانسه) دکتر فرای Frye (آمریکا) دکتر بویس Boyce (انگلستان) و دکتر یارشاطر (ایران) تشکیل گردید.
نخست پرفسور هنینگ شرح کارهای هیئت اجرائیه و مقدماتی که فراهم شده بود و کمک مالی یونسکو و اسامی دانشمندانی که همکاری با کمیته را پذیرفته بودند به اطلاع اعضای شورا رسانید. سپس انتخاب هیئت اجرائیه و هیئت مرکزی آغاز گردید و هیئت اجرائیه دائمی بدین قرار انتخاب گردید:
پرفسور هنینگ Henning (انگلستان) رئیس
پرفسور بن‌ونیست Benveniste (فرانسه) نایب رئیس
دکتر بویس Boyce (انگلستان) خزانه‌دار
دکتر فرای Fry (امریکا) منشی
دکتر یارشاطر (ایران) منشی
هیئت مرکزی عبارت از عده‌ی فوق به اضافه‌ی پرفسور مرگن ستیرن (نروژ) و پرفسور بیلی (انگلستان) خواهد بود. به پیشنهاد پرفسور نوبرگ (سوئد) و اتفاق آراء اینجانب به ریاست افتخاری شورای بین‌المللی انتخاب گردیدم.
عده‌ی اعضای شورای مرکزی به بیست و یکنفر محدود گردید. عضویت پرفسور ماسه (Massé) و پرفسور گیب (Gibb) و پرفسور لنتز (Lentz) و پرفسور لوئی ربر (Robert) متخصص خط‌شناسی یونانی و آقای احمد علی قزان رئیس موزه‌ی افغانستان و آقای دیاکونف (Diyakonov) از دانشمندان شوروی به اتفاق آراء تصویب شد.
سپس شورا وارد بحث در دستور گردید و مطالب ذیل به تصویب رسید:

1- حدود مجموعه‌ی آثار مکتوب ایران:

مجموعه‌ی آثار مکتوب ایران شامل مواد ذیل خواهد بود:
جزء اول - کتیبه‌های فرس قدیم (هخامنشی) به ضمیمه‌ی روایت عیلامی و بابلی و آرامی و هیروگلیفی آنها.
جزء دوم - کتیبه‌های دوره‌ی سلوکی و اشکانی و کتیبه‌های شرقی ایران به زبانهای آرامی و یونانی و پارتی و سغدی و خوارزمی و هفتالی (از آثار هیاطله)
جزء سوم - کتیبه‌های پهلوی بدین تفصیل:
جلد اول - کتیبه‌های شاهی با ترجمه‌ی پارتی و یونانی آنها
جلد دوم - کتیبه‌های اشخاص در دوره ساسانی
جلد سوم - کتیبه‌ها و خطوط دیواری و آثاری که در دورا اروپوس Dura Europos پیدا شده.
جلد چهارم - کتیبه‌های متأخر و آثاری که بر سفال نقش شده
جلد پنجم _ آثار پهلوی که بر پاپیروس نوشته شده
جلد ششم - آثار پهلوی که بر مهرها و نگین‌ها است
جزء چهارم - کتیبه‌های فارسی تا آغاز دولت صفوی

2- آثاری که انتشار آنها مقدم است

شورا تصویب نمود که تدوین و طبع کتیبه‌های هخامنشی و کتیبه‌ی پهلوی سر مشهد مقدم بر طبع و نشر سایر آثار باشد. طبع کتیبه‌های هخامنشی به عهده‌ی پرفسور بن‌ونیست (Benveniste) خواهد بود و دانشمندان دیگری که متخصص زبانهای کلده و آشور و عیلام (پرفسور لابا Labat) در روایت‌های بابلی و عیلامی این کتیبه‌ها با وی همکاری خواهد نمود.
کتیبه‌ی سر مشهد از روی قالبهائی که پرفسور هنینگ در ایران تهیه کرده است و به اهتمام خود وی طبع خواهد شد.

3- مسائل مربوط به چاپ و نشر آثار

هر مجلد شامل دو قسمت خواهد بود. یکی متن کتیبه با ترجمه و توضیحات و لغت‌نامه و دیگری تصویر کتیبه‌ها.
از هر جلد هزار مجلد چاپ خواهد شد و به قیمتی که تمام می‌شود فروخته می‌شود. قیمت فروش برای چاپ آثار دیگر تخصیص داده خواهد شد.
زبانی که در ترجمه به کار می‌رود حتی‌المقدور زبانی خواهد بود که بیشتر خواننده دارد و به هر حال نویسنده مختار است به انگلیسی یا فرانسه یا آلمانی بنویسد.
نسخ مجانی تنها برای اعضای شورا در مدتی که عضو شورا هستند و همچنین به مقاماتی که کمک مالی کرده‌اند داده می‌شود.

4- وضع حقوقی شورا

هیئتی که مأمور تدوین و انتشار مجموعه است باید شخصیت حقوقی داشته باشد تا بتواند در معاملات مربوطه اقدام نماید. هیئت هفت نفری که همان اعضای کمیته‌ی مرکزی شورا باشد به عنوان شرکت غیر انتفاعی به ثبت خواهد رسید. هیئت اجرائیه موظف است مطالعه نماید کدام کشور برای ثبت این شرکت مناسبتر است و به موجب آن اقدام نماید.

امور اداری و اجرائی

در غیاب شورا هیئت مرکزی و هیئت اجرائیه آن مسئول اجرای مقاصد شورا خواهند بود و اعضای آنها در فواصل معین تشکیل جلسه خواهند داد.

کمک مالی اعلیحضرت همایون شاهنشاهی و دولت ایران

کمک مالی که اعلیحضرت همایون شاهنشاهی به مبلغ دو هزار لیره‌ی انگلیسی و دولت ایران به مبلغ بیست هزار لیره‌ی انگلیسی و آقای حاج مخبرالسلطنه‌ی هدایت به مبلغ ده هزار تومان وعده فرموده‌اند توسط اینجانب در شورا اعلان گردید. این حسن توجه ایران نسبت به پیشرفت کار شورا موجب خوشوقتی و امتنان فوق‌العاده‌ی اعضاء گردید و از طرف رئیس شورای و چند نفر از اعضاء بیاناتی در قدردانی و اظهار تشکر ایراد گردید. رئیس شورا پیشنهاد کرد به کنگره‌ی مستشرقین پیشنهاد شود که قطعنامه‌ای از طرف شورای بین‌المللی کنگره مستشرقین مبنی بر قدردانی و سپاسگزاری از مساعدت اعلیحضرت همایون شاهنشاهی و دولت ایران صادر گردد. این پیشنهاد به اتفاق آراء تصویب شد و علیهذا پیشنهادی به شورای کنگره مستشرقین فرستاده شد که در موقع خود مورد تصویب قرار گرفت و در جلسه‌ی عمومی اختتامیه کنگره‌ی مستشرقین به اطلاع کلیه‌ی نمایندگان کنگره رسید.

حدود کتیبه‌های فارسی که در این مجموعه انتشار خواهد یافت

برای تعیین حدود و میزان کتیبه‌های فارسی که در مجموعه‌ی آثار مکتوب ایران باید انتشار یابد کمیسیونی فرعی به عضویت پرفسور مینورسکی (Minorsky) پرفسور ماسه (Massé) پرفسور گیب (Gibb) و دکتر فرای (Frye) و اینجانب و دکتر یارشاطر انتخاب گردید این کمیسیون روز سه‌شنبه دوم شهریور در دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه کمبریج تشکیل جلسه داد و پس از مباحثات کافی چنین رأی داد که کتیبه‌های فارسی شامل کتیبه‌های سنگی و خطوطی که برکاشی و سفال نوشته شده و خطوط و سنگهای مزار تا آغاز دوره‌ی صفویه جمع‌آوری شود و در مجموعه انتشار یابد.
در باب جمع‌آوری این آثار نظر به اینکه تاکنون این آثار به نحو جامع و کامل صورت‌برداری نشده کمیسیون پیشنهاد کرد که هیئتی در ایران این امر را وجهه‌ی همت خود قرار دهد و به تدریج این کتیبه‌ها عکس‌برداری نماید و خصوصیات هر یک را ضبط کند تا مواد لازم برای انتشار در مجموعه آماده شود.
گزارش این گمیسیون توسط پرفسور گیب به اطلاع هیئت مرکزی شورا رسید.

اتحادیه بین‌‎المللی برای اشتراک مساعی در تتبعات اسلامی

در سال 1951 مسیحی که کنگره مستشرقین در اسلامبول تشکیل شد به پیشنهاد جمعی از متخصصین علوم اسلامی کمیته‌ای بین‌المللی برای همکاری علمی درباره‌ی تحقیقات و مطالعات اسلامی تأسیس گردید. اهم مقاصدی که کمیته‌ی مزبور پیشنهاد خود ساخت عبارت بود از:
1- بسط همکاری میان دانشمندانی که به تتبعات اسلامی اشتغال دارند.
2- ایجاد مرکزی میان شرق و غرب برای اینگونه مطالعات.
3- ایجاد رابطه و همکاری میان ممالک مختلف مشرق که به این تتبعات مشغولند.
4- تهیه فهرست جامعی از کلیه‌ی نسخ خطی اسلامی در دنیا به زبانهای عربی - فارسی - ترکی - اردو.
5- تهیه فهرست مآخذ درباره‌ی اشخاصی که در عالم اسلام منشأ اثری بوده‌اند.
6- نشر مجله‌ای که شامل فهرست و توضیح آثار معاصری که در ممالک اسلامی انتشار می‌یابد باشد.
7. تسهیل مبادله‌ی میکروفیلم و نسخ عکسی نسخه‌های خطی که در نقاط مختلفه عالم وجود دارد.
روز بیست و پنجم اوت شورای عمومی اتحادیه‌ی مزبور به دعوت پرفسور زکی ولیدی طوغان که از اجله علمای ترک است و ریاست کمیته‌ی موقتی اتحادیه را به عهده داشت با حضور عده‌ای از علمای شرق و غرب که درعلوم اسلامی تبحر دارند از قبیل پرفسور ماسینیون (Massignon) پرفسور محمد شفیع، پرفسور ماسه (massé) پرفسور گومز (Goméz) عبدالوهاب پاشا و پرفسور شل (Scheel) و پرفسور کاون (Cowan) به ریاست اینجانب تشکیل گردید.
ابتدا پرفسور زکی ولیدی طوغان گزارشی از اقدامات کمیته‌ی موقتی اتحادیه را بیان داشت و به اطلاع اعضاء رسانید که اتحادیه رسمیت یافته و اکنون از اتحادیه‌های وابسته به اتحادیه‌ی بین‌المللی مستشرقین به شمار می‌رود. سپس اظهار داشت که به واسطه‌ی مضیقه‌ی مالی انتشار مجله‌ای که در اساسنامه‌ی اتحادیه پیش‌بینی شده انجام نیافته ولی امیدواری هست که بتوان در آتیه این مقصود را عملی کرد بخصوص که اکنون چند تن از علما و متفکرین طراز اول کشورهای اسلامی مانند عبوالوهاب پاشا و پرفسور محمد شفیع و تقی‌زاده دعوت شورای عمومی را پذیرفته‌‌اند و در اینجا حضور دارند.
بعد از آن بعضی تغییراتی که در اساسنامه پیشنهاد شد به تصویب رسید از جمله اینکه هیئت اجرائیه مرکب خواهد بود از یک نفر رئیس، یک نفر نایب رئیس یک نفر منشی یک نفر منشی دوم و یک نفر خزانه‌دار. گذشته از اینها شش عضو دیگر نیز در هیئت اجرائیه شرکت خواهند داشت. بنابراین هیئت اجرائیه کوچکتر مرکب از پنج عضو و هیئت اجرائیه بزرگتر مرکب از یازده عضو خواهد بود. انتخاب اعضاء هیئت اجرائیه مبتنی بر تقسیم‌بندی ممالک بر حسب چهار زبان اصلی ممالک اسلامی (عربی - فارسی - ترکی - اردو) و سه زبان مهم غربی (انگلیسی - فرانسه - آلمانی) خواهد بود.
اعضای هیئت اجرائیه به شرح ذیل انتخاب گردیدند:
پرفسور محمد شفیع (رئیس)
پرفسور حمیدالله (نایب رئیس)
پرفسور محمد بن توبدالطنجی (منشی)
پرفسور زکی ولیدی طوغان (خزانه‌دار)
پرفسور سامی دهان (عضو)
پرفسور عبدالعزیز الدوری (عضو)
دکتر محمد مصطفی (عضو)
پرفسور فوخ (عضو)
قرار شد عضو اروپائی دیگر هیئت اجرائیه که بعداً انتخاب خواهد شد سمت منشی دوم را نیز داشته باشد.
در خاتمه‌ی این گزارش لازم می‌دانم اظهار خوشوقتی و مراتب خرسندی خود را از همراهی آقای دکتر یارشاطر رفیق سفر خودم نموده و از اولیای امور که ایشان را به مصاحبت و همکاری اینجانب انتخاب فرمودند تشکر کنم. مشارالیه حقیقتاً علاوه بر مراتب فضل و کمال و مخصوصاً خبرت شایسته در فنون مربوطه و تاریخ و زبانهای قدیم ایران متصف به صفات و اخلاقی فوق‌العاده پسندیده و لیاقت و نجابت و فعالیت و حسن سلوک هستند که اثر خیلی خوبی در همه‌ی محافل کردند و موافقت ایشان برای من نعمتی عظیم بود.

پی‌نوشت‌:

1. مجله‌ی دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تهران، ج2، ش 2 (1334): 95-83.

منبع مقاله:
تقی‌زاده، سید حسن، (1393)، مقالات تقی زاده (جلد سیزدهم)، تهران: انتشارات توس، چاپ اول.