راهنمای تغذیه بیماران مبتلا به سرطان

با کنترل بیماری‌های عفونی امروزه سیمای بیماری‌ها چهره عوض کرده است. شیوع بیماری‌هایی مانند دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی، پرفشاری خون، سرطان‌ها و نشانگان متابولیک افزایش یافته که در ایجاد آنها عواملی مانند شیوه زندگی و الگوی غذایی ناسالم نقش دارد و موجب می‌شود فرد با دارا بودن استعداد و زمینه ژنتیکی و دیگر عوامل محیطی بیشتر در معرض خطر قرار گیرد...
نه تنها نوع تغذیه در ایجاد این بیماری‌ها اهمیت دارد بلکه تغذیه و رژیم درمانی به عنوان گام درمانی مهمی‌در کنار دارودرمانی تحت نام تغذیه - پزشکی درمانی (MNT) در کنترل این بیماری‌ها مطرح است.
در کشورهای پیشرفته به محض شناسایی بیماری در کنار درمان‌های معمول که طبق نظر متخصص انکولوژی رادیوتراپی صورت می‌گیرد بیمار از کانال رژیم درمانی نیز عبور می‌کند تا حمایت‌های تغذیه‌ای‌ لازم صورت گیرد و تا جای ممکن از بروز مشکلات بعدی پیشگیری شود چرا تغذیه این بیماران اهمیت دارد
زیرا در این بیماری، تولید عوامل ضد توموری که به طور طبیعی به‌وسیله سلول‌های بدن برای مقابله ایجاد می‌شود و همچنین رادیوتراپی و شیمی‌درمانی کم اشتهایی و مشکلات تغذیه‌ای‌ را به همراه می‌آورد. یعنی در عین اینکه بدن در شرایطی قرار گرفته که سلول‌ها نیاز‌های غذایی خاص و افزایش یافته‌ای‌ دارند به علت کم اشتهایی و دیگر عوارضی که ذکر خواهد شد کمتر غذا دریافت می‌کنند .
▪ وضعیت غذایی بهبود یافته، آثار جانبی را کاهش داده به باز توانی بیمار کمک می‌کند.
▪ بیمارانی که تغذیه مناسب در پیش می‌گیرند بهتر درمان‌های معمول را تحمل می‌کنند و شانس بیشتری در بازیابی سلامت خود دارند .
▪ با رعایت تغذیه مناسب، سیستم ایمنی ضعیف نشده و احتمال ایجاد عفونت‌های متعدد که در بیماران شایع است، کاهش می‌باید
▪ افرادی که تغذیه مناسب دارند کمتر دچار کاشکسی عضلانی (از دست رفتن توده عضلانی) می‌شوند.
▪ تغذیه متنوع و مکفی نیاز به انرژی، پروتئین و ریز مغذی‌ها را تامین کرده، با دریافت مقادیر کافی از انواع آنتی اکسیدان‌ها مانند کاروتنوئید‌ها، ویتامین E، اسیدهای فنولیک، آنتی‌اکسیدان قوی رسوراترول و... از طریق غذا، بدن بهتر با عوامل اکسیدان مبارزه می‌کند. التهابات کاهش می‌یابد و رادیکال‌های آزاد که طی سوخت و ساز در بدن شکل می‌گیرند و یا از محیط خارج بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند، خنثی می‌شوند. هر نوع سرطان با توجه به محل ضایعه، عوارض خاص خود را دارد و رژیم درمانی امری کاملا فردی است که با توجه به چگونگی سیر بیماری، سوابق پزشکی فرد، آزمایش‌های وی، داروهای مصرفی و. .. صورت می‌گیرد. در این مقاله سعی بر آن شده که اطلاعاتی عمومی ‌و کلی برای بهبود وضعیت غذایی به بیماران و خانواده آنها در خصوص شیوه تغذیه داده شود ولی ممکن است توصیه‌های داده شده به افراد گوناگون قدری متفاوت باشد .
به‌طور کلی مصرف پروتئین در بیشتر بیماران ‌باید افزایش یابد که از طریق مصرف گروه گوشت و جانشین‌ها مانند گوشت قرمز به ویژه گوشت مرغ و ماهی، تخم پرندگان، مغزدانه‌ها، حبوبات تامین می‌شود. بیمار باید از تمامی‌گروه‌های غذایی استفاده کند.به ویژه مصرف کافی از گروه میوه و انواع سبزی‌ برای تامین مقادیر کافی فیبر، ویتامین‌ها و فیتوکمیکال‌ها ضروری است. بیماران سرطانی باید از آب سالم به مقادیر بالا طی دوره‌های رادیوتراپی استفاده کنند. اگر بیمار از لحظه تشخیص تحت مراقبت‌های غذایی صورت گیرد بهتر تحت کنترل قرار می‌گیرد و کاشکسی عضلانی (حالتی که در آن بیمار دچار افت شدید وزنی و از دست رفتن توده عضلانی می‌شود) کمتر اتفاق می‌افتد
کم‌خونی حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد بیماران مبتلا، کم خونی دارند. این امر به دلیل عوارض پرتودرمانی است. در صورت لزوم پزشک آهن درمانی یا تزریق خون را توصیه می‌کند. بیماران باید رژیم غذایی متعادل با مقادیر مصرف کافی از گروه گوشت و پروتئین‌های با کیفیت بالا داشته باشند. به ویژه مصرف منابع آهن هم که در منابع حیوانی وجود دارد و از سویی دیگر منبع خوب پروتئین است باید افزایش یابد. ممانعت‌کننده‌های جذب آهن، مانند چای باید تا یک ساعت پیش و پس از غذا مصرف نشود.مصرف منابع ویتامین C مانند آب پرتقال، گوجه فرنگی و. ..همراه غذا جذب آهن را افزایش می‌دهد. بیمار نباید خودسرانه مکمل آهن مصرف کند.
● بی‌اشتهایی بی‌اشتهایی در بیماران شایع است در حالی که بیماران به مقادیر کافی انرژی و پروتئین برای حفظ ذخایر بدنی نیاز دارند، اغلب به دلیل داروهای شیمی‌درمانی، رادیوتراپی، یبوست‌های طولانی، درد و فاکتورهای ضدتوموری که بدن به صورت طبیعی برای مبارزه با سلول‌های سرطانی ایجاد می‌کند، دچار بی‌اشتهایی می‌شوند.
اطرافیان بیمار باید با صبر و حوصله سعی کنند به بیمار غذا بخورانند. به این صورت که تعداد وعده‌های غذایی را از سه به شش وعده افرایش دهند و در عین حال حجم وعده غذایی کوچک باشد.
مقداری آرد، پودر جوانه گندم، بلغور گندم به غذاهای مایع مانند سوپ و آش اضافه کنند. اگرچه به هیچ عنوان توصیه به زیاده روی در مصرف چربی‌ها نمی‌شود ولی در بیماران بی‌اشتها باید سعی شود مصرف روغن‌های سالم (روغن‌های مایع) کمی ‌افزایش یابد تا انرژی غذا تا حد ممکن افزایش یابد. غذاهای مورد پذیرش بیمار برای وی تهیه شود. از چاشنی‌های گوناگون مانند لیمو و آب‌غوره برای تحریک اشتها و ترشح بزاق بیمار استفاده شود.
اگر بیمار زود احساس سیری می‌کند، سعی شود تا یک ساعت پیش از غذا و در بین غذا آب و مایعات مصرف نکند و مصرف انواع سبزی خام کنار غذا، به پس از صرف غذای اصلی موکول شود همچنین غذاهای سرخ شده کمتر مصرف شود .
● تغییرات حس چشایی در مواردی که بیماران تحت پرتودرمانی سر و گردن قرار داشته باشند ممکن است از تغییرات حس چشایی شکایت کنند. برای مثال روی طعم گوشت حساس می‌شوند و از طعم آن ناراضی‌اند.در چنین شرایطی از دیگر جانشین‌های گروه گوشت استفاده کنید .
بیشتر از گوشت ماکیان به ویژه ماهیان که منابع خوب امگا ۳ هستند، تخم مرغ، حبوبات و مغزدانه‌ها و کره پسته و کره بادام زمینی استفاده کنید. اگر حس چشایی بیمار ضعیف شده ، به ناچار مقادیر بیشتری از طعم دهنده‌ها استفاده کنید ولی در مصرف شکر و نمک زیاده روی نشود .
● تمایل به مصرف غذاهای سرد یا مایع برخی بیماران نسبت به غذاهای گرم ابراز بی‌تمایلی می‌کنند. برای این افراد سعی کنید بیشتر غذاها را به صورت سرد سرو کنید. محل صرف غذا تهویه مناسب داشته باشد و بوی غذا در خانه نپیچد. غذاهای سرد مانند الویه، کوکوها و... آب‌میوه‌ها، بستنی و ژله، مغزدانه‌ها مناسب‌اند.کسانی که دارای ضایعه در ناحیه سر و گردن، دهان، حنجره، مری هستند اغلب باید غذاهای مایع یا با قوام نرم که نیاز زیادی به جویدن ندارند، مصرف کنند. این افراد نباید از غذاهای پر ادویه استفاده کنند و ممکن است آب میوه‌های اسیدی آنها را اذیت کند که در نتیجه باید از آب میوه‌هایی که اسیدیته کمتری دارد مانند آب هلو، آناناس و. .. استفاده کنند یا آب‌میوه‌های اسیدی را رقیق کنند .
● یبوست بیماران مبتلا به یبوست باید مصرف فیبر و مایعات را به روزی هشت لیوان افزایش دهند.در صورت لزوم، پزشک داروهای مسهل را توصیه می‌کند .
مصرف مقادیر کافی، یعنی روزی حداقل پنج سروینگ از گروه میوه و سبزی، فعالیت بدنی متناسب با شرایط بیمار ضروری است ضمن اینکه فعالیت بدنی به بهبود وضعیت روحی و احساس نداشتن وابستگی و استقلال فرد کمک می‌کند .
● اسهال بسیاری از بیماران از اسهال‌های طولانی شاکی هستند. این اسهال‌ها ممکن است به دلیل سوء جذب یا عارضه جانبی ایجاد شده باشد. برای مثال فردی که قبلا درمصرف شیر مشکل نداشته به دلیل کاهش تولید آنزیم هضم کننده قند شیر(لاکتاز) طی دوره درمان دچار عدم تحمل شیرمی‌شود.در دوره‌های اسهال ضمن اطلاع به پزشک معالج باید مصرف مایعات، چای، انواع میوه‌ها و آب‌میوه‌ها و دفعات تغذیه را افزایش دادضمن اینکه به هیچ عنوان از نوشیدنی‌های قندی غلیظ مانند نوشابه استفاده نشود چراکه موجب بدتر شدن اسهال می‌شود. باید از مصرف آنچه که سبب نفخ در بیمار می‌شود، خودداری شود
● تهوع و استفراغ تهوع و استفراغ که پس از شیمی‌درمانی بروز می‌کند تا حد زیادی به کمک داروها قابل کنترل است.در مواقعی که فرد احساس تهوع دارد، نفس عمیق کشیدن، قرار دادن تکه‌های یخ در دهان، صرف وعده‌های غذایی کوچک که بدون ادویه هستند و بو و طعم شدید ندارند و زود هضم هستند توصیه می‌شود بنابراین در این حالت باید از غذاهای پرچرب و سرخ شده پرهیز شود. ماست، مرغ آب‌پز و میوه‌های کمپوت شده، نوشابه‌های کربناته مناسب‌اند.در بیماری که استفراغ می‌کند تغذیه نباید قطع شود. سر باید بالا قرار گیرد. در دفعات زیاد و حجم کوچک غذا مصرف شود.غذا نباید دارای بو و مزه شدید باشد .
● خشکی دهان، بلع مشکل، زخم دهان بیماری که تحت رادیوتراپی سر و گردن قرار دارد ممکن است دچار خشکی دهان شود که این امر به افزایش پوسیدگی‌های دندانی و تمایل نداشتن به غذا خوردن می‌انجامد.مکیدن به افزایش ترشح بزاق کمک می‌کند. مکیدن آب نبات‌های ترش، لیمو، تکه‌های یخ، جویدن آدامس‌های بدون قند به افزایش بزاق می‌انجامد .
در مواردی که فرد دچار سخت بلعی است باید بر حسب تحمل بیمار غذاهای مایع ولی پر انرژی شده از طریق افزودن آرد، پودر شیر خشک، روغن مایع یا کره و... یا با قوام نرم که از طریق میکس کردن غذاها در مخلوط کن به دست می‌آید به وی داده شود
در صورت بروز زخم در دهان ضمن اطلاع به پزشک از غذاهای با قوام نرم استفاده شود. مصرف غلات سبوس دار و ادویه جات تا زمان بهبودی منع می‌شود.آب مرکبات و آب میوه‌های اسیدی نیز نباید مصرف شود.
منبع: روزنامه سلامت