کمدی خلقیات

معادل دیگر: کمدی طبایع
نوعی کمدی که با نمایش‌نامه‌های بن جانسون از اواخر قرن 16 و اوایل قرن 17 پدید آمد. درون‌ایه‌ی این نوع کمدی براساس نظریه‌ی فیزیولوژیکی بود که انسان را آمیزه‌ای از چهارآب گونه خون، بلغم، صفرا و سودا می‌دانست. طبق این نظریه در شرایطی که میان ترکیبات این چهار آب گونه تعادل برقرار باشد، انسان وضعیت روحی و جسمانی مطلوب دارد و وقتی این تعادل به هم بخورد، فرد دموی، بلغمی، صفراوی یا سودایی می‌شود.
آدم‌های کمدی‌های خلقیات بن جانسن مزاج نامتعادلی دارند که به آنان پیچیدگی یا غرابت شخصیتی می‌دهد. کمدی‌های هرکس سرخُلق خویش (1598)، آدم‌های کج‌خلق (1599) یا حتا کارهای جزئی مانند بانوی جذاب یا وفاق طبایع (1633) نمونه‌هایی از این نوع کمدی بن جانسن هستند.
در کمدی هر کس سرخلق خویش که در تماشاخانه کرتن روی صحنه رفت، خلق و خوی کیتلی بازرگان حسادت است. او همسری جوان و زیبا دارد. برادر کیتلی همراه عده‌ای جوان زن‌باره، پرسروصدا و البته بی‌آزار مدام به دیدن برادر و همسرش می‌رود. خلق و خوی پدر یکی از این جوانان «ادوار نوول» دغدغه‌ی بیش از حد درباره اصول اخلاقی پسرش است. بابدیل که از پیروان پُل است، سربازی بی‌دست و پا و لاف‌زن است. خدمتکار بدذات نوول، برین ورم با تمهید و تظاهر موجب شکل‌گیری سوءتفاهمی می‌شود. کیتلی و زنش در خانه‌ای با هم روبه‌رو می‌شوند. هر یک می‌اندیشد دیگری به نیتی سوء به آن‌جا رفته است. در پایان با بدیل رسوا شده، تنبیه می‌گردد؛ نوول با خواهر کیتلی ازدواج می‌کند، شعرباف‌ها و هالوها مسخره می‌شوند. سوءتفاهم‌ها به کم جاستیس کلمنت مهربان و زیرک برطرف می‌شود.
کمدی آدم‌های کج‌خلق در تماشاخانه‌ی گلوب روی صحنه رفت. در این اثر، جانسون به تمسخر شخصیت‌های بی‌مایه و آداب و رسوم پوچ آن زمان پرداخت. فاستیدیوس، بریسک، درباری آراسته به لباس‌های باب روز، فانگوسو، دانشجویی که می‌خواهد روزی درباری شود و هیچ‌وقت هم به هدفش نمی‌رسد، سوردیدو، پدر فانگوسو، مردی روستایی که تفریحش خواندن سال‌نامه است، سوگلیاردو، برادر سوردیدو که آرزویش آن است وی را مردی مهم به حساب آورند، دلیرو که به گونه‌ای تمسخرآمیز شیفته‌ی همسرش است و پونتاروُلو، سلحشوری لاف‌زن که حق بیمه‌ی مسخره‌ای برای بازگشت سالم سگ و گربه‌اش از سفر قسطنطنیه می‌پردازد؛ جانسون همه‌ی این شخصیت‌ها را با تمایلات گوناگون، آدم‌هایی کج‌خلق و یا به دور از خلق خویش معرفی کرده است.
جان فلیچرهم که از معاصران جانسن بود تعدادی کمدی طبایع نوشت. از دیگر کمدی‌های این دوران، همه‌ی احمقان اثر چپمن (حدود سال 1604)، حیله‌ای برای دستگیری آن فرد پیر اثر میدلتون (1605) و شیوه‌ای نو برای پرداخت بدهی قدیمی (1625) اثر مسینجر هستند. در اواخر قرن هفدهم توماس شادول با دو کمدی زیبای مدفون (1689) و ارباب آلساتیا (1688) کمدی طبایع را بار دیگر بر سر زبان‌ها انداخت.
منبع مقاله :
اصلانی، محمدرضا؛ (1394)، فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز همراه با نمونه‌های متعدد برای مدخل‌ها، تهران: انتشارات مروارید، چاپ اول.