وارونه‌سازی

Irony
معادل دیگر: آیرونی
وارونه‌سازی صناعتی ادبی است که انواع گوناگون دارد و برای بیان معنایی مغایر با منظور اصلی نویسنده استفاده می‌شود. وارونه‌سازی لحنی دوگانه دارد، چنان‌که آن چه دیده یا گفته می‌شود، از جنبه‌ای دیگر نامعقول، نامفهوم، متضاد یا خلاف انتظار می‌نماید. ارسطو وارونه‌سازی را پنهان کردن مفهوم درونی واقعیت می‌دانست. مارکوس تولیوس سیسرون هم در تعریف آن گفت: «وارونه‌سازی یعنی گفتن چیزی و اراده‌ی معنای دیگر».
معادل انگلیسی وارونه‌سازی، irony و معادل لاتین آن ironia هر دو از واژه‌‌ی یونانی eirōneia به معنی جهالت ساختگی و خلاف واقع نشان دادن ریشه گرفته است. آیرون به معنی ریاکار نام یکی از شخصیت‌های قراردادی کمدی‌های یونان باستان است که با تظاهر به نادانی بر حریف خود آلازون لافزن، ابله و خودفریب پیروز می‌شود.
در زبان انگلیسی irony (1502) این گونه تعریف شد:
‘yrone’------ ‘ of grammare, by the whiche a man sayth one & gyreth to understand the contrarye.’
(وارونه‌سازی در دستورزبان آن چیزی است که فردی می‌گوید تا معنایی مغایر را تفهیم کند.)
در سال 1970، دی. سی. میوک در مقاله‌ی معروف وراونه‌سازی کلمه‌های jeer, gibe, Fleer, mock, rail و scorn را واژگانی مرتبط دانست که برای بیان مفهوم irony استفاده می‌شود.
سیرل وال در مقاله‌ی مهم تاریخی‌اش با عنوان در باب وارونه‌سازی سوفوکلی (1833)، برای وارونه‌سازی ماهیتی پارادوکسیکال قایل شد. آی. ای. ریچاردز، کلینزبروکس، و رابرت پن وارن، از منتقدان معروف قرن بیستم، برای وارونه‌سازی آن قدر اهمیت قایل بودند که حیات راستین هر شعر یا داستان را متضمن استفاده از آن می‌دانستند.
جرج برنارد شاو درباره‌ی وارونه‌سازی می‌گوید:
«در ژرفای همه‌ی این وارونه‌سازی‌های وحشتناک باید مفهومی وجود داشته باشد.»
وارونه‌سازی در طنز نیز کاربردی گسترده دارد و برای طنزنویسان سلاحی کارآمد به شمار می‌آید. در ادبیات اروپا در نیمه‌ی دوم قرن هفدهم، شکوفایی دوران بزرگ طنز همزمان بود با استفاده‌ی روبه‌رشد وارونه‌سازی به عنوان نوعی شیوه‌ی گفتار ادبی.
منبع مقاله:
اصلانی، محمدرضا؛ (1394)، فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز همراه با نمونه‌های متعدد برای مدخل‌ها، تهران: انتشارات مروارید، چاپ اول.