آشنایی با اندیشمندان اندیشه سیاسی در اسلام

از هنگامی که پیامبر دین اسلام را به مردم شبه جزیره عربستان معرفی کرد و آن را گسترش داد امتی اسلامی را به وجود آورد که مسلمانان تحت لوای ان بودند .
سلسله جهاد هایی که پیامبر اسلام (ص) و یاران آن حضرت با اعراب مشرک داشتند ، پیمان هایی که میان پیامبر (ص) و اعراب منعقد شد و سفیرانی که پیامبر به کشور ها و امپراتوری های دیگر فرستاد حاکی از آن بود که ساختار سیاسی و ملت سازی در جزیره العرب در حال شکل گیری است که این امت در سال های بعد به یک امپراتوری بزرگ در سطح جهان آن روز تبدیل می شود .
اما با وفات پیامبر (ص) نوعی دوگانگی در بین مسلمانان برای جانشینی پیامبر (ص) به وجود می آید که گروهی معتقد به جانشینی علی ابن ابی طالب (ع) با استناد به واقعه ی غدیر خم بودند و گروهی دیگر از مسلمانان نیز که با گذشت زمان در اکثریت قرار گرفتند دنباله رو خلافت ابوبکر و دیگر خلفا شدند .
این جریان موجبات این را فراهم کرد که بعدها براساس این پیشامد ( بحث جانشینی پیامبر (ص) ) گروه های مذکور نظر های خود را ارائه کنند .
گروه اول که قائل به امامت علی ابن ابیطالب (ع) بودند شیعه نام گرفتند که در لغت این کلمه به معنی پیرو است . گروه دوم که خلافت ابوبکر را پذیرفتند به اهل سنت معروف شدند و از این هنگام به بعد مایه های تمایز بین اندیشه های سیاسی این دو گروه به وجود آمد .
گروه اول نظریات خود را بر مبنای امامت پایه میگذارد ، و گروه دوم نظریات خود را بر پایه خلافت و ... قرار داد .
اول تفاوت عمده میان نظریات این دو گروه در این است که شیعه در ابتدا نظریه خود را مطرح کرده است و بعد پایه این نظریه به دنبال به وجود آوردن حکومتی در این چهار چوب است ولی در اهل سنت ابتدا حکومت به وجود می آمد سپس بر مبنای واقعه ی پیش آمده نظریات مطرح می شود که به طور خلاصه می توان گفت که در نظام فکری تشیع نظریه مقدم بر عمل است و در اهل سنت عمل مقدم بر نظریه است .
این عامل که باعث شده است تا تشیع با حکومت های بعد از پیامبر(ص) – جز حکومت امام علی (ع) -به مخالفت بپردازد و آن را بر مبنای نظریه حاکم در اندیشه سیاسی تشیع نامشروع اعلام بدارد همین تقدم نظر بر عمل است چون حکومت های که به روی کار آمدند در تضاد با اندیشه های تشیع بوده اند و اما تقدم عمل بر نظر باعث شده است تا اهل سنت در طول تاریخ با اکثر حکومت ها به سازش بپردازند و علمای آنان در یک ارتباط تنگاتنگ با حکومت حاکم قرار داشته و در توده ی مردم اکثریت باقی بمانند .
از نظریه پردازان تآثیر گذار سیاسی اهل سنت می توان از ماوردی ، غزالی ، ابن جماعه ، ابن تیمیه و خنجی را نام برد .
ماوردی در سال 364 ه ق در بصره متولد شد و آثا همجون الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه ، قوانین الوزارة، سیاسته الملک ، نصیحةالملوک و ادب الدنیا و الدین است که اثر مشهور او الاحکام السلطانیه است .
غزالی ، در سال 450 ه ق در طابران طوس به دنیا آمد و کتاب های چون الاقتصاد فی الاعتقاد ، المستظهری، مقاصد الفلاسفه و تهافت الفلاسفه که کتاب مهم او الاقتصاد فی الاعتقاد است .
ابن جماعه متفکر دیگر اهل سنت است که در سال 639 ه ق در حماة یکی از شهر های شام به دنیا آمد که اثر مهم او کتاب تحریر الاحکام فی تدبیر اهل الاسلام است .
ابن تیمیه که نام او در واقع تقی الدین ابولعباس احم ابن عبد الحلیم است و در سال 661 ه ق در حران در نزدیکی دمشق به دنیا امد او یکی از پر شور ترین علمای اهل سنت بود که از او می توان به عنوان پایه گذار اندیشه سلفی نام برد .
سلفیون معتقدند که جامعه اسلامی در طول تاریخ از احکام و ارزش های اسلامی فاصله گرفته و باید به ارزش های صدر اسلام برگردیم، و این که هرچه از زمان صدر اسلام دور تر میشویم اوضاع رو به وخامت می رود ، مهمترین اثر او در اندیشه سیاسی السیاسة الشرعیه فی صلاح الراعی و راعیه نام دارد و اثر دیگرش نیز منهاج السنته النبویه نام دارد . وی دیدگاه شدیدآ ضد اسلامی دارد و معتقد است که هر اندیشه ی خلاف خود ( سلفی گری ) در انحراف از اسلام واقعی است و باید به اسلام برگردد و در صورت عدم توبه مرتدو خونش مباح است وی در همین راستا جریان تشیع را مرتد دانسته است . اندیشه های وی منبع اصلی دیدگاه وهابیون فعلی – در عربستان – است .
فضل الله روز بهان خنجی در شیراز به دنیا آمد ولی در اصل متعلق به خنج در 270 کیلومتری شیراز است و بدین خاطر است که او را خنجی نامیدند ، تاریخ تولد او در بین سال های 859 تا860 ه ق تخمین زده می شود ، آثار او که از آثار او سلوک الملوک و مهمان نامه بخارا را نام برد .
اما از اندیشمندان شیعی که نظریاتی را در موردحکومت و سیاست ارئه کرده اند می توان از فارابی ، ابن سینا و خواجه نصیر الدین طوسی و ... نام برد .
ابو نصر محمد فارابی _ او اولین کسی بود که به فلسفه سیاسی روی آورد البته در اهل تشیع و در زمینه فلسفه نیز دارای جایگاه بسی بزرگ ( پدر فلسفه اسلامی ) است . تولد او را در سال های 257-295 ه .ق ذکر شده است آثار زیادی از فارابی به جای مانده است که از مهم ترین انها در زمینه علم سیاست می توان از آراء اهل المدینه فاضله السیاسته المدینه و تحصیل السعاده را نام برد
به خاطر تاثیرات او در به وجود آمدن فلسفه و همچنین در استمرار با فلسفه ما قبل از فارابی از او بع عنوان اولین فیلسوف یاد می شود .
اما حسین که کنیه او ابو علی و در سال 307 ه ق در افشنه در نزدیکی بخارا به دنیا آمد و زندگی او سراسر حوادث بود که کاملا بر خلاف فارابی روزگار گذرانید ولی با این همه اثر سیاسی مستقلی از او به جای نمانده است اما می توان از شفا به عنوان یکی از اثر های معروف او نام برد .
ابو علی سینا در یکی از بخش های این کتاب اشاراتی به سیاست می کند در ضمن ابن سینا یکی از چهره های معروف دوران تمدن اسلامی به شمار می رود و به عنوان پایه گذار مکتب مشایی به شمار می رود .
محمد نام او و کنیه او ابو جعفر و لقبش خواجه نصیر بود او در سال 598 ه ق در طوس به دنیا آمد و خواجه یکی از کسانی است که شخصیتش بسیار مورد توجه پژوهشگران وقع شده است از اثار خواجه می توان از تجرذید الاعتقاد ، رساله تصورات ، او صاف الاشرف اخلاق ناصری و اخلاق محتشمی را نام برد .
البته آنچه گفته شد بیشتر برای آشنایی با آثار و زندگی اندیشمندان سیاسی اسلامی بود که در نوشتار های بعدی نظریات آنها مورد بررسی قرار می گیرد و علماء و صاحب نظران دیگری نیز در اهل سنت یا تشیع بوده و هستند که در نوشتار های بعدی آنها نیز معرفی می شوند و در وسع نگارنده اشاراتی به آثار مشهور این متفکرین و دیگر متفکرین خواهیم پرداخت .