بررسی آرا و اندیشه های امام راحل در مورد جوانان

نقش تعیین کننده جوانان در سرنوشت جوامع مختلف و تحولات و جهت گیری هایی که این جوامع در طول حیات اجتماعی شان پیدا می کنند انکار ناپذیر است. قرآن کریم نیز از نقش جوانان و تأثیر نیروی فیاض جوانی در بوجود آوردن وقایع بزرگ تاریخی به صراحت سخن گفته است. داستان ابراهیم و نمرود، یوسف و زلیخا، موسی و دختران شعیب، داود و جالوت، لقمان و فرزندش، مریم و عیسی، اصحاب کهف و … به خوبی ارزش نیروی جوانی را در مقابله با شیطان درون و برون انسان و مقاومت و پایمردی در برابر طاغوت ها، کجی ها، انحرافات و بحران های مختلف تبیین و تشریح کرده است.
سیره عملی پیامبر اسلام )صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) نشان می دهد که توجه به جوان به عنوان نسل تأثیرگذار، پر تحرک و نوخاسته، هیچ گاه نباید دستخوش فراموشی گردد؛ زیرا بیش از هر قشر و گروهی، جوانان مخاطبان وحی و عدالت خواهی اسلام بوده اند.
به مدد جوانان بود که دین با جامعه در تقویم تاریخ، پیوندی جاودانه و زوال ناپذیر حاصل کرد و بر سرنوشت ملت ایران تأثیر نهاد.
این مقاله به بررسی آرا و اندیشه های امام راحل در باره جوانان می پردازد.
امام خمینی (ره) با آگاهی به این سرمایه معنوی، آن را در خدمت به اسلام و واژگونی رژیم شاهنشاهی به کار گرفت و از هر فرصتی در جهت تعالی و تکامل روح و اندیشه جوانان استفاده کرد. وی از همان آغاز رهبری در سال ۱۳۴۲ اعلام کرد، با اتکال به قدرت خدا و اعتماد به جوانان که در آن هنگام کودکان گهواره ای بودند، به مصاف با دشمنان دین خدا خواهد رفت. امام (ره) در سال ۵۷ که انقلاب پیروز شد و پس از آن در دوران دفاع مقدس و جنگ تحمیلی با بکار گیری و بسیج جوانان و حضور پر شور آنان توانست اسلام و ایران را از نابودی نجات دهد.
توصیه به خودسازی و تزکیه نفس در جوانان، به اقتضای سرنوشت و طبع جوانی اهمیت بیشتری پیدا می کند. امام امت (ره) با نیازهای فکری، علمی، مادی و معنوی جوانان به خوبی آشنا بود و به همین جهت جایگاه آنان را دیوار به دیوار ملکوت و قدسیان می دید، چون قلب جوان نکته یاب است و حق پذیر. ایشان در تفسیر سوره حمد به ظرافت این معنی اشاره دارند که: «شما جوان ها بهتر می توانید تهذیب نفس کنید. شما به ملکوت نزدیکتر هستید از پیرها! در شما ریشه های فساد کمتر است، رشدش کمتر است… هزاران جوان اصلاح می شوند و یک پیر [اصلاح] نمی شود.» این نکته بر کسی پوشیده نیست که اساس و بنیان رسیدن همه واصلان به منازل عالی انسانی و سیر و سلوک، در دوره جوانی فراهم آمده است، حتی شخص امام (ره) با یاد کرد مشایخ بزرگوارش در عرفان و اخلاق همچون مرحوم "میرزا محمد علی شاه آبادی" (۱۲۹۳- ۱۳۶۹ ه.ق) و "میرزا جواد ملکی تبریزی" اشاره می فرماید از همان آغاز جوانی شیفته جمال و کمال هستی بوده و در این راه از هیچ کوششی فروگذار نکرده است. نامه هایی که از آن عزیز سفر کرده در دست ما است به روشنی عنایت و توجه ایشان را به سالکان جوان و جستجوگران حقیقت مشخص می کند؛ «عزیزم! از جوانی به اندازه ای که باقی است استفاده کن که در پیری همه چیز از دست می رود، حتی توجه به آخرت و خدای تعالی… در جوانی که قدرت بیشتری داری به مجاهدت برخیز و از غیر دوست جل و علا بگریز و پیوند خود را هر چه بیشتر اگر پیوند داری محکم تر کن و اگر خدای نخواسته نداری تحصیل کن و در تقویتش همت گمار که هیچ موجودی جز او جل و اعلا سزاوار نیست.»
امام خمینی در جوانان این مرز و بوم عزت خواهی را یک واقعیت انکار ناپذیر می دانست و از این رو تداوم دو شعار محوری و تعیین کننده یعنی "استقلال" و "آزادی" را در گام های بلند آنان ممکن تلقی نمود. از این رو ملت ما و به خصوص جوانان برای تحقق این شعارهای کلیدی در اعتلای جمهوری اسلامی از هیچ کوششی فروگذار نکرده و بر سر آن با هیچ قیمتی و قدرتی معامله و مسامحه نکردند. امام خمینی (ره) همواره نگران آتیه و آینده جوانان این کشور بود تا مبادا جوانانی که با کوله باری از عشق و فداکاری روزگار می گذرانند در ورطه غرور و خودبینی سقوط کنند و خویشتن را از نور توحید و تقوا بی بهره سازند. شیطان و نفس اماره هر کس و جماعتی را به راه های گوناگون به خودپرستی می کشاند، مغرور گشتن آن دسته از جوانان کم بهره از معرفت و خودآگاهی و تاریخ، پدیده ای اجتناب ناپذیر است که روشن گری خیرخواهانه و شفاف را می طلبد. لذا وقتی جوانان ما می بینند امام راحل در عین حال که جهاد و استقامت شگفت انگیز آنان را در مصاف با شیطان درون و برون می ستاید و از اینکه آنان در گرداب جهل و غرور قربانی شوند نیز نگران است، احساس داشتن پدری مهربان و دلسوز را که برای سعادت فرزندانش تلاش می کند دارند. آنجا که می فرماید: «توجه کنید که غرور در پیروزی ها و شهرت ها در قلب شما رخنه نکند، که این مرض نفسانی از دام های شیطانی است که بندگان خدا را از توجه به او باز می دارد و از مکاید نفس اماره باسوء است که انسان ها را به شکر و عبودیت بت ها و خصوصاً مادر بت ها که بت نفس است می کشاند.»
آرا و نظریات ایشان درباره جوانان در مراحل مختلف پیروزی انقلاب در دو محور قابل ذکر است:

الف) پیش از پیروزی انقلاب

قبل از پیروزی انقلاب و در مبارزه با رژیم ستمشاهی: امام خمینی در پیروزی انقلاب سهم اساسی و مهمی برای جوانان قائل بودند. در قسمتی از بیانات ایشان در این رابطه آمده است: «همت والای شما جوانان بود که ما پیروز شدیم و ریشه فساد را از ایران تا حدودی درآوردیم. این شما جوانان بودید که با فداکاری اسلام را از دست اجانب و دشمنان نجات دادید و شما هستید که باید با وحدت کلمه و قدرت،اسلام را از دست این اشخاص خیانتکار نجات دهید.»
و در جای دیگر می فرمایند: «عامل پیروزی، نیروی اسلام بود، نیروی ایمان جوانان به اسلام و خدای تبارک و تعالی بود و توجه به مقصد واحد که آن اسلام و جمهوری اسلام و احکام اسلام بود.»

ب) پس از پیروزی انقلاب

۱) آبادانی مملکت و ساختن ایران اسلامی بدست جوانان: نقش دیگر جوانان از نظر امام خمینی، نقش این قشر پس از پیروزی انقلاب بود. در این باره امام می فرمایند: «ماباید زحمت بکشیم تا این نیروی جوانی که طاغوت آنها را منحرف کرده است را باز متحول کنیم و بصورت یک انسان کامل، یک انسان اسلامی یک انسانی که برای کشور خودش مفید است درآوریم.» همچنین فرمودند: «به نیروی شما جوانها باید این مملکت اصلاح بشود.»
۲) ضرورت حضور دائمی جوانان متعهد در صحنه: امام همواره بر این نکته تأکید داشتند که همانگونه که انقلاب با همت جوانان پیروز شده، این جوانان باید در صحنه های مختلف حضور فعال داشته باشند. ایشان در جایی می فرمایند: «همانطوری که تا کنون با شور و شعف کارها را پیش بردید، از این به بعد هم باید برای سازندگی ایران همت کنید و نگذارید این نهضت خاموش شود. با همت والای شما جوانان ایرانی باید اشخاص متنور و اشخاص امین و صادق و متعهد به اسلام و وفادار به ایران در مجلس مؤسسان و مجلس شورا بروند.»
۳) تربیت جوانان: با توجه به اهمیت زیاد تعلیم و تربیت جوانان در نظر امام خمینی، ایشان به این موضوع تأکید داشتند و می فرمودند: «تربیت جوانان باید اسلامی و با توجه به مسایل روز باشد. ما مأموریم این جوان هایی را که دست ما هستند و با آنها رابطه داریم، اینها را تربیت اسلامی، تربیت دینی و متوجه به مسایل روز کنیم. این جوانهایی که در آتیه باید این مملکت را حفظ کنند، این مملکت را اداره بکنند، اینها باید درست تربیت بشوند و اصلاح بشوند. این تحولی که در جوان های ما، در انسان ها، آنهایی که متعهد هستند پیدا شده است، اهمیتش بیشتر از آن تحولی است که در مملکت پیدا شده است.»
۴) ایستادگی در مقابل غرب: امام (رحمت الله علیه) دراین باره می فرمایند: «جوانان ما از غرب نترسند و اراده کنند در مقابل غرب قیام کنند ، دانشمندان ما نترسند از غرب، اساتید دانشگاه ما نترسند از غرب و جوانان ما نترسند و اراده کنند و در مقابل غرب قیام کنند و شرق اراده کند که در مقابل غرب قیام کند. آنهایی که می خواستند ما را غارت کنند، در طول تاریخ و در طول این پنجاه و چند سال، کوشش کردند که جوان های ما را بی تفاوت بار بیاورند. گمان نکنند جوان های ما که هر چه هست در غرب است و خودشان چیزی ندارند!»
۵) افشاگری جوانان: نقش دیگر جوانان درایت و قدرت افشاگری آنها بود امام(ره) در این مورد می فرمودند: «بر شما جوانان ارزنده اسلام که مایه امید مسلمین هستید، لازم می باشد که ملت ها را آگاه سازید، و نقشه های شوم و خانمانسوز استعمارگران را بر ملا نمایید. بر شما جوانان روشنفکر است که از پا ننشینید تا خواب رفته ها را از این خواب مرگبار برانگیزانید، و با فاش کردن خیانت ها و جنایت های استعمارگران و پیروان بی فرهنگ آنها،غفلت زده ها را آگاه نمایید. شما نسل جوان موظف هستید غربزده ها را از خواب بیدار کنید و فجایع حکومتهای ضد انسانی آنها و اعمال آنها را بر ملا نمایید.»
مهمتر از همه این موارد حضرت امام به خودسازی و تهذیب نفس در ایام جوانی تأکید بسیار داشتند. ذکر پاره ای از سخنان ایشان در این باره اهمیت موضوع را بیشتر روشن می کند: «باید جوانان ما بدانند تا معنویت و عقیده به توحید و معاد در کسی نباشد، محال است از خود بگذرد و در فکر امت باشد. اسلام آنقدر که به تهذیب این بچه های ما و جوان های ما کوشش دارد، به هیچ چیز کوشش ندارد. از حالا که جوان هستید و قوای جوانی محفوظ است،جدیت کنید به این که هوای نفس را از نفس خودتان خارج کنید. "بهار توبه" ایام جوانی است، که بار گناهان کمتر و کدورت قلبی و ظلمت باطنی ناقص تر و شرایط توبه سهل تر و آسان تر است.
در پایان قسمت هایی از سخنان امام عزیزمان را خطاب به جوانان ذکر می کنیم:
«شما جوانان تحصیلکرده در هر جا هستید وظایف خطیری دارید، وظیفه دفاع از اسلام که به عهده هر فرد مسلم است، وظیفه دفاع از میهن و استقلال آن، وظیفه شناساندن اسلام بزرگ به جوامع بشری، بکوشید و خود به احکام اسلام عمل کنید و دیگران را وادار به عمل کنید و پرده های ضخیمی که کجروان بر چهره نورانی اسلام افکنده اند را برطرف کنید. باید اشخاص و طلاب جوان که مشغول به تحصیل هستند،علاوه بر تحصیل، بروند و تبلیغ کنند.»
«از جوانان‌، دختران‌ و پسران‌، می‌خواهم‌ که‌ استقلال‌ و آزادی‌ و ارزش های‌ انسانی‌ را، ولو با تحمل‌ زحمت‌ و رنج‌، فدای‌ تجملات‌ و عشرت ها و بی‌ بند و باری ها و حضور در مراکز فحشا که‌ از طرف‌ غرب‌ و عمال‌ بی‌وطن‌ به‌ شما عرضه‌ می‌شود، نکنند؛ که‌ آنان‌ چنانچه‌ تجربه‌ نشان‌ داده‌ جز تباهی‌ شما و اغفالتان‌ از سرنوشت‌ کشورتان‌ و چاپیدن‌ ذخایر شما و به‌ بند استعمار و ننگ‌ وابستگی‌ کشیدنتان‌ و مصرفی‌ نمودن‌ ملت‌ و کشورتان‌ به‌ چیز دیگر فکر نمی‌کنند؛ و می‌خواهند با این‌ وسایل‌ و امثال‌ آن‌ شما را عقب‌مانده‌، و به‌ اصطلاح‌ آنان‌ "نیمه‌ وحشی‌" نگه‌ دارند.
منبع: کانون اندیشه جوان