استفاده‌ی مشترك كودكان از وسایل

اوه، بله. كوچولوی دُردانه شما راه می‌رود و حرف می‌زند و یكی از كلماتی كه فرشته نازنین شما با اصرار و در رقابت با لیندا بلر (1) در فیلم «جن‌گیر» تكرار می‌كند، «مال خودمه!» است. اغلب كودكان، گاه به گاه از اینكه اجازه دهند كودكان دیگر نیز از لوازمشان استفاده كنند، ابا دارند- چه با خواهر و برادرهایشان باشد و چه با بهترین دوستشان - شریك شدن موضوع دشواری است، زیرا از طرفی مایلیم كودكانمان «خوب و مهربانانه بازی كنند» كه لازمه این گونه بازی كردن خویشتنداری است كه بچه‌های كوچك نه تنها فاقد آن هستند، بلكه حتی تمایلی به داشتن آن نیز ندارند. پس چگونه فرزندتان را به درك ارزشی كه ورای دادنِ اسباب‌بازیهایش به سایر كودكان - حتی برای چند ساعت - وجود دارد، وادار می‌كنید؟

شنیدن كی بود مانند دیدن

از دید یك كودك، بسیار ساده است كه مادرش از او بخواهد اجازه دهد كودك دیگری هم با اسباب‌بازی‌اش بازی كند، در حالی كه او نمی‌تواند به مادر دوستش اجازه دهد اتومبیل مامانش را براند و یا بیسكویتهایش را بخورد. پس با كمك یك مادر دیگر و یا كودك بزرگتر، استفاده مشترك را به او نشان دهید «من این اسباب‌بازی را به آنابل می‌دهم و او ده دقیقه دیگر آن را به من پس می‌دهد» و البته حتماً توجه كنید كه این وعده عملی شود!

بازی با یكدیگر

اگر كودكان به خاطر یك اسباب‌بازی خاص با یكدیگر دعوا می‌كنند، به آنها نشان دهید چگون می‌توانند با آن اسباب‌بازی با هم بازی كنند؛ مثلاً یك توپ یا كامیون اسباب‌بازی را به طرف یكدیگر بغلتانند. بازیهایی این چنینی خیلی طولانی نخواهند بود و یكی از بچه‌ها خیلی زود بلند می‌شود تا برای خود سرگرمی دیگری پیدا كند.

كودكان را مورد پرسش قرار دهید

بچه‌های سه تا پنج ساله باید بتوانند اختلافهایشان را حل و فصل كنند. وقتی كودكان، به خاطر یك اسباب‌بازی خاص، جیغ‌زنان به طرف من می‌دوند، ابتدا از ایشان سؤال می‌كنم آیا هیچ یك از آنها صدمه‌ای دیده‌اند و سپس به آرامی اظهار می‌دارم در این مورد من نباید تصمیم بگیریم «مثل اینكه هر دو نفرتان این اسباب‌بازی را خیلی دوست دارید، فكر می‌كنید چطور می‌توانید دو نفری با آن بازی كنید؟» ایشان معمولاً برنامه‌ای، ساده یا پیچیده، برای استفاده و بازی با آن اسباب‌بازی، ترتیب خواهند داد.

دو عدد از هر اسباب‌بازی

در صورت امكان، در زمان بازی بچه‌ها، از یك اسباب‌بازی دو عدد در دسترس داشته باشید - بخصوص اگر اسباب‌بازی خاص و مورد علاقه كودكان است. اگر بچه‌ها در بازی قبلی به خاطر میخ و چكش دعوا كرده‌اند، مادرِ كودكِ همبازی فرزندتان نیز می‌تواند چكش و میخهای فرزندش را همراه بیاورد. من همیشه در ابتدای تابستان سبدی پر از وسایل شن‌بازی و بازی در استخر، برای بردن به كنار دریا و یا استخر خریداری می‌كردم. با این روش، هنگامی كه كودكی تلاش می‌كرد بیلچه فرزند مرا از او بگیرد، بیلچه اضافی را در اختیارش قرار می‌دادم. البته، نام خانوادگی‌ام را با ماژیك رنگ ثابت روی آن اسباب‌بازیها نوشته بودم، به این امید كه بعداً بتوانم آنها را پس بگیرم، ولی خب، از گم شدن یكی از آنها در پایان بازی بچه‌ها نیز ناراحت نمی‌شدم!

توده‌ای اسباب‌بازی برای هر یك

هنگامی كه كودكان بسیار خردسالند، اسباب‌بازیهایشان را (حداقل در ابتدا) به صورت دو توده جدا از هم قرار دهید. بدین ترتیب، می‌توانید از جرّ و بحثها و ناراحتیهای بسیاری پیشگیری كنید و حتی پس از مدتی شاهد تقسیم كردن و یا مبدله اسباب‌بازیها توسط خود بچه‌ها باشید. چنین شرایطی در هر كودك احساس مالكیت نسبت به توده اسباب‌بازیهایش و نیز امكان «بازی همزمان» را ایجاد می‌كند؛ كاری كه اغلب كودكان زیر سه سال انجام می‌دهند - همراه با یكدیگر، ولی جداگانه.

اسباب‌بازیهای مورد علاقه را كنار بگذارید

به فرزند خود اجازه دهید سه یا چهار اسباب‌بازی محبوب داشته باشد -اسباب‌بازیهایی كه واقعاً میل دارد از آنها حفاظت كند - و آنها را در كمدی دور از دسترس دیگران قرار دهید. برای كودك توضیح دهید كه این عمل یعنی كودكان دیگر می‌توانند با بقیه اسباب‌بازیها بازی كنند، ولی این چند اسباب‌بازی خاص، تا زمان حضور دوستانش در منزل در جای امنی قرار دارند. همچنین، به فرزندتان یادآوری كنید تا زمانی كه این اسباب‌بازیها در كمد پنهان شده باشند و او نتواند به طور مشترك با سایر كودكان با آنها بازی كند، در حضور كودكان دیگر شخصاً نیز نمی‌تواند با آنها بازی كند.
این روش ممكن است حتی فرزندتان را به در اختیار گذاشتن بقیه اسباب‌بازیهایش به سایر كودكان، تشویق و ترغیب كند.

دستورهای دقیق صادر كنید

كودكان بسیار دقیق هستند و جمله‌های بیان شده توسط ما را حرف به حرف و مو به مو در نظر می‌گیرند و از هر فرصتی برای بهره گرفتن از این شگرد استفاد می‌كنند. («اما، مامان تو نگفتی من برای پریدن روی مبل نباید از كتابخانه یا كمد بالا بروم...») پس برای آنان كاملاً روشن كنید كه قاپیدن اسباب‌بازی از دست بچه دیگر مجاز نیست و همه حق دارند به نوبت از سرسره استفاده كنند. اینكه فقط بگویید، «خوش‌اخلاق باش و خوب بازی كن»، دست كودك را برای گفتن اینكه «من وقتی نگذاشتم او سوار تاب شود خوش اخلاق بودم» باز می‌گذارد.

قدرت یك نفر

به كودك كمك كنید قدرت و اثر كارهایش را درك كند. فرزند شما با حالتی ناگهانی اسباب‌بازی را از دست همبازی‌اش قاپیده و حالا همبازی‌اش به گریه افتاده است. به طرف فرزند خود بروید و به جای سرزنش كردن به او بگویید: «اگر من همین الان این اسباب‌بازی را از تو بگیرم چه حالی پیدا می‌كنی؟» - و بعد این كار را بكنید. فرزندتان از اینكه اسباب‌بازی‌اش را از او گرفته‌اید، شوكه می‌شود و در نتیجه معنا و تأثیر رفتارهایش را بهتر درك خواهد كرد.

اسباب‌بازی را پس بده

والدین اغلب اوقات، خطاب به كودك مهاجم تنها فریاد می‌زنند، «پسش بده» و در صورت اطاعت نكردن، با بی‌اعتنایی شانه بالا می‌اندازد و آن را به حساب بچگی او می‌گذارند. این نوع رفتار را نپذیرید. دست فرزندتان را بگیرید و او را نزد بچه‌ای كه اسباب‌بازی را از دستش قاپیده است، ببرید. او را به عذر‌خواهی و پس دادن اسباب‌بازی وادار كنید و برای یك «محرومیت» (چنانچه فكر می‌كنید پیام این رفتار شما را كاملاً درك نكرده است) از دوستانش دور كنید.

استفاده مشترك داوطلبانه را تحسین كنید

گاهی، كودك شما را غافلگیر می‌كند و بدون اینكه از او خواسته باشید، اسباب‌بازی‌اش را به كودك دیگر می‌دهد. هنگامی كه فرزندتان داوطلبانه این كار را انجام می‌دهد، حتماً دست و دل‌بازی‌اش را تحسین و از او قدردانی كنید، نه اینكه گویی از ابتدا همین وظیفه را داشته است. تحسین و تمجید رفتارهای خوب، انگیزه انجام كارهای خوب را برای جلب توجه شما در كودك ایجاد می‌كند و نه جلب توجه با انجام كارهای نادرست.

گاهی، مجبور نیستید به طور مشترك استفاده كنید

برای كودك، دانستن اینكه گاهی استفاده مشترك از لوازم و اسباب‌بازیها ضروری نیست و در چنین مواردی پدر و مادر رفتار او را تأیید می‌كنند، ضروری است. مثلاً، شما تازه برای فرزندتان دوچرخه‌ای خریده و او را به پارك برده‌اید. بچه‌ای كه تا به حال او را ندیده‌اید پیش می‌آید و تقاضا می‌كند یك دور دوچرخه سوار شود (دوچرخه یا وسایل شن‌بازی و ... همیشه این اتفاق می‌افتد، قول می‌دهم). آیا در این حالت باید از فرزندتان بخواهید آن را در اختیار كودك متقاضی بگذارد تا مفهوم استفاده مشترك را یاد بگیرد؟ البته كه خیر، در این لحظه، می‌توانید به كودك نشان دهید چگونه یك «نه» مؤدبانه و یا «شاید دفعه بعدی» بگوید و دور شود. از كودك خود پشتیبانی كنید و اجازه دهید بداند گاهی مجبور به استفاده مشترك از وسایل و اسباب‌بازیهایش نیست، بویژه اگر آن فرد را نمی‌شناسد.

پی‌نوشت‌ها:

1. Linda Blair

منبع مقاله :
كندی، میشل(1392)؛ حسادت، برگردان: زهرا جعفری، مشهد: به نشر انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ دوم.