تائیه‌ی دعبل

تائیه‌ی دعبل، قصیده‌ای شیوا به زبان عربی از شاعر نامدار عرب ابوعلی حسن بن علی خزاعی ملقب به دعبل (م 246 ق). این قصیده دارای 59 تا 120 بیت (بر پایه‌ی روایات مختلف) است. مطلع قصیده این است:

تَجاوَبنَ بالارنان و الزَّفَراتِ *** نَوائحُ عُجْمُ اللَفظِ و النَّطقاتِ

و این دو بیت مشهور جزو آن است:

اَفاطِمُ لَو خَلَتِ الحُسینُ مُجَدَّلاً *** وَ قَدماتَ عَطشاناً بِشَطِ فراتِ
مَدارسُ آیات خَلَّتْ مِن تَلاوة *** وَ منزِلُ وحیٍ مَقْفرُ العَرَصاتِ

و پایان آن این بیت:

قبورٌ بکوفانٍ و اُخری بطیبةٍ *** و اُخری بفخٍ نالَها صَلواتی

دعبل در این قصیده به ستایش از خاندان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و علی (علیه‌السلام) می‌پردازد و دردهای جانگذاری را که ایشان در راه گستردن حق و عدالت کشیده‌اند، شرح می‌دهد. قصیده‌ی دعبل از لحاظ ادبی یکی از زیباترین قصاید عربی است. دعبل آن را بر امام رضا (علیه‌السلام) خوانده و از آن حضرت آفرین و صله گرفته است. این قصیده را چند تن شرح کرده‌اند: 1) علامه ملامحمدباقر مجلسی (م 1110 ق) این شرح شامل 59 بیت با ترجمه‌ی فارسی روان در زیر هر بیت و گاه شرح لغات و مشکلات آن است، شرح مجلسی به شیوه‌ای علمی و انتقادی به کوشش سید جلال‌الدین محدث ارموی به چاپ رسیده است، مرحوم مجلسی این شرح را برای شاه سلطان حسین صفوی نگاشته و بدو تقدیم کرده است؛ 2) کمال‌الدین محمد بن معین‌الدین محمد فسوی مشهور به «میرزا کمالا» داماد ملامحمدتقی مجلسی، این شرح در سال 1307 ق به قطع جیبی چاپ سنگی شده است؛ 3) حاج ملاعلی بن عبدالله العلیاری تبریزی (م 1327 ق) این قصیده را شرح کرده است. نیز چند تن از بزرگان علمای شیعی این چکامه را به گونه‌ی کامل در آثار خود آورده‌اند: از آن جمله وزیر علی بن عیسی اربلی در کشف الغمة؛ علامه ملامحمدباقر مجلسی در جلد 12 بحارالانوار و فرهاد میرزا معتمدالدوله در قمقام ذخار.
منابع :
الذریعة، 204/3؛ شرح تائیه‌ی دعبل خزاعی، به کوشش محدث ارموی، تهران، 1359 ش.
منبع مقاله :
دائرةالمعارف تشیع، جلد 4، (1391) تهران: مؤسسه‌ی انتشارات حکمت، چاپ اول