نویسنده: حسن انوشه

 

تذکرة القبور، یا دانشمندان و بزرگان اصفهان، کتابی به فارسی در شرح زندگی نام آورانی که در اصفهان در خاک شده‌اند. اصل کتاب تذکرة القبور نوشته‌ی ملاعبدالکریم گزی برخواری (م 1339 ق) است که زندگینامه‌ی صد تن از علمای مدفون در اصفهان را در بر دارد در 1350 ق که آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی (م 1369 ش) سفر سه ماهه‌ای به اصفهان کرد با پژوهش در احوال ادبا، شعرا و عرفای مدفون در گورستانهای اصفهان، مانند تخت فولاد، آب بخشان، طوقچی، چولمان، دارالبطیخ و مانند آنها زندگینامه‌هایی درباره‌ی نام آوران خفته در این گورستانها فراهم آورده و آنها را پیوست کتاب ملاعبدالکریم گزی کرده. بعدها محمدعلی معلم حبیب‌آبادی، مؤلف کتاب زندگینامه‌ی مکارم الآثار و سید عبدالحجة بلاغی حواشی و اضافات تازه‌ای بر اصل کتاب و مستدرک آیت‌الله مرعشی افزودند و شمار زندگینامه‌ها را بالا بردند. سید مصلح‌الدین مهدوی تذکرةالقبور و مستدرکهای آن را یکجا کرد و با افزودن زندگینامه‌های باز هم بیشتر به نام رجال اصفهان به چاپ رسانده است. مهدوی پس از به چاپ دادن رجال اصفهان (1328 ش) به نوشتن مستدرک بر این کتاب ادامه داده و با افزودن مطالب تازه به زندگینامه‌های پیشین سودمندی کتاب را بیشتر کرده است، حاصل کوشش مهدوی همین تذکرة القبور یا دانشمندان و رجال اصفهان است که حدود 2000 زندگینامه را دربر می‌گیرد. این کتاب که با زندگینامه‌ی محمدجعفر آباده‌ای (م 1280 ق) آغاز می‌شود و با شرح زندگی دکتر محمد ریاحی رئیس سابق دانشکده‌ی پزشکی اصفهان (م 1389 ق) پایان می‌گیرد برحسب حرف نخست نام صاحبان تراجم تدوین یافته و برابر روش معمول کتابهای رجالی زندگینامه‌ها زنان و مردان را از هم جدا کرده است. کتاب دارای دیباچه‌ای است که عمدتاً به معرفی گورستانهای اصفهان می‌پردازد و از بسیاری گورستانهای از میان رفته‌ی آباد و چگونگی آنها یاد می‌کند. تذکرة القبور تنها زندگینامه‌ی بزرگان اصفهان نیست، بلکه شرح زندگانی افرادی را که از جاهای دیگر به اصفهان کوچیدند و در این شهر درگذشتند نیز دربر می‌گیرد. چون مؤلف گذشته از منابع مکتوب، از گفته‌های پیران و آگاهان محلی نیز بهره جسته گهگاه آگاهیهایی به دست می‌دهد که در جاهای دیگر نمی‌توان یافت. کتاب فاقد هرگونه ارجاعات است و این ضعف گاهی پژوهشگر را با دشواری مواجه می‌سازد.
منابع :
تذکرةالقبور یا دانشمندان و بزرگان اصفهان، سید مصلح الدین مهدوی، چاپ دوم، اصفهان، ثقفی، 1348 ش؛ تاریخ تذکره‌های فارسی، 629/2؛ الذریعة، 44/4، 96/10-97.
منبع مقاله :
تهیه و تنظیم: دائرةالمعارف تشیع، جلد 4، (1391) تهران: مؤسسه‌ی انتشارات حکمت، چاپ اول.