اصول جستجو و نجات

SEARCH AND RESCUE (SAR)

كليه اقداماتي كه توسط يك نجاتگر در محل حادثه به منظور نجات و امدادرساني به افرادي كه در مخاطره افتاده و جهت تسكين آلام كساني كه نا اميدانه نياز به كمك دارند ، جستجو و نجات مي نامند.

مراحل جستجو و نجات

L	LOCATE	تعيين موقعيت
A	ACCESS	دسترسي به سوژه
S	STABILIZE	تثبيت
T	TRANSPORT	حمل و نقل

اجزا متشكله يك عمليات كامل

( جستجو نجات )

چگونگي دسترسي به مصدوم و مجسم كردن صحنه حادثه در ذهن	پيش طراحي
چگونگي وقوع حادثه و احتمال وقوع ديگر حوادث	آكاهي از حادثه
استفاده صحيح از تجهيزات موجود و مورد نياز احتمالي	تدبير و برنامه ريزي
هدايت نيروهاي عملياتي و تقسيم وظايف برحسب توانايي و تبحر افراد در موارد خاص	تاكتيك ها و راهبردها
مرحله ايست كه نه عمليات به پايان رسيده و نه نجاتگر از صحنه حادثه خارج شده است	تعليق
انتقاد صحيح از افراد نجات گر پس از اتمام عمليات به صورت عملي و منطقي براي بهبود در روند كار جستجو نجات	انتقاد

جستجو ونجات در هنگام آتش سوزی

اقدامات احتیاطی و ایمنی مختلفی وجود دارد که با بکاربردن آنها می توان ریسک و خطر ناشی از خسارات را کم کرد.
حفاظت از خانه برای جلوگیری از ورود آتش، وظیفه شخص شماست؛ لذا برای کاهش این خطر باید مقاومت خانه، نوع ساختمان و نیز ماهیت گیاهان اطراف محل را درنظر داشته باشید.
قبل از هرچیز یک نکته را به یادداشته باشید و آن اینکه درصورت مشاهده آتش سوزی با شماره ۱۲۵ تماس بگیرید و فکر نکنید فرددیگری حتماً تا حالا با آتش نشانی تماس گرفته است؛ موقعیت را دقیق و واضح شرح دهید و به تمام سؤالات فرد مسئول، پاسخ دهید.

در برابر آتش چه باید کرد؟

۱) به هنگام بروز آتش سوزی افراد خانواده که برای آماده کردن شرایط منزل، وجودشان ضروری نیست، را از خانه خارج کنید. افرادی که دارای مشکل جسمی و ناتوانی می باشند و نیز کودکان و سالخوردگان باید خیلی سریع از محل خارج شوند.
۲) لباس محافظ در برابر آتش بپوشید.
۳) تمام اجسام سوختنی را که در اطراف منزل وجود دارد، مثل تیرهای چوبی، ابزار چمن، منقل خوراک پزی، برزنت و…، از اطراف خانه دور کنید و آنها را در جایی مناسب در بیرون از خانه قرار دهید.
۴) اتاق زیرشیروانی، پنجره های پاسیو، تمامی درها، ازجمله در زیرزمین و طویله را از بیرون ببندید. پرده و پارچه های قابل احتراق را از محل دور کنید، تمام پوشش ها و حفاظ های غیرقابل احتراق پنجره ها را برای کاهش اثر تابشی گرما و آتش ببندید.
۵) تمامی درها را برای جلوگیری از ورود جریان هوا ببندید، دریچه هوای بالای شومینه را بازکنید اما در اصلی آن را ببندید.
۶) شیر اصلی گاز را ببندید، به عبارت دیگر هر منبع اصلی اعم از گاز طبیعی، مخازن گازوییل یا پروپان را از محل منبع قطع کنید.
۷) شلنگ های باغبانی را به هم وصل کرده و استخر، وان، سطل های زباله و تمامی ظروف را از آب پرکنید.
۸) اگر در منزل پمپ های بنزینی دارید مطمئن شوید که مخزن بنزین آنها پر است و در ضمن، خوب کار می کنند.
۹) نردبانی را برای مواقع لزوم، در محل مناسبی از خانه قرار دهید.
۱۰) وسیله نقلیه خود را در مسیر ورودی قرار دهید و پنجره های آن را ببندید.
۱۱) درب بازکن های خودکار گاراژ را از کار بیاندازید، بطوری که اگر برق قطع شود، بتوان درها را با دست بازکرد. سپس تمامی درهای گاراژ را ببندید.
۱۲) اوراق بهادار و ارزشمند و اشیای قیمتی را در داخل ماشین قرار دهید و آماده باشید که به سرعت از گاراژ خارج شوید.

اقداماتی برای ترک خانه

۱) همه چراغ های بیرون و یک چراغ را در هر اتاق روشن بگذارید این کار باعث می شود حتی در دود سنگین هم خانه قابل دید باشد.
۲) در و پنجره ها را بدون اینکه قفل کنید ببندید، تا درصورت نیاز به ورود سریع و اطفای حریق از سوی آتش نشانان، این کار به راحتی انجام شود. البته تمام منطقه توسط نیروهای پلیس قرنطینه و مراقبت خواهد شد.
۳) توسط خودرو، خود را نجات دهید
هرچند این کار خطرناک است اما در تنها مواقع اضطراری همچون هجوم طوفان آتش، برای در امان ماندن باید در وسیله نقلیه خود بمانید چراکه این کار به مراتب از دویدن با پای پیاده بهتر است.
۴) پنجره ها و دریچه های هوا را ببندید. به آرامی و با چراغ روشن رانندگی کنید. مراقب سایر خودروها و عابرین باشید و از میان دود غلیظ حرکت نکنید.
۵) اگر مجبور شدید بایستید، دور از بوته ها و درختان حجیم خودروی خود را متوقف کنید، چراغ های جلوی خودرو را همچنان روشن نگهدارید اما موتور را خاموش کنید و پنجره ها و دریچه های هوا را ببندید.
۶) در کف خودرو قرار بگیرید و روی خود را با یک کت یا پتو بپوشانید.
۷) تا عبور جبهه اصلی آتش، در خودروی خود بمانید.
۸) به خاطر داشته باشید که ممکن ا ست موتور خودرو خاموش شود و دیگر روشن نشود، همچنین ممکن است جریان هوا باعث تکان خوردن خودرو شود و یا دود و جرقه داخل خودرو شود که در این صورت دمای داخل بالا می رود اما مخزن های فلزی بنزین به ندرت منفجر می شود.

چند نکته مهم

۱) اگر در خانه گیر افتاده اید خونسردی خود را حفظ کنید؛ درصورتی که جبهه آتش به طرف شما درحرکت است، به داخل خانه پناه ببرید چون داخل خانه ایمن تر است و جبهه آتش قبل از اینکه خانه شما را بسوزاند و تخریب کند، از شما عبور کرده است.
۲) اگر در فضای باز گرفتار شده اید، بهترین سرپناه موقت، قرارگرفتن در یک منطقه دور ازمنابع سوخت می باشد. در یک سراشیبی کوهستان، قرارگرفتن در قسمت پشت یک سراشیبی کوهستان از قرارگرفتن در دره های باریک، بریدگی های طبیعی و ستیغ کوه ایمن تر است.
۳) اگر جاده نزدیک است، در امتداد جاده یا در داخل گودال یا نهر آب جاده به شکل روبه پایین قرار بگیرید و خودتان را با هرچیزی که شما را از حرارت آتش حفظ می کند، بپوشانید.
۴) درصورت راه پیمایی در منطقه ای دور از نواحی مسکونی بدنبال گودال یا چاله ای دور از منابع سوخت باشید. در آن هنگام که آتش در حال نزدیک شدن است منابع سوخت را از محل دور کنید، سپس به شکل روبه پایین در گودال یا حفره ای قرار بگیرید و خود را بپوشانید و تا عبور کامل آتش همانجا بمانید!

اقدامات بعد از آتش سوزی

الف) بلافاصله بعد از آتش سوزی، پشت بام را بازرسی کنید و درصورت مشاهده آتش، جرقه یا خاکستر گرم آن را از بین ببرید. اتاق زیرشیروانی را نیز برای مشاهده جرقه های پنهان وارسی کنید.
ب) اگر منزلتان دچار آتش سوزی شده از همسایه تان برای مهار آن کمک بخواهید.
ج) آب هایی که در استخر، وان و یا هر ظرف و وسیله دیگری نگهداری کرده اید حالا به دردتان می خورد. اگر برق قطع شده است، سعی کنید از آب گرمکن استفاده کنید
د) تا ساعت ها بعد از (فروکش کردن) آتش، سراسر خانه را برای یافتن اثر دود یا جرقه آتش مرتب وارسی کنید.

آشنایی با وظایف تیم آوار برداری

تیمهای آوار برداری پس از ورود به منطقه ؛ میبایست دارای یک برنامه ریزی از قبل تعیین شده و مدون باشد تا بتواند در کوتاه ترین زمان ممکن ؛ آغاز به عملیات کنند . سرفصلهایی که در زمان ورود یک تیم آوار بردار میبایست به آنها توجه نمایید بترتیب زیر میباشد
نام اعضا ثابت و کارآزموده برای هر تیم میبایست در یک لیست ثبت شده و در ماشین فرماندهی یا در نزد نیروهای امدادگر و یا نیروهای پشتیبانی کننده که درمعرض خطر زیر آوار ماندن در پس لرزهای احتمالی نیستند نگهداری شود . این کار باعث میگردد تا در صورتی که یک تیم سه نفره در حین آوار برداری در زیر اوار بماند تیمهای پشتیبانی بتوانند با مراجعه به نامهای ثبت شده هویت آنها را مشخص نموده و جهت نجات جان انها اقدام نماید . این امر در زمانی که تیمهای جستجو به تعداد چند صد نفر و در گسترده گی چند هکتار به فعالیت مشغول هستند بسیار با اهمیت خواهد بود . گاهی در رمان بازگشت نیروها تازه فرماندهان متوجه گم شدن نیروهای تحت امر خود میگردند که ثبت نام تیم های نجات کمک مهمی در یافتن مکان عملیاتی و نیز همراهان احتمالی آنان خواهد نمود .
• یک سرپرست حرفه ای تیم آوار برداری میبایست به تنهایی در ابتدا از محل بازدید به عمل آورده واقدام به تهیه یک کروکی اولیه نماید . این کروکی مسیر میبایست با تعین مسیرهای عبور و دسترسی به محلهای مورد نظر؛ کمترین احتمال عبور از روی آوارهایی که امکان وجود مجروحین در زیر آن هستند را دارا باشد .
• همواره میبایست سرپرست تیم از ابتدا برای دپوی اوارهای برداشت شده محلی را معین نمائید اینکار از دوباره کاری و برداشت دوباره آوار توسط تیمهای دیگر یا خود شما جلوگیری مینماید
• فرمانده تیم امداد و نجات میبایست با تفکیک کارها و نیروهای خود از تمرکز کارهای سنگین در مدت طولانی بروی نیروهای تحت امر خود بپرهیزد . مسلما کارها میبایست به نحوی تقسیم گردد که نیروهای تحت امر هر کدام حداقل 8 ساعت در روز به کار تخصصی خود و هشت ساعت به کارهای پشتیبانی و هشت ساعت به استراحت بپردازند .
• در طی شروع کار میبایست حتما مدت زمان ده دقیقه را برای زنده یابی تخصصی اختصاص داده تا در صورتی که حتی یک ناله ضعیف هم قابل شنیدن هست توسط نیروهای تحت امر سرپرست تیم نجات شناسایی گردد
• برای آنکه صداهای خاص همچون ترک خوردن یک جزء ساختمانی و یا آغاز به ریزش یک دیوار و یا ناله ای از یک مجروح تازه به هوش امده را از دست ندهید سعی نمائید تا در طی عملیات کمترین گفتگو را مابین اعضاء تیم داشته باشید .
به بوهای خاص متصاعد از زیر اوار توجه کنید ؛ گاه بوی گاز یا بوی نفت و یا بنزین یک هشدار جدی برای شماست ! مخازن نگهداری این مواد قابل اشتعال را شناسایی و برای ایمن سازی ان حتما اقدام نمائید . بوهایی همچون بوی تعفن را نیز مطمئنا پیگیری می نمائید . البته بعد از مدتی که از حضور شما در منطقه آسیب دیده میگذرد بوی تعفن تقریبا عادی میگردد !
• مکانی را برای نگهداری اجساد در نظر بگیرید که دور از دسترس حیوانات موذی باشد و بحث امنیت در ان لحاظ شده باشد .
• مکانی را برای نگهداری مجروحان در نظر بگیرید که در دسترس بوده و امکان نشستن و برخاستن هلی کوپتر و عبور و مرور ماشینهای امدادی برای ان در نظر گرفته شده است .
• توجه خاص به دیوارهای ترک خورده چه در محل اوار برداری و چه در مکانهایی خاص همچون محل نگهداری کودکان و مجروحین و اجساد و نیز اردوگاه و یا محل استراحت تیم در زمان استراحت خصوصا اگر منطقه گرم با افتاب شدید دارد ؛ نمائید !
• یکی از وظایف سرپرست تیم نجات ؛ ایمن سازی منطقه عملیاتی با قطع برق و گاز و آب قبل از آغاز کار میباشد در همین راستا میتوان به مسدود نمودن منطقه عملیات با نوارهای خطر برای ایمن سازی نیروهای غیر متخصص که احتمال آسیب دیدگی انها میرود اشاره نمود
• استفاده از تمامی نیروهای انسانی موجود در محل هم یکی از وظایف تخصصی مدیر تیم امداد و نجات است به همین منظورمیبایست توسط نیروهای خبره آموزش مقدماتی برای کارهایی همچون جابجایی آوارهای برداشت شده و انتقال آن به محل دپو به نیروهای داوطلب مردمی داده شود و توجه گردد که هیچگاه نیروهای داوطلب را از خود نرانید آنها کمکهایی فوق العاده ای هستند به شرطی که مدیریت شوند .
• در صورتی که برای عملیات امداد اماده میشوید هیچگاه فرمانهای غیر واضح و یا ناقص ندهید . سعی کنید کوتاه اما واضح و شفاف دستور دهید تا نیروهای تحت امر شما بتوانند به شما اعتماد کنند
• برای پس لرزه ها برنامه داشته باشید . این بدان معنی است که شما هیچگاه در حین اوار برداری نباید از پس لرزه غافل شوید
• برای ثبت تعداد مجروحین و اجساد برنامه داشته باشید
در انتها لازم است که به تمامی امداد گران علائم ضایعه نخاعی را آموزش دهید تا خدای نکرده بر اثر غفلت موجب قطع نخاع مجروحی نگردند . فراموش نکنید که بیشترین ضایعات قطع نخاعی توسط نیروهای دوره ندیده و بی توجه بوجود میاید .
درد شدید و متمرکز در یک نقطه از ستون فقرات
در موارد آسیب دیدگی ابتدائی خواب رفتگی پاها و اعضاء تحتانی
در مواردی که آسیب دیدگی جدی میباشد بی حسی در اندام تحتانی و خصوصا پاها
در موارد پیشرفته عدم احساس اندام تحتانی خصوصا پاها به صورتی که مجروح به شما اعلام میکند که احتمالا پاهایش قطع شده است . توجه داشته باشید این حس با توجه به هوشیاری مجروح مطمئنا اشتباه است چرا که قطع عضو خصوصا در پا با خونریزی شدیدی که ایجاد میکند موجب از هوش رفتن مجروح ظرف ده دقیقه اول میگردد .
جستجو و نجات مصدومين بلاياي طبيعي در محيط هاي با خطر پرتوهاي يونيزان
وقوع بلاياي طبيعي ممكن است باعث تخريب بخش‌هاي گسترده‌اي از شهرها و روستاها شده و منجر به مجروح و كشته شدن تعداد زيادي از انسان‌ها گردد. متعاقب وقوع بلاياي طبيعي امداد و نجات فوري به مصدومين و بازماندگان حادثه، بخصوص در روز اول، از اهميت بسيار بالايي برخوردار است. لزوم تسريع در عمليات امداد و نجات و روحيه انسان دوستي امدادگران ممكن است باعث كاهش توجه آنان به وجود خطرات غيرمعمول مانند مواد خطرناك شيميايي و راديواكتيو گردد. مراكز تشخيصي، درماني، دانشگاه‌ها، مراكز تحقيقاتي و كارخانه‌هاي صنعتي از جمله مكان‌هايي هستند كه ممكن است داراي چشمه‌هاي راديواكتيو بوده و در حين وقوع حادثه تخريب گردند. آسيب اين مكان‌ها مي‌تواند باعث در معرض قرارگرفتن چشمه‌هاي راديواكتيو شود. مواد راديواكتيو، بسته به نوع آنها، مي‌توانند باعث تشعشع پرتوهاي آلفا، بتا، گاما و نوترون گردند كه اين پرتوها بدون رنگ، بدون بو، بدون صدا و كلا غيرقابل احساس هستند و حتي معمولا بدون اثرات حاد و فوري هستند ولي تماس با دوز بالاي اين پرتوها مي‌تواند باعث ايجاد صدمات خوني، گوارشي، قلبي و عصبي گردد كه با توجه به شدت سندرم پرتوگيري حاد ممكن است حتي باعث مرگ و مير افراد شود. غيرقابل احساس بودن تشعشعات پرتوي و عدم توجه به مشخصات مكاني كه امدادگران وارد آن مي‌شوند مي‌تواند باعث پرتوگيري آنان گرديده و به علت عدم پيگيري‌هاي لازم باعث ايجاد صدمات غيرقابل جبران براي سلامتي آنان شود. در برنامه ريزي براي امداد و نجات حادثه‌ديدگان بايستي به نحوه شناسايي مكان‌هاي خطرناك، انجام عمليات جستجو و نجات، اندازه‌گيري ميزان پرتوها، حد مجاز پرتوگيري امدادگران، استفاده از تجهيزات محافظتي و ساير نكات لازم توجه نمود. همچنين لازم است تيم‌هاي تخصصي براي اين امر تربيت شده و اعضاي آن تحت معاينات و آزمايشات لازم قرار گيرند. در حين تهيه شبكه جستجو مي‌توان با مشخص نمودن مكان‌هاي مشكوك بر روي نقشه نسبت به اعزام تيم‌هاي ويژه امداد و نجات به اين مكان‌ها اقدام نمود. اين تيم‌ها بايستي با در نظر گرفتن احتمال وجود و آسيب چشمه‌هاي راديواكتيو در اين مكان‌ها با استفاده از مانيتورهاي ويژه نسبت به شناسايي نوع و دوز پرتوهاي احتمالي اقدام نموده و براساس آن نسبت به انتخاب نوع تجهيزات حفاظتي، تخمين زمان مجاز براي انجام عمليات جستجو و نجات، رعايت فاصله مناسب از چشمه راديواكتيو و انجام برنامه‌ريزي به صورتي كه كمترين تعداد افراد در معرض پرتوها قرار گيرند، اقدام نمايند. در اين ميان رعايت اصولي مانند مطلع و داوطلب بودن امدادگر براي انجام عمليات در اين محيط‌ها، استفاده از دوزيمتر با قابليت خواندن فوري عدم پرتوگيري بيش از mSv500، عدم لمس اشياي مشكوك و ... رعايت گردد. بايستي به اين نكته توجه داشت كه در مورد مصدومين نجات يافته از چنين محيط هايي اولويت رسيدگي با آسيب‌هاي رايج و تهديدكننده حيات بوده و صدمات پرتوي نيازمند رسيدگي و درمان فوري در محيط حادثه و ساعات اوليه نمي‌باشند. نجات يافتگان و امدادگران بايستي به يك مركز تخصصي اعزام و تحت بررسي ها و اقدامات لازم تخصصي از لحاظ صدمات پرتوي قرار گيرند

تخليه مجروحين جنگي

تجربه گرانقدر هشت سال دفاع مقدس نشان داد كه يكي از مهم ترين عوامل براي نجات جان مبارزان مجروح در صحنه هاي نبرد تخليه هوايي آنان مي باشد. متن زير خلاصه اي از شرايط لازم براي حصول اين قابليت را به اجمال بيان مي دارد . مجروحيني كه از طريق عمليات هوايي اعزام مي گردند بايد شرايط زير را دارا باشند :1.هماتوكريت بدون تغيير حدود 35% 2.ثبات علائم حياتي 3.تامين آب و الكتروليت ها در طول مدت پرواز . وسايل پرنده (اغلب هواپيماها ) نيز بايد ازحداقل شرايط برخوردار باشند : 1.امكان برقراري اكسيژن براي هر نفر 2.يك نفر جراح در هواپيما 3.يك پرستار به ازاي هر 2 الي 3 مجروح. با توجه به اين كه رطوبت داخل هواپيما كم و در حدود 10% مي باشد بايد براي برقراري رطوبت و جلوگيري از خشكي مجاري تنفسي نيز اقدام لازم در راستاي تامين وسايل رطوبت زا به عمل آيد . جزئيات حمل مجروحين داراي لوله هاي حياتي همچون لوله تراشه و لوله معده بيشتر از حوصله اين خلاصه است اما به عنوان نمونه از توصيه به حداكثر عدم انتقال بيماران داراي tube chestو توصيه به تداوم بقاي لوله معده بخاطر تغيير فشار داخل احشائ گوارشي در ارتفاعات مي توان نام برد.بجز جزئيات مذكور چند نكته اي هم درباره زمان لازم براي تخليه مجروحين ذكر مي گردد .اين زمان براي جنگ هاي مختلف متفاوت بوده است مثلا براي جنگ كره حدود 210 دقيقه و براي جنگ ايران و عراق حدود 20 الي 45 دقيقه بوده است .اما در پايان بهتر است از ميزان مرگ و مير مجروحين جنگي نيز ذكري به عمل آيد:اين آمار بسيار متفاوت و از 8% در جنگ جهاني اول تا 8/1% در خلال جنگ ويتنام ثبت شده است .همچنان كه ملاحظه مي گردد با توسعه روش هاي تحقيق و نيز ابداع متد هاي درماني بهتر براي اقدامات اورژانس اين آمار كاهش بسياري در طول زمان داشته است .

چگونه بدون قطب‌نما گم نشويم؟

فرض كنيد شما گم شده‌ايد و وسط ناكجا آباد ايستاده‌ايد و نمي‌دانيد چه بايد بكنيد. دو نكته مهم را در لحظه‌اي كه احساس مي‌كنيد گم شده‌ايد فراموش نكنيد:
اول اين كه آرامش خودتان را حفظ كنيد و ديگر اين كه عاقلانه فكر كنيد. شما مي‌توانيد مدت‌ها بدون غذا زندگي كنيد. فقط بايد آب پيدا كنيد.
اقدامات اوليه در این مطلب بيشتر از اين كه بخواهيم بدانيم چه مهارت‌هايي براي زنده ماندن لازم است، سعي مي‌شود نحوه يافتن راه بدون استفاده ازقطب‌نما را ياد بگيریم.
براي شروع بد نيست از يك ارتفاع بالا برويد و خوب اطراف را ببينيد. سعي كنيد تا ردي از عبور انسان را در حوالي خود پيدا كنيد. اگر چيزي پيدا نكرديد بهتر است تصميم بگيريد كه در كدام مسير بايد حركت كنيد.
اگر نقشه‌اي در دست نداريد سعي كنيد عوارض طبيعي اطرافتان را بر روي يك كاغذ بكشيد. شمال و جنوب را همان‌طور كه كمي پايين‌تر خواهيم گفت روي آن مشخص كنيد. اگر هم نقشه داريد مكان خود را تعيين كنيد.
يادتان باشد قرار نيست يبشتر از تواناييتان از ارتفاع بالا برود. اگر خسته بوديد بايد كمي استراحت كنيد و با كمي فكر كردن راه ديگري را براي جمع آوري اطلاعات جهت نجات بدست بياورید.

آسمان آبي و ابر سفيد

با يك روش بسيار دقيق شروع مي‌كنيم. اين روش نياز به آسمان صاف و زمان زياد دارد. يكي از محاسن اين روش اين است كه احتياج به هيچ وسيله‌ خاصي (كه در طبيعت نيست) ندارد. يك شاخه درخت يك متري، دو قلوه سنگ يك اندازه و يك سنگ بزرگتر و چيزي كه شبيه به ريسمان برايتان عمل كند همه وسايلي است كه نياز داريد.
در طول روز قبل از ظهر شاخه يك متري را به صورت عمودي درون زمين فرو ببريد. زمين مورد استفاده براي اين روش بايد كاملا صاف باشد. در مرحله بعد در انتهاي سايه شاخه يك متري يكي از قلوه سنگ‌ها را قرار دهيد. ريسمان را در انتهاي ديگر چوب جايي كه به زمين فرو رفته است ببنديد. سنگ بزرگتر را به ريسمان گره بزنيد و از اين طريق يك دايره روي خاك ترسيم كنيد.
حالا نوبت صبر كردن است. آنقدر صبر كنيد كه هوا رو به تاريكي برود. در طول روز سايه‌ شاخه درخت بلند است هر چه به سمت ظهر مي‌رويد سايه‌ها كوتاهتر مي‌شود و بعد از ظهر روند بلند شدن سايه‌ها باز هم تكرار مي‌شود.
وقتي سايه در كوتاهترين حد خود قرار دارد بايد با يكي از قلوه سنگ‌ها در انتهاي سايه شاخه درخت نشانه(ظهر) قرار دهيد. سمتي كه شاخه سايه‌اش كوتاهتر است در نيم كره شمالي زمين، شمال را نشان مي‌دهد. به راحتي مي‌توان جنوب و شرق و غرب را پيدا كنيد. با تقسيم بندي مناطق بدست آمده مي‌توان ساعت درست كرد. اين روش بسيار سريع است و همه چيز را به صورت تقريبي به شما نشان مي‌دهد.

ستاره‌اي از سرزمين‌ سرد

در طول شب مي‌توانيد از طريق ستاره‌ها مسير خود را پيدا كنيد و در عين حال مواظب راه رفتن خود در تاريكي باشيد چرا كه هم ممكن است ليز بخوريد هم اين كه ستاره‌ها را گم كنيد و بي‌جهت دور خود بچرخيد.
وقتي در نيم كره شمالي گم شده‌ايد ستاره قطبي اولين چيزي است كه بايد پيدايش كنيد. يكي از ساده‌ترين راه‌هاي پيدا كردن آن، ديدن صورت فلكي دب اكبر(خرس بزرگ) است.
آن را به صورت يك ملاقه هم مي‌توان در آسمان يافت. اگر فاصله دو ستاره آخر اين صورت فلكي را 5 برابر كنيد به ستاره قطبي مي‌رسيد. ستاره قطبي خود اولين ستاره صورت فلكي دب اصغر يا خرس كوچك است. در نيم كره جنوبي بايد صورت فلكي صليب جنوبي را پيدا كيند از آنجايي كه من هرگز پايين‌تر از خط استوا نرفته‌ام نمي‌توانم در پيدا كردن آن توضيحي بدهم.

ديجيتال بهتر است يا آنالوگ

راه ديگر استفاده از ساعت مچي آنالوگ است. با استفاده از زمان مي‌توانيد جهت شمال يا جنوب را پيدا كنيد. ساعت را دقيقا روبروي خود نگه داريد. و عقربه ساعت شمار ( عقربه كوچكتر) هماني كه با رنگ قرمز در تصوير نشان داده شده است را به طرف خورشيد نشانه بگيريد. زاويه بين ساعت 12 و يك را به دو قسمت تقسيم كنيد. امتداد اين ميانه جنوب است. اين روش براي زماني خوب است كه در حوالي نيمروز قرار داريد.
اين روزها خيلي‌ها ساعت ديجيتال استفاده مي‌كنند. اگر شما هم مثل من ساعت آنالوگ نداريد، روي كاغذ يك ساعت عقربه‌دار نقاشي كنيد و طبق روش بالا عمل كنيد.
از روشي كه گفته شد مي‌توان در روز‌هاي ابري هم استفاده كرد. مهم پيدا كردن مكان خورشيد در آسمان است.

قطب نماي سوزني

اگر بخواهيد براي خود قطب‌نما درست كنيد احتياج به يك سوزن نازك و يك ليوان آب داريد. سوزن مي‌تواند روي آب شناور باشد اگر آن را به آرامي روي سطح آب قرار دهيد فقط بايد كمي صبوري به خرج بدهيد.
سه راه براي قرار دادن سوزن بر روي آب وجود دارد: سوزن را روي يك تك كاغذ قرار دهيد. چه كاغذ شناور بماند يا فرو برود هيچ مشكلي ايجاد نخواهد شد. اگر كاغذ در آب فرو برود سوزن روي آب شناور مي‌ماند. اگر روي سوزن كمي روغن بماليد كار برايتان آسان‌تر مي‌شود. سوزن را با جنگال هم مي‌توان به آرامي وارد آب كرد طوري كه غرق نشود.

چگونه يك قطب‌نماي سوزني بسازيم

قبل از اين كه سوزن را در آب بيندازيد با مالش دادن آن در یک جهت به آهن‌ربا، چاقو و یا مالیدن آن فقط در یک جهت به پارچه‌ ابریشمی یا پنبه‌ای، سوزنْ مغناطیسی یا قطبی درست كنيد. مانند سوزن قطب‌نما.
مثلاً با 30 بار مالش دادن سوزن به آهنربا از طرف خودتان به سمت بیرون، سوزن به اندازه‌ کافی خاصیت آهنربایی پیدا می‌کند. همچنین مالش سر سوزن از پایین به بالا بر پارچه‌ ابریشمی باعث می‌شود که سر سوزن نقطه شمال را نشان دهد). حتی می‌توانید آن ‌را در یک جهت میان موهای سر خود بکشید. توجه کنید که همیشه فقط در یک جهت مالش دهید.
حال اگر آن‌ را روی یک چوب‌ پنبه یا پوشال کوچک قرار دهید (سوزن را به چوب‌پنبه چسب بزنید، یا درون آن فرو کنید؛ یا در دو طرف سوزن چوب‌پنبه‌هایی کوچک فرو کنید)، و روی آب (آب راکد یا ظرفی پر از آب) شناور كنيد، مانند یک قطب‌نما عمل می‌کند، و سر سوزن رو به شمال می‌چرخد.

بدون سايه بالا سر

اما اگر سايه‌اي در كار نبود با نشانه‌هايي كه در طبيعت است نيز مي‌توان راه را پيدا كرد. اولين راه در جايي به دردتان خواهد خود كه تعداد زيادي درخت و گياه وجود داشته باشد.
شاخه‌هاي درختان بيشتر رو به جنوب كه آفتاب بيشتري دارد رشد مي‌كنند . البته در يك نگاه كلي مي‌توان پي به اين موضوع برد بنابراين درختان را به صورت تكي برانداز نكنيد.
خزه‌هايي كه روي تنه درختان رشد مي‌كند بيشتر گرايش به سمت شمالي درخت دارند تا سمت جنوب آن؛ پس سمت شمالي درخت رطوبت بيشتري دارد.
اگر با تنه برديده يك درخت مواجه شديد به خط‌هاي درون تنه توجه كنيد. سمت جنوب درخت كه بيشتر از آفتاب بهره‌مند است، بيشتر رشد مي‌كند.
در بهار برف سمت جنوبي كوه‌ها زود‌تر از سمت شمالي آنها آب مي‌شود. همچنين گياهاني كه سمت جنوبي كوهستان رشد مي‌كنند از گياهان سمت شمال ساقه‌هاي كلفت‌تري دارند. ميوه‌هاي سمت شمال ديرتر از سمت جنوب كوهستان مي‌رسند.
نشانه‌هاي موجود در طبيعت به تنهايي نبايد مورد استفاده قرار گيرد چرا كه اين نشانه‌‌ها با عوامل دیگر مثل باد تغيير مي‌كند.
حيوانات هم مي‌توانند در يافتن شمال و جنوب به ما كمك كنند. مثلا مورچه‌‌ها خاك لانه‌هايشان را در سمت جنوبي لانه مي‌ريزند تا شايد بعد از ظهر‌ها از سايه آن تل خاك استفاده كنند و سنجاب و داركوب لانه‌هايشان را در سمت شرقي درخت مي‌سازند.

منابع :

احمد رضا جلالي
شهرام فيضي
مهندس علیرضا سعیدی
پايگاه اينترنتي امدادگران ايران
http://www.pezeshk.us/
http://www.academist.ir