آداب تعقیبات نماز

در احادیث و کلمات علمای بزرگ، آدابی برای تعقیب ذکر شده، که قسمتی از آنها را به اختصار می‌آوریم:
1) توجه قلبی و تمرکز فکری به سوی خداوند متعال، تا هنگام تعقیب ذکر و دعا، لقلقه‌ی زبان نباشد؛

2) به حال تشهد بنشیند،بلکه عده‌ای از اهل لغت گفته‌اند تعقیب عبارت است از نشستن بعد از نماز برای دعا و غیره، ولی بسیاری از فقها نشستن را از آداب تعقیب و شرط کمال آن می‌دانند،

بنابراین هرگاه بعد از نماز به حال ایستادن یا راه رفتن یا سواره مثلاً به دعا و ذکر بپردازد.ثواب تعقیب را دارد، گرچه شرط کمال آن را رعایت ننموده است؛

3) پیش از تعقیب و هنگام اشتغال به آن با کسی سخن نگوید، تا تعقیب کاملاً به نماز متصل باشد؛

4)در موقع تعقیب - مانند حال نماز - با طهارت باشد بلکه در بعضی از احادیث آمده که باقی ماندن بر طهارت ثواب تعقیب دارد؛

5) روی از قبله نگرداند؛

6) از جای نماز خود کنار نرود، بخصوص در نماز صبح که مستحب است تا طلوع خورشید در جای خود بنشیند.

تعقیب شامل مطلق ذکر و دعا و تضرع به درگاه الهی است، و شخص می‌تواند به هر زبان دعا کند، و از خداوند حاجت بخواهد، ولی بهتر است دعاهایی بخواند که از پیشوایان دین وارد شده که متضمن معانی بلند.

خداشناسی و معارف دینی، و توجه به امور اجتماعی و حقوق فقرا، و اظهار ولایت نسبت به بزرگان دین، و بیزاری از دشمنان حق، و جز آن می‌باشد.

مطالبی که در روایات و ادعیه به طور کلی به عنوان تعقیب آمده بدین شرح است:
1) تکبیر و تسبیح و تحمید: پس از سلام نماز، سه تکبیر گفته می‌شود که بعض عوام آن را جزء نماز دانند (شرح لمعه، 121/1؛ اسرارالحکم، 539/2)

سپس بهترین تعقیبات گفتن تسبیحات حضرت زهرا (علیهاالسلام) است که در روایات بسیار تأکید شده است (تسبیحات حضرت زهرا)؛

2) اقرار به وحدانیت خداوند، و نبوت پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)، و اظهار اعتقاد به اسلام و قرآن و قبله، و پذیرفتن امامت و رهبری ائمه‌ی اطهار (علیهم‌السلام)؛

3)اظهار بیزاری و برائت از دشمنان دین و ستمگران بزرگ، بخصوص کسانی که سالیانی دراز به تخریب شریعت محمدی کوشیدند، و در دشمنی با اولیای خدا اصرار ورزیدند، مانند بنی‌امیه و قاتلان ائمه‌ی اطهار؛

4) دعا کردن برای تعجیل فرج حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و ظهور حکومت حقه‌ی آن جناب، که عدل و داد همه جای عالم را فرا گیرد، و بساط ظلم و ستم برچیده شود، این دعا - که در احادیث و ادعیه تأکید شده - مایه‌ی استجابت دعاهای دیگر نیز می‌باشد (مکیال المکارم، 2/2 به بعد)؛

5) درود و صلوات بر پیغمبر اکرم و آل او، بخصوص قبل و بعد از هر دعا؛

6) دعا و درخواست رستگاری در آخرت و دخول به بهشت، و پناه بردن به خداوند از عذاب دوزخ؛

7) استغفار و توبه و طلب آمرزش از خداوند و اظهار پشیمانی از گناهان و تصمیم جدی به پرهیز از معصیت؛

8) خواندن بعضی از آیات و سوره‌های قرآن، بخصوص آیةالکرسی، و آیه‌ی شهدالله و سوره‌های قدر و معوذتین و غیره که در کتب ادعیه و فقه بیان شده است؛

9) گفتن سی یا چهل یا صد بار تسبیحات اربعه بعد از هر نماز واجب، بخصوص در هنگام سفر بعد از نمازهای دو رکعتی (تسبیحات اربعه). لازم به تذکر است که تعقیب، به نمازهای واجب اختصاص ندارد،

بلکه در نمازهای مستحب نیز سزاوار است تعقیباتی به جای آورده شود. البته فضیلت تعقیب بعد از نمازهای واجب بیشتر است، و مایه‌ی کمال و نزدیک شدن آنها به قبولی می‌باشد،

چنانکه در حدیثی آمده:«همانا فضیلت دعا بعد از نماز فریضه بر دعا بعد از نماز نافله، همچون برتری نماز فریضه بر نافله است». و نیز تعقیب بعد از نمازهای صبح و عصر تأکید بیشتری شده است.

ادعیه و اذکار روایت شده از پیشوایان دین بر دو دسته می‌باشند: الف) تعقیقات مشترکه، این تعقیبات به نماز معینی اختصاص ندارند و بعد از هر نماز می‌توان آنها را انجام داد؛ ب) تعقیبات مختصه، که در خصوص نماز معینی وارد شده‌اند.

تعقیبات نماز صبح
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اهْدِنِی لِمَا اخْتُلِفَ فِیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِکَ إِنَّکَ تَهْدِی مَنْ تَشَاءُ إِلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ.

خدایا بر محمد و خاندان محمد درود فرست و مرا به آن حقیقتی که در آن اختلاف شده، به اذن خود راهنمایی کن، تو هرکه را بخواهی به راه راست هدایت میکنی.

و ده مرتبه میگویی
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْأَوْصِیَاءِ الرَّاضِینَ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ السَّلامُ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ .

خدایا برترین درودهایت را بر محمد و خاندان آن جانشینان خشنود و پسندیده نثار کن، و برترین برکات خود را بر آنان سرازیر کن و سلام بر ایشان و بر ارواح و بدنهای پاکشان باد و رحمت و برکات خدا بر آنان باد

خواندن این صلوات همچنین در عصرهای جمعه بافضیلت بسیار وارد شده: اللَّهُمَّ أَحْیِنِی عَلَی مَا أَحْیَیْتَ عَلَیْهِ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ أَمِتْنِی عَلَی مَا مَاتَ عَلَیْهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ الْسَّلامُ.

خدایا زنده بدار مرا بر آن دینی که علی بن ابی طالب را بر آن زنده داشتی، و بمیران مرا بر آن آیینی که علی بن ابی طالب (درود بر او) بر آن از دنیا رفت.

و صد مرتبه بگو: أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ

از خدا آمرزش میخواهم و به سوی او بازمیگردم

و صد مرتبه: أَسْأَلُ اللَّهَ الْعَافِیَةَ

از خدا سلامت کامل می طلبم

و صد مرتبه: أَسْتَجِیرُ بِاللَّهِ مِنَ الْنَّارِ

پناه میبرم به خدا از آتش دورخ.

و صد مرتبه: وَ أَسْأَلُهُ الْجَنَّةَ

از او بهشت میخواهم.

و صد مرتبه: أَسْأَلُ اللَّهَ الْحُورَ الْعِینَ .
لا إِلَهَ إِلّا اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ الْمُبِینُ

از خدا حور العین می طلبم.

معبودی جز خدا نیست آن فرمانده و حقیقتِ آشکارِ هستی
 
و صد مرتبه سوره «توحید» و صد مرتبه: صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ

درود خدا بر محمد و خاندان محمد باد

و صد مرتبه: سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لا إِلَهَ إِلّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ

پاک و منزه است خدا و سپاس ویژه خداست و معبودی جز خدای یکتا نیست و خدا از هر وصفی برتر است و هیچ قدرت و نیرویی نیست جز آنکه به خدای بلندمرتبه باعظمت وابسته است.

و صد مرتبه: مَا شَاءَ اللَّهُ کَانَ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ.

آنچه خدا بخواهد می شود، هیچ نیرو و قوتی نیست جز آنکه به خدای بلندمرتبه باعظمت وابسته است.

آنگاه بگو: أَصْبَحْتُ اللَّهُمَّ مُعْتَصِما بِذِمَامِکَ الْمَنِیعِ الَّذِی لا یُطَاوَلُ وَ لا یُحَاوَلُ مِنْ شَرِّ کُلِّ غَاشِمٍ وَ طَارِقٍ مِنْ سَائِرِ مَنْ خَلَقْتَ وَ مَا خَلَقْتَ مِنْ خَلْقِکَ الصَّامِتِ وَ النَّاطِقِ فِی جُنَّةٍ مِنْ کُلِّ مَخُوفٍ بِلِبَاسٍ سَابِغَةٍ وَلاءِ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّکَ مُحْتَجِباً مِنْ کُلِّ قَاصِدٍ لِی إِلَی أَذِیَّةٍ بِجِدَارٍ حَصِینٍ الْإِخْلاصِ فِی الاعْتِرَافِ بِحَقِّهِمْ وَ التَّمَسُّکِ بِحَبْلِهِمْ مُوقِنا أَنَّ الْحَقَّ لَهُمْ وَ مَعَهُمْ وَ فِیهِمْ وَ بِهِمْ أُوَالِی مَنْ وَالَوْا وَ أُجَانِبُ مَنْ جَانَبُوا فَأَعِذْنِی اللَّهُمَّ بِهِمْ مِنْ شَرِّ کُلِّ مَا أَتَّقِیهِ یَا عَظِیمُ حَجَزْتُ الْأَعَادِیَ عَنِّی بِبَدِیعِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ إِنَّا جَعَلْنَا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدّاً فَأَغْشَیْنَاهُمْ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ .

خدایا صبح کردم درحالیکه پناه آورده ام به پناهگاه بلند و استوار تو، پناهگاهی که در معرض دستبرد و دگرگونی قرار نمی گیرد از شر هر بیدادگر و هر شبگرد رهزن از هر که و هرچه آفریدی، از آفریدگان خاموش و گویایت.

در حفاظتی مصون از گزند هرچیز هراسناکی، همراه با لباسی ساخته از محبّت خاندان پیامبرت، و در پوششی استوار از هرکه قصد آزار مرا دارد در پس دیوار محکمی فراهم آمده، از اخلاص در اعتراف به حق اهل بیت و تمسک به رشته ولایتشان با یقین به اینکه حق از آن ایشان و با ایشان و در ایشان و پابرجا به وجود آن بزرگواران است.

دوست دارم کسانیکه آنها دوست دارند و برکنارم از آنان که ایشان دوری می گزینند، خدایا پس به حقشان مرا از گزند هرچه که از آن پروا دارم پناه ده، ای بزرگ، از خود دور ساختم دشمنان را به یاری پدید آورنده آسمانها و زمین، همانطورکه قرآن می فرماید:در برابر و پشت سرشان سدی قرار دادیم پس دیدگان آنها را پوشاندیم، ازاین رو هرگز نمی بینند.

و این دعایی است که هر صبح و شام خوانده میشود.و نیز دعایی است که امیر المؤمنین عَلَیْهِ الْسّلام شب هجرت پیامبر صلّی اللّه و عَلَیْهِ و آله وقتی در جای آن حضرت خوابید خواند.

و در کتاب «تهذیب» روایت شده:هرکس بعد از نماز صبح ده مرتبه بگوید:سُبْحَانَ اللَّهِ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ

پاک و منزه است خدای بزرگ و سپاس از آن اوست و هیچ نیرو و توانی نیست جز انکه به خدای بلندمرتبه باعظمت وابسته است

خداوند او را از کوری و دیوانگی و جذام و فقر و ماندن زیر آوار و تباهی عقل به هنگام پیری در امان قرار میدهد.

و شیخ کلینی از امام صادق علیه السّلام روایت کرده:هرکس پس از نماز صبح و نماز مغرب هفت مرتبه بگوید:بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ

به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانیاش همیشگی است، هیچ نیرو و توانی نیست مگر آنکه به خدای بلندمرتبه و باعظمت وابسته است.

خدا (تبارک و تعالی) هفتاد نوع از انواع بلاها را که آسان ترین آنها ریح (بیماری ورم معده) و پیسی (نوعی بیماری پوستی) و دیوانگی است از او برطرف سازد، و اگر شقی باشد نامش از دفتر اشقیا محو و در دیوان سعادتمندان ثبت شود.

و نیز از آن حضرت نقل کرده که برای امور دنیا و آخرت و رفع درد چشم، پس از نماز صبح و مغرب این دعا را بخوانند:

اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْکَ، صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلِ النُّورَ فِی بَصَرِی وَ الْبَصِیرَةَ فِی دِینِی وَ الْیَقِینَ فِی قَلْبِی وَ الْإِخْلاصَ فِی عَمَلِی وَ السَّلامَةَ فِی نَفْسِی وَ السَّعَةَ فِی رِزْقِی وَ الشُّکْرَ لَکَ أَبَدا مَا أَبْقَیْتَنِی

خدایا! به حق محمد و خاندان محمد بر تو، درود فرست بر محمد و خاندان محمد، و قرار بده در دیده ام نور و در دینم بصیرت و در قلبم یقین و در عملم اخلاص، و در جانم سلامت و در روزی ام فراوانی و سپاس جاودان خویش را مادام که زنده ام نصیبم ساز.

شیخ ابن فهد در کتاب «عدّة الدّاعی» از امام رضا علیه السّلام روایت کرده:هرکس پس از نماز صبح این کلمات را ادا کند حاجتی نخواهد مگر آنکه برایش فراهم شود، و خداوند آنچه برای او اهمیت دارد برایش آماده سازد،و آن کلمات این است:بِسْمِ اللَّهِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَی اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ فَوَقَاهُ اللَّهُ سَیِّئَاتِ مَا مَکَرُوا لا إِلَهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَ نَجَّیْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَ کَذَلِکَ نُنْجِی الْمُؤْمِنِینَ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ فَانْقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ فَضْلٍ لَمْ یَمْسَسْهُمْ سُوءٌ مَا شَاءَ اللَّهُ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ مَا شَاءَ اللَّهُ لا مَا شَاءَ النَّاسُ،

به نام خدا، درود خدا بر محمد و خاندانش، کارهایم را تنها به خدا واگذار می کنم چه خدا به حال بندگان خویش آگاه است (غافر آیه 45)

پس خدا او را از نیرنگ آنها نگاه داشت، معبودی جز تو نیست، پاک و منزهی، همانا من از ستمکاران بودم، پس به درخواست او (یونس) پاسخ گفتیم و او را از غم رهانیدیم و بدینسان مؤمنان را رهایی میبخشیم [انبیاء:8].

خدا ما را بس است و نیکو وکیلی است پس همراه با نعمت و فضل خدا و درحالیکه هیچ آسیبی به آنها نرسیده بود بازگشتند:آنچه خدا بخواهد همان می شود، هیچ نیرو و توانی نیست جز آنکه به خدا متکی است.

آنچه خدا بخواهد آن میشود نه آنچه مردمان بخواهند، مَا شَاءَ اللَّهُ وَ إِنْ کَرِهَ النَّاسُ حَسْبِیَ الرَّبُّ مِنَ الْمَرْبُوبِینَ حَسْبِیَ الْخَالِقُ مِنَ الْمَخْلُوقِینَ حَسْبِیَ الرَّازِقُ مِنَ الْمَرْزُوقِینَ حَسْبِیَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ حَسْبِی مَنْ هُوَ حَسْبِی حَسْبِی مَنْ لَمْ یَزَلْ حَسْبِی حَسْبِی مَنْ کَانَ مُذْ کُنْتُ لَمْ یَزَلْ حَسْبِی حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلَهَ إِلّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ.

آنچه خدا بخواهد خواهد شد گرچه مردمان خوش ندارند، پروردگار از یاری پروردگان، آفریدگار از کمک آفریده ها، روزی دهنده از لطف روزی خواران، خدای - یکتا پروردگار جهانیان کفایتم می کند، .

مرا بس است آن که به حقیقت مرا بس است، مرا بس است آن که همواره مرا بس است، مرا بس است آن که همواره از آنگاه که بوده ام مرا بس بوده است، مرا بس است خدایی که معبودی جز او نیست، بر او توکل نمودم، و اوست پروردگار عرش بزرگ.

تعقیبات نماز ظهر
به دنبال نماز ظهر - چنان که در کتاب مصباح المُتَهَجِّد آمده، بگو:

لَا إِلَهَ إِلّا اللَّهُ الْعَظِیمُ الْحَلِیمُ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ رَبُّ الْعَرْشِ الْکَرِیمُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مُوجِبَاتِ رَحْمَتِکَ وَ عَزَائِمَ مَغْفِرَتِکَ وَ الْغَنِیمَةَ مِنْ کُلِّ بِرٍّ وَ السَّلامَةَ مِنْ کُلِّ إِثْمٍ اللَّهُمَّ لا تَدَعْ لِی ذَنْبا إِلّا غَفَرْتَهُ وَ لَا هَمّا إِلّا فَرَّجْتَهُ وَ لَا سُقْماً إِلّا شَفَیْتَهُ وَ لَا عَیْباً إِلّا سَتَرْتَهُ وَ لَا رِزْقاً إِلّا بَسَطْتَهُ وَ لَا خَوْفاً إِلّا آمَنْتَهُ وَ لَا سُوءَاً إِلّا صَرَفْتَهُ وَ لَا حَاجَةً هِیَ لَکَ رِضاً وَ لِیَ فِیهَا صَلاحٌ إِلّا قَضَیْتَهَا یَا أَرْحَمَ الْرَّاحِمِینَ،

معبودی جز خدا نیست، خدای بزرگ بردبار، معبودی جز خدا نیست، پروردگار عرش آن پروردگار کریم، ستایش ویژه خدایِ پروردگارِ جهانیان است.

خدایا از تو میخواهم مرا موفق به انجام موجبات رحمت خویش و اسباب آمرزش خویش بگردانی و بهره مندی از هر کار نیک و سلامت از هر کار بدی را از تو می طلبم.

خدایا! بر من گناهی مگذار، جز آنکه بیامرزی و اندوهی منه جز آنکه از دلم برداری و نه دردی مگر آنکه شفا دهی و نه عیبی مگر آنکه بپوشانی و نه رزقی مگر آنکه گسترده سازی و نه ترسی جز اینکه مرا از آن ایمنی دهی.

و نه پیش آمد بدی مگر آنکه آن را برگردانی و نه حاجتی که تو را در آن رضایت و مرا در آن مصلحت است مگر اینکه روا کنی ای مهربان ترین مهربانان،

آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ و میگویی ده مرتبه بِاللَّهِ اعْتَصَمْتُ وَ بِاللَّهِ أَثِقُ وَ عَلَی اللَّهِ أَتَوَکَّلُ پس میگویی اللَّهُمَّ إِنْ عَظُمَتْ ذُنُوبِی فَأَنْتَ أَعْظَمُ وَ إِنْ کَبُرَ [کَثُرَ] تَفْرِیطِی فَأَنْتَ أَکْبَرُ وَ إِنْ دَامَ بُخْلِی فَأَنْتَ أَجْوَدُ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی عَظِیمَ ذُنُوبِی بِعَظِیمِ عَفْوِکَ وَ کَثِیرَ تَفْرِیطِی بِظَاهِرِ کَرَمِکَ وَ اقْمَعْ بُخْلِی بِفَضْلِ جُودِکَ اللَّهُمَّ مَا بِنَا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنْکَ لَا إِلَهَ إِلّا أَنْتَ أَسْتَغْفِرُکَ وَ أَتُوبُ إِلَیْکَ

دعایم را مستجاب کن ای پروردگار جهانیان.
و ده مرتبه میگویی: به ریسمان خدا چنگ میزنم و بر خدا توکل میکنم و به خداوند اعتماد مینمایم بار خدایا اگر گناهانم بزرگ است تو بزرگتری، و اگر کوتاهی در بندگی ام بزرگ است تو بزرگتری و اگر همواره بخل می ورزم تو بخشنده تری.

خدایا بزرگی گناهانم را به بزرگی گذشتت، و بسیاری کوتاهی ام را به بزرگواری آشکارت بیامرز و بخل مرا با جود سرشارت ریشه کن نما.

بار الها! هر نعمتی که در دست ماست از سوی توست، معبودی جز تو نیست، از تو آمرزش میخواهم و به سوی تو باز می گردم.

تعقیبات نماز عصر
أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِی لا إِلَهَ إِلا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ وَ أَسْأَلُهُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیَّ تَوْبَةَ عَبْدٍ ذَلِیلٍ خَاضِعٍ فَقِیرٍ بَائِسٍ مِسْکِینٍ مُسْتَکِینٍ مُسْتَجِیرٍ لا یَمْلِکُ لِنَفْسِهِ نَفْعَاً وَ لا ضَرّا وَ لا مَوْتاً وَ لا حَیَاةً وَ لا نُشُوراً پس میگویی اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ نَفْسٍ لا تَشْبَعُ وَ مِنْ قَلْبٍ لا یَخْشَعُ وَ مِنْ عِلْمٍ لا یَنْفَعُ،

از خدایی که معبودی جز او نیست آن زنده پاینده و بخشنده مهربان، آن خداوند دارای عظمت و بزرگواری آمرزش میجویم، و از او میخواهم که توبه ام را بپذیرد، توبه بنده ی خوار، فروتن، فقیر، بینوا پریشان زمین گیر و پناهنده ای که سود و زیان و مرگ و زندگی و رستاخیز خویش را در اختیار ندارد.

سپس میگویی: خدایا به تو پناه می آورم از نفسی که سیر نمی شود و از دلی که بیم برنمی دارد و از دانشی که سود نمی بخشد،

وَ مِنْ صَلاةٍ لا تُرْفَعُ وَ مِنْ دُعَاءٍ لا یُسْمَعُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْیُسْرَ بَعْدَ الْعُسْرِ وَ الْفَرَجَ بَعْدَ الْکَرْبِ وَ الرَّخَاءَ بَعْدَ الشِّدَّةِ اللَّهُمَّ مَا بِنَا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنْکَ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ أَسْتَغْفِرُکَ وَ أَتُوبُ إِلَیْکَ.

و از نمازی که اوج نمی گیرد و از دعایی که مستجاب نمی شود.

خدایا! آسانی پس از سختی و گشایش پس از گرفتاری و آسایش پس از مشقت را از تو خواستارم.

خدایا هر آن نعمتی که در دست ماست از جانب توست، معبودی جز تو نیست از تو بخشش گناهانم را میخواهم و به سوی تو باز میگردم.

از حضرت امام صادق علیه السّلام روایت شده: هرکه پس از نماز عصر هفتاد مرتبه إِسْتغفار کند، حق تعالی هفتصد گناه او را بیامرزد، و از حضرت امام جواد علیه السّلام روایت شده:کسیکه پس از نماز عصر ده مرتبه سوره قدر را بخواند، در آن روز، همانند اعمال خلایق بر او بگذرد.

تعقیبات نماز مغرب
إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ عَلَی ذُرِّیَّتِهِ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ

همانا خدا و فرشتگانش بر پیامبر (ص) درود میفرستند، ای کسانیکه ایمان آورده اید بر او درود فرستید و سلام خاص خویش را نثار وی کنید.

تعقیبات
خدایا بر محمّد پیامبر و فرزندان او و خاندانش درود فرست.

پس هفت مرتبه میگویی
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ.
به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانی اش همیشگی است و هیچ نیرو و توان نیست جز آنکه به خدای بلندمرتبه بزرگ وابسته است.

و سه مرتبه بگو:
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی یَفْعَلُ مَا یَشَاءُ وَ لا یَفْعَلُ مَا یَشَاءُ غَیْرُهُ پس میگویی سُبْحَانَکَ لا إِلَهَ إِلّا أَنْتَ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی کُلَّهَا جَمِیعا فَإِنَّهُ لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ کُلَّهَا جَمِیعاً إِلّا أَنْتَ:

سپاس خدای را که هرچه بخواهد میکند و جز او نتواند هرچه بخواهد انجام دهد.

پاک و منزهی تو، معبودی جز تو نیست، همه و همه گناهانم را بیامرز زیرا به راستی همه و همه گناهانم را جز تو کسی نمی آمرزد.

سپس نافله مغرب را به جا میآوری که دو نماز دو رکعتی است و بین آن دو نماز سخن مگو.

پی نوشت:
1. انشراح/۸/۹۴-۷.
2. نک: طبری، التفسیر، ج۳۰، ص۲۳۷-۲۳۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص ۳۹۱؛ ابن قدامه، المغنی، ج ۱، ص۲۷۳؛ صاحب جواهر، جواهر الکلام، ج۱، ص۳۹۰.
3. ق/۵۰/۴۰.
4. نک: طبری، التفسیر، ج ۲۶، ص ۱۸۲؛ ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج ۴، ص ۲۳۱.
 5.نک: ابن قدامه، المغنی، ج ۱، ص ۴۵۷؛ ابن مفلح، المبدع، ج ۲، ص ۱۹.
 6.احمد بن حنبل، مسند، ج۴، ص۱۵۵ و ۲۰۱؛ ابو داوود سجستانی، السنن، ج ۲، ص۸۶.
 7.شیخ بهایی، مفتاح الفلاح، ص۱۱۷.
 8.ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۱، ص۳۰۸.
9. کلینی، الکافی، ج۳، ص۳۴۱.

منابع:

وسائل الشیعة، 1013/4 به بعد؛ مستدرک الوسائل، 366/1 به بعد؛ وافی، 118/2؛ بحارالانوار، 313/85 به بعد؛ سفینة البحار، 208/2؛ جواهر الکلام، 390/10؛ العروة الوثقی، 703/1.
منبع مقاله :
تهیه و تنظیم: دائرةالمعارف تشیع، جلد 4، (1391) تهران: مؤسسه‌ی انتشارات حکمت، چاپ اول
نویسنده: سیدمهدی حائری