بازخوانی عمليات بدر

نام عملیات : عمليات بدر
رمز عملیات : یا فاطمه الزهرا (سلام الله علیها )
آغاز عملیات: 19/12/1363
محدوده زماني: 19/12/1363 تا 26/12/1363
مکان عملیات: جبههٔ جنوبی ( هور الهویزه)
نوع تک: گسترده
فرماندهی: سپاه
سازمان عمل‌کننده: مشترک
دستاوردها: آزادسازي 800 كيلومترمربع، دهها پاسگاه، جاده الحچرده، انهدام 6 هواپيما، 5 بالگرد، 250 تانك و نفربر، 200 خودرو نظامي

مقدمه

بعد از عملیات خیبر، دشمن علاوه بر سازماندهی سپاه های اول، دوم، سوم و چهارم، اقدام به تشکیل فرماندهی شرق دجله و رده های مواضع پدافندی در سراسر منطقه جنوب کرد و در مسیر آب راه ها و در داخل نیزارها کمین هایی قرار داد تا در صورت هجوم نیروهای ایرانی، نقش هشدار دهنده و تاخیری داشته باشند و از نزدیکی نیروهای شناسایی به خط دشمن نیز ممانعت به عمل آورد و به منظور زیر نظر داشتن هرگونه تحرک و داشتن دید کلی بر هور و اطراف آن دکل های متعددی را نصب کرد. گذشته از کمین و نصب دکل ها، در آب راه ها موانع قابل ملاحظه ای ایجاد کرد که گذشتن از آن ها بسیار سخت و بلکه غیر ممکن می نمود. بعد از این موانع، سیل بندی هم مشرف بر آب به عرض 12 متر و ارتفاع 2 متر احداث کرده و بر روی آن سنگرهای متعددی تعبیه، که از سه جهت، دارای دید کافی بر روی آب بود.
در حالی که دستیابی به یک جناح از دشمن در شمال بصره و قطع جاده مهم بصره – العماره، که می توانست منطقه مانور مناسبی را برای عملیات های آینده به سمت بصره و یا العماره باز نموده و دروازه جدیدی را برای ورود به مناطق خشکی جدید بگشاید، هم چنان به عنوان یک هدف مهم تلقی می شد؛ عواملی هم چون تجربیات به دست آمده از عملیات خیبر در خصوص الزامات پشتیبانی و تاکتیکی و عملیات آبی و خاکی، جبران بسیاری از نواقص و کمبودهای مهندسی موجود در عملیات مذکور، در اختیار داشتن جزایر مجنون به عنوان مناطق واسط و سرپل که امکان تمرکز نیروها و انتقال تجهیزات به جلو را تسهیل می نمود، موجب شدند منطقه غرب هورالهویزه مجدداً برای انجام عملیات بزرگ بعدی انتخاب گردد.

اهداف عملیات

دستیابی و تسلط بر جاده العماره – بصره و نیز راهیابی به مرکز اصلی هورهای غرب دجله – که استان های ناصریه، بصره و العماره را احاطه کرده است – و هم چنین تسلط بر شرق دجله همراه با انهدام نیرو از جمله اهداف این عملیات بود.
هم چنین تسلط بر شرق دجله همراه با انهدام نیرو از جمله اهداف این عملیات بود. هم چنین، پاکسازی پاسگاه های ترابه، بلال، ابولیله و نیز روستاهای البیضه، الصخره، پَد خندق و انهدام پل های العزیر، خندق و ... در حد شمالی منطقه عملیات؛ و پاکسازی روستاها و انهدام پل هایی همچون جوبیر و ... در حد جنوبی منطقه در دستور عملیات بود.

منطقه عملیات

منطقه عملیات در غرب هورالهویزه واقع است که از شمال به ترابه و زجیه و از جنوب به القرنه و کانال سوئیب محدود می گردد. این منطقه دارای دو نوع طبیعت متفاوت است: یک خشکی در قسمت غربی که حداقل عرض آن 2 کیلومتر در زجیه و حداکثر عرض آن 8 تا 9 کیلومتر در عزیر و الهاله می باشد و 2 هور بزرگ (هورالهویزه در شرق و هورالحمار در غرب) این خشکی را احاطه نموده اند.
طول منطقه عملیات از ترابه تا الهویدی حدود 50 کیلومتر می باشد. زمین آن از جنس خاک رس نمکی و به حالت گرد است. در نزدیکی سیل بندهای هور نیز با نشست آب، منطقه حالت باتلاقی به خود می گیرد. هم چنین، منطقه مذکور توسط رودخانه دجله به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم می شود که 4/3 خشکی منطقه در شرق رودخانه واقع است. جاده حساس و مهم بغداد – بصره نیز در غرب رودخانه واقع است.
وسعت کل منطقه عملیات اعم از خشکی و هور 1000 کیلومتر مربع می باشد که 250 کیلومتر مربع آن خشکی و مابقی آن هور می باشد، دراین منطقه یکی از بزرگ ترین ذخایر نفت عراق موجود می باشد که دولت عراق مشغول بررسی و نقشه برداری آن شده بود.

استعداد دشمن

از منطقه قلعه صالح تا نهر سوئیب تحت فرماندهی نیروهای شرق دجله بود. استعداد و نحوه گسترش یگان های دشمن به صورت زیر بود:
الف – فرماندهی دفاع الاهوار؛ از قلعه صالح تا الکساره:
دو گردان کماندویی یوسف و عبدالله از لشکر 10.
تیپ 2 کماندویی سپاه چهارم .
ب – لشکر 35 پیاده؛ از منطقه الکساره تا نهر روطه.
تیپ 429 پیاده با پیاده با 3 گردان .
تیپ 94 پیاده با 3 گردان.
قاطع القادسیه، خالد، الصنادیه، صدام، دینار الثانی.
دو گردان کماندویی الفیحا و محمد قاسم از لشکر 5 مکانیزه.
نیروهای کماندو الشیبانی.
4 گردان تانک .
5 گردان توپخانه.
ج – فرماندهی نیروهای دفاع از بصره، از نهر روطه تا نهر سوئیب :
تیپ 93 پیاده با 3 گردان.
تیپ 703 پیاده با 3 گردان.
قاطع الشهید .
یک گردان تانک.
یک گردان توپخانه.
د – لشکر 31 پیاده ، از نهر سوئیب تاپاسگاه طلائیه:
تیپ 118 پیاده.
تیپ 49 پیاده.
تیپ 605 پیاده.
سه گردان توپخانه.
نیروهای که دشمن حین عملیات برای پاتک وارد منطقه کرد نیز عبارت بودند از:
لشکر 10 زرهی با تیپ های 17 و 42 زرهی و 24 مکانیزه.
لشکر گارد ریاست جمهوری با تیپ های 1 مکانیزه، 2 زرهی، 3 نیروی مخصوص و 4 زرهی.
لشکر 4 پیاده کوهستانی با تیپ های 5، 18 و 29 پیاده.
لشکر 6 زرهی با تیپ های 16 و 30 زرهی و 25 مکانیزه.
لشکر 1 مکانیزه با تیپ های 27 مکانیزه، 34 زرهی و 51 مختلط.
لشکر 5 مکانیزه با تیپ های 20 و 15 مکانیزه.
تیپ های 65، 66 و 68 نیروی مخصوص.
تیپ 10 زرهی.

قوای خودی

نیروهای عمل کننده در منطقه تحت پوشش سه قرارگاه عملیاتی و با فرماندهی مرکزی قرارگاه خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله وسلم به شرح زیر تشکیل گردیده بود:
قرارگاه نجف تحت فرماندهی قرارگاه خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله وسلم هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
لشکر 25 کربلا.
لشکر 14 امام حسین علیه السلام.
لشکر 5 نصر.
لشکر 7 ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)
تیپ 15 امام حسن علیه السلام.
تیپ 18 الغدیر.
تیپ 21 امام رضا علیه السلام.
گردان های ویژه شهید صدر.
گروه 22 توپخانه (2 گردان)
گروه 40 توپخانه رسالت (1 آتشبار)
لشکر 77 پیاده ارتش.
محدوده عملیاتی قرارگاه نجف: از منطقه ترابه تا آب راه نینوا .
قرارگاه کربلا تحت فرماندهی قرارگاه خاتم الانبیاء ( صلی الله علیه و آله وسلم ) هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
لشکر 17 علی ابن ابی طالب علیه السلام.
لشکر 31 عاشورا.
لشکر 8 نجف اشرف.
لشکر 27 محمد رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم.
تیپ مستقل 44 قمربنی هاشم علیه السلام.
لشکر 21 پیاده ارتش با 9 گردان پیاده، 2 گردان مکانیزه و 3 گردان تانک.
لشکر 28 پیاده ارتش.
گردان های 327، 350، 347، القارعه، 397، 372، 364 و 343 توپخانه.
محدود عملیاتی قرارگاه کربلا: از جنوب خط حد قرارگاه نجف تا شمال پَد الهویدی
قرارگاه نوح تحت فرماندهی قرارگاه خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله وسلم هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
لشکر 41 ثارا... .
تیپ احمد ابن موسی.
محدوده عملیاتی قرارگاه نوح: از پد الهویدی تا کانال سوئیب.
هم چنین، دو قرارگاه ظفر 1 و 2 تحت نظر قرارگاه خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله وسلم برای قرارگاه های نجف و کربلا منظور شده بود:
الف – قرارگاه ظفر 1
از سپاه، تیپ ویژه شهدا
از ارتش، تیپ 1 از لشکر 23 نوهد
ب – قرارگاه ظفر 2
از سپاه، تیپ مستقل 33 المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)
از ارتش، تیپ مستقل 55 هوابرد (4)
در مجموع، نیروهای عمل کننده سپاه عبارت بودند از: 345/31 بسیج، 964/13وظیفه و 17010 پاسدار.

طرح عملیات

برای انجام عملیات، منطقه مورد نظر به دو محور شمالی و جنوبی تقسیم شد. محور شمالی به قرارگاه نجف، و محور جنوبی به قرارگاه کربلا واگذار شد.
قرارگاه نجف از شمال البیضه تا امتداد آب راه جمل، و قرارگاه کربلا از شمال، مقابل آب راه جمل و روستای نخیره در شرق دجله؛ و از جنوب، منطقه القرنه (خط الهاله) وارد عمل می شدند. قرارگاه نوح علیه السلام نیز ماموریت داشت ضمن تصرف پدافندی و گسترش در آن محور، به سوی پل زردان پیشروی کند و سپس کانال سوئیب را شکافته و آب را به سمت بصره جاری نماید.
هم چنین به دو قرارگاه فرعی ظفر و نجف 2 ماموریت های جداگانه ای به صورت احتیاط و نیز انجام عملیات فریب واگذار شد. به این ترتیب که قرارگاه ظفر می باید آماده می شد تا در صورت امکان به طریق هلی برد از العزیز به طرف شمال – در غرب روخانه دجله – حرکت کند. نجف 2 نیز ماموریت اجرای آتش روی جاده العماره – بصره و شمال پل العزیر به عهده داشت.

شرح عملیات

عملیات در ساعت 23 روز 20/12/1363 با اسم رمز مبارک یاالله، یاالله، یاالله و قاتلوهم حتی لاتکون فتنه، یا فاطمه الزهرا، یا فاطمه الزهرا، یا فاطمه الزهراسلام‌الله‌علیه آغاز گردید و در همان ساعات اولیه، تمامی خطوط و استحکامات دشمن به سرعت در هم کوبیده شد.
در منطقه قرارگاه کربلا، لشکرهای 8 و 31 به سرعت خود رابه خط دوم دشمن رسانده و در ساعت 2 بامداد پس از پاکسازی این خط که دارای تعدادی مین پراکنده نیز بود، به سمت دجله حرکت نمودند. تیپ 44 نیز پس از شکستن خط اول، سریعا یک گردان 110 نفری انفجار را به همراه مواد لازم از روی جاده خاکی جوبیر به سمت پل فرستاد و در ساعت 02:30 اعلام کرد که پل بتونی جوبیر را از دوطرف منهدم نموده است.
در منطقه قرارگاه نجف، به علت وجود چند کمین در فاصله زیادی از خطوط اول دشمن، موج دوم نیروها که می بایست از آبراه های اصلی حرکت کنند با این کمین ها درگیر و در نتیجه متوقف شدند و تا ساعاتی بعد مشغول پاکسازی منطقه گردیدند.
یکی از یگان های قرارگاه نوح نیز در قسمت پَد الهویدی و سیل بند اول دشمن به سیم های خاردار و موانع دشمن برخورد کرد و سپس با تعویض محور و حل مشکلات در ساعت 3 بامداد خط اول را شکسته و پاکسازی پَد الهویدی را تا ساعت 03:20 به پایان رساند و سپس به سمت داخل پیشروی کرد.
در آغاز روشنایی صبح (ساعت 6) قرارگاه نجف پاکسازی خط اول خود را به جز البیضه به اتمام رساند در حالی که واحدهایی از لشکرهای 7، 5 و 14 روی خط دوم درگیر بودند. در این میان، نیروهای لشکر 25 به علت طولانی بودن مسیر خود تا صبح به هدف نرسیده و به عقب بازگشتند. منطقه ترابه نیز به طور کامل پاکسازی گردید.
پس از الحاق نیروهای قرارگاه کربلا در خطوط اول و دوم، لشکر 17 از سمت شمال به سمت دجله اقدام به پدافند به سمت شمال نمود و واحدهایی از لشکرهای 8 و 31 به کنار دجله رسیدند.
در منطقه قرارگاه نوح نیز لشکر 41، پَد الهویدی و سیل بند اول را پاکسازی کرد.
با شروع روشنایی صبح، پاتک های دشمن نیز آغاز شد. فشارهای ممتد دشمن در طول روز اول منجر به بازپس گیری پَد الهویدی و رخنه محدود در چند محور دیگر گردید. در شب دوم، واحدهایی از قرارگاه نجف در محور چهارراه دوم پَد خندق و جنوب آن وارد عمل شدند. لیکن با مقاومت دشمن مجبور شدند به مواضع قبلی خود بازگردند. در این میان، قرارگاه کربلا موفق شد منطقه پیشرفتگی رودخانه دجله و جنوب جوبیر(کیسه ای) را تصرف و تامین نماید. هم چنین، واحدهایی از این قرارگاه موفق شدند خود را به دجله رسانده و ضمن وارد آوردن ضربات موثری بر دشمن، رو به جنوب پدافند نمایند.
با شروع روشنایی صبح روز دوم، پاتک های دشمن با شدت بیشتری آغاز گردید و تا پایان این روز موفق به تصرف سیل بند دوم و الصخره و رخنه در برخی نقاط سیل بند اول در جنوب و شمال پَد خندق گردید.
در منطقه قرارگاه کربلا، پاتک های دشمن عمدتاً از منطقه الهاله به سمت همایون انجام شد که پس از انهدام تعدادی تانک و نفربر و به گل نشستن تعدادی دیگر، دشمن بدون نتیجه عقب نشست.
در روز سوم عملیات، با بمباران هوایی دشمن تعدادی از واحدهای قرارگاه نجف در وضع نامناسبی قرار گرفتند. چهار راه پَد خندق نیز به دست دشمن افتاد و نیروهای خودی در 600 متری شرق این چهار راه مستقر گردیدند.
در شب و روز چهارم عملیات، واحدهای قرارگاه نجف در شمال چهارراه پَد خندق به دلیل عدم الحاق به جنوب و نیز فشار دشمن، به مواضع اولیه خود عقب نشینی کردند. هم چنین یکی از واحدهای قرارگاه کربلا از خط صفین 3 به سمت شمال تک نمود که در بعضی از محورها تا جاده خندق پیشروی کرد، لیکن به دلیل عدم پاکسازی منطقه و نیز عدم الحاق با نیروهای قرارگاه نجف مجبور شد به خط صفین 3 باز گردد. سپس، پاتک های شدید دشمن به خط پدافندی صفین 3 آغاز شد. در این پاتک ها، دشمن نتوانست رخنه ای در خط پدافندی مذکور ایجاد کند.
در شب پنجم، قرارگاه کربلا با نیروهای باقی مانده خود به غرب دجله تک نمود. اگر چه این قرارگاه توانست ضمن انهدام نیروهای دشمن مستقر در شرق برگراه، قسمت اعظم پل ابوعران را تخریب کند، لیکن با فشارها دشمن از سمت شمال، جنوب و جنوب شرقی تا صبح روز پنجم (25/12/1363) مجبور شد منطقه غرب دجله رابه جز سیل بند غربی – در داخل کیسه ای – را تخلیه کند.
با روشنایی صبح روز پنجم پاتک های دشمن با شدت تمام آغاز گردید و تا بعد از ظهر این روز دشمن موفق به ایجاد رخنه در کناره شرقی دجله و برهم زدن آرایش پدافندی خودی گردید. آتش توپخانه دشمن نیز از این روز شدت گرفته و خطوط اول و دوم و سیل بند عقب آب راه ها را مورد هدف قرار داد.
با روشنایی صبح روز ششم، پاتک های دشمن ادامه یافت که در ساعت 10 صبح خط صفین 3 به طور کامل به پشت جاده النهیر، جمل 3 منتقل شد. با فشار دشمن و پراکندگی واحد های خودی وضعیت خط بسیار نامساعد بود. بر همین اساس و به دلیل عدم تضمین برای حفظ خط پَدافندی شمال منطقه با توجه به این که در صورت شکستن خط فوق، تمامی نیروهای منطقه درخطر انهدام قرار می گرفتند، تصمیم گرفته شد عقب نشینی شود. این عقب نشینی از ساعت 5 بعد از ظهر 26/12/1363 آغاز شد و تا ساعت 10 شب به پایان رسید و پل پَد چهارم در چند نقطه منهدم و قطع گردید. منطقه ترابه و پَد خندق تا 700 متری شرق چهار راه پَد در دست نیروهای خودی باقی ماند. در شب 2/1/1364 دشمن به روستای ترابه پاتک کرد که با دادن 16 اسیر و تعدادی تلفات مجبور شد عقب نشینی کند.

نتایج عملیات

طی عملیات بدرعلاوه بر تلفات سنگین که به دشمن وارد شد، بیش از 500 کیلومتر مربع از منطقه هور از جمله روستاهای ترابه، لحوک، نهروان، فجره و نیز جاده خندق به طول 13 کیلومتر، که فاصله آن با جاده العماره – بصره 6 کیلومتر است، به تصرف نیروهای خودی درآمد. لازم به ذکر است که پس از این عملیات، عراق با استفاده از پشتیبانی هوایی و موشکی خود به حملات گسترده به شهرها و مناطق مسکونی و نیز کشتی های حامل نفت ایران مبادرت ورزید.
تلفات و خسارات وارده به دشمن
تلفات و خسارات وارده به دشمن طی عملیات بدر به شرح ذیل می باشد:
کشته و زخمی شدن بیش از ده هزار نفر.
به اسارت در آمدن 3200 نفر.
انهدام 250 تانک و نفربر
انهدام 40 قبضه انواع توپ.
انهدام 200 خودرو.
انهدام 60 قبضه انواع خمپاره انداز.
انهدام 15 دستگاه مهندسی.
انهدام 4 هواپیمای PC – V .
انهدام 2 هواپیمای میگ و سوخو.
انهدام 4 هلی کوپتر.
به غنیمت گرفته شدن 50 قبضه انواع خمپاره انداز.
به غنیمت گرفته شدن 2 دستگاه رازیت.

برخی از شهداي عمليات بدر:

شهيد مهدي باكري

در سال 1333 خداوند مهدي را به خانواده معتقد و با ايمان باكري در شهرستان «مياندوآب» عطا فرمود. مهدي خردسال بود كه از نعمت دستان نوازشگر مادر محروم شد. او تحصيلات خود را در اروميه آغاز كرد و از سال آخر دبيرستان همزمان با شهادت برادرش «علي» به دست مامورين ساواك به فعاليت‌هاي سياسي عليه رژيم پرداخت. پس از اخذ ديپلم وارد دانشگاه شد و در رشته مهندسي مكانيك كسب علم نمود.
او همزمان با تحصيل، مبارزات سياسي خود را عليه رژيم ظلم و استبداد در تبريز گسترش داد و پس از مدتي برادرش حميد را به منظور ارتباط با ساير مبارزان و تهيه اسلحه و مهمات به خارج از كشور فرستاد. پس از اتمام تحصيلات مهدي به سربازي اعزام شد اما فرمان امام را مبني بر ترك پادگان‌ها، لبيك گفت و از آن پس زندگي مخفيانه خود را آغاز كرد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي و همزمان با تشكيل سپاه پاسداران به عضويت سپاه در آمد و در سازماندهي اين ارگان نقش مؤثري را ايفا نمود.

شهيد عبدالحسين برونسي

در سال 1321 در روستاي گلبون كدكن از توابع تربت حيدريه گام به عرصه هستي گذارد و خانواده نامش را عبدالحسين نهادند. روحيه ستيزه‌جويي با كفر و طاغوت، از همان اوايل با جانش عجين گشته بود. كلاس چهارم دبستان بود كه به علت بيزاري از اعمال معلم و فضاي نامناسب درس و تحصيل، مدرسه را رها نمود. در سال 1341 به خدمت سربازي احضار شد و از همان ابتدا به جرم پايبندي به اعتقادات اصيل ديني، مورد اهانت و آزار نظاميان طاغوتي قرار گرفت. شش سال بعد با خانواده‌اي مذهبي و روحاني وصلت نمود و همين امر سرآغازي ديگر براي مبارزه بي‌وقفه او با نظام ستمگر حاكم بود. پس از چندي به كار بنايي روي آورد و در كنار كار، به خواندن دروس حوزه نيز اشتغال يافت. اما بعدها به علت شدت مبارزات و دستگيري‌هاي پياپي، تحصيلات او نيمه كاره ماند.
پس از پيروزي انقلاب، عبدالحسين در گروه ضربت سپاه پاسداران، به فعاليت پرداخت. در اولين روزهاي جنگ به جبهه رفت و به واسطه رشادتهايي كه از خود نشان داد، فرماندهي تيپ هجده جواد الائمه (ع) را پيش از عمليات خيبر بر عهده‌اش گذاردند. چند روز قبل از عمليات بدر، عبدالحسين بارها از شهادتش در اين عمليات خبر داده بود. آري در همان عمليات بود كه عبدالحسين برونسي ، چهارراه خندق را به خون خود متبرك ساخت و بيست و سوم اسفند سال 1363 را با نام خود جاودانه نمود. پيكر پاكش نيز همانطور كه آرزو داشت مفقود شد و در نهم ارديبهشت ماه سال 1364 در مشهد مقدس تشييع شد.

شهيد محمدرضا غزنوي

نام پدر :تقي
تاريخ تولد :1342
محل تولد :گيلان /رشت
تاریخ شهادت : 20/12/1363
محل شهادت :هورالعظيم
طول مدت حیات :21 سال

شهيد تمر جرنده

تاريخ تولد :1349
نام پدر :عزيز
تاریخ شهادت : 1363
محل تولد :كهكيلويه‌بويراحمد /- /لنده
طول مدت حیات :14 سال
محل شهادت :شرق دجله
مزار شهید :مفقودالجسد

شهيد كرامت الله رفيعي

تاريخ تولد :1336
تاریخ شهادت : 25/12/1363
محل تولد :فارس /فسا
طول مدت حیات :27 سال
محل شهادت :دجله
رد پای نور :

شهيد عبدالرحمان رحماني

تاريخ تولد :1343
نام پدر :اسماعيل
تاریخ شهادت : 26/12/1363
محل تولد : /- /اخند
طول مدت حیات :20 سال
محل شهادت :شرق دجله

شهيد ولي‌الله چراغچي مسجدي

نام پدر :غلامرضا
تاريخ تولد :1337
تاریخ شهادت : 18/1/1364
محل تولد :خراسان /مشهد
طول مدت حیات :27 سال
محل شهادت :بيمارستان
مزار شهید :بهشت رضا(علیه السلام )

شهيد محمود ستوده

تاريخ تولد :-/6/1335
تاریخ شهادت : 26/12/1363
محل تولد :فارس /- /خيرآباد
طول مدت حیات :28 سال
محل شهادت :شرق دجله
ردپاي نور :

شهيد كاظم نجفي رستگار

نام پدر :علي اصغر
تاريخ تولد :3/7/1339
تاریخ شهادت : 25/12/1363
محل تولد :تهران /ري /اشرف آباد
طول مدت حیات :24 سال
محل شهادت :هورالهويزه
مزار شهید :بهشت زهرا (سلام الله علیها )- قطعه 24- رديف 74- شماره 23
ردپاي نور :

شهيد محمدعلي خاكي

نام پدر :يدالله
تاريخ تولد :1343
تاریخ شهادت : 21/12/1363
محل تولد :اصفهان /اصفهان
طول مدت حیات :20 سال
محل شهادت :جزيره مجنون
مزار شهید :گلزار شهداي رهنان

شهيد بهرام شيخي

تاريخ تولد :1339
تاریخ شهادت : 14/فروردين/1364
محل تولد :مركزي /خمين
محل شهادت :طلائيه

شهيد يوسف سجودي

تاريخ تولد :1337
تاریخ شهادت : 16/12/1363
محل تولد :مازندران /بابل
طول مدت حیات :26 سال
ردپاي نور

شهيد علي تجلايي

نام پدر :مقصود
تاريخ تولد :5/مرداد/1338
تاریخ شهادت : 25/اسفند/63
محل تولد :آذربايجان‌شرقي /تبريز
طول مدت حیات : 25 سال
محل شهادت :شرق دجله

شهيد حسين امامي

نام پدر :قباد
تاريخ تولد :26/9/1336
تاریخ شهادت : 23/12/1363
محل تولد :خوزستان /آبادان
طول مدت حیات :27 سال
محل شهادت :منطقه عملياتي بدر (شرق دجله)
مزار شهید :اهواز

شهيد قنبر اسدپور

نام پدر :اسد
تاريخ تولد :1330
تاریخ شهادت : 26/12/1363
محل تولد :فارس /لامرد /قلعه ملا
طول مدت حیات :33 سال
محل شهادت :دجله
مزار شهید :مفقودالجسد

شهيد سعيد سليمي

نام پدر :عوضعلي
تاريخ تولد :20/خرداد/1343
تاریخ شهادت : 23/اسفند/1363
محل تولد :اصفهان /اصفهان
طول مدت حیات :20 سال
محل شهادت :جزيره مجنون
مزار شهید :گلزار شهداي رهنان

شهيد جلال فطرتي

تاريخ تولد :1348
نام پدر :علي
تاریخ شهادت : 22/12/1363
محل تولد :خراسان /بيرجند /آسيابان
طول مدت حیات :15 سال
محل شهادت :هورالهويزه
مزار شهید :گلزار شهداي روستاي آسيابان

شهيد محمدرضا باصر

تاريخ تولد :1338
تاریخ شهادت : 1363
طول مدت حیات :25 سال

شهيد حيدر عسگري

تاريخ تولد :1347
تاریخ شهادت : 28/12/1363
محل تولد :سيستان‌وبلوچستان /زابل
طول مدت حیات :16 سال

شهيد محمود كارگر

تاريخ تولد :1340
تاریخ شهادت : 26/12/1363
محل تولد :خراسان /نهبندان /حسين آباد
طول مدت حیات :23 سال

شهيد علي رضا اسلامي نژاد

تاريخ تولد :1/12/1348
نام پدر :محمد
تاریخ شهادت : 21/12/1363
محل تولد :خوزستان /آبادان
طول مدت حیات :15 سال
محل شهادت :شرق دجله

شهيد ابراهيم جمالي

تاريخ تولد :3/6/1345
نام پدر :محمد
تاریخ شهادت : 28/8/1365
محل تولد :فارس /لامرد /بردكويه
طول مدت حیات :20 سال
محل شهادت :خورعبدالله

شهيد عبدالحسين رحيمي

تاريخ تولد :2/6/1329
نام پدر :غلام
تاریخ شهادت : 26/12/1363
محل تولد :فارس /لامرد
طول مدت حیات :34 سال
محل شهادت :شرق دجله

شهيد حمزه عبداللهي

تاريخ تولد :1/1/1341
نام پدر :محمد
تاریخ شهادت : 23/12/1363
محل تولد :فارس /لامرد /اسير
طول مدت حیات :22 سال
محل شهادت :نيزارهاي جزيره مجنون

شهيد عادل دادخواه

تاريخ تولد :1340
تاریخ شهادت : 24/12/1363
محل تولد :گلستان /گنبد
طول مدت حیات :23 سال

شهيد رحمت الله ريگي

تاريخ تولد :1342
تاریخ شهادت : 1363
محل تولد :سيستان‌وبلوچستان /خاش /عباس آباد
طول مدت حیات :21 سال
مزار شهید :مفقودالجسد

شهيد اكبر انتشاري

تاريخ تولد :1340
تاریخ شهادت : 23/12/1363
محل تولد :اصفهان /نجف آباد
طول مدت حیات :23 سال

شهيد محمدابراهيم سميعي ظفرقندي

تاريخ تولد :16/خرداد/1337
نام پدر :رضا
تاریخ شهادت : 23/اسفند/1363
محل تولد :تهران /شهريار
طول مدت حیات :26
محل شهادت :جنوب

شهيد خدامراد ملكي

تاريخ تولد :1336
تاریخ شهادت : 21/اسفند/1363
محل تولد :اصفهان / زرين‌شهر
طول مدت حیات :27
محل شهادت :ساحل دجله
رد پای نور

- گذري بر پنجمين سال جنگ تحميلي/ روابط عمومي فرماندهي كل سپاه پاسداران انقلاب اسلامي/ 1364.
- عشق شهادت/ مولف و ناشر: علي شوشتري زاده1364.
- از خرمشهر تا فاو/ محمد درودیان/ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ 1367.
- اسرار جنگ تحميلي به روايت اسراي عراقي (جلد2)/مرتضي سرهنگي/ دفتر ادبیات و هنر مقاومت/ 1368.
- حاج حسين خرازي فرمانده لشكر امام حسين (علیه السلام) (غلامحسين قراگوزلو/ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي/ 1370.
- خاطرات جانبازان(جلد1)/ عليرضا كمري/ بنياد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامي.
- ياد ياران/ حميد داوود آبادي/ دفتر ادبيات و هنر مقاومت/ 1370.
- سيرت پاسداران/ نهضت امام خميني (ره)/ 1370.
- جان نثار/ احمد نصر اللهي/ معاونت فرهنگي ،اجتماعي و تعاوني ايثارگران/ 1371.
- محاصره/ عبدالحميد رحمانيان/ دفتر ادبيات و هنر مقاومت 1372.
- مخمل يادها/ محسن مطلق/ دفتر ادبيات و هنر مقاومت/1372.
- مرد جنگ/ محمود پاك نژاد و مهدي ضرابي/ دفتر ادبيات و هنر مقاومت/ 1373.
- با آيينه تا صبح/ سيدنظام مولاهويزه/ سپاه پاسداران انقلاب اسلامي/ 1373.
- آشنايي آسمان/ جعفر سليماني كيا و حسين نجفي/ كنگره بزرگداشت سرداران شهيد آذربايجان/ 1374.
- ستاره بدر/ جلال محمدي/ كنگره بزرگداشت سرداران شهيد آذربايجان/ 1374.
- من يك بسيجي ام / معاونت انتشارات ستاد مركزي سپاه/ 1374.
- گلچيني از سروده هاي ستوده - برگ سبز/ مولف و ناشر: عزت الله فخيمي ابهري/ 1374.
- شراره هاي خشم/ محسن سيونديان/ لشكر 14 امام حسين(علیه السلام )/ 1375.
- درفش سبز/ علي لطفي/ لشکر 14 امام حسين(علیه السلام )/ 1375.
- زير آسمان هور/ رسول نورصفا و ناصر علي بابايي/ لشكر 14 امام حسين (علیه السلام )/ 1375.
- خودشكنان/ مرتضي جمشيديان/ لشكر 14 امام حسين (علیه السلام )/ 1375.
- حديث حماسه/ اكبر جواني و احمد رضا كريميان / كنگره بزرگداشت سرداران و بيست و سه هزار شهيد استان اصفهان/ 1375.
- آوار ترس(خاطرات افسران عراقی)/ ترجمه محمد حسن مقيسه/ دفتر ادبيات و هنر مقاومت/ 1375.
- نبرد هور/ احسان العلوي؛ مترجم عبد الرسول رضاگاه/ دفتر ادبيات و هنر مقاومت/ 1375.
- جلوه هاي ايثار / محمد رضا يوسفي كوپايي/ لشكر زرهي 8 نجف اشرف/ 1375.
- شوق وصال / محمد علي مشتاقيان و يدالله جعفري / لشكر 14 امام حسين(علیه السلام ) / 1375.
- خط شكنان / ناصر علي بابايي و ايوب هاشمي/ لشكر 14 امام حسين (علیه السلام )/1376.
- نان سرخ/ محمدرضا محمدي پاشاك/ کنگره بزرگداشت سرداران و 8 هزار شهید استان های کرمان و سیستان و بلوچستان و لشکر 41 ثارالله/ 1376.
- مأموريت در خرمشهر / صبار فلاح اللامي؛مترجم مهرداد آزاد/ دفتر ادبيات و هنر مقاومت/ 1376.
- در انتظار آن لحظه / محمد رضا بايرامي/ کنگره بزرگداشت سرداران و 8 هزار شهید استان های کرمان و سیستان و بلوچستان و لشکر 41 ثارالله/ 1376.
- شلمچه تنها نيست / عين الله كاوندي / نشر كوثر/ 1377.
- نگهبان آسمان ها/ موسي غيور / بنياد مستضعفان و جانبازان آذربايجان شرقي 1377.
- به سوي كرانه هاي آبي/ فرزام شيرزادي/ كنگره بزرگداشت سرداران شهيد سپاه و 36 هزارشهيد استان تهران/ 1378.
- نسل خورشيد / احمد فاطمي/ نشر كرمان 1378.
- دجله در انتظار عباس/ حميد داوودآبادي/ كنگره بزرگداشت سرداران شهيد سپاه و 36 هزار شهيد استان تهران/ 1378.
- خاطرات سردار شهيد رضا نورمحمدي/رضا نور محمدي/ نشر شاهد/ 1378.
- اجكت/ عباس رمضاني حكمت، حسن روزبهاني، رضا عسگري و حسن عمويي/ دفتر هنر و ادبيات ايثارگران معاونت فرهنگي وهنري / 1379.
- اروند و خاطره اولين قايق/ سعيد عاكف/ نشر كوثر / 1379.
- سلام سردار/ مهدي داوري/ نشر شاهد/ 1379.
- مجموعه عكس جنگ/ سعيد صادقي/ روايت فتح/ 1379.
- تاریخ انقلاب برای کودکان و نوجوانان (جلد 9: جنگ شهر ها)/ محمدرضا شمس/ نشر تاریخ و فرهنگ 1379.
- پاي پياده روي آب/ سیدقاسم یاحسيني/دفتر ادبيات وهنر مقاومت/ 1380.
- پهلوان سعيد / نرگس رستمي معز/ مؤسسه فرهنگي هنري جنات فكه

تصویری از اجتماع فرماندهان بعد از عملیات بدر :

نقشه عملیات :

مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه
http://www.ciw8.ir
http://daneshnameh.roshd.ir
http://sobh.org
http://forum.mandegar8.net
http://www.ibna.ir
http://rbc.najva.ir
/خ