14 فروردین 1388 / 7 ربیع الثانی 1430 / 3 آوریل 2009

رضاقلي نظام مافي ملقب به سالار معظّم و نظام السلطنه و سردار مكرّم در سال 1246 ش در تهران به دنيا آمد. وي پس از فراگيري دروس و فنون نظامي به دستگاه عمومي خود كه از رجال با نفوذ قاجار بود، وارد شد و به مقاماتي دست يافت. رضاقلي در بحبوبه جنگ بين المللي اول به همراه عده‏اي از رجال و روحانيون براي مبارزه با قواي روس و انگلستان، دولت موقتي به حمايت آلمان و عثماني تشكيل داد ولي اين عمل باعث واكنش دولت مركزي شد و آنان تمام اموال و نشان‏هاي او را مصادره كردند. تا اين كه با اهداي اشياء نفيسي به احمدشاه، توانست رضايت وي را براي ورود به ايران جلب كند. وقتي قيام كلنل محمدتقي خان پسيان در خراسان شكسته شد، وي از طرف قوام السلطنه، والي خراسان گرديد. تا سرانجام در فروردين 1303 ش در 57 سالگي درگذشت و در امامزاده عبداللَّه تهران به خاك سپرده شد. نظام السلطنه از رجال مؤثر ايران بود و پس از مرگش املاك زيادي شامل قسمت اعظم زمين‏هاي غرب تهران، از او به ارث رسيد.

استاد عباس سحاب فرزند ابوالقاسم در سوم دي ماه سال 1300 ش در يكي از روستاهاي اطراف تفرش در استان مركزي به دنيا آمد. وي فراگيري علم را از چهار سالگي آغاز كرد و در ده سالگي به همراه پدر راهي تهران گرديد. در تهران بود كه براي نخستين بار، استعداد و علاقه او به جغرافيا نمايان شد و در او رشد كرد به طوري كه در پانزده سالگي اولين نقشه تهران را تهيه نمود. اين نقشه و نقشه‏هاي بعد از تهران و شهرهاي ديگر، شالوده و اساس يك مؤسسه جغرافيايي را در سال 1324 ش به وجود آورد و عباس را به شهرت رساند. وي در اين مؤسسه، بعدها يكي از غني‏ترين كتابخانه‏هاي جغرافيايي ايران و خاورميانه را با 18 هزار كتاب، 15 هزار جلد مجلات جغرافيايي و صدها كره و اطلس بزرگ و كوچك به زبان‏هاي مختلف پديد آورد. استاد سحاب نخستين نمايشگاه نقشه خود را در سال 1339 ش در دانشسراي تهران بر پا كرد و از آن تاريخ به بعد، در نمايشگاه‏هاي داخلي و خارجي بسياري حضور داشت. همچنين مؤسسه وي در طول سال‏ها فعاليت، به چاپ كتب جغرافيايي و سفرنامه‏ها و نيز ترجمه و تكثير نُسخ منحصر به فرد آثار ادبي و جغرافيايي مي‏پرداخت. سرانجام استاد عباس سحاب به عنوان پدر علم كارتوگرافي يا نقشه كشي ايران، بنيانگذار چاپ نقشه در بخش خصوصي كشور، نخستين توليدكننده كره جغرافيايي به زبان فارسي، مؤلف ده‏ها اطلس جغرافيايي، آخرين بازمانده نسل نقشه‏كشانِ صاحب سبك جهان و باني مؤسسه جغرافيايي و نقشه‏كشي سحاب، در چهاردهم فروردين 1379 ش در 79 سالگي درگذشت.

چهاردهم فروردین ماه، سالگرد درگذشت زنده یاد استاد احمد آرام، ادیب، مترجم و نویسنده معاصر است. مردی که طی 96 سال عمر پربرکت خود، در تاریخ علم و فرهنگ ایران، خوش درخشید و با سعی و تلاش بی‏دریغش، آثار گران بها و با ارزشی به یادگار گذاشت. او که با مناعت طبع و پشتکار خود، بیش از دویست جلد کتاب و تعداد بی‏شماری مقالات ارزنده را تألیف و ترجمه کرد، یکی از بزرگان فرهنگ و ادب کشور ما به شمار می‏آید. سرزمین ما ایران، به وجود بزرگوارانی چون استاد احمد آرام در تاریخ علمی خود می‏بالد. روحش شاد و یادش گرامی باد.

ابن حاج مفسر، اديب و فقيه مالكي به ديار باقي شتافت . ابوالفيض حمدون بن عبدالرحمن مشهور به ابن حاج بود و در فارس بدنيا آمد و دوران رشد خود را در همان سرزمين سپري كرد . او آموزش علوم ادبي و ديني را نزد اساتيدي چون نباتي فراگرفت و در سفر به مكه معظمه با شيخ مرتضي انصاري ملاقات كرد و ازوي كسب علم نمود . آوازه شهرت و مهارت ابن حاج در فقه و ادب چنان درهر شهر و ديار پيچيده بود كه از جانب سلطان فانس مأموريت يافت براي سلطان وهابي ، عبدالله سُعُودبن وهابي كه مردم ديگر سرزمينها را به آئين خود مي خواند، جوابيه اي تهيه كند و براي او ارسال دارد . اين فقيه بزرگ در امر به معروف و نهي از منكر؛ و رفع ستم از مردم ستمديده همت بسيار نمود . ابن حاج تأليفات متعددي در فقه، كلام ، تفسير و منطق و ساير علوم دارد كه غالباً به صورت چاپي و برخي به صورت خطي از وي باقيست .

اما همين امتياز در چهاردهم جمادي الثاني سال 1307 هجري با وساطت ميرزا حسين خان ابتدا به سرمايه گذاران انگليسي بعد به بانك شاهي ودر نهايت به كمپاني لينچ انتقال يافت . سرانجام در سال 1340 هجري تحت تأثير اعتراض هاي شديد و مداوم مردم مسلمان ايران عليه اين امتياز استعماري كه غارت ثروت ملي اين مرزو بوم را از جانب استعمار انگليس دربرداشت ، شاه قاجار به ناچار امتياز اين راهسازي را ملغي اعلام نمود . قابل توجه است كه يك راه از تهران به كرانه خليج فارس و ازقم ، كاشان، نائين ، يزد و كرمان تا بندرعباس امتداد داشت و راه ديگر تهران را از طريق اصفهان و شيراز به بندرعباس متصل مي ساخت .

قطب الدين محمود بن ضياءالدين مسعود كازروني معروف به ملاقطب در كازرون از شهرهاي استان كنوني فارس به دنيا آمد. قطب الدين محمود، در طول حيات خود سفرهاي بسياري كرد. وي به هنگام تاسيس رصدخانه‏ي مراغه به جمع دانشمندان مراغه پيوست و مدتي باخواجه نصيرالدين طوسي در اين رصدخانه همكاري نمود. ملاقطب پس از سفرهايي به قونيه، مصر و شام در سال 696 ق به تبريز بازگشت. قطب الدين محمود آثار متعددي از خود به جاي گذاشته كه از ميان آن‏ها مي‏توان به نهايةُ الادراك، شرح قانون ابن سينا و شرح حكمةُ الاشراق سهروردي اشاره كرد.

دومين شورش صربستان عليه امپراتوري عثماني كه از حمايت روسيه برخوردار بود، ابتدا در منطقه‏ي تاكاويه به رهبري ميلوش اوبرنويچ شكل گرفت و سپس به سراسر صربستان گسترش يافت. پس از درگيري‏هاي متعددي كه بين صرب‏ها و نيروهاي عثماني روي داد، سرانجام پيمان صلحي ميان طرفين منعقد شد. به موجب اين پيمان، صربستان به عنوان يك امارتِ تابع عثماني به رسميت شناخته شد و اجازه‏ي تاسيس مجمعي از نمايندگان صرب‏ها را يافت. امپراتوري روسيه همواره به شورش ملل تابع امپراتوري عثماي در بالكان دامن مي‏زد و سعي مي‏كرد امپراتوري عثماني را تضعيف كند.

او دردوران جنگ به عنوان خبرنگارجنگي دربسياري ازكشورهاي جنگ زده خدمت كرد. او درداستانهاي خود خشونتهاي تاريخ و قربانيان آن را به تصويركشيده است. ازآثارگراهام گرين كه به زبان فارسي ترجمه شده اند« وزارت ترس، سايه گريزان و پايان يك پيوند» را مي توان نام برد.

اختلافات و تنازعات ميان فرانسه و اسپانيا از اواخر قرن پانزدهم آغاز گرديد. در سال 1494م شارل هشتم پادشاه فرانسه به قصد تسخير ناپْلْ به ايتاليا حمله نمود كه با مخالفت اسپانيا و ايتاليا و مقاومت ارتش آنها مواجه گرديد. در طي سال‏هاي بعد اين نبرد ادامه پيدا كرد و بر سر اداره مناطق به تصرف آمده، بين اسپانيا و فرانسه اختلافاتي روي داد. اين جنگ‏ها سرانجام با امضاي قرارداد "صلح نوايون" در سال 1515م خاتمه يافت. اما آتش جنگ ميان دو كشور، شش سال بعد در سال 1521 بار ديگر شعله‏ور گرديد و حدود چهل سال به طول انجاميد. در اولين مرحله اين جنگ‏ها پادشاه فرانسه به اسارت درآمد و با امضاي قرارداد مادريد 1526م آزادي خود را خريد و از تمام ادعاهاي خود در ايتاليا صرف نظر نمود و حتي منطقه بورگوني را به اسپانيا واگذار كرد. اما يك سال بعد پادشاه فرانسه ضمن اتحاد با چند كشور و نقض قرارداد مادريد، دومين مرحله از جنگ‏هاي 40 ساله را آغاز نمود كه با قرارداد كامبره خاتمه يافت و در نتيجه منطقه بورگوني به فرانسه بازگشت. در سال 1536م مرحله‏اي ديگر از جنگ‏ها آغاز شد و بدون هيچ نتيجه‏اي خاتمه يافت و پيمان صلح ده ساله نيز تنها 4 سال دوام يافت. در سال 1542م چهارمين دوره اين جنگ‏ها آغاز گرديد و سرانجام در سوم آوريل 1559م اين جنگ‏ها كه بر سر تصاحب سرزمين‏ها آغاز شده بود با امضاي معاهده‏اي با حضور نمايندگان فرانسه، اسپانيا، انگليس و آلمان خاتمه يافت.

غازي فرزند ملك فيصل اول، پادشاه پيشين عراق در سال 1912م به دنيا آمد و پس از مرگ پدرش در هفتم سپتامبر 1933، زمام امور عراق را در 21 سالگي به دست گرفت. او برعكس پدرش كه از انگلستان طرفداري مي‏كرد، طرفدار انگلستان بود، از يك سو ميل به رهانيدن عراق از يوغ شيفته نازيسم بود و از هيتلر تمجيد مي‏كرد. ملك غازي كه آشكارا نفرت خود را از سلطه انگليس و فرانسه بر كشورهاي عربي و خاورميانه‏اي ابراز مي‏كرد، از ملي‏گرايان و شورشيان سوريه براي مقابله با قيموميت كشورشان در دهه 1930 حمايت نمود و حتي آنان را به سلاح نيز تجهيز نمود. او به شدت با كمونيست‏ها هم دشمني مي‏كرد. ملك غازي سرانجام در سوم آوريل 1939م در 27 سالگي بر اثر برخورد شديد اتومبيلش با تير چراغ برق كشته شد. در آن زمان، مردم، قتل غازي را يك حركت سازمان يافته توسط انگليسي‏ها و عوامل‏شان در عراق تلقي كردند و تظاهراتي عليه دولت انگليس به راه انداختند. پس از مرگ غازي، فرزند چهار ساله او به نام شاهزاده فيصل دوم به سلطنت عراق رسيد.

كشور عراق در جريان جنگ جهاني دوم از يك طرف دچار اختلافات داخلي و تضاد ميان طرفداران آلمان و انگلستان بود و از سوي ديگر با مرگ ملك غازي پادشاه اين كشور در سال 1939م و جانشيني فرزند 4 ساله او، در وضعيت نابساماني به سر مي‏بُرد. با اين حال، پيشروي ابتدايى آلمان‏ها و شكست نظامي انگلستان در جريان جنگ جهاني دوم، باعث شده بود تا بسياري از سياست‏مداران، آينده را از آنِ آلمان بدانند. در اين اوضاع و احوال، رشيد عالي گيلاني، يكي از فرماندهان ارتش عراق، با استفاده از فضاي به دست آمده، و نيز با حمايت‏هاي دولت آلمان، از اول تا سوم آوريل 1941م، كودتايى نظامي به راه انداخت كه بر اثر آن، نوري سعيد، نخست وزير مقتدر عراق كه مورد حمايت انگليس بود، به همراه نايب‏السلطنه اين كشور، از عراق گريختند. اين كودتا در حالي انجام شد كه بسياري از يگان‏هاي نيروهاي رزمي عراق نيز از رشيد عالي حمايت مي‏كردند. در اين زمان، دولت بريتانيا كه علاوه بر از دست دادن جاي پاي خود در اين منطقه مهم، از منابع نفتي نيز محروم شده بود، با اعزام نيروهاي نظامي خود، درصدد حمايت از كارگزاران خود در اين كشور برآمد. از اين رو، پس از درگيري نيروهاي دو طرف از روز دوم مه 1941م، حكومت رشيد عالي گيلاني در آخر اكتبر همان سال سرنگون شد و بار ديگر نوري سعيد به نخست وزيري دست يافت.

ذاكر حسين رئيس جمهور مسلمان هند، در سال 1897م متولد شد و تحصيلاتش را در دانشگاه اسلامي عليگره و دانشگاه برلين آلمان به پايان رساند. وي پس از طي تحصيلات خود، در طي ساليان طولاني به فعاليت‏هاي علمي و سياسي پرداخت تا اينكه در سال 1962م به معاونت رياست جمهوري هند رسيد. او در انتخابات عمومي 1967م از رقيب سرسخت خود خانم اينديرا گاندي پيشي گرفت و به عنوان اولين رئيس جمهور هند برگزيده شد. او كه از رفتار سلطه طلبانه هندوها عليه مسلمانان انتقاد مي‏كرد، از جدا شدن قسمت مسلمان نشين هند به نام پاكستان نيز حمايت نمود و حتي براي استقلال پاكستاني‏ها كه به قول وي، پاياني بر ستم هندوها عليه آنان بود، در هند جشن گرفت. ذاكر حسين با آن كه مسلمان بود ولي در ميان هندوها نيز محبوبيت داشت. از او كتاب‏هايي به نام سرمايه‏داري، اقتصاد، اخلاق و مملكت‏داري نيز برجاي مانده است. دكتر ذاكر حسين سرانجام در سوم آوريل 1969م در 72 سالگي درگذشت. وي در ميان نسل امروزي هندوها و مسلمانان هند احترام ويژه‏اي دارد.

سوم آوريل 1077 ميلادي، منطقه خودمختار فريول = فريولي واقع در شمالي شرقي ايتاليا داراي حكومت پارلماني و مجلس شد. اين، قديمي ترين نظام پارلماني جهان است و پس از آن انگلستان. در نظام پارلماني، مجلس مقنّنه (نمايندگان مردم) دولت را انتخاب مي كند و دولت پاسخگوي مجلس است و اگر اعتماد مجلس را ازدست بدهد منحل خواهد شد.«فريولي» ميان شمالي ترين ساحل آدرياتيك و كوههاي آلپ قرارگرفته و از اسلواني فاصله چنداني ندارد. اين منطقه كه در عهد باستان محل سكونت دسته اي از كلت ها بود بعدا ضميمه امپراتوري روم گرديد و بارها مورد حمله قبايل ژرمن و ... قرار گرفت. شهر مقرّ حكومت «فريولي» يك ميليون نفري است، كه مردمي قانونمند و با مدنيتي بسيار بالا دارد. در طول قرن بيستم نزديك به يك ميليون تن از مردم اين منطقه به ساير نقاط اروپا، قاره آمريكا و استراليا مهاجرت كردند.

سوم آوريل 1948 هري ترومن رئيس جمهور وقت آمريكا طرح مارشال مبني بر كمك اقتصادي پنج ميليارد دلاري آمريكا به 16 كشور جنگزده متمايل به غرب در اروپا را كه به تصويب كنگره آن كشور رسيده بود امضا كرد تا قانون شود. عنوان اين طرح از نام مبتكر آن «جورج مارشال» وزير امور خارجه وقت آمريكا گرفته شده است. اجراي اين طرح كه ماهرانه و با دور انديشي ويژه تنظيم شده بود باعث شد كه «دلار آمريكا» پول اول جهان شود و نفوذ آن دولت كشورهاي گيرنده كمك را فراگيرد و آمريكا قدرت اول غرب شود در برابر شوروي كه قدرت اول شرق بود.

/س