گلگشتی در بهار نماز

جایگاه نماز در قرآن

نماز، اولین تکلیفی است که با پذیرش دین اسلام واجب می‏شود و آخرین عبادت واجبی است که بازماندگان هر میتی بر پیکرش به جا می‏آورند. همچنین نماز، نخستین مسئله‏ای است که در قیامت از فرد درباره آن پرسیده می‏شود و تنها عبادتی است که سعادت و شقاوت انسان به انجام دادن صحیح آن بستگی دارد. در قرآن کریم به جایگاه نماز بسیار اشاره شده است، از جمله آنکه: «نماز، یاد خداست.» (طه: 14) و نیز: «فَاذْکُرُونی أَذْکُرْکُمْ؛ مرا یاد کنید تا شما را یاد کنیم». (بقره: 152)
در واقع خداوند بر این نکته تأکید می‏کند که در صورتی به یاد شما هستم که شما نیز همواره به یاد من باشید و به تعبیر زیبای حافظ:
نگاه دار سر رشته تا نگه‏دارد
در آیه‏ای دیگر برای آنان‏که «از یاد خدا روی برگرداندند، زندگی سخت و تنگی را پیش‏بینی کرده است». (طه: 124)
و پیداست که نماز، عالی‏ترین مصداق یاد خداست.
1. نماز یاد خداست؛
2. سعادت و شقاوت انسان بستگی به نماز دارد.

نماز و قرب به خداوند

حضرت علی علیه‏السلام در این زمینه می‏فرماید: «نماز، موجب تقرب هر پرهیزگاری به خداست.» مارسل بوازار، اسلام شناس معاصر سوئیسی و یکی از مشهورترین پژوهندگان اروپایی نیز نماز را وسیله ابراز اشتیاق برای راه یافتن به مقام قرب الهی می‏داند و می‏گوید:
نماز، یادآوری هماره یگانگی و عظمت خداوند و ابراز اشتیاق برای راه یافتن به مقام قرب الهی است. این تغییر حالت دایمی موجب می‏شود که امور مادی زندگی، آدمی را در خود غرق نکند.
پیام متن:
نماز، وسیله قرب الهی است.

نماز و آمرزش گناهان

یکی از راه‏های آمرزش گناهان، نماز است. پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در این زمینه می‏فرماید:
هرگاه به نماز ایستادی و توجه پیدا کردی و حمد و سوره را خواندی، سپس رکوع رفتی و رکوعش را کامل به‏جا آوردی و به سجده رفتی و تشهد را گفتی و سلام دادی، تمام گناهانی که از نماز قبل تا این نماز مرتکب شده‏ای، آمرزیده می‏شود.
در حدیثی دیگر از پیامبر نقل است: «هر گاه بنده مسلمان به نماز ایستد، گناهانش فرو می‏ریزد، همچنان که برگ درختان فرو می‏ریزد».
پیام متن:
نماز گناهان آدمی را می‏شوید.

نماز در ادیان الهی

بنابر آیات قرآن، نماز، عبادتی است که از آغاز نبوت حضرت آدم، از سوی خداوند بر انسان واجب شده است و تمام انبیای الهی نیز بدان عمل کرده‏اند، ولی چگونگی و شکل ظاهری‏اش در آن زمان، دقیقا معلوم نیست.
مهم‏ترین ویژگی نماز، نهی از فحشا و منکر و رساندن بنده به معراج و مقام قرب الهی است که همواره در ادیان الهی به آن توجه شده است. خداوند در آیات متعددی از قرآن کریم، به وجود نماز در دیگر ادیان الهی اشاره کرده است. از امام صادق علیه‏السلام در حدیثی زیبا روایت است:
اَحَبُّ الاعمالِ الی اللّه‏ عز وجلَّ الصلاةُ و هی آخِرُ وصایا الانبیاءِ علیهم السلام.
محبوب‏ترین کارها نزد خدای عزوجل، نماز است و آن آخرین سفارش‏های پیامبران است.
نماز فقط آیین عبادی دین اسلام نیست، بلکه در ادیان الهی دیگر هم وجود داشته است.
نماز در شریعت حضرت آدم علیه‏السلام
بنابر روایتی، حضرت آدم علیه‏السلام نخستین کسی بود که نماز صبح را خوانده است. زمانی که از بهشت رانده شد و در زمین فرود آمد، ساعت‏های آخر روز بود. هوا روشن بود و او آرامش خاطر داشت. چون خورشید پنهان شد، شروع به ناله کرد. شب را در ظلمت و تاریکی به پایان برد. وقتی روشنی در افق نمایان شد، از خوشحالی نماز خواند و این اولین نماز بر روی زمین است.
در حدیث دیگری آمده است: وقتی آن حضرت از بهشت بیرون آمد و بر روی زمین سکونت اختیار کرد، بر اثر سرپیچی از فرمان الهی، تمام بدنش مانند قیر سیاه شد. آدم از این بلا در رنج و عذاب بود. در همین هنگام، جبرئیل بر او نازل شد و از غم و غصه او پرسید: او هم سیاهی بدن را مطرح کرد. جبرئیل از جانب خداوند دستور پنج وقت نماز را آورد و دستور داد که آدم آن را بخواند. وقتی نماز را در پنج وقتش خواند، تمام بدنش به حالت اول برگشته و از سیاهی اثری نماند.
اولین نماز را حضرت آدم علیه‏السلام به جای آورد.
نماز در شریعت حضرت ابراهیم علیه‏السلام
حضرت ابراهیم علیه‏السلام در میان فرستادگان الهی عظمت و مقام خاصی دارد. در قرآن نیز عنایت‏های ویژه‏ای به این پیامبر شده و از زندگی او به طور نسبی سخنی به میان آمده است. در برخی آیات اشاره شده است که نماز جزو شریعت حضرت ابراهیم بوده است. او و فرزندش، از برپا کنندگان نماز بوده‏اند. زمانی که حضرت ابراهیم علیه‏السلام به همراه اسماعیل و هاجر به سرزمین حجاز سفر کردند، آنها را در نقطه‏ای خشک و بی‏آب و علف به نام مکه سکونت داد و عرض کرد:
پروردگارا، من ذریه خویش را در سرزمین غیر قابل کشت، در کنار خانه حرمت یافته‏ات سکونت دادم تا (نماز به پا دارند). (ابراهیم: 37)
خدایا همه اهل‏بیتم چنین
من اسکان بدادم در این سرزمین
زمینی که خشک است و بی‏آب و کشت
چنین گشته این خانه را سرنوشت
که برپای دارند دائم نماز
بسایند صورت به خاک نیاز
در آیه‏ای دیگر آن حضرت برای خود و فرزندانش چنین دعا می‏کند:
پروردگارا! مرا و ذریه مرا به‏پادارنده نماز قرار ده و دعای مرا بپذیر.
من و نسل من را ز روی نیاز
بگردان ز خوانندگان نماز
دعاهای ما را اجابت نما
تو ای کردگار، ای یگانه خدا
در شریعت حضرت ابراهیم علیه‏السلام به نماز، بسیار توجه شده است.

رهایی از فحشا و منکر، به برکت نماز

نماز، اعتقاد به مبدأ و معاد را که یکی از آثار آن، بازدارندگی از فحشا و زشتی‏هاست، در آدمی تقویت می‏کند. انسانی که به نماز می‏ایستد و تکبیر می‏گوید، در واقع، خدا را شاهد و ناظر می‏بیند و او را از همه چیز برتر و بزرگ‏تر می‏شمارد. این انسان بدون شک در قلب و روحش، به سوی پاکی و رستگاری گرایش می‏یابد. انسان هنگامی که در حال انجام مقدمات نماز است، خود را شست و شو می‏دهد، پاک می‏کند، غصب و حرام خوردن و حرام پوشیدن را از خود دور می‏سازد و به بارگاه دوست می‏رود. همه این امور، به معنای بازدارندگی نماز از گناهان و آلودگی‏هاست. قرآن کریم در این زمینه به صراحت می‏فرماید: «... إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ؛ نماز (انسان را) از فحشا و منکر باز می‏دارد». (عنکبوت: 45)
به درگاه یزدان خود خوان نماز
که دارد ز فحشا و از زشت باز
از پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نیز در حدیث دیگری نقل است: «هر که نمازش، او را از کار زشت و ناپسند باز ندارد، جز بر دوری او از خدا افزوده نشود.» در جایی دیگر می‏فرماید:
کسی که از نماز فرمان نبرد، نماز نخوانده است و فرمان بردن از نماز، به این است که از کار زشت و ناپسند، خود را باز دارد.
از امام صادق علیه‏السلام هم دراین‏باره روایت است:
بدان که نماز، از سوی خداوند، عامل بازدارنده آدمی از گناهان در زمین است. پس هر که دوست دارد بداند که آیا از نمازش سودی برده است، بنگرد اگر نماز، او را از کارهای زشت و ناپسند بازداشته است، به اندازه‏ای که باز ایستاده، از نماز بهره برده است.
نماز، انسان را از فحشا و منکر بازمی‏دارد.
نماز و ایجاد آرامش روحی و اطمینان
نماز، آرامش و اطمینان در انسان را موجب می‏شود. این خاصیت و اثر نماز را می‏توان آشکارا در چهره و قوت روحی اهل نماز دید؛ زیرا آنها بر اثر بهره‏مندی از فایده‏های معنوی نماز، در سختی‏ها و گرفتاری‏ها، باطنی آرام و مطمئن دارند. هیچ‏گاه احساس پوچی و نگرانی نمی‏کنند. آنان در سایه ارتباط با مبدأ عالم، همواره از او یاری می‏جویند و در امور زندگی بر او توکل می‏کنند. هر نمازگزار در نمازهای روزانه خویش، ده بار جمله «ایاک نعبد و ایاک نستعین» را بر زبان می‏آورد و جان خود را با آن مأنوس می‏کند.
خداوند در قرآن کریم به پیامبر می‏فرماید: «وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْری؛ نماز را به خاطر ذکر و یاد من به پای دار» (طه: 14).
و در جای دیگر فرموده است: «أَلا بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ». (رعد: 28) بنابراین، نماز در واقع همان «ذکرُ اللّه‏» است که اطمینان و آرامش را برای نمازگزار به ارمغان می‏آورد. در یکی از دعاها نیز آمده است: «وَفی مناجاتِکَ رَوحی وَ راحَتی؛ راحتی و آرامش من در مناجات با توست».
نماز، موجب آرامش و اطمینان روحی.

نقش علم و تفکر در نماز

متأسفانه در برخی کشورهای اسلامی، مدرک و نشانه ایمان، مقید بودن به ظاهر امور عبادی است. در حالی که بنابر روایت‏ها، راه تشخیص اهل ایمان و نماز، عقل و آگاهی آنهاست. اسحاق بن عمار گوید: به حضرت صادق علیه‏السلام عرض کردم: مرا همسایه‏ای است با نمازگزاریِ بسیار و صدقه فراوان و حج زیاد و او را هیچ عیبی نیست. فرمود: ای اسحاق، عقل او چگونه است؟ گفتم: فدایت شوم، او را عقلی کامل نیست. فرمود: با آن به جایی نمی‏رسد. پیامبر اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در سخنی فرمود: «رکعتان مُقتصدتان منْ تفکّر خیرٌ من قیام لیلة؛ دو رکعت نماز میانه با تفکر، بهتر از قیام یک شب به عبادت است». در حدیثی دیگر نقل است: «نومٌ علی علمٍ خیرٌ من صلاةٍ علی جهلٍ؛ خوابی که با علم باشد (خواب عالم)، از نمازی که با جهل باشد، بهتر است». یا «رکعةٌ من عالمٍ باللّه‏ خیرٌ من اَلفِ رَکعةٍ من مُتَجاهِلٍ باللّه‏؛ یک رکعت، از عالم به خدا، بهتر است از هزار رکعت از جاهل به خداوند».
ارزش واقعی عبادت به این است که همراه تفکر و آگاهی باشد.

نماز از دیدگاه دانشمندان غربی

در میان دانشمندان غربی، افراد معتقد به خدا و اهل ایمان بسیارند که هر کدام درباره عبادت و آثار آن، نظرهایی داده و بیشتر به جنبه‏های تأثیر روانی آنها توجه کرده‏اند:
1. الکسیس کارل در کتاب نیایش خود، در ماهیت دعا و نماز می‏گوید:
دعا و نماز کوششی است در آدمی برای رسیدن به خدا و صحبت کردن با موجودی نادیدنی که آفریننده همه چیز و حکمت برتر است. دعا و نماز، عملی است که آدمی را در حضور خدا قرار می‏دهد.
وی در مورد تأثیر نیایش گفته است : نیایش، به آدمی نیروی تحمل غم‏ها و مصایب را می‏بخشد و هنگامی که کلمات منطقی برای امیدواری نمی‏توان یافت، انسان را امیدوار می‏کند و قدرت ایستادگی در برابر حوادث بزرگ را به او می‏دهد. نیایش، افزون بر اینکه آرامش به وجود می‏آورد، به طور کامل و صحیح در فعالیت‏های مغزی انسان نوعی شگفتی و انبساط باطنی و گاه قهرمانی و دلاوری را تحریک می‏کند.
2. دیل کارنگی، روان شناس معروف نیز گفته است:
چرا همه روزه نیروهای خود را با نماز، حمد و دعا تقویت و تجدید سازمان نمی‏کنیم؟ پزشکان روحی دریافته‏اند که دعا و نماز و داشتن یک ایمان محکم به دین، نگرانی و تشویش و ترس را که موجب بیشتر ناخوشی‏های ماست، برطرف می‏سازد.
3. نورمن وینست گریسی می‏گوید:
دعا و نماز، بزرگ‏ترین نیرویی است که برای مبارزه با دشواری‏های زندگی روزانه و به دست آوردن آرامش روحی شناخته شده است.
توجه دانشمندان غرب به نماز و نیایش.
منبع: ماهنامه طوبی
/س