نويسنده: غلامرضا معصومي

 
آنوبیس (Anubis) یا آنپو (Anpu) در اساطیر مصر، نام یونانی خدایی است که به هیئت سگ یا شغال تصور می‌شد. همچنین آثار به جای مانده چنین می‌نماید که کیش وی از تانیس (Tanis) در نزدیک ابیدوس (Abydos) برخاسته و در اکثر نقاط مصر گسترش یافته است.
شغال در مصر، حیوانی صحرایی بوده و مصریان آنوبیس را با صحرای غربی یا دیار مردگان پیوند می‌دادند. آنوبیس با نام "نخستین مقیم غرب" در نقش خنتی - امنتیو (Khenti-Amentiu) معرفی شده و این نامی است که اوزیریس (Osiris) نیز بدان نامیده می‌شد. چنین می‌نماید که آنوبیس در نخستین جلوه‌های خویش، خدای مرگ بود و با فرعون پیوند داشت. همچنین از آنجا که وی از سرنوشت مردگان خبر می‌داد، از این طریق با جادو و تفأل نیز پیوند داشت. در پایه‌ی بسیاری از جام‌های به جای مانده، تفأل کهن و نقش آنوبیس را در آگاه سازی خدایان از رازهای آینده می‌توان دید. در نوشته‌های اهرام، آنوبیس چهارمین فرزند رع (Ra) به شمار رفته و در روزگاران بعد، یعنی هنگامی که آنوبیس با کیش اوزیریس و دنیای بعد از مرگ پیوند یافت، او را فرزند اوزیریس و نفتیس (Nephthys) نامیدند. نفتیس با فریب دادن اوزیریس و درآمدن به هیئت ایزیس (Isis) از او باردار شد که آنوبیس از وی زاده شد. بنا به روایتی دیگر آنوبیس پسر اوزیریس از یک پری به نام نفته (Nephte) متولد شد که اغلب او را با هرمس (Hermes) یونان یکی می‌دانند. وی یکی از چهره‌های افسانه‌ای اوزیریس نیز می‌باشد. آنوبیس معمولاً به شکل سگی است با اندامی خمیده که برای مصری‌ها به روشنی از گرگ و شغال متمایز نبود. بعدها همین شغال یا سگ، ایزیس را پس از مرگ اوزیریس به سوی تابوت شوهرش هدایت کرد. گاهی او را به کلّه‌ی شغال تصور می‌کردند که محافظ قبور اموات بود و مصریان باستان او را راهنمای گذر به قلمرو مردگان می‌دانستند. ایزیس بعد از تولد آنوبیس، وی را به فرزندی پذیرفته و بدون اینکه بداند آنوبیس فرزند عشق نامشروع خواهرش نفتیس با اوزیریس می‌باشد، وی را به عنوان محافظ سفرهایش پذیرفت. پس از بیدار شدن جسم اوزیریس، آنوبیس در نقش شناساننده‌ی داروها و زهرها به مردم، مرهم و داروهایی فراهم ساخت که با آنها ایزیس و نفتیس را در مومیایی کردن اوزیریس یاری نمود. بدین صورت آنوبیس مراسم تدفین اوزیریس را ترتیب داد که الگوی مراسم تدفین‌های آتی شد. در روایتی دیگر آمده که آنوبیس و توث (Thoth)، سرپرستی مراسم تدفین اوزیریس را بر عهده داشتند. هنگامی که آنوبیس به خدای مردگان تبدیل شد، وظیفه‌ی وی معطّر کردن و نگهداری از اجساد مومیایی بود که نخستین بار، جسم اوزیریس را مومیایی کرد. آنوبیس با گذشت زمان، نقش‌های مهم دیگری مانند نظارت بر حنوطِ جسم مردگان، جلوگیری از فساد جسم مومیایی شده، دریافت مرده‌ی مومیایی شده در آرامگاه، انجام مراسم و راهنمایی روح مرده برای دادن فدایای آسمانی را بر عهده گرفت. وی در آخرین نقش خود، دستش را بر تابوت مرده نهاده و از او پاسداری می‌کرد. مهم‌تر از همه، آنوبیس ناظر توزین ثواب و گناه روح مرده بود و به همین دلیل است که در تصاویر و نقوش بر جای مانده، اغلب در کنار ترازوی توزین نیک و بد و در حال گزارش حاصل توزین به توث و اوزیریس دیده می‌شود. در بسیاری این تصاویر، آنوبیس در هیئت انسانی با سر شغال یا سگ که ایزیس را همراهی می‌کند، ترسیم شده و در برخی تصاویر نیز به هیئت شغال یا سگی دیده می‌شود که بر پایه‌ی یکی از ستون‌های آرامگاه در کمین نشسته است.
نماد آنوبیس گاهی پوست گاوی سیاه و سفید با لکه‌های خون است که از تیری آویخته شده است. اما همیشه چنین نبوده و نمی‌توان این نماد را قطعی دانست. نقش ایزد مردگان، به آنوبیس آئینی جهانی بخشیده و پذیرش او در حلقه‌ی اوزیریس، کارکرد وی را تا دوره‌ی واپسین زنده ساخت. در این هنگام وی را به خاطر یکسان پنداشتنش با هرمس، هرمانوبیس (Hermanubis) نامیدند. آپولیوس (Apuleius) چنین می‌گوید: «در مراسم بزرگی که به افتخار ایزیس برگزار می‌گردید، آنوبیس را همچون ایزدی با سر سگ به همراه یک عصا و یک نخل بر دست نشان داده‌اند که در رأس نگاره‌ی ایزدان گام بر می‌دارد».
منبع مقاله :
معصومي، غلامرضا؛ (1388) دايره المعارف اساطير و آيين هاي باستاني جهان جلد اول، تهران: شرکت انتشارات سوره مهر؛ چاپ اول.