خانواده زردهپره
Family Emberizdae
پرندگاني هستند دانه‌خوار و به اندازه گنجشك با منقار كوتاه و در قاعده كلفت كه اغلب در فضاي باز ديده مي شوند ، نــرهاي آنها معمولا خوشرنگ‌تر از ماده‌هاي آنها است و پر و بالشان طرح مشخص‌تري دارد . بعضي از گونه‌ها در خارج از فصل زادوولد ، به‌طور دسته‌جمعي ديده مي شوند بيشتر گونه‌ها از مناطق مسكوني دوري مي كنند . نر و ماده آنها غالبا همشكل نيست . روي درخت‌ها بوته‌ها و زمين و يا در شكاف‌ها لانه مي سازند
زردهپره مزرعه
انگليسي : Corn Bunting
فرانسوي : Bruant proyer
لاتين : Emberiza calandra
مشخصات :
۱۷.۵ سانتي‌متر ؛ زرده پره مزرعه ، از همه زرده‌پره‌ها بزرگتر و پر جثه‌تر است . پروبالش تقريبا قهوه‌اي و در سطح پشتي و شكمي رگه‌رگه است ، روي دم و بالهايش اثري از رنگ سفيد ديده نمي شود ، از چكاوك‌ها و پپت‌ها به‌وسيله اندازه بزرگتر ، سر بزرگ و گرد و منقار مخروطي و كلفت مشخص مي شود . نر و ماده آنها همشكل است و منقار و پاهاي زردرنگ دارد . پروازش سنگين است و اغلب با پاهاي آويزان پرواز مي كند ، روي تير‌هاي برق و سيم‌هاي تلگراف مي نشيند . زردهپره مزرعه پرنده‌اي اجتماعي است و غالبا پرنده نـــر با چند ماده آميزش دارد .
زيستگاه :
زمين‌هاي مزروعي باز ، كنار جاده‌ها ، زمين‌هاي بايــر و پرچين‌ها . در ميان علف‌هاي بلند ، بين بوته‌هاي خار و در پاي پرچين‌ها و امثال ان لانه مي سازد
پراكندگي :
به‌طور كلي زرده پره مزرعه از جمله پرندگان بومي ایران و از پراکندگی فراوانی برخوردار است .
زردهپره ليمويي
انگليسي : Yellowhammer
فرانسوي : Bruant jaune
لاتين : Embriza Citrinella
مشخصات :
16 سانتي‌متر ؛ پرنده نــر با سر و سطح شكمي به رنگ زرد ليمويي ، دمگاه بلوطي ، پشت بلوطي رگه‌رگه و پهلوهاي رگه‌رگه مشخص مي شود . در پرواز سفيدي روي شاهپرهاي كناري دم نمايان مي شود . زردي پروبال در پرنده ماده و نابالغ خيلي كمتر و رگه‌هاي تيره روي بدن آنها بيشتر است ، بخصوص در روي سر ( رجوع شود به زردهپره گونه سفيد )
زيستگاه :
زمين‌هاي زراعتي ، كنار جاده‌ها ، فضاي باز روستاها . روي زمين و يا نزديك زمين ، در پاي پرچين‌ها و كنار گودال‌ها و امثال ان لانه مي سازد .
پراكندگي :
زرد پره لیمویی پرنده ای است که زمستان‌ها فراوان است . گزارش هايي كه در مورد زادوولد زردهپره ليمويي در شمال ايران داده شده است ، احتمالا نادرست مي باشد .
زردهپره گونه سفيد
انگليسي : Pine bunting
فرانسوي : Bruant a calotte blanche
لاتين : Embriza leucocebhala
مشخصات :
17 سانتي‌متر ؛پرنده نــر با طرح سفيد و قهوه‌اي سر به اساني شناخته مي شود ، پرنده ماده نوار سينه اي پهن نامشخصي به رنگ قهوه‌اي دارد و تاركش تقريبا سفيد است . پرنده نابالغ قهوه‌اي تيره و روي بال ان اثري از رنگ بلوطي ديده مي شود . هر دو جنس اين پرنده در تمام فصول دمگاه بلوطي رنگ دارند ، جز در فصل زادوولد . زردهپره گونه‌سفيد پرنده‌اي است اجتماعي ، اغلب همراه زردهپره ليمويي ديده مي شود .
زيستگاه :
مناطق باز و بوته‌زار ، جنگل‌هاي تنك ، زمين‌هاي زراعتي و باغ‌ها .
پراكندگي :
زرده پره گونه سفید زمستان‌ها در شمال و شرق ايران نسبتا فراوان است .
زردهپره كوهي
انگليسي : Rock bunting
فرانسوي : Bruant fou
لاتين : Embriza Cic
مشخصات :
16 سانتي‌متر ؛ به‌وسيله سر و گلوي خاكستري با نوارهاي باريك و سياه در روي تارك ، در حد چشم و زير چشم مشخص مي شود . هنگامي كه روي زمين مشغول تغذيه است ، اغلب دم خود را با تكان‌هاي خاصي باز مي كند كه در اين حالت سفيدي دمش ، آشكار مي گردد .سطح پشتي بلوطي با رگه‌رگه سياه ، دمگاه بلوطي بدون رگه و سطح شكمي بلوطي مايل به نخودي دارد . پرنده ماده تيره‌تر و قهوه‌اي‌تر است كه در ناحيه سينه و پهلوها قدري رگه‌رگه مي باشد .پرنده نابالغ از نابالغ زردهپره سر زيتوني بخاطـر سطح شكمي نخودي مايل به قرمز و دمگاه بلوطي تشخيص داده مي شود ( رجوع شود به زردهپره راهراه )
زيستگاه :
معمولا در كوهپايه‌هاي سنگي ، اغلب روي درخت‌ها و گاهي در نقاط هم‌سطح با دريا . روي زمين و يا نزديك به زمين لانه مي سازد .
پراكندگي :
زرده پره کوهی از جمله پرندگان بومي ایران و از پراکندگی فراوانی برخوردار است ، در زمستان به نقاط كم‌ارتفاع‌تر كوچ مي كند
زردهپره سر خاكستري
انگليسي : Grey-necked bunting
فرانسوي : Bruant a cou gris
لاتين : Embriza buchanani
مشخصات :
۱۷.۵ سانتي‌متر ؛ نــر و ماده همشكل . ظاهرا شبيه به زردهپره سر زيتوني ، ولي سر ، گردن و طرفين سينه‌اش يكدست خاكستري است . چانه ، گلو و نوار شاربي آن سفيد است ، با رگه‌هاي عرضي طلايي كمرنگ . سطح شكمي حنايي رنگ ، با راه رها عرضي پررنگ‌تر دارد ، حلقه چشمي آن سفيد و مشخص است . سطح پشتي مايل به خاكستري با رگه‌هاي سياه و دم قهوه‌اي با شاپر‌هاي كناري سفيد دارد . رفتارش شبيه زردهپره سر زيتوني است .
زيستگاه :
شيب‌هاي سنگلاخ يا صخره‌اي كوهستان و قله كوه‌ها با گياهان كم ، از حد پايان رويش درخت تا ارتفاع 3500 متر . روي زمين بين بوته‌هاي كوتاه لابلاي صخره‌ها لانه مي سازد .
پراكندگي :
زرده پره سر خاکستری از جمله پرندگانی‌ست که تابستانها در مناطق مختص به خود از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است .
خانواده سبزقبــا
Family Cordaciidae
پرندگاني هستند كلاغ مانند و خوش رنگ با منقاري قوي و اندكي قلاب مانند ، گردن كوتاه و پاهاي نيرومند . پرواز نمايشي آنها شامل چرخش‌ها و معلق‌زدن‌هاي جالب است . اغلب بدون حرکت در جاهاي بلند مي نشينند و از آنجا براي شكار حشرات و در پاره‌ای مواقع جوندگان کوچک ، به سوي زمين پرواز مي كنند . پرندگاني تك‌زي هستند ، نــر و ماده آنها همشكل است و در سوراخ‌ها آشيانه مي سازند .
سبزقبــا
انگليسي : Roller
فرانسوي : Rollier d’Eruope
لاتين : Coracias garrulus
مشخصات :
30 سانتي‌متر ؛ پرنده‌اي است درشت و زاغ شكل با منقاري قوي . بدنش به رنگ آبي لاجوردي كمرنگ است با پشت بلوطي روشن ، بالهاي آبي خوش رنگ ( كه در پرواز حاشيه سياه دارد ) و دم آبي مايل به سبز با پرهاي مياني قهوه‌اي مايل به سياه . رفتارش تا حدي شبيه سنگ چشم است كه از بلندي يا روي سيم‌ها بر روي حشرات در حال پرواز مي جهد . پروزاش شبيه كلاغ گردن بور است و گاهگاهي بالبازروي مي كند ، در پروازهاي موسم جفت‌گيري از ارتفاع زياد در هوا معلق مي زند و مي چرخد ( رجوع شود به سبزقبــاي هندي )
زيستگاه :
فضاهاي نسبتا باز با تعدادي درخت . در شكاف تنه درختان كهن و سوراخ‌هاي ديواره ساحلي رودخانه ها و در خرابه‌ها زادوولد مي كند .
پراكندگي :
سبز قبا پرنده‌ای‌ست که در فصل تابستان در مناطق مختص به خود از پراکندگی زيادی برخوردار است .
سبزقبــاي هندي
انگليسي : Indian Roller
فرانسوي : Rollier de l’lnde
لاتين : Coracias benghalensis
مشخصات :
30 سانتي‌متر ؛ تاركش سبز مايل به آبي ، طرفين سر ، گلو و قسمت بالاي سينه‌اش قهوه‌اي مايل به صورتي با رگه‌هاي سفيد نامشخص است . پس گردن و جبه قهوه‌اي دارد كه اثري از رنگ سبز در آن ديده مي شود . بالها و دم ان طرح بسيار جالبي از آبي كمرنگ و بنفش پررنگ دارد كه تضاد آنها بيش از رنگ‌هاي دم سبزقبــا است . رفتار و صدايش شبيه سبزقبــا مي باشد .
زيستگاه :
مناطق باز با بوته‌ها و درخت‌هاي پراكنده . زمين‌هاي زراعتي و نخلستان‌ها را ترجيح مي دهد و در سوراخ تنه درختان آشيانه مي سازد .
پراكندگي :
سبزقبای هندی ازجمله پرندگان بومي ایران و در مناطق مختص به خود از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است .
خانواده عقاب ماهي گير
FamilyPandionidae
عقاب ماهي گير
انگليسي : Osprey
فرانسوي : Balbuzard pecheur
لاتين : Pandion Haliaetus
مشخصات :
50 تا 57 سانتي‌متر ؛ نــر و ماده همشكل . تنها پرنده‌اي كه در اين خانواده وجود دارد ، گونه عقاب ماهي گير است و غير از عقاب مارخور ، عقاب ماهي گير تنها عقابي است كه سطح پشتي تيره و سطح شكمي سفيد خالص با نوار سينه‌اي تيره دارد ، سرش سفيد و نسبتا كاكلي است با نوار پهن سياه در ناحيه چشم كه به سمت عقب و كنار گردن ادامه پيدا مي كند . بالهايش دراز و باريك و به‌طور محسوس زاويه‌دار است ، سطح زيرين بال سفيد ، با لكه مچي سياه و رديف‌هاي موازي از نقشه‌هاي تيره‌رنگ ، دمي راهراه دارد . عقاب ماهي گير ، در بالاي آب به راحتي درجا بال مي زند و به دنبال ماهي به درون آب شيرجه مي رود ( در حالي كه اول پاها وارد آب مي شوند ) معمولا براي استراحت روي درخت‌هاي خشك يا صخره‌هاي نزديك آب مي نشيند .
زيستگاه :
زيستگاه عقاب ماهي گير همواره نزديك به آب و اعم از درياچه‌ها ، رودخانه‌هاي بزرگ و يا ساحل دريا .
آشيانه‌اش را روي درخت‌ها ، صخره‌هاي پرتگاهها ، جزيره‌هاي كوچك دور دست ، خرابه‌ها و گاهي نيز در زمين‌هاي شني يا سنگلاخ مي سازد .
پراكندگي :
عقاب ماهي گير بومي ايران بوده ولي كمياب است و در تابستان و زمستان به ندرت مشاهده مي شود تا اواخر دهه 1350 در سواحل دريايي خزر فراوان بود ولي در سالهاي اخير گزارشي مبتني بر رويت آن در دست نيست و يا اغلب گزارشات مربوط به مشاهده اين پرنده نادرست بوده‌اند .
خانواده باز ، عقاب و لاشخور
سارگپه ها
Buzzards
گردن كوتاه ، بالهاي بلند و دم نسبتا كوتاه دارند ، معمولا در حال بالباز اوجگيري و چرخش ديده مي شوند مانند عقاب هاي كوچك بنظر مي رسند ولي سر و منقارشان بالنسبه كوچكتر است ، رنگ پرو بال آنها خيلي متغير است و از لحاظ تشخيص ارزش محدودي دارد ( به جز نوارهاي دم يا طرح زير بال )
نر و ماده آنها همشكل است و روي درخت‌ها يا صخره‌ها اشيانه مي سازند .
سارگپه پرپا
انگليسي : Rough-legged Buzzard
فرانسوي : Buse pattue
لاتين : Buteo lagopus
مشخصات :
50تا 60 سانتي‌متر ؛ از سارگپه به وسيله پاهاي دراز و باركتر و دم سفيد با نوار انتهايي پهن و تيره مشخص مي شود . معمولا سطح شكمي و زير بالهايش سفيد‌تر ، شكمش تيره‌رنگ و سرش كمرنگ است . در پرواز لكه‌هاي واضح و تيره‌رنگ خم بال و نوك تيره شاهپرهاي نخستين ، در زمينه كمرنگ بالها ، كاملا مشخص است . پاهايش تا حد قاعده پنجه ؛ پردار است در حالي كه سارگپه پاهاي زرد رنگ و بدون پـر دارد . پرنده نابالغ شبيه نابالغ سارگپه است ولي اندكي سفيدي روي دم آن ديده مي شود . رفتار ، صدا و پروازش شبيه سارگپه است ، اما هنگام شكار در ارتفاع كم پرواز مي كند و مكررا درجا بال مي زند و ضمن بال‌زدن‌هاي آهسته يكباره به طعمه حمله مي كند ، بيشتر از خرگوش و جوندگان كوچك و گاهي از پرندگان تغذيه مي كند .
زيستگاه :
معمولا زمين‌هاي باير وكوهسار ، گاهي نيز در حوالي مرداب‌ها و تپه‌هاي شني ديده مي شود .
پراكندگي :
سارگپه پرپا از جمله پرندگانی‌ست که زمستان‌ها و بطور منظم و به تعداد اندك در جنوب شرقي درياي خزر و تركمن صحرا ديده مي شود . بنا به گزارش‌هاي مستند ، سارگپه پرپا در گيلان نيز مشاهده شده است .
سارگپه پا بلند
انگليسي : Long-legged Buzzard
فرانسوي : Bise feroce
لاتين : buteo rufinus
مشخصات :
60 تا 65 سانتي‌متر ؛ تشخيص سارگپه پا بلند از سارگپه ، كه خيلي به آن شباهت دارد ، بسيار دشوار است . رنگ پرو بالش بسيار متنوع و از قهوه‌اي مايل به خرمائي پررنگ با سطح شكمي كرم رنگ و رگه‌رگه ، تا تقريبا سياه با سطح شكمي قهوه‌اي خيلي پررنگ تغيير مي كند . سر پرنده بالغ معمولا كمرنگ است و دمش اغلب دارچيني و بدن راهراه عرضي مي باشد .اما دم سارگپه با اينكه شبيه دم اين پرنده است ، به ندرت راهراه عرضي قابل تشخيص روي آن وجود دارد . در پرواز سطح شكمي اين پرنده سفيدرنگ بنظر مي ايد ، ولي نوك و خم بالها و رانهايش تيره‌رنگ است ، پرنده نابالغ از نابالغ سارگپه غيرقابل تشخيص است .
زيستگاه :
استپ‌ها و دشت‌هاي وسيع خشك و گاهي در كوهستان ، معمولا روي زمين و گاهي روي تك درخت‌ها آشيانه مي سازد .
پراكندگي :
سارگپه پابلند بومي ايران است و به طور كلي از پرندگاني بشمار مي رفته كه به وفور ديده مي شدند در حال حاضر اين پرنده چندان فراوان نیست و در پارك ملي بافت ، پناهگاه ملي حيات وحش شير احمد در سبزوار و ديگر نقاط مختص به زيستگاه خود يافت مي شود .!
سارگپه
انگليسي : Buzzard
فرانسوي : Buse variable
لاتين : Buteo buteo
مشخصات :
50 تا 55 سانتي‌متر ؛ سارگپه‌ها را مي توان از طرح بدنشان در حال پرواز ( بالهاي پهن ، دم بزرگ و گرد و گردن خيلي كوتاه ) تشخيص داد . رنگ پرو بال سارگپه بالغ خيلي متنوع ولي به‌طور كلي قهوه‌اي پررنگ است كه در سطح شكمي لكه‌هاي سفيد فراوان دارد . ميزان رنگ سفيد در سطح شكمي و زير بالها متغير است ولي به اندازه سارگپه پابلند نمايان نيست . تفاوت اين پرنده با سارگپه پابلند در اين است كه ، دمش راهراه عرضي باريك قهوه‌اي و خاكستري و نوار انتهايي پهن تيره دارد ، لكه‌هاي بزرگ و تيره‌رنگ زير خم بالش زياد مشخص نيست و پاهاي بدون پر و زرد رنگي دارد . با بالهاي باز در حاليكه نوك شاهپرهاي نخستين آنها به بالا برگشته است ، و با دمي گسترده ساعت‌ها بالباز اوجگيري مي كند . در اين حالت بالها را راست و قدري رو به بالا نگهميدارد و به علت كوتاهي گردن جثه‌اش خپله بنظر مي آيد ، برخلاف عقاب‌ها كه گردني كشيده دارند . پروازش نسبتا سنگين و كند است و گاهي درجا بال مي زند ، هنگام شكار از ارتفاع كم بر روي پستانداران كوچك مثل خرگوش ( و به ندرت پرندگان كوچك ) مي جهد ؛ به لاشه و مردار نيز علاقه نشان مي دهد . اغلب به صورت دسته‌هاي كوچك ديده مي شوند . نژادي از اين پرنده ( B . b . vulpinnus ) كه در روسيه زادوولد مي كند و فقط زمستان را در ايران مي گذراند ، پروبالش كمرنگتر و بيشتر خرمائي است و راهراه عرضي روي دم آن نامشخص‌تر مي باشد .
زيستگاه :
كوهپايه‌هاي دور دست ، كشتزارها و نواحي پر درخت ، روي صخره‌هاي ساحلي ، درخت‌ها و زمين هاي ناهموار آشيانه مي سازد .
پراكندگي :
سارگپه پرنده‌ای‌ست که زمستان‌ها در مناطق مختص به خود نسبتا فراوان بوده و در حال حاضر پرنده‌اي كمياب است ، در ناحيه درياي خزر به صورت بومي زندگي مي كرده ، كما اينكه در اين ناحيه نيز بسيار به ندرت به چشم مي خورد .!
سارگپه چشم سفيد
انگليسي : White-eyed Buzzard
فرانسوي : Buse aux yeux blancs
لاتين : Butastur teesa
مشخصات :
44 سانتي‌متر ؛ نر و ماده اين پرنده همشكل است . سارگپه‌اي است خيلي كوچك با دم نسبتا دراز ، سطح پشتي آن قهوه‌اي پررنگ بت رگه‌هاي سياه است و يك لكه بزرگ سفيد و واضح در پس سرش ديده مي شود . سطح شكمي آن تقريبا سفيد و راهراه عرضي قهوه‌اي مشخصي دارد . چانه و گلويش سفيد است و در وسط و طرفين آن خط طولي تيره‌رنگي ديده مي شود . پوشپرهاي كرنگ روي بال در پرواز به خوبي نمايان است ، رنگ چشمش سفيد آميخته با زرد است . سارگپه چشم سفيد چندان فعال نيست و معمولا روي درخت يا تير تلگراف مي نشيند ، پروازش سريع ، در ارتفاع كم و توام با بالبازرويهاي كوتاه است
زيستگاه :
جنگل‌هاي تنك و زمين‌هاي زراعتي با درخت‌هاي پراكنده . روي درخت آشيانه مي سازد
پراكندگي :
سارگپه چشم سفيد از پرندگان بومي ايران است و به تعداد اندك در جنوب شرقي ايران هنوز يافت مي شود ، در سواحل درياي عمان نيز به صورت فراواني ديده مي شود .!
سارگپه جنگلي
انگليسي : Honey Buzzard
فرانسوي : Bondree apivore
لاتين : Pernis apivorus
مشخصات :
50 تا 57 سانتي‌متر ؛ در حال پرواز به وسيله بالهاي پهن با قاعده باريك ، دم بلندتر و سر كوچكتر با گردن بلندتر ، از سارگپه كاملا متمايز است . دمش داراي يك نوار انتهايي تيره و دو نوار باريك است كه به قاعده دم نزديك‌تر مي باشد و نقش و نگار سطح شكمي و سطح زيرين بالهايش روشنتر است . رنگ پروبال در اين پرنده خيلي متنوع است ، سطح پشتي آن قهوه‌اي پر رنگ و سرش خاكستري است ، سطح شكمي پر از نقوش دالبري قهوه‌اي پررنگ و گاهي كاملا قهوه‌اي يكدست مي باشد . پرنده نابالغ غالبا رگه‌هاي كرم رنگ روي سرش دارد و سطح شكمي آن راهراه است . اين پرنده كمتر از سارگپه بالباز اوجگيري و درجا بال‌زني مي كند ، وقتي بالبازروي مي كند ، بالهايش اندكي آويخته و نوك آنها به بالا برگشته است . از لارو زنبورها و گاهي از موش ، پرندگان كوچك و تخم پرندگان تغذيه مي كند
زيستگاه :
در حاشيه جنگل و يا فضاهاي باز وسط جنگل‌ها . معمولا روي لانه متروك كلاغ‌ها آشيانه مي سازد
پراكندگي :
سارگپه جنگلی پرنده‌اي‌ست نادر و در فصل تابستان اغلب به صورت مهاجر عبوري در شمال و غرب ايران ديده شده است .!
خانواده باز ، عقاب و لاشخور
قوش ها
Hawks
از بقيه گروه‌هاي اين خانواده كوچكترند ، با بالهاي كوتاه ، گرد و دم دراز در پرواز سريع بين درخت‌ها در تعقيب شكار مهارت خاصي دارند ماده‌ها خيلي بزرگتر از نــرها هستند و روي درخت‌ها آشيانه مي سازند
طرلان
انگليسي : Goshawk
فرانسوي : Autour des palombes
لاتين : Accipiter gentilis
مشخصات :
48 تا 60 سانتي‌متر ؛ طرلان ماده خيلي بزرگتر از طرلان نــر است . اين پرنده به‌طور كلي شبيه به يك قرقي ماده خيلي بزرگ به‌نظر مي رسد ، با اين تفاوت كه قاعده بالهايش پهن است و در موارد عادي نوك‌تيز بنظر مي آيد ، جز درهنگام بالباز اوجگيري سطح پشتي تيره‌رنگ دارد و در بالاي چشمش نوار سفيد ممتدي ديده مي شود . سطح شكمي تقريبا سفيد با راهراه عرضي قهوه‌اي پررنگ نزديك بهم و پوشپرهاي زير دمي سفيد و مشخصي دارد . پرنده نابالغ در سطح پشتي كمرنگتر است و سطح شكمي آن نخودي رنگ مي باشد ، با لكه‌هاي قهوه‌اي پررنگ و قطره‌اي شكل . اين شكاري زيبا ، پرندگان را تعقيب مي كند و در اين حالت با نهايت چابكي و سرعت از لابلاي درختان مي گذرد . به دنبال شكار سريع و در ارتفاع كم پرواز مي كند و در اين حالت پروازش شامل چند مرتبه بال زدن سريع و بالبازرويهاي طولاني است .
زيستگاه :
نواحي پر درخت و جنگلي چه در دشت و چه در كوهستان ، اغلب در نزديكي فضاهاي باز . در نقاط دور افتاده جنگل براي خود آشيانه بزرگي مي سازد ، گاهي نيز از آشيانه متروك پرندگان ديگر استفاده مي كند .
پراكندگي :
طرلان پرنده‌اي است بومي ایران و از پراکندگی نسبتا کمی در ایران برخوردار است . به تعداد كم در شمال ایران ( استان گیلان ، گستان و مازندران ) ديده مي شود ، پرنده‌اي است زمستان گذر و احتمال آن مي رود كه در استان مازنداران زادوولد كند ، به‌طور اتفاقي زمستان‌ها در فارس و بلوچستان ديده شده است .
پيغو
انگليسي : Levant Sparrow Hawk
فرانسوي : Epervier a pieds courts
لاتين : Accipiter brevipes
مشخصات :
32 تا 37 سانتي‌متر ؛ ماده اين پرنده را غالبا به دشواري مي توان از ماده قرقي تشخيص داد ، ولي پرنده نــر كاملا مشخص است . در هر دو جنس سطح زيرين بالها سفيد ، نوك بالها سياه و چشم‌ها به رنگ قهوه‌اي مايل به قرمز است ( نه زرد ) . بالهاي اين پرنده از بالهاي قرقي درازتر است ، پرنده نــر بزرگتر از نــر قرقي است و پس گردنش ، پشت و سطح پشتي بالهاي آن خاكستري مايل به آبي روشن مي باشد .
سطح شكمي در مواردي تقريبا سفيد ولي در پهلوها و نزديك به بُن بالها نخودي رنگ است كه با سفيدي سطح زيرين بالها تضاد خاصي دارد . گونه‌هايش خاكستري‌تر ( نه خرمائي ) و طرفين گردنش نخودي رنگ است . پرنده ماده در سطح پشتي خاكستري‌تر از ماده قرقي است و روي گلو خال‌هاي قهوه‌اي رنگ دارد .
در پرنده نابالغ سطح شكمي سفيد خالص است با لكه‌هاي بزرگ قهوه‌اي ( رجوع شود به پيغوي كوچك )
زيستگاه :
زيستگاه پيغو تقريبا شبيه به قرقي است ، گرچه بيشتر در فضاي باز و در جنگل‌هاي برگ‌ريز ديده مي شود
پراكندگي :
پیغو پرنده‌اي است كمياب و از پراكندگي كمي برخوردار است ، تابستانها به تعدا خيلي كم در شمال و غرب ايران به‌سر مي برد و به صورت مهاجر عبوري از اين مناطق عبور مي كند ، اين پرنده در بلوچستان نيز ديده شده است .!
پيغوي كوچك
انگليسي : Shikra
فرانسوي : Epervier shikra
لاتين : Accipiter badius
مشخصات :
نر 29 سانتي‌متر ، ماده 33 سانتي‌متر ؛ پرنده نــر خيلي شبيه نــر پيغو ، ولي كوچكتر و رنگ خاكستري سطح پشتي آن كمرنگتر است . طرفين سر و گردنش خاكستري كمرنگ است و گاهي در ناحيه گردنش طوق مشخص و كمرنگي مشاهده مي شود . چهار يا پنج نوار پهن قهوه‌اي رنگ دارد كه اين نوارها روي شاهپرهاي وسطي دم امتداد پيدا نمي كند . چانه و گلويش سفيد يا نخودي است و معمولا اثري از رنگ خاكستري دارد . سطح شكمي آن خرمايي رنگ است و روي‌هم‌رفته كمرنگتر از سطح شكمي ساير پيغوها مي باشد . پرنده ماده در سطح پشتي قهوه‌اي‌تر است و روي شاهپرهاي وسطي دم آن اثري از راهراه عرضي مشاهده مي شود .
زيستگاه :
جنگل‌هاي تنك و زمين هاي زراعتي با درخت‌هاي پراكنده را ترجيح مي دهد و معمولا در جنگل‌هاي انبوه و يا مناطق باز و بياباني ديده نمي شود . پيغوي كوچك روي درخت آشيانه مي سازد
پراكندگي :
به‌طور كلي پیغوی کوچک در گذشته نچندان دور و در فصل تابستان نسبتا فراوان بوده است . و اما در حال حاضر از پراكندگي چنداني برخوردار نيست ، پرنده‌اي است نادر ، اما هنوز هم تعداد قابل توجه‌اي از آنها را مي توان در شمال شرقي تا شمال غربي ايران در حوالي سرخس و استان خراسان تا ناحيه خزري و يا آنكه در استان سيستان مشاهده كرد .!
قرقي
انگليسي : Sparrow hawk
فرانسوي : Epervier d’Europe
لاتين : Accipiter nisus
مشخصات :
نــر 27 سانتي‌متر ، ماده 37 سانتي‌متر ؛ پرنده ماده خيلي بزرگتر از پرنده نــر است . از پرندگان شكاري ديگر به وسيله بالهاي كوتاه و گرد و دم دراز مشخص مي شود ، پرنده بالغ سطح شكمي با راهراه عرضي نزديك بهم و پاهاي دراز زرد رنگ دارد . سطح پشتي پرنده نــر خاكستري پررنگ و گونه‌هايش خرمايي است و در پس گردنش لكه سفيدي ديده مي شود . سطح شكمي‌اش داراي راهراه عرضي باريك قهوه‌اي مايل به قرمز است و دمش به‌طور مشخص نوارهاي عرضي خاكستري و قهوه‌اي پررنگ دارد . سطح پشتي پرنده ماده قهوه‌اي مايل به سياه است و نوار ابروئي ممتد و سفيدي دارد . سطح شكمي تقريبا سفيد و داراي راهراه عرضي باريك قهوه‌اي پررنگ است . پرنده ماده شبيه طرلان مي باشد ، با اين تفاوت كه طرلان بزرگتر ، دمش نسبتا كوتاه‌تر و پوشپرهاي زير دمي سفيد دارد . پرنده نابالغ شبيه ماده ولي قهوه‌اي رنگ است و در سطح شكمي راهراه واضح‌تر و نامنظمي دارد . اين پرنده هنگام شكار بالاي پرچين‌ها ، حصارها و يا بين درخت‌ها گشت مي زند و با حركتي سريع به پرندگان و حيوانات ديگر حمله مي كند . پرواز عادي قرقي شامل چند بال زدن سريع در فاصله بالبازرويهاي طولاني است .
زيستگاه :
زيستگاه قرقي ، بيشتر در نواحي پر درخت است و معمولا در جنگل‌ها و گاهي در بوته‌هاي بلند يا در بيشه‌ها آشيانه مي سازد . زمستان ها در فضاي باز و يا كم درخت نيز ديده مي شود .
پراكندگي :
قرقي پرنده‌اي است بومي و نيمه مهاجر، در گذشته نچندان دور از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار بوده است و اما در حال حاضر از جمله پرندگان كمياب محسوب مي شود .!
خانواده باز ، عقاب و لاشخور
كور كورها
Kites
بالهاي دراز و زاويه‌دار و دم دوشاخه دارند ، پرواز آنها سبك و توام با بالبازروي است نــر و ماده آنها همشكل مي باشد و روي درخت‌ها آشيانه مي سازند پرندگان اين گروه ( كوركورها ) گاهي از لاشه حيوانات نيز تغذيه مي كنند
كور كور حنايي
انگليسي : Red Kite
فرانسوي : Milan royal
لاتين : Milvus milvus
مشخصات :
60 سانتي‌متر ؛ نشانه‌هاي تشخيص کورکور حنایی عبارت است از دم دراز شكاف‌دار و بلوطي رنگ ، بالهاي باريك و كاملا زاويه‌دار با لكه‌هاي بزرگ نسبتا سفيد در سطح زيرين شاهپرهاي نخستين سياه‌رنگ ، سطح پشتي قهوه‌اي مايل به قرمز ( با پرهايي كه حاشيه قرمز دارند ) ، سطح شكمي خرمايي رنگ با رگه‌هاي تيره و سر تقريبا سفيد رگه‌رگه . پرنده نابالغ كمرنگتر و سرش مايل به قهوه‌اي است . كور كور حنايي مانند سارگپه به‌راحتي و بدون تلاش بالباز اوجگيري مي كند ، ولي طرح بدنش در اين حالت با آن كاملا متفاوت است ، در پرواز عادي خيلي سبكبال‌تر از سارگپه مي باشد . به خوردن لاشه تمايل نشان مي دهد ولي از پستانداران ( تا اندازه خرگوش ) و پرندگان كوچك نيز تغذيه مي كند ، از كور كور به وسيله شكاف عميق‌تر دم ، پرو بال خرمايي‌تر و جثه باركتر مشخص مي شود .!
زيستگاه :
معمولا در تپه‌هاي پر درخت ولي گاهي نيز در زمين‌هاي كم ارتفاع و فضاهاي باز با درخت‌هاي پراكنده ديده مي شود ، آشيانه‌اش را روي درخت و گاهي نيز روي لانه متروك كلاغ‌ها مي سازد .!
پراكندگي :
کورکور حنایی از جمله پرندگانی ست که زمستان‌ها به تعداد خیلی كم در ناحيه درياي خزر ديده مي شود ، احتمالا معدودي از آنها در شمال آذربايجان و جنگل‌هاي ناحيه خزر زادوولد مي كنند و به‌طور كلي به صورت نامنظم در ايران دیده مي شود .!
كور كور ( کور کور سیاه )
انگليسي : Black Kite
فرانسوي : Milan noir
لاتين : Milvus migrans
مشخصات :
55 سانتي‌متر ؛ کورکور یا همان کورکور سیاه پرنده‌ای‌ست شبيه كور كور حنايي ، ولي شكاف دمي آن خيلي كمتر است ، به طوري كه در پرواز انتهاي دمش تقريبا چهارگوش بنظر مي آيد . جثه آن كمي كوچكتر و پر و‌بالش خيلي پر رنگ‌تر از كور كور حنايي است ، پوشپرهاي فوقاني بال آن در فاصله بين قاعده و خم بال كمرنگ مي باشد . كوركور پرنده‌اي‌ست اجتماعي و غالبا روي آب‌هاي داخل خشكي ديده مي شود ، پرنده نابالغ نظير نابالغ كوركور حنايي ؛ لكه‌هاي سفيد چركي در زير شاهپرهاي نخستين دارد ولي اين لكه‌ها در پرنده بالغ ديده نمي شود . پرواز و عادات تغذيه‌اش شبيه كوركور حنايي است ولي ماهي‌هاي مرده را نيز مي‌خورد . هرجا كه تعدادشان زياد باشد به‌سرعت گرد لاشه‌ها جمع مي شوند ؛ هنگام بالبازروي ، بالهايش را افقي و در سطح بدن نگاهميدارد ( نه به شكل V مانند سنقر تالابي )
زيستگاه :
معمولا نزديك درياچه‌ها يا رودخانه‌ها ، مناطق پر درخت يا با درخت‌هاي پراكنده و اغلب در حوالي روستاها و حتي شهرها . غالبا به‌طور دسته‌جمعي بر روي درخت‌ها و گاهي روي لانه متروك كلاغ‌ها آشيانه مي سازد .
پراكندگي :
كور كور ، پرنده‌اي است مهاجر و از جمله پرندگانی بوده که روزگاری نسبتا فراوان دیده می شده اما و در حال حاضر وضعیت این پرنده نامشخص است ، هر چند که در مناطق خاصی از شمال کشور و در ناحیه پست خزری نیز تعدادی قابل توجه ای از آنها به چشم می خورند !
عقاب دريايي پالاس
انگليسي : Pallas’s Sea Eagle
فرانسوي : Pygargue de Pallas
لاتين : Haliaeetus leucoryphus
مشخصات :
61 تا 88 سانتي‌متر ؛ به طور کلی عقاب دریایی پالاس از لحاظ رفتار و طرح كلي بدن شبيه عقاب دريايي دم سفيد است . پرنده بالغ با سر و بالاسينه تقريبا سفيد و دم سفيد با انتهاي سياه به آساني تشخيص داده مي‌شود پرنده نابالغ خيلي شبيه نابالغ عقاب دريايي دم سفيد است ولي دمي درازتر و تيره‌تر و بال‌هايي كوتاه‌تر دارد .
زيستگاه :
استپ‌هاي وسيع نزديك به رودخانه‌ها و درياچه ها . عقاب دريايي پالاس به ندرت در ساحل دريا ديده مي‌شود .
پراكندگي :
سال‌ها پيش در فصل زمستان ،به‌طور منظم در جنوب ايران تا خليج فارس ديده شده است ولي در سالهاي اخير ؛ عقاب دریایی پالاس ناياب بوده و گزارشي مبني بر مشاهده آن در دست نيست و یا گزارشات مبتني بر مشاهده نامنظم آن در ايران ، اغلب نادرست بوده است .!
عقاب دريايي دم سفيد
انگليسي : White-tailed Eagle
فرانسوي : Pygargue a queue blanche
لاتين : Hiliaeetus albicilla
مشخصات :
68 تا 90 سانتي‌متر ؛ عقاب دریایی دم سفید ، عقابي درشت جثه با بالهاي بسيار بزرگ و پهن كه در انتها گرد است . سري بزرگ و پيش آمده دارد ، پرنده بالغ به وسيله دم كوتاه سفيد رنگ با انتهاي سه‌گوش ، سر قهوه‌اي كمرنگ و منقار زرد كلفت تشخيص داده مي شود . پرنده نابالغ سر ، دم و منقار قهوه‌اي مايل به سياه دارد ، ولي به خاطر كوتاه‌تر بودن محسوس دم و مثلثي بودن انتهاي آن از عقاب طلايي كه انتهاي دمش چهارگوش است ، مشخص مي گردد ( دم عقاب طلايي نابالغ در قاعده سفيد رنگ است ) . ساق پاهايش پر ندارد و با بالهاي راست بالباز اوجگيري مي كند و در اين حالت شبيه لاشخورها بنظر مي رسد .
براي صيد ماهي در نزديكي آب پرواز مي كند و گاهي براي گرفتن آن در آب فرو مي رود ، از پرندگان ، تا اندازه اردك و از پستانداران تا اندازه گوزن‌هاي متوسط را مي تواند شكار كند . از لاشه‌ها نیز تغذيه مي كند .
زيستگاه :
سواحل سنگي ، درياچه‌هاي بزرگ و آب‌هاي دور دست داخل خشكي . آشيانه‌اش را روي پرتگاهها ، صخره‌هاي بلند ، روي درخت‌هاي بزرگ و گاهي نيز روي زمين مي سازد .
پراكندگي :
عقاب دریایی دم سفید بومي ايران است و در گذشته ، زمستان‌ها فراوان بوده و امروزه به تعداد نسبتا اندك در ايران زادوولد مي كند .!
خانواده باز ، عقاب و لاشخور
سنقرها
Harriers
بدني باريك ، بال هاي دراز و اندكي زاوه‌دار ، دم دراز و پاهاي دراز دارند منقارشان چندان ضخيم نيست ، معمولا در ارتفاع كم پرواز مي كنند و در پرواز سر بالها را اندكي بالا نگهميدارند ، نر و ماده آنها همشكل نيست و نرها معمولا از ماده‌ها كوچكترند ، سنقرها روي زمين و يا در نيزارها آشيانه مي سازند .
سنقر خاكستري
انگليسي : Hen Harrier
فرانسوي : Bisard saint-martin
لاتين : Circus cyaneus
مشخصات :
43 تا 50 سانتي‌متر ؛ نشانه‌هاي تشخيص اين پرنده از سنقر گندم‌زار كه خيلي به آن شباهت دارد عبارت است از ؛ سفيدي مشخص‌تر دمگاه ، جثه نسبتا بزرگ ( به ويژه پرنده ماده ) ، بالها و دم كمي پهن‌تر .!
پرنده نــر ، خاكستري رنگ است و به وسيله دمگاه سفيد ، تيرگي لبه عقبي بال در ناحيه شاهپرهاي ثانوي ( نــر سنقر گندم‌زار دو خط بالي مشخص دارد ) شكم و ران‌هاي بدون رگه يا خط مشخص مي شود . پرنده‌هاي ماده و نابالغ ، سطح پشتي قهوه‌اي پررنگ ، و سطح شكمي نخودي رنگ با راهراه طولي پهن قهوه‌اي دارند . تفاوت نابالغ اين پرنده با نابالغ سنقر گندم‌زار در نخودي بودن سطح شكمي و راهراه طولي آن است . شيوه پرواز سنقر خاكستري مشخص است و در ارتفاع كم پرواز مي كند
زيستگاه :
متنوع‌تر از زيستگاه سنقر گندم‌زار . آشيانه‌اش را روي زمين ، در علفزارها ، باتلاقها ، بيشه‌ها و يا زمين‌هاي زراعتي مي سازد .
پراكندگي :
سنقر خاکستری از جمله پرندگانی‌ست که زمستان‌ها به تعداد نه چندان قابل توجه‌اي در سطح ايران به چشم مي خورند ، در تمام نقاط ايران به جز منتهي‌اليه جنوب شرقي ( بلوچستان )ديده مي شود و در حال حاضر از جمله پرندگان نادر بشمار مي آيد ، چند جفت از اين گونه زيبا و باشكوه در اطراف شاليزارهاي شمالي ( گیلان ) مشاهده شده‌اند .!
سنقر سفيد
انگليسي : Pallid Harrier
فرانسوي : Busard pale
لاتين : Circus macrourus
مشخصات :
43 تا 48 سانتي‌متر ؛ پرنده نــر در ناحيه سر و سطح شكمي به طور چشمگيري سفيد است . دم و بالهاي خاكستري مايل به آبي روشن دارد و سياهي شاهپرهاي نخستين آن تشكيل مثلث سياه كوچكي در انتهاي بال مي دهد . از نــر سنقر خاكستري به وسيله دمگاه خاكستري ( به جاي سفيدي خالص ) ، سينه و طرفين سر سفيد ( به جاي خاكستري ) ، سياهي كمتر نوك بالها و نداشتن حاشيه تيره در ناحيه شاهپرهاي ثانوي تشخيص داده مي شود و از نــر سنقر گندم‌زار به كمك رنگ خاكستري روشنتر سطح پشتي ، نداشتن خطوط بالي سياه ، سطح شكمي و ران‌هاي سفيد بدون رگه يا خط ، مشخص مي گردد . ماده و جوجه‌هاي اين پرنده ، از ماده و جوجه‌هاي سنقر گندم‌زار قابل تشخيص نيست ولي نابالغ ان از نابالغ سنقر خاكستري با سطح شكمي خرمائي رنگ و بدن رگه و خط متمايز است . رفتار سنقر سفيد ، شبيه رفتار سنقر گندم‌زار مي باشد .!
زيستگاه :
مانند سنقر خاكستري ، ولي در استپ‌هاي خشك ، دشت‌هاي باز و تپه‌هايي كه درخت‌هاي كم و پراكنده دارند نيز ديده مي شود .
پراكندگي :
در گذشته سنقر سفید زمستان‌ها فراوان بوده و به صورت مهاجر عبوري در همه‌جاي ايران ديده مي‌شده است ، احتمال آن می رفته که در شمال شرقی ایران زادوولد کند . در حال حاضرتعداد آنها به صورت چشمگيري كاهش پيدا كرده و در فصل زمستان به ندرت ديده مي شوند . سنقر سفيد از جمله پرندگاني‌ست كه بنا بر نظر كارشناسان محيط زيست ايران ، در شرف تهديد انقراض نسل قرار دارند .
سنقر گندم زار
انگليسي : Montagu’s Harrier
فرانسوي : Busard Cendre
لاتين : Circus Pygargus
مشخصات :
40 تا 45 سانتي‌متر ؛ اندكي كوچكتر و باريك جثه‌تر از سنقر خاكستري است . با بالهاي باريكتر و نوك‌تيزتر و پروازي بسيار سبكتر . پرنده ماده شبيه زيادي به ماده سنقر خاكستري دارد ، ولي معمولا سفيدي دمگاهش كمتر است . تفاوت پرنده نــر با نـر سنقر خاكستري عبارت است از دمگاه خاكستري ( به‌جاي سفيد خالص ) دو خط بالي سياه و رگه‌هاي قهوه‌اي روي شكم و ران‌ها . پرنده نابالغ شبيه پرنده ماده ولي سطح شكمي آن خرمائي پررنگ و يكدست است . رفتار سنقر گندم‌زار شبيه سنقر خاكستري است .
زيستگاه :
باتلاقها ، بيشه‌ها و زمين‌هاي زراعتي . وقتي تعدادشان زياد است بين گياهان مرطوب يا به‌طور اتفاقي در كشتزارها آشيانه مي سازند .!
پراكندگي :
سنقر گندم زار از جمله پرندگانی‌ست که تابستانها به تعداد كم و به ندرت در شمال غربي ايران ديده مي‌شود . سابقا بطور منظم از نواحي درياي خزر و جنوب غربي ايران عبور مي كرده است .
سنقر تالابي
انگليسي : Marsh Harrier
فرانسوي : Busard des roseaux
لاتين : Circus aeruginous
مشخصات :
48 تا 55 سانتي‌متر ؛ از تمام سنقر‌هاي ديگر به‌وسيله اندازه بزرگتر ، جثه درشت‌تر ، بالهاي پهن‌تر و نداشتن سفيدي روي دمگاه مشخص مي شود . معمولا در ارتفاع كم پروازهاي تجسسي انجام مي دهد ، بدين ترتيب كه گاهگاهي بال مي زند و در فاصله بال‌زدن‌ها در حالي كه بالها را به شگل ( V ) نگاهداشته است بالبازروي مي كند . رنگ پرو بال در افراد اين گونه از سنقر ، متغير است . تفاوت نــر بالغ اين پرنده از ديگر سنقرها عبارت است از ؛ تيرگي جبه و پوشپرهاي ثانوي بال ، رنگ خاكستري دم و شاهپرهاي ثانوي ، سر ، پس گردن و سينه نخودي رگه رگه و سطح شكمي قهوه‌اي سير . ماده و نــر نابالغ معمولا رنگ خاكستري ندارند و يكدست قهوه‌اي شكلاتي پررنگ هستند ، با سر و شانه‌هاي كمرنگ ( بعضي از ماده‌ها سراسر تيره‌رنگ هستند و بيننده را به ياد كور كور مي اندازند ) . جوجه‌هاي كمتر از يكسال ، قهوه‌اي شكلاتي پررنگ بوده ، تارك و گلويشان به رنگ كرم روشن است . اين پرنده به قصد شكار طعمه ، از ارتفاع كم با حركتي ناگهاني به درون نيزار فرود مي آيد .!
زيستگاه :
تقريبا هميشه در باتلاقها و تالابهائي كه مناطق پوشيده از نيزارهاي انبوه دارند ديده مي شود . آشيانه بزرگ خود را معمولا در نيزارهاي محصور در آب مي سازد .!
پراكندگي :
سنقر تالابي در گذشته از پرندگان بومي ايران بشمار مي آمده و در كل پرنده‌اي‌ست نيمه مهاجر . در حال حاضر نادر و كمياب است كه در فصل زمستان به ندرت ديده مي شود .!
خانواده باز ، عقاب و لاشخور
لاشخورها
Vultures
خيلي بزرگ و كند حركت هستند با بالهاي خيلي دراز و پهن ، دم كوتاه و سر بدون پر ( به جز هُمـا ) معمولا با بالهاي باز اوج مي گيرند و اغلب با عقاب‌ها اشتباه مي شوند ولي سرشان كوچكتر است و طرح پرواز متفاوتي دارند ، نــر و ماده آنها همشكل است . اغلب با هم ديده مي شوند ، از لاشه حيوانات تغذيه مي كنند ، روي درخت‌ها يا صخره‌هاي مرتفع آشيانه مي سازند .!
كركس
انگليسي : Egyptian vulture
فرانسوي : Percnoptere d egypte
لاتين : Neophron percnopterus
مشخصات :
53 تا 65 سانتي‌متر ؛ لاشخوري كوچك و سياه و سفيد كه از ساير لاشخورها كوچكتر است ، طرح بدنش در حال پرواز با بالهاي دراز ، مستقيم و نوك‌تيز به رنگ سياه و سفيد و دم سه‌گوش سفيد ، خيلي مشخص است . سر و گلوي پرنده بالغ پوستي زردرنگ و بدون پر دارد ، پس سر و گردنش را انبوهي از پرهاي كوتاه و فشرده مي پوشاند ، پرو بالش سفيد چرك و شاهپرهاي نخستين آن سياه‌رنگ است . منقارش از منقار لاشخورهاي ديگر باريكتر است . رنگ پر و بال پرنده نابالغ بر حسب سن ، از قهوه‌اي پررنگ تا سفيد چرك تغيير مي كند و سر و پرهاي انبوه گردنش تقريبا قهوه‌اي رنگ است . با اينكه اين پرنده چندان اجتماعي نيست ، گاهي دو يا سه تاي آن همراه با چند ( دال ) بر سر يك لاشه جنگ مي شود تا پس مانده پرنده‌هاي بزرگتر را بخورند . آشغال و زباله را در جستجوي گوشت و مواد حيواني ديگر زير و رو كند ( رجوع شود به لك‌لك سفيد كه طرح بالش در پرواز مشابه اين پرنده است و اغلب با بال باز اوج مي گيرد ) .
زيستگاه :
مانند دال و در زباله‌دانهاي اطراف دهكده‌ها نيز ديده مي شود . روي صخره‌هاي مرتفع آشيانه مي سازد .!
پراكندگي :
کرکس از جمله پرندگانی بوده که در گذشته نه چندان دور بطور كلي تابستانها فراوان بوده است ، و اما هنوز این پرنده را می توان در پناهگاه حيات وحش خبر و روچون در محدوده شهرستان بافت به صورت نسبتا فراوان دید ، تعدا كمي از اين پرنده زمستان در منتهي اليه جنوب ايران باقي مي ماند .
هما ( هماي سعادت ، مرغ استخوان‌خوار)
انگليسي : Bearded Vulture
فرانسوي : Gypaete barbo
لاتين : Gypaetus barbatus
مشخصات :
100 تا 110 سانتي‌متر ؛ طرح مشخص بدن در حال پرواز ، اين پرنده را از ساير لاشخورها متمايز مي سازد . بيشتر به يك شاهين عظيم شباهت دارد تا به يك لاشخور . بالهاي آن دراز ، كم عرض و زاويه‌دار و دمش بلند ، لوزي شكل و تيره‌رنگ است . سطح پشتي ، بالها و دم آن سياه مايل به خاكستري و سرش بطور كلي نخودي رنگ است ، اطراف چشم و ناحيه پس منقار آن سياه رنگ مي باشد كه به يك دسته موي سياه ريش مانند در زير منقار منتهي مي شود . سطح شكمي نارنجي ، مايل به زرد ، ناحيه سينه به‌طور واضح نارنجي رنگ است كه با بالهاي تيره تضاد خاصي نشان مي دهد . پرنده نابالغ سر و گردني تيره دارد .
هما از لاشخورهاي ديگر فعالتر و معمولا تك‌زي است ، گاها آنرا مرغ استخوان خوار نیز می نامند و اینگونه خواندن این پرنده بدین سبب است که استخوان های بزرگ را از ارتفاع زیاد بر روی سنگ ها و صخره ها رها می کند تا خرد شوند و از تکه های اسخوان نیز تغذیه می کند ، در واقع استخوان خواری از عادات تغذیه این پرنده زیبا است .!
زيستگاه :
كوهستان‌هاي مرتفع و دور افتاده ، آشيانه‌اش را در غارهاي مشرف به پرتگاه مي سازد .
پراكندگي :
هُما ، پرنده‌اي است بومي ايران و هنوز می توان تعداد قابل توجه ای از آنها را در پناهگاه حيات وحش خبر و روچون در محدوده شهرستان بافت دید .!
دال سياه
انگليسي : Black vulture
فرانسوي : Vautour moine
لاتين : Aegypius monachus
مشخصات :
95 تا 105 سانتي‌متر ؛ از لحاظ اندازه و طرح بدن در حال پرواز شبيه دال است با اين تفاوت كه سر بزرگتر و منقاري كلفت‌تر دارد و دمش درازتر و در انتها تا حدي سه‌گوش است ( ولي گاهي بر اثر فرسايش به دم دال شباهت پيدا مي كند ) . تفاوت ديگرش پرو بال قهوه‌اي دوده‌اي يكدست است كه از دور سياه به‌نظر مي رسد . پوشپرهاي بالش تيره‌تر از شاهپرهاست و سطح زيرين بالها مانند بال دال ؛ راهراه ندارد . گردنش بدون پر با پوستي به رنگ صورتي آميخته با آبي مي باشد و در اطراف گردن يك شِـنِـل قهوه‌اي رنگ دارد . رفتار و صدايش مانند دال است و تا اندازه‌اي تك‌زي است .
زيستگاه :
كوهستان‌هاي و دشت‌هاي دور افتاده ، آشيانه‌اش را روي درخت‌ها و روي صخره‌هاي لب پرتگاهها مي‌سازد .!
پراكندگي :
دال سیاه پرنده‌ای‌ست بومی ایران و هنوز به تعداد خیلی کم در ( پارك ملي سرخه حصار در شرق تهران ) ایران دیده می شود ، اين پرنده نادر ايراني در شرف تهديد جدي انقراض نسل قرار دارد .!
دال
انگليسي : Griffon Vultura
فرانسوي : Vautour fauve
لاتين : Gyps fulvus
مشخصات :
95 تا 103 سانتي‌متر ؛ از نظر طرح بدن در حال پرواز با لاشخورهاي ديگر فرق دارد ، بدين ترتيب كه بالهائي پهن و بسيار دراز با شاهپرهاي نخستين گسترده دارد كه انتهاي گرد بال را تشكيل مي دهد ، دمش چهارگوش ، تيره و خيلي كوتاه است ، سطح زيرين بالها از زير بغل تا خم بال نوارهاي عرضي كمرنگ دارد و سر كوچكش بطور كامل به داخل شِـنِـل فرو رفته است . پروبال خاكي رنگ آن با شاهپرهاي تيره بال ودمش تضاد خاصي دارد ، سر و بدنش پوشيده از كركپر سفيد است . رنگ شنل در پرنده بالغ نخودي رنگ و در پرنده نابالغ قهوه‌اي رنگ مي باشد . هنگام تغذيه و استراحت به‌طور دسته‌جمعي ديده مي شوند .!
زيستگاه :
در محيط‌هاي مختلف ديده مي شود ، ولي زيستگاه معمول آن كوهستاني است . به‌طور دسته‌جمعي در غارها يا روي تخته‌سنگ‌هاي نقاط مرتفع زادوولد مي كند .
پراكندگي :
دال از جمله پرندگان بومی ایران است و در گذشته به صورت فراوان یافت می شده ، اما در حال حاضر تعداد قابل توجهی از این گونه زیبا را می توان در پارك ملي سرخه حصار در شرق تهران ، پارك ملي تنگه صياد در استان چهارمحال و بختياري ، پارك ملي كوير مركزي ، پارك ملي بختگان در استان فارس و پارك ملي گلستان یافت .
دال پشت سفيد
انگليسي : White-blacked Vultura
فرانسوي : Vautour a dos blanc
لاتين : Pseudogyps bengalensis
مشخصات :
84 سانتي‌متر ؛ يك دال كوچك و خيلي پررنگ كه قسمت پايين پشت و دمگاهش سفيد و بقه سطح پشتي آن قهوه‌اي مايل به سياه و داراي لكه‌هاي ريز نخودي مي باشد .! سر و گردنش خاكستري پر رنگ است ، پوشپرهاي زير دم و ران‌هاي سفيد رنگ دارد . در پرواز تضاد بين پوشپرهاي سفيد زير بال و شاهپرهاي نخستين و ثانوي سياه ، جلب توجه مي كند . دال پشت سفيد ، رفتاري همچون دال دارد .!
زيستگاه :
مناطق باز با درخت‌هاي پراكنده و زمين‌هاي زراعتي حوالي روستاها . كمتــر از ساير دال‌ها در مناطق كوهستاني ديده مي شود .!
پراكندگي :
دال پشت سفید از پرندگان بومی ایران است ، در حال حاضر این پرنده از وضعيت خوبي برخوردار نيست و به شدت در معرض خطر انقراض نسل قرار دارد .
عقاب مار خور
انگليسي : Short-toed Eagle
فرانسوي : Circaete jean-le-blanc
لاتين : Circaetus gallicus
مشخصات :
63 تا 67 سانتي‌متر ؛ از عقاب ماهي‌گير بزرگتر است .سطح شكمي و زير بالهايش تقريبا سفيد يكدست است بجز بخش بالايي سينه و گلويش كه تيره‌رنگ مي باشد ( بعضي از آنها اين تيرگي را ندارند ) . از فاصله نزديك ، در سطح زيرين بالهايش چند رديف خال‌هاي تيره رنگ به چشم مي خورد سري گرد شبيه سر جغد ، منقاري كوچك و چشم‌هاي درشت نارنجي رنگ دارد . سطح پشتي آن قهوه‌اي مايل به خاكستري است با شهپرهاي نخستين تقريبا سياه . روي دم نسبتا دراز آن سه تا چهار نوار عرضي تيره رنگ غير مشخص ديده مي شود . در پرنده نابالغ سطح شكمي قهوه‌اي‌تر است با نوارهاي عرضي تيره رنگ . پرواز عقاب مارخور پرتوان است و هنگام بالباز اوجگيري ، بالها را افقي نگهميدارد ، اغلب با پاهاي آويزان درجا بال مي زند و از مار ، مارمولك ، قورباغه و امثال آن تغذيه مي كند .
زيستگاه :
شيب‌هاي كوهستان و دره‌هاي تنگ ، جنگل‌هاي دوردست ، دشت‌هاي باتلاقي و تپه‌هاي شني ساحلي . روي درخت آشيانه مي سازد .
پراكندگي :
عقاب مار خور از جمله پرندگانی‌ست که در گذشته و به‌طور كلي تابستانها نسبتا فراوان بوده است ، كما اينكه در حال حاضر تعداد آنها نسبتا قابل توجه است ، اين پرنده زيبا و با شكوه ، معمولا تابستان براي تخم گذاري در ايران يافت مي شود .!
باز ، عقاب و لاشخور
عقاب ها
Eagles
شكاري‌هاي بزرگ با بالهاي دراز و پهن ، سر و منقار بزرگ ، دم پهن و پاهاي پردار اغلب بالباز اوج مي گيرند و پروازي باشكوه دارند . تغييرات پروبال انها تدريجي و كند است ، در نتيجه تشخيص نابالغ‌ها خيلي دشوار است ، نــر و ماده آنها همشكل است ولي ماده‌ها اندكي از نــرها بزرگترند . بعضي از عقاب‌ها فقط لاشه مي خورند ، روي درخت‌ها يا صخره‌هاي مرتفع آشيانه مي سازند .!
عقاب پرپا
انگليسي : Booted Eagle
فرانسوي : Aigle Botte
لاتين : Hieraaetus pennatus
مشخصات :
45 تا 52 سانتي‌متر ؛ عقاب پرپا عقابي است به اندازه سارگپه ولي با دمي درازتر . معمولا به دوشكل كمرنگ و تيره‌رنگ ديده مي شوند ، شكل كمرنگ آن فراوان‌تر است ، سطح شكمي سفيد ، شاهپرهاي بال تيره‌رنگ و دمي به رنگ نخودي مايل به دارچيني يكدست دارد كه نسبتا بلند و در انتها مربع شكل است . در سطح پشتي ، بدن و پوشپرهاي بال نخودي و شاهپرهاي بال پرنگ‌تر است . شكل تيره ان كمتر مشخص است و پرو بالش بطور كلي قهوه‌اي خيلي پررنگ و يكدست مي باشد ، دمش كمرنگتر است . عقاب پرپا در حالي كه بالها را افقي و كمي به جلو نگاهداشته است اوج مي گيرد و تندتر از سارگپه‌ها بال مي زند . پروازش زيبا و سريع‌تر از آنها است و اغلب با حركت مارپيچ از لابلاي درخت‌ها مي گذرد ، از پرندگان و جانوران كوچك تغذيه مي كند .!
زيستگاه :
جنگل‌ها . معمولا در نزديكي نقاط باز و كم درخت جنگل زندگي مي كند كه براي شكار مناسب است . به ندرت در نقاط بي‌درخت ديده مي شود ، روي درخت‌هاي بلند آشيانه مي سازد .!
پراكندگي :
عقاب پرپا بومي شمال ايران است و تابستانها در اين ناحيه زادوولد مي كند ، تعداد محدودي از اين پرنده زيبا را مي توان در اين ناحيه از ايران مشاهده كرد ، به صورت مهاجر عبوري نيز ديده شده است ، گزارشي مبني بر زاد و ولد اين پرنده در فارس در دست است .!
عقاب دو برادر
انگليسي : Bonelli’s Eagle
فرانسوي : Aigle de Bonelli
لاتين : Hieraatus fasciatus
مشخصات :
65 تا 72 سانتي‌متر ؛ سطح پشتي عقاب دو برادر قهوه‌اي پررنگ ، نوك بالهايش تقريبا سياه و پس گردنش كمرنگتر است و معمولا يك لكه بزرگ تقريبا سفيد روي پشتش ديده مي شود . دمي نسبتا دراز با شش نوار عرضي كمرنگ و يك نوار انتهائي پهن و تيره دارد . پرنده بالغ در حال پرواز به‌وسيله سطح شكمي براق يا كرم رنگ و رگه‌رگه و بالهاي دراز ، باريك و تيره‌رنگش از تمام عقاب‌هاي ديگر تشخيص داده مي شود . پرنده نابالغ سر اخرائي رنگ ، سطح شكمي قهوه‌اي مايل به خرمائي با رگه‌هاي پررنگ و دمي با نوارهاي عرضي نزديك بهم دارد . پرنده‌هاي دو ساله تقريبا قهوه‌اي يكدست هستند و با وجود اينكه سطح شكمي آنها رنگ خرمائي را از دست مي دهد ولي كاملا سفيد نمي شود و روي‌هم‌رفته تشخيص آنها دشوار است . عقاب دو برادر پرنده‌اي است مهاجم و اغلب پستانداران نظير خرگوش و پرندگان را شكار مي كند ، در پرواز فوق‌العاده سريع و چالاك است و مانند شاهين بر سر طعمه فرود مي آيد . !
زيستگاه :
در مناطق كوهستاني پر‌صخره و به ندرت در ارتفاعات زياد ديده مي شود ، در زمستان به دشت و بيابان كوچ مي كند . روي صخره‌هاي پرشيب پرتگاهها و گاهي روي درخت آشيانه مي سازد .!
پراكندگي :
عقاب دوبرادر پرنده‌اي است بومي ايران و در گذشته نسبتا فراوان بوده است و در حال حاضر آمار و اطلاع دقيقي از تعداد و پراکندگی صحیح اين پرنده ايراني در دست نيست .!
عقاب دشتي
انگليسي : Tawny Eagle
فرانسوي : Aigle ravisseur
لاتين : Aquila rapax
مشخصات :
65 تا 77 سانتي‌متر ؛ عقاب دشتی بالغ تقريبا به طور يكدست قهوه‌اي پررنگ است و روي دم گرد و كوتاهش نوارهاي عرضي خاكستري نامشخص دارد . به سادگي با عقاب جنگلي بالغ اشتباه مي شود ولي عقاب دشتي اغلب يك لكه زرد مايل به اخرائي در پس گردن دارد و هيچگاه سفيدي روي پوشپرهاي دم را كه در بعضي از عقاب هاي جنگلي ( نه همه آنها ) ديده مي شود ندارد . پرنده نابالغ به رنگ شيرقهوه است با شاهپرهاي نخستين تقريبا سياه و در پرواز دو خط بالي كمرنگ نشان مي دهد . حركات عقاب دشتي خيلي كند است و اغلب به مدت طولاني روي زمين مي نشيند ، معمولا نزديك به زمين پرواز مي كند و به ندرت اوج مي گيرد . در حال بالباز اوجگيري بالهايش را اندكي به پايين خم مي كند . از پستانداران خيلي كوچك ، مارها ، قورباغه‌ها و از لاشه حيوانات تغذيه مي كند . پرنده بالغ به وسيله اندازه كوچكتر ، سر و منقار كوچكتر ، دم كوچكتر با نوارهاي عرضي خيلي كمرنگ و بدون نوار انتهائي پهن تيره ، از عقاب طلايي تشخيص داده مي شود و تفاوتش با عقاب شاهي در تارك تيره‌رنگ و جثه كوچكتر آن است . !
زيستگاه :
استپ‌ها و دشت‌هاي وسيع پر بوته ولي بي درخت . روي زمين و تپه‌هاي كوچك آشيانه مي سازد .!
پراكندگي :
عقاب دشتی از جمله پرندگان بومي و كمياب ایران است و نیز به صورت مهاجر عبوري ديده مي شود . به طور کلی عقاب دشتي بومي جنوب شرقي ايران است .!
عقاب تالابي
انگليسي : Spotted Eagle
فرانسوي : Aigle criard
لاتين : Aquila clanga
مشخصات :
65 تا 72 سانتي‌متر ؛ عقاب تالابی بالغ به رنگ قهوه‌اي زرشكي خيلي پرنگ‌تر ولي در سطح شكمي كمرنگتر و اغلب در پوشپرهاي روي دمش اندكي سفيدي دارد . در هنگام بالباز اوجگيري لبه جلوئي بالهايش مستقيم است ( نه جلو آمده ) و در هنگام بالبازروي بالها را از ناحيه خم بال ، به سمت پايين كج مي كند . در فاصله نسبتا نزديك ، هفت شاهپر نخستين بال را مي توان به‌طور واضح ديد ، بر خلاف عقاب جنگلي كه فقط شش شاهپر آن ديده مي شود . دمش نسبتا كوتاه و تا اندازه‌اي گرد است . سر كوچك و منقار كوچك آن با گردن باريكش حد مشخصي نشان مي دهد . بالهايش به‌طور نسبي پهن‌تر از بالهاي عقاب طلائي است . پرنده نابالغ لكه هاي بزرگ سفيد و مشخصي در سطح پشتي دارد و سفيدي قاعده دم يه شكل ( V ) كاملا پيداست . در پرواز دو نوار كمرنگ بر روي بالهايش ديده مي شود . حركات عقاب تالابي كند است .!
زيستگاه :
پرنده‌اي است درخت‌دوست و معمولا نزديك درياچه‌ها ، رودخانه‌ها و مرداب ها ديده مي شود . روي درخت‌ها يا بوته‌هاي جنگل آشيانه مي سازد .!
پراكندگي :
عقاب تالابي از پرندگان بومي ايران و در گذشته در فصل زمستان نسبتا فراوان بوده است ، البته به تعداد كم در ايران زادوولد مي كند اما اين پرنده از جمله پرندگان كمياب ايراني‌ست که به‌طور اتفاقي در بلوچستان ديده شده است .!
عقاب جنگلي
انگليسي : Lesser Spotted Eagle
فرانسوي : Aigle pomarin
لاتين : Aquila pomarina
مشخصات :
60 تا 65 سانتي‌متر ؛ عقاب جنگلی خيلي شبيه عقاب تالابي ست ولي اندكي كوچكتر است ، اغلب در ناحيه تارك و پوشپرهاي بال اندكي كمرنگتر مي باشد . پوشپرهاي روي دمش ممكن است لكه‌هاي سفيد داشته باشد . سطح پشتي پرنده نابالغ ، لكه‌هاي سفيد كوچكتر و كمتري از سطح پشتي نابالغ عقاب تالابي دارد و معمولا يك لكه بزرگ اخرائي در پس گردن آن ديده مي شود . در پرواز به وسيله قاعده باريك دم ، يال‌هاي باريك و اندكي جلو آمده و شش شاهپر نخستين واضح ، مي نوان آن را تشخيص داد . نظير عقاب تالابي ، هنگام بالبازروي سر بالهايش را رو به پايين نگاهميدارد و گاهگاهي درجا بال مي زند .
زيستگاه :
اغلب نزديك آب زندگي مي كند ( ولي نه به اندازه عقاب تالابي ) بيشتر در مناطق پردرخت و دور افتاده با فضاهاي باز ديده مي شود . عقاب جنگلي آشيانه خود را روي درخت مي سازد .!
پراكندگي :
عقاب جنگلی از جمله پرندگانی‌ست که تابستانها در ناحيه درياي خزر نسبتا فراوان بوده است ، اغلب به صورت مهاجر عبوري در شمال غرب ايران ديده مي شود و اما در حال حاضر عقاب جنگلي از جمله شكاري‌هاي كمياب ايران محسوب مي شود .!
عقاب شاهي
انگليسي : Imperial Eagle
فرانسوي : Aigle imperial
لاتين : Aquila heliaca
مشخصات :
77 تا 82 سانتي‌متر ؛ عقاب شاهی عقابي ست بزرگ و نسبتا پرجثه با پروبال قهوه‌اي مايل به سياه كه در ناحيه تارك و پس گردنش متمايل به زرد كمرنگ است ( در پرنده پير تقريبا سفيد مي باشد ) . معمولا چند پر سفيد خالص روي شانه دارد ، دمش تقريبا چهارگوش و داراي 5 تا 7 نوار عرضي خاكستري است و از دم عقاب طلايي كوتاه‌تر مي باشد . هنگام بالباز اوجگيري ، بالها را مستقيم و در سطح بدن نگهميدارد ( نه به شكل V و نه به شكل جلو آمده ) سطح پشتي بالها بر خلاف بالغ عقاب طلايي يكدست تيره‌رنگ است . پرنده نابالغ قهوه‌اي مايل به زرد كمرنگ است با دم و شاهپرهاي بالي پررنگ‌تر و لكه بزرگ كمرنگ و نسبتا مشخصي در وسط بال و پايين پشتش دارد از عقاب دشتي به وسيله راهراه واضح سطح شكمي تشخيص داده مي شود . عقاب شاهي ، پرنده‌اي است آرام و كند حركت .!
زيستگاه :
دشت‌ها ، استپ‌ها و باتلاقها . روي درختان بلند و دور افتاده آشيانه بسيار بزرگ و مشخصي مي سازد .!
پراكندگي :
عقاب شاهي از جمله پرندگان بومي و كمياب و نادر ايران است و در گذشته نه چندان دور به تعداد خیلی كم در ايران زادوولد مي كرده است .!
و اما به نقل از وبلاگ موسسه نبض سبز حیات ؛ عقاب شاهی در استان همدان مشاهده شد .
گونه مورد نظر به علت شکستگی شدید از ناحیه بال از اداره محیط زیست ملایر به اداره کل محیط زیست استان همدان انتقال داده شد.اما متاسفانه به علت جراحت عمیق و نکروز شدید سبب مرگ این گونه با ارزش شد . تمامی مراحل بیومتری بر روی این پرنده انجام شد و همچنین آزمایشات نیوکاسل و آنفولانزا نیز انجام گرفت. تست آنفولانزا منفی اما نیوکاسل مثبت گزارش شد.
عقاب طلايي
انگليسي : Golden Eagle
فرانسوي : Aigle royal
لاتين : Aquila chrysaetos
مشخصات :
75 تا 83 ساتي متر ؛ نشانه‌هاي تشخيص عقاب طلایی عبارت است از جثه بزرگ ، بالبازروي و بالباز اوجگيري باشكوه و توام بال زدن‌هاي گاهگاه ، شاهپرهاي نخستين گسترده بالا برگشته ، دم پهن و نسبتا چهارگوش . پروبال پرنده نابالغ يكدست تيره‌رنگ است و در ناحيه سر ، پس گردن و پوشپرهاي ثانوي بال جلاي طلايي دارد.پرنده نابالغ در قاعده شاهپرهاي نخستين و ثانوي ، سفيدي آشكاري دارد ، دمش نيز سفيد است و همراه با نوار انتهايي پهن و تيره است كه با افزايش سن از سفيدي آن كاسته مي شود . عقاب طلايي در مناطق كوهستاني به شكار مي پردازد و از ارتفاع خيلي كم به طعمه حمله مي كند ، در هنگام بالباز اوجگيري بالها را به شكل ( V ) و كاملا به جلو نگهميدارد .هنگام پرواز در مقايسه با نابالغ عقاب دريايي دم سفيد ، دم درازتر و چهارگوش‌تري دارد ، ولي بالهايش كمتر از پرنده مزبور مستطيل شكل مي باشد و وقتي نشسته است به وسيله جثه كوچكتر و در فاصله نزديك از روي منقار كوچكتر و پاهي پردارش از آن تشخيص داده مي شود ، تنوع رنگ پروبال در پرنده نابالغ ممكن است باعث شود كه آن را با عقاب شاهي ، تالابي ، جنگلي و دشتي اشتباه كنيم . در حال بالباز اوجگيري ، سر جلو آمده و دم پهن اين پرنده از اشتباه شدن آن با سارگپه جلوگيري مي كند ، به گفته جمشيد منصوري "متخصص پرندگان ايران " اين پرنده جزو پرندگان مهاجر ايران است و خيلى كم به صورت بومى يا توليدمثل كننده ديده مى شود. توليد مثلش هم بيشتر در كوهستان هاى مناطق شمال كشور مانند كردستان يا ارسباران صورت مى گيرد.هنگامى كه جوجه ها از تخم بيرون مى آيند چشم هايشان بسته و ناتوانند. والدين بايد تا چند روز از آنها مراقبت كنند تا چشم هايشان باز شود. درعين حال غذاى مورد نياز هم بايد در اختيارشان قرار گيرد تا بزرگ شوند.اين پرنده در معرض خطر انقراض نيست ولى جمعيتش كم است چون نسبت به تغييرات محيطى به ويژه آلودگى ها حساس است. اين مساله در مورد ساير پرندگان شكارى نيز صدق مى كند، بنابراين شاخص آلودگى ها محسوب مى شوند. در گذشته عقاب طلايى ابزارى براى شكار پستانداران بوده است. آنها را طورى تربيت مى كردند كه با منقار چشم پستاندارانى مانند آهو، كل، بز، قوچ و ميش و... را كور كنند. در نتيجه اين حيوانات از صخره ها پايين افتاده و توسط شكارچيان، شكار مى شدند. اما در حال حاضر چنين آموزش هايى انجام نمى شود.
( عقاب طلایی از بزرگ‌ترین پرندگان شكاری است كه در مناطقی نظیر دشتهای كم‌گیاه و خشك، جنگلهای كوهستانی و صخره های ساحلی زندگی می‌كند. این جانور در ایران در امتداد دو رشته کوه البرز و زاگرس سکونت دارد. ماده از نر بزرگ تر است و جز این تفاوتی ندارند. در ۴ تا ۵ سالگی بالغ می شود. عقاب طلایی نام خود را از پرهای طلایی و برنزی تاج، سر و پشت گردنش گرفته است. قهوه ای تیره است و از دور به سیاهی می زند. ساق یا چکمه ای و از هر دو طرف پوشیده از پر است. در هنگام پرواز بالها کمتر به بالا خم شده و تقریبا مسطح است. مناطق صخره ای، چشم اندازهای فراخ را به زمینهای هموار و مناطق جنگلی ترجیح می دهد. عقاب طلایی تنها با یک جفت دیده می شود و تک همسر است و احتمالا تا پایان عمر پیوند جفتها برقرار می ماند. این جانور برای شکار استراتژیهای گوناگونی دارد. هرکدام قلمرویی به وسعت ۹۰ کیلومتر دارند و می توانند طعمه ای به وزن ۶/۳ کیلوگرم را طی پرواز حمل کنند. سرعت متوسط عقاب طلایی ۵۰ کیلومتر در ساعت ثبت شده است که می تواند در زمان شیرجه آن را به ۳۲۰ برساند. این حیوان به طور متوسط روزانه ۳۰۰ گرم گوشت می خورد که عمدتا از پستانداران تغذیه می کند و پرندگان انتخاب دوم آن است. چند لانه دارند که به طور چرخشی از آن استفاده می کنند و در شرایط لانه می توانند ۳ متر قطر و ۴ متر ارتفاع داشته باشند. معمولا ۲ تخم می گذارند و تا ۴۵ روز روی آنها می خوابند. انواع عقاب جزء گونه‌های جانوری حمایت شده از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست به شمار می آید و زنده‌گیری و نگهداری آن ممنوع است و متخلفان از این قانون به پرداخت یك میلیون و ۲۰۰ هزار تومان (۱۲ میلیون ریال) جزای نقدی، جریمه خواهند شد.
عقاب طلایی در اساطیر
ابوریحان بیرونی می‌نویسد که عقاب بال گشوده را که پرچم ایرانیان بود بر سر نیزه بلندی در پیشاپیش سپاهیان می‌گرفتند. گزنفون تاریخ نویس یونانی می گوید: «پرچم ایرانیان عقابی بود از زر ناب که بر سر نیزه می‌افراشتند.» و در پیوند با به فال نیک گرفتن آن و اینکه نمادی از بهروزی و پیروزی بوده است، داستانی درباره کوروش بزرگ نوشته است که هنگامی که وی با سپاهیان خود به جنگ آشور می‌رفت پدرش او را تا مرز کشور پارس همراهی کرد و در آنجا عقابی دید که پیشاپیش آنان در پرواز است. پدر کوروش آن را به فال نیک گرفت و با خود گفت که پسرش در این جنگ پیروز خواهد شد. بر روی یک قطعه کاشی که در کاوشهای باستان شناسی در تخت جمشید یافت شده، نقش شاهینی با بالهای گشاده دیده می‌شود که در چنگال خود گویی را گرفته و گوی دیگری نیز بر سر دارد. به گمان پژوهشگران این عقاب بال گشوده نمادی از خداوند است که بر روی پرچم هخامنشیان نیز نقش می‌شده است. زیرا بیشتر تاریخ نویسان گذشته یادآوری کرده‌اند که بر پرچم ایران عقابی نقش بسته بوده است که آن را پیشاپیش سپاه می گرفتند، و این خود نمادی از پیروزی بوده است. به نقل از ماهنامه سفر )
زيستگاه :
كوهسارهاي كم گياه و خشك و گاهي جنگل‌هاي كوهستاني ، صخره‌هاي ساحلي و دشت‌ها . روي لبه پرتگاهها و گاهي روي درخت اشيانه مي سازد .!
پراكندگي :
عقاب طلايي از جمله پرندگان بومی ايران و در گذشته نچندان دور از پراکندگی فراوانی برخوردار بوده است و اما در حال حاضر اطلاعات موجود پیرامون این پرنده باشکوه ایرانی بسیار محدود است .
ادامه دارد ...
منابع :
پرندگان ایران http://fa.wikipedia.org
اشنایی با پرندگان ایران http://www.persianpet.org
پرندگان ایران http://www.iranian-birds.com
سایت پرندگان ایران http://www.centralclubs.com
پرندگان ایران http://www.iranian-bird.blogfa.com
سهره جنگلی http://www.iranbirds.com
پرندگان ایران http://www.iranbirds.com
پرندگان ايران http://www.ardalan.id.ir
پرندگان ايران http://www.birdsofiran.blogfa.com
/س
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}