خالکوبی دختران ، نشان بحران هویت

قرن ها پیش افراد یک قبیله علائم مختلف و نمادهای ویژه ای را برای شناخته شدن و تمایز از افراد دیگر قبیله ها به کار می بردند. بیشتر این نمادها توسط بزرگ قبیله انتخاب می شد و افراد به نوعی ملزم به استفاده از آن بودند. از جمله این موارد نوع پوشش، آرایش های ویژه و استفاده از انواع خالکوبی ها بود. خالکوبی یا همان تاتو قدمتی بیش از ۴۰۰۰ هزار سال دارد و در فرهنگ های مختلف مفاهیم متفاوتی را در بردارد.
در فرهنگ لغت انگلیسی میریام وبستر در مدخل حرف T سابقه ورود این واژه به زبان انگلیسی آمده است. طبق این فرهنگ واژه «Tattoo» در سال ۱۷۷۷ میلادی برای اولین بار در مدارک ثبت شده نمودار شد و به معنای تصاویر رنگی بر سطح بدن تعریف شده اما در واقع در سال ۱۷۶۹ میلادی زمان اکتشافات جیمز کوک دریانورد انگلیسی در آب های اقیانوسیه جنوبی در جزایر تاهیتی، بومیان آنجا معادل مفهومی خالکوبی: نشان و داغ در زبان انگلیسی یعنی «to Mark» را با واژه Tattaں (تاتااو) بیان می کردند یعنی ۱۵۰ سال قبل از اکتشافات کوک و ورود به فرهنگ لغت وبستر.نکته جالب این است که معنای دقیق و واقعی واژه تاتو به صورت «Tattoo» به معنای ضرباهنگ سریع و تند طبل بوده که نظامیان نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا در زمان کوک برای خود به کار می بردند. تقارن جالب، هم سویی مفهوم ضرباهنگ نظامی کوک و یارانش (Tattoo) با صدای ضربه های سریع و تند برخاسته از مجموعه سوزن های فرد خالکوب است که جوهر را با سرعت به زیر پوست فرو می کرد اما آنچه مسلم است دلایل بروز و استفاده از آن برای افراد درگذشته با دلایل و اهداف خالکوبی شونده های امروزی بسیار متفاوت است.
هرچند نقاط مشترکی را نیز در عمق آن می توان جست وجو کرد ولی علاقه و گرایش افراد و به ویژه جوانان امروزی به این مقوله که دیگر به نوعی جزء رسم و رسومات بخشی از جوانان به شمار می آید قابل تامل و بررسی است. مریم فرهودی مردم شناس دراین باره می گوید: « خالکوبی در اصل ریشه قبیله ای و طایفه ای دارد و اگرچه پیش بینی می شد که با وجود پیشرفت تمدن و گسترش شهرنشینی دیگر جایی برای بروز آیین ها و رسومات قبیله ای باقی نماند اما آن طور که از شواهد پیداست انگار امروزه گروه های مختلفی با انواع و اقسام آیین های متنوع جایگزین آنها شده اند و استفاده از این پدیده و حرکت جامعه به سمت نمادگرایی، اعضای یک گروه را به یک نوع طرز فکر خاص سوق می دهد و مجبورشان می کند از قانون های نانوشته ای پیروی کنند. »

خالکوبی و خطرات احتمالی آن

آنچه مهم به نظر می رسد این است که با وجود خطرات احتمالی و مسائل پزشکی که در زمینه خالکوبی وجود دارد چگونه است افراد این ریسک را می پذیرند تا تن و صورت خود را صفحه نقاشی آفرینان قرار دهند. امروزه کمتر کسی است که با خطرات ناشی از خالکوبی آشنا نباشد.
از جمله این خطرات و مشکلات ناشی از آن می توان به آلودگی احتمالی سوزن هایی که در این کار مورد استفاده قرار می گیرد اشاره کرد که می تواند موجب انتقال بیماری های خطرناکی همچون ایدز و هپاتیت شود. مورد دیگر خطر ناشی از رنگ هایی است که به صورت شیمیایی و طبیعی به کار می روند در هر دو مورد خطر ابتلا به سرطان و مشکلاتی دیگر را در بردارد. جالب است بدانید که رنگ های طبیعی گاهی از انواع شیمیایی آن مهلک تر هم هستند.
دکتر اولیور دورستاپف عضو انجمن متخصصان پوست و زیبایی آلمان با تایید این مساله علت آن را سریع تر تجزیه شدن رنگ های طبیعی و نداشتن ساختمان شیمیایی ثابت می داند که مواد مضر را وارد جریان خون فرد می کنند. همچنین نشریه پزشکی آلمان از احتمال خطرات خالکوبی با حنا نیز مطالبی را عنوان کرده و گزارش داده پس از خالکوبی با حنا بسیاری از افراد دچار جراحت شدید پوستی شده اند و این نوع خالکوبی نیز می تواند منجر به بروز حساسیت هایی در پوست افراد شود. هرچند گفته می شود خالکوبی با این روش خطرات کمتری دارد.
دکتر حسینی متخصص پوست معتقد است: «به علت اینکه جوهر در لایه میانی پوست یا درم تزریق می شود و نه در لایه خارجی آن امکان ابتلا به عفونت و خطرات ناشی از استفاده آن بیشتر است و باید در انجام آن دقت لازم صورت گیرد و یکی از این راه ها استریل کردن تمام لوازم مورد استفاده در انجام این فرآیند توسط دستگاه اتوکلاو است که متاسفانه امروزه چون در آرایشگاه ها و مراکز خصوصی این کار توسط افراد ناوارد و بدون نظارت و مجوز قانونی انجام می شود نگرانی از بابت بروز مشکل نیز بیشتر است. »ن - و یکی از آرایشگران جوانی که در یکی از آرایشگاه های نسبتاً معروف تهران کار خالکوبی (تاتو) را انجام می دهد می گوید: « این کار احتیاج به تخصص ویژه ای دارد که هر کسی نمی تواند از پس آن برآید، بعضی ها فکر می کنند همین که بتوانند یک مقدار رنگ را با یک سوزن چرخان وارد پوست کنند و طرح بزنند کافیست. بعدازآن هم بروند آرایشگاهی باز کنند و کار تاتو کردن را شروع کنند ولی تازه آن وقت است که هزار و یک مشکل به وجود می آید.»
آنچه حائز اهمیت است این است که اکثر افرادی که مجری این کار هستند مجوز قانونی از وزارت بهداشت نداشته و به صورت تجربی و در آموزشگاه های خصوصی شیوه تاتو را آموخته اند اما حمیدرضا فخار متخصص پوست و مو با تاکید بر این مطلب که خالکوبی در کل جنبه پزشکی دارد و فقط باید در صورت لزوم توسط پزشک متخصص انجام شود می گوید: «متاسفانه بسیاری از خانم های ایرانی بدون در نظر گرفتن مضرات تاتو، سراغ افراد غیرمتخصص می روند، آنها هم برای اینکه متحمل هزینه زیاد نشوند، از رنگ های غیرمجاز و بدون استاندارد استفاده می کنند و مراجعین حتی در صورت بروز مشکلات و عوارض ناشی از آن باز هم به تجویز آرایشگرها و افراد غیرمتخصص عمل کرده و به پزشک مراجعه نمی کنند.»
همچنین تحقیقات اخیر انجمن خیریه حمایت از بیماران کبدی نشان داده است افرادی که روی قسمت های مختلفی از پوستشان را خالکوبی کرده اند، به میزان دو برابر بیش از سایرین در معرض ابتلا به هپاتیت قرار گرفته اند.
حال با این اوصاف هر چند پدیده خالکوبی به خودی خود ایرادی ندارد اما علل گرایش جوانان به این پدیده قابل تامل و بررسی است. دلایل این امر را می توان به دو صورت فردی و اجتماعی مورد ارزیابی قرار داد. از دیدگاه اجتماعی آن، چنین برمی آید که امروزه با گسترش شبکه های جهانی و نفوذ زیر مجموعه های آن در سراسر دنیا بسیاری از شرکت های تبلیغاتی یا گروه های مختلف از این ابزار و ابزاری مشابه آن برای استفاده های تبلیغاتی خود بهره می برند تا از این طریق بتوانند نفوذ فرهنگی روی جوامع به ویژه کشورهای در حال توسعه داشته باشند.

عوامل فردی و اجتماعی گرایش به خالکوبی

البته این موضوع نه تنها در میان بزهکاران و مجرمان بلکه به شکلی فراگیر و گسترده در میان نسل نوجوان و جوان کشور ما دیده می شود که از شکل سنتی آن خارج شده و به شکل مد اجتماعی درآمده است. اگر در گذشته خالکوبی در میان خرده فرهنگ های حاشیه ای و لمپن ها دیده می شد اما امروز به عنوان ی

ک پرستیژ اجتماعی و نشانه ای برای به روز بودن افراد تلقی می شود.
نعمت الله ملکوتی کارشناس مسائل اجتماعی معتقد است: «یکی از دلایل گرایش جوانان به پدیده خالکوبی، ضربه های عاطفی و تجربه های تلخی است که برخی از آنها در زندگی با آن مواجه شده اند. تحقیقات نشان می دهد که درصد خالکوبی در میان زنان مطلقه و دختران فراری بیشتر به چشم می خورد. این موضوع دلایل متفاوتی دارد که مهم ترین عامل آن عدم موفقیت در زندگی اجتماعی یا دستیابی به فرصت های مناسب شغلی است.» وی بر این باور است که علاوه بر عدم وجود فرصت های برابر شغلی، فاصله طبقاتی و تضعیف طبقه متوسط می تواند در بروز رفتارهای متفاوت تاثیرگذار باشد.
از دیدگاه فردی و مسائل روانشناختی نیز خالکوبی به نوعی وسیله ای برای بروز خود و بیان خواسته ها و رشد شخصیتی فرد نوجوان و جوان است که در بدیهی ترین جنبه آن این احساس را در جوان به وجود می آورد که می تواند با استقلال و به تنهایی برای خود و بدن خود تصمیم گیری کند.
این مساله همچنین علامتی برای توجه به خود و عشق به خویشتن است که موجب می شود فرد تنش را به اثری هنرمندانه تبدیل کند، با این حال برخی از روان شناسان بر این باورند این عمل می تواند برعکس، نتیجه تنفر علیه خویش و اعتراض به جسم خود نیز باشد اما به نظر می رسد علت اصلی آن چیزی بیشتر از میل به زخمی کردن و خط خطی کردن خود باشد.

افزایش خالکوبی در جوامع در حال توسعه

از سوی دیگر در جامعه مدرن امروزی و میان جوامع عصر حاضر خالکوبی هرچه بیشتر به یک مد همگانی تبدیل شده است و به ویژه در میان جوانان رواج یافته و در این بین جوانان کشورهای در حال توسعه از آن به مثابه امری برای عقب نماندن از قافله زیبایی و همگامی با جهان پیشرفته امروز استفاده می کنند.
فردین علی خواه جامعه شناس معتقد است: « این مساله صرفاً یک مد است که در قسمتی از جامعه غرب تولید شده و در بخشی از جامعه ما مورد تقلید قرار می گیرد و کسانی که به وسیله سفرهای خارجی با این مد آشنا می شوند ممکن است این رفتارها را از تفریحگاه ها برداشت کرده باشند زیرا در طول سفر این افراد با تمام طبقات اجتماعی تماس ندارند.»
به طور کلی اگر مدگرایی و توجه به آن را یکی از مظاهر مدرنیته در نظر بگیریم که با گسترش پدیده جهانی شدن در فرهنگ توده جای خود را باز کرده است، متوجه می شویم ضرورت آگاهی و درک شرایط افراد به ویژه دختران جوان از سوی جوامع آنها در مواجهه با این پدیده بسیار اهمیت دارد.
در برخی از موارد از جمله نوع پوشش و زیورآلات شیوع پدیده مدگرایی موجب تحکیم موفقیت اقتصادی کشورهای توسعه یافته خواهد شد که این موفقیت های اقتصادی به نوعی تحمیل فرهنگ آن کشورها است. به همین سبب چگونگی برخورد با آن و بالا بردن سطح آگاهی مردم به خصوص آشنا کردن جوانان با هویت بومی و ملی غنی خود می تواند در درازمدت از تاثیرات زیان بار هرگونه تهاجم فرهنگی به کشوربکاهد. جالب است که این احساس خطر در کشورما بیشتر از سوی کهنسالان و میانسالان جامعه صورت می گیرد که کمتر از دیگر اقشار در معرض امواج مدرنیته و ارتباط مستقیم با جهان امروز هستند، در نتیجه اگرچه توانایی تمییز و تشخیص بحران را در بسیاری از موارد دارا هستند اما ابزار مورد استفاده برای مقابله با آن را در اختیار ندارند چنان که برای متقاعد ساختن جوان پرشور امروز نیز نمی توانند دلیل و راهکارهای منطقی ارائه کنند. از سوی دیگر در مواجهه با پدیده های مد روز مثل خالکوبی نه تنها به تاثیرات و ناهنجاری اجتماعی آن بلکه به ریشه های روانی مساله نیز باید توجه داشت.
بری ریچاردز مردم شناس در کتاب روان شناسی فرهنگ عامه می نویسد: «استفاده از کالاهای مد روز اعم از فرهنگی و اقتصادی می تواند به صرف لذت بردن از آن صورت گیرد که این مسرت و لذت حاکی از خود شیفتگی افراد است زیرا از راه تملک یا استفاده پدیده جدید می توان احساس کمال مطلوب بودن نفس را اعاده یا تایید کرد.»

رواج خالکوبی در میان دختران و زنان

گرایش به مدگرایی و استفاده از پدیده های مرتبط با آن در کشور ما به ویژه در میان دختران جوان و زنان رواج دارد که این مساله در خور تامل است. به طور مثال در زمینه همین پدیده خالکوبی (تاتو) با گذشت زمان سهم دختران قابل ملاحظه و در مواقعی بیشتر از مردان است در حالی که در گذشته و به شکل سنتی آن (خالکوبی سنتی) بیشتر مردان آن هم از قشری خاص به این امر اهتمام می ورزیدند.
این افزایش گرایش در میان دختران جوان و زنان را می توان معلول محدودیت های بیشتر اجتماعی و فردی این قشر از جامعه دانست که می خواهند از هر فرصت و امکان جدیدی برای ارائه تصویری متفاوت از خود و وسیله ای برای دیده شدن بهره برند.
البته نداشتن آموزش و مهارت های ارتباطی در جامعه ما نیز از جمله عواملی است که باعث شده برخی از زنان از ساده ترین راه ها استفاده کنند و خلاء شخصیتی خود را پر کنند. از سوی دیگر با توجه به اینکه به طور کلی انسان نیاز به مطرح شدن دارد و سهم نوجوانان و جوانان در این «نیاز به حضور» بیشتر است و زنان به علل مختلف بیش از دیگر اقشار در جست و جو احقاق حقوق خود و راه های دیده شدن هستند اگر این امکان به صورت صحیح برایشان فراهم نشود به رفتارهای متفاوت و بعضاً ناهنجار روی می آورند.
در این شرایط گسترش پدیده هایی مثل خالکوبی در میان دختران جوان و زنان علاوه بر پوشاندن ضعف ها و پاسخگویی به نیاز فطری زیبایی می تواند نوعی مبارزه منفی علیه سنت ها نیز باشد. به ویژه در کشور ما که هنوز تفکر سنتی در بسیاری از خانواده ها حاکم است. دکتر حلیمی جامعه شناس معتقد است: «افزایش گرایش به خالکوبی در میان دختران جامعه ما ریشه در بحران های هویتی دارد.
دختران به دلیل عدم امکان استفاده از فرصت های برابر با پسران در حوزه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و به منظور جبران نابسامانی ها و ناکامی های مختلف به خالکوبی روی می آورند که این مساله در طبقات فرودست بیشتر بدین سبب است که این افراد در مناسبات اقتصادی و سلسله مراتبی جامعه نتوانسته اند از پله های ترقی همچون طبقات و اقشار فرادست بالا روند. در طبقات فرادست نیز گرایش به چنین مواردی بیشتر نشان دهنده تجمل پرستی و اسبابی برای خودنمایی، فخرفروشی و احیاناً لذت یابی مقطعی به شمار می رود.»
بنابراین شاید بتوان گفت فقر و ثروت، معضلات شخصیتی و مشکلات قومیتی در رشد پدیده های حاکی از کمبودهای هویتی افراد موثر است که گرایش به خالکوبی کمترین آنها است. از سوی دیگردر جوامع در حال رشد به دلیل فروریختگی های فرهنگی و تزلزل پذیری ارزش ها و هنجارهای ملی، شرعی و عرفی بروز پدیده ای از این دست و تبدیل شدن آنها به مشکل و معضلی در روح و روان فرد و جامعه، دسترس پذیرتر است.
در حالی که اگر جوان را با اصالت های وجودی و منحصر به فرد آنها بتوان آشنا کرد خود بهترین راه های مقابله و مواجهه با محصولات فرهنگی وارداتی را خواهند یافت. همچنین با توجه به اینکه فرهنگ مصرف گرایی امروزه به یک فرهنگ غالب تبدیل شده است شاید لازم باشد برای الگوسازی نسل جوان اقدامات جدی تری صورت گیرد زیرا تجربه نشان داده در مواقعی که جوانان الگوهای فکری و اجتماعی مناسبی در اختیار داشته باشند کمتر به رفتارهای متفاوت و بعضاً آ سیب زا روی می آورند.
منبع : سایت پزشکان بدون مرز
/الف