آل دَجيلي

سه خاندان در نجف اشرف به آل دجيلي شهرت دارند بدون اينکه در نسب، اصل مشترکي داشته باشند. دو خاندان آنان از خاندانهاي علمي هستند و جمعي از علما، فضلا و فقها از اين دو سلسله برخاسته‌اند و خاندان سوم اکثراً مشغول امور بازرگاني مي‌باشند. خاندان علمي اول شاخه‌اي از بني‌سلامه يکي از قبايل فرات اوسط است و با آل دجيلي دوم مصاهرت دارند. مشهورترين علماي اين سلسله يکي شيخ ابراهيم فرزند شيخ عبود دجيلي است که داراي دو فرزند فاضل است و پدر و جد او هم از علماي اعلام بوده‌اند و ديگري شيخ عبدالرضا فرزند شيخ محمدحسين بن شيخ عبود، فقيه مجتهد.
خاندان دجيلي دوم شهرت بيشتري دارند و شيخ جعفر آل محبوبه در کتاب خود ماضي النجف و حاضرها (268/2-283) چهارده نفر از علماي اين خاندان را ياد کرده است. اينان از ذريه‌ي شيخ عبدالله فرزند شيخ احمد دجيلي از قبيله‌ي خزرج ساکن شهر دجيل در کنار نهر واقع بين بغداد و سامراء هستند. شيخ عبدالله فرزند شيخ احمد که در اوائل قرن سيزدهم هجري به نجف اشرف هجرت کرد. بعضي از علماي اين خاندان عبارتند از: 1) شيخ عبدالله فرزند شيخ احمد آل دجيلي، مجتهد فقيه و عالم جليل، وي سرسلسله‌ي خاندان آل دجيلي و مؤسس نهضت علمي اين خاندان است، شيخ جعفر صاحب کشف الغطاء در راه سامراء در دجيل به منزل شيخ احمد که از مراجع امور شرعيه‌ي آن سامان بود وارد شد و فرزند وي شيخ عبدالله را با خود به نجف اشرف برد و به تربيت وي پرداخت و دختر شيخ حسين بن شيخ خضر (دختر برادر خود) را به عقد و ازدواج شيخ عبدالله درآورد، شيخ عبدالله داراي سه فرزند ذکور بود که مشهورترين آنان شيخ احمد است؛ 2) شيخ احمد (م 1265ق) فرزند شيخ عبدالله، از شاگردان شيخ علي و شيخ حسن فرزندان شيخ جعفر کاشف الغطاء و شيخ محمدحسن صاحب جواهر، از اعلام مجتهدين فقه و اصول بود و در مسائل مشکل فقهيه به وي مراجعه مي‌کردند، اعقاب ذکور وي شيخ حسين و شيخ محسن و شيخ حسون و شيخ طاهر، همگي از حجج اسلام و فضلاي نجف بودند؛ 3) شيخ طاهر(1260-1313ق) فرزند شيخ احمدبن شيخ عبدالله، از فحول خطباي شيعه و شاعري مبدع بود، در بالاي منبر بالبديهه اشعار طويلي را به زبانهاي محلي عراقي و شامي و فارسي و دزفولي و هندي و ترکي و عربي فصيح مي‌سرود؛ 4) شيخ موسي (م1306ق) فرزند شيخ علي بن شيخ عبدالله بن شيخ احمدبن شيخ عبدالله، از اکابر علما؛ 5) شيخ حبيب بن شيخ موسي بن شيخ علي، از فحول علماي اين سلسله و از شاگردان آخوند خراساني، آقا بزرگ تهراني وفات وي را هشتم ذي الحجه‌ي 1359ق و شيخ جعفر آل محبوبه ششم ربيع الثاني 1361ق ثبت کرده‌اند. از مؤلفات وي حاشيه بر نجاة العباد، اثر صاحب جواهر است.
کتابنامه: اعيان الشيعه، 8/3، 425/5-426، 395/7؛ ريحانة الادب، 458/8؛ شعراء الغري، 302/1، 62/3، 183، 518/5؛ الکرام البررة، 95/1-96، 766/2-767؛ ماضي النجف و حاضرها، 268/2-283؛ معارف الرجال، 72/1-74، 267-268؛ نقباء البشر، 352/1، 528/2، 699، 967/3.
منبع مقاله :
گروه نويسندگان، (1391) دائرةالمعارف تشيع، تهران: حکمت، چاپ اول