بیماریهای ناشی از سوء تغذیه

یکی از بزرگترین دلایل مرگ و میر در نوزادان سوء تغذیه است. این مقاله را خوانده تا از این بیماریهای مختلف، علائم آنها و گزینه‌های درمانی پیش رو اطلاعات بیشتری کسب کنید.
سوء تغذیه عارضه‌ای است که در آن مواد مغذی اولیه مورد نیاز بدن به قدر کافی تأمین نشده که این امر به بروز انواع بیماریها و اختلالات منجر می‌شود. بنابراین، به منظور مقابله با این تهدید در سراسر جهان، اطلاع از انواع مختلف بیماریهای موجود ناشی از سوء تغذیه و علائم آنها اهمیت دارد.

ماراسموس

ماراسموس (Marasmus) بیماری ناشی از کمبود شدید پروتئین و کالری در کودکان است. این عارضه، به کمبود انرژی کلی انجامیده بطوریکه در آن فرد لاغر و نحیف به نظر رسیده و وزن بدن او به کمتر از 80% وزن طبیعی مورد نیاز می‌رسد. وقوع این بیماری در نوزادان کمتر از یک سال بیشتر است. این بیماری در کشورهای آفریقایی و برخی کشورهای جهان سوم شایع می‌باشد. در این بیماری، تحلیل بیش از حد عضلانی، اِدم، خشکی و پوسته پوسته شدن پوست، شلی پوست و غیره وجود دارد. علاوه بر این، ذخایر بافت چربی بدن خصوصاً در باسن و ران به شدت کاهش می‌یابند. همچنین مشاهده می‌شود که فرد بسیار زودخشم و بدخلق شده، و گرسنگی پایان ناپذیری خواهد داشت. فرد همچنین بسیار مستعد ابتلاء به بیماریهای عفونی شده بطوریکه بیش از پیش میزان مرگ و میر ناشی از این بیماری را افزایش می‌دهد. درمان آن نه تنها فراهم ساختن تمام مکمل‌های تغذیه‌ای مورد نیاز فرد که دچار کمبود شده را شامل می‌شود، بلکه درمان کم آبی و سایر عفونتهایی را دربرمی‌گیرد که فرد ممکن است دچار آنها شده باشد.

کواشیورکور

کواشیورکور (Kwashiorkor) یکی از شایع‌ترین بیماری‌های ناشی از کمبود پروتئین در جهان است. همچنین گفته می‌شود که این بیماری ناشی از کمبود پروتئین ـ کالری شبیه به ماراسموس می‌باشد، اما آنچه این دو را از یکدیگر متمایز می‌سازد وجود اِدم است که نوعاً در پاها دیده می‌شود. سایر نشانه‌های این بیماری، باد کردن شکم، بزرگ شدن کبد، کم پشت شدن مو بطوریکه بافت آن به طور معمول زبر و خشن می‌شود، ریختن دندانها، کاهش رنگدانه در پوست و درماتیت را شامل می‌شود. کودکان مبتلا به این بیماری عموماً دچار زود خشمی و همچنین بی اشتهایی می‌شوند. گرچه مدتهای طولانی این اعتقاد وجود داشت که این بیماری ناشی از کمبود پروتئین است، اما اکنون گفته می‌شود که عوامل دیگری مانند کمبود ویتامین و مواد معدنی نیز نقشی مهم در بوجود آمدن این بیماری ایفاء می‌کنند. مجدداً متذکر می‌شویم که درست همانند ماراسموس، به دلیل کمبود شدید مواد مغذی ضروری مختلف، فرد مستعد ابتلاء به بیماری‌های مختلف شده و حتی ممکن است پس از واکسینه شدن در برابر آن بیماری خاص، باز هم مبتلا به بیماریهایی شود.

کم خونی‎

آنمی یا کم خونی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های ناشی از سوء تغذیه است. کم خونی می‌تواند ناشی از دلایل مختلف باشد، اما یکی از دلایل اصلی کم خونی، رژیم غذایی کمبود آهن و ویتامین B12 است. رژیم غذایی کمبود آهن سبب ایجاد نوعی کم خونی به نام کم خونی فقر آهن می‌شود. این نوع کم خونی یکی از شایع‌ترین بیماریها در جهان بوده و به ویژه در کشورهای در حال توسعه شایع می‌باشد. این کم خونی همچنین به ویژه در زنان باردار ساکن در این مناطق دیده می‌شود. این عارضه موجب بروز مشکلات مختلفی مانند تنگی نفس، خستگی، کوفتگی، رنگ پریدگی و سایر علائمی می‌شود که حاکی از میزان کم هموگلوبین می‌باشد. کمبود ویتامین B12 منجر به نوعی کم خونی تحت عنوان کم خونی مگالوبلاستیک می‌شود.

گواتر

گواتر نوعی بیماری است که عمدتاً به دلیل کمبود ید در رژیم غذایی بوجود می‌آید. این امر به بروز علائم معمول گواتر از جمله تورم غده تیروئید منجر می‌شود که با تورم بزرگی در ناحیه گلو قابل مشاهده است. سایر علائم موجود در گواتر با علائم دیده شده در هیپوتیروئیدیسم یا کم کاری غده تیروئید مانند آرتریت، ضعف، پایین آمدن میزان سوخت و ساز، افزایش آمادگی ابتلاء به سرماخوردگی، فروافتادگی پلک و غیره مشابه خواهد بود. گاهی اوقات تورم موجود در گردن ممکن است خیلی بزرگ باشد که امکان دارد منجر به فشردگی راه هوایی یا حنجره شود که این امر می‌تواند اشکال در تنفس و صحبت کردن را به همراه داشته باشد. این اختلال به طور معمول در کشورهایی دیده می‌شود که از ید کمی در خاکشان برخوردار بوده یا در کشورهایی که به مکمل‌های غذایی موجود ید افزوده نشده است. درمان گواتر به اندازه و علت آن بستگی دارد. چنانچه تورم کوچک باشد و تنها به دلیل کمبود ید ایجاد شده باشد، آنگاه فراهم ساختن مکمل‌های ید می‌تواند به درمان این اختلال کمک کند. با این حال، در صورتی که تورم بزرگ باشد و باعث ایجاد فشار بر روی نای یا حنجره شود، بهتر است به طور اورژانسی بسته به مورد، تیروئیدکتومی جزئی یا کامل بر روی بیمار انجام شود.

هیپوناترمی‎

هیپوناترمی بیماری ناشی از کمبود سدیم در خون و رژیم غذایی است. این عارضه، نوع جدی اختلال الکترولیتی است که به طور معمول در افرادی دیده می‌شود که از سطوح بالای هورمون کاهنده ادرار برخوردار می‌باشند. در این بیماری، غلظت سدیم در پلاسما کمتر از 135 میلی اکی‌والان در لیتر است. به این بیماری اغلب به عنوان عارضه‌ی ناشی از سایر بیماریهای جدی پزشکی مانند اسهال، استفراغ بیش از حد، استسقاء و غیره نگاه می‌شود. نشانه‌های معمول آن تهوع، استفراغ، سردرد و غیره را شامل می‌شود. چنانچه علائم به موقع درمان نشده و بدتر شوند، ممکن است حتی به سردرگمی، تشنج و بی حسی منجر شود. و امکان دارد، فرد حتی در نهایت به کما رود. درمان این بیماری بستگی به علت اصلی دارد. در موارد کاهش شدید حجم، ممکن است نیاز به تزریق داخل وریدی سالین باشد. علائم جدی مانند تشنج به طور معمول نیاز به درمان با استفاده از نمک هیپرتونیک دارد.

هیپوکالمی‎

عارضه‌ای که در نتیجه کمبود پتاسیم در رژیم غذایی بوجود آمده تحت عنوان هیپوکالمی شناخته می‌شود. به طور معمول، برای آنکه علائم خود را شروع به نشان دادن کنند، لازم است که نه تنها مقدار ناکافی پتاسیم مصرف شود، بلکه بیش از حد پتاسیم از بدن از دست رود. بنابراین، هیپوکالمی اغلب به عنوان عارضه‌ی کم آبی یا اسهال و سوء تغذیه دیده می‌شود. علائم و نشانه‌های هیپوکالمی شامل درد عضلانی، گرفتگی عضلات، تشنج عضلانی، تغییرات جزئی در فشار خون، یبوست و غیره می‌شود. اثرات جدی هیپوکالمی، کم کنشی تنفسی و آریتمی قلبی را شامل می‌شود. مهمترین روش درمان این بیماری، شامل مصرف غذاهای سرشار از پتاسیم در رژیم غذایی است. چنانچه فرد دچار کمبود آب بدن یا اسهال شده باشد، آنگاه نیاز به تأمین مجدد مایعات بدن و نیز درمان با استفاده از آنتی بیوتیک خواهد داشت.
کمبود ویتامین همچنین در بسیاری از بیماریهای ناشی از سوء تغذیه به طور معمول دیده می‌شود. این مورد را در مقاله‌ای تحت عنوان «کمبود ویتامین در بیماریهای ناشی از سوء تغذیه» مورد بررسی قرار داده‌ایم.
بیماری‌های دیگری مانند بیماری کبدی ناشی از سوء تغذیه نیز وجود داشته که خیلی شایع نیستند. از اینرو، شاید پس از خواندن این مقاله، بایستی بیاموزیم که نسبت به غذا و آنچه خداوند به ما ارزانی داشته کمی شکرگزارتر باشیم.
سلب مسئولیت: اطلاعات ارائه شده در این مقاله صرفاً جنبه‌ی آموزشی داشته و نبایستی به منظور جایگزین توصیه‌های پزشک متخصص در نظر گرفته شود.