شگفتي از عالم وجود انسان

به طور مثال انسان با نگاه کردن به فيلمهاي مختلف به خوبي تفاوت نويسنده ها و کارگردانها را متوجه مي شود. بعضي به زيبائي تمام موضوعي ساده را در اوج هنر به تصوير مي کشند که گويا انسان خود منتقل به آن واقعه مي شود. گاهي يک موضوع را دو نفر به دست گرفته بر روي آن کار مي کنند اما حاصل کار بسيار متفاوت مي گردد لذا جذب انسان به آنها هم متفاوت مي شود و به همين خاطر از قديم الايام انسان در برابر پديده هاي خارق العاده سر تعظيم فرود آورده و به صاحب آن ايمان مي آورد.
تمام جهان هستي و مخلوقات تابلوهاي متفاوت، رنگارنگ و زيبائي از علم و قدرت و لطف و عنايت خداوند اند که پيرامون هر کدام دقت مي نمائيم ثمره نهائي آن اعتراف به عظمت خالق اوست.
بنابر گفته خالق عالميان شگفت انگيزترين پديده و مخلوق او انسان است که به اعتراف بسياري از دانشمندان پي بردن به اعماق عظمت وجود او امري نزديک به محال است و لذا شناخت انسان بعنوان يکي از بهترين راههاي خداشناسي معرفي شده است. چنانچه فرموده اند: هرکس خود را شناخت به نهايت درجه علم و معرفت دست يافته و يا هرکس خود را شناخت خدايش را شناخته. مولوي مي گويد:
چنانچه شاعر گفته:
«آيا مي پنداري که تو فقط جسمي کوچک هستي و حال آنکه عوالم کبيره در تو پيچيده شده است»
از جمله شگفتيهاي عالم وجود انسان که تا حدودي هم حقيقت آن مخفي مي باشد ديدن رؤيا يا همان خواب است. رؤيا يکي از ويژگيهاي روحي انسان مي باشد که پس از به استراحت رفتن اعضاء و جوارح روح يک آزادي نسبي از بدن مي يابد و بنابر استعداديکه هر رومي دارد به پرواز درآمده به عوالم مختلف سفر مي کند. در وجود رؤيا هيچ کسي شک ندارد زيرا تقريباً هر شخصي آنرا حداقل يک مرتبه در زندگي خود تجربه کرده است. اما در لسان قرآن مجيد و روايات هم مطالب زيبائي در اين زمينه يافت مي شود.
در قرآن مجيد چندين رؤيا بيان شده که کاملترين و درس آموز ترين آنها مربوط به حضرت يوسف است. اصل اين داستان که در سوره دوازدهم قرآن بيان شده با خوابي که يوسف فرزند يعقوب پيامبر مي بيند آغاز مي شود و چنانچه در آيه 5 آن سوره مي فرمايد آن خواب بشارتي عظيم براي يوسف و آل يعقوب محسوب شد چرا که در آن برانگيخته شدن يوسف به نبوت و علم تعبير خواب و تمام شدن نعمت بر آل يعقوب بيان مي شود.
لذا مي توان دريافت که رؤيا ارتباط ويژه با عالم حقائق دارد تا حديکه مي تواند آينده افتخار آفرين شخصي را پيش بيني نموده و از طرفي ديگر بسيار از وقايع و حوادثيکه اتفاق خواهد افتاد را پيشاپيش بيان مي کند.
در ادامه همين داستان 2 خواب ديگر هم بيان مي شود يکي خواب عزيز مصر و ديگري خواب 2 نفريکه با يوسف در يک زندان بود و ايندو خواب نيز پس از مدتها به حقيقت پيوسته و محقق مي شوند.
وجود نازنين پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم (و ساير انبياء) هم رؤياهاي بسيار زيادي مي ديده اند چنانچه در کتاب شريف بحارالانوار (61 / 182 / 45) نقل شد که: «کان رسول الله صلواه الله عليه و آله کثيرالرؤيا و لا يري الرؤيا الا جاءت مثل فلق الصبح». پيامبر اسلام بسيار رؤيا مي ديدند و هيچ رؤيايي نمي ديدند مگر اينکه مثل سپيده صبح به تحقق مي پيوست.
ازمحمد بن کعب و عائشه هم نقل شده: [اول ما بدي به رسول الله صلي الله عليه و آله من الوحي الرؤيا الصادقه و کان يري الرؤيا فتاتيه مثل خلق الصحيح] شروع وحي بر پيامبر را مي گويد با رؤياي صادقه بوده است. (1)

اقسام رؤياها

عن رسول الله صلي الله عليه و آله: الرويا ثلاثه: بشري من الله و تحزين من الشيطان و الذي يحدث به الانسان نفسه خيراه في منامه (2)
خواب بر سه قسم است: يا بشارتي از سوي خداست يا غم و اندوهي از طرف شيطان است و يا مشکلات روزمره ي انسان است که در خواب آنرا مي بيند.
برخي از دانشمندان و روانشناسان خواب ديدن را در اثر ناکاميها و شکستها دانسته اند و به ضرب المثلي قديمي استهشاد کرده که «شتر در خواب بيند پنبه دانه». برخي ديگر خواب را تلقين ترس گرفته اند، براساس ضرب المثل «دور از شتر بخواب تا خواب آشفته نبيني» و برخي هم خواب را جلوه غرائز واپس زده دانسته اند.
علامه طباطبائي در تفسيرالميزان مي فرمايد: عوالم سه گونه اند: طبيعت، مثال، عقل. روح انسان به خاطر تجرديکه دارد در خواب با دو حالم مثال و عقل ارتباط پيدا مي کند و به ميزان استعداد و امکان حقائقي را درک مي کند. اگر روح کامل باشد در فضاي صاف حقائق را درک مي کند و اگر در کمال به آخرين درجه نرسيده باشد حقائق را در قالب هاي ديگر مي يابد. همان طوريکه در بيداري شجاعت را در شير و حيله را در روباه و بلندي را در کوه مي بينيم، در خواب علم را در قالب نور، ازدواج را در قالب لباس و جهل را در قالب تاريکي مشاهده مي کنيم.
- يک مثال توضيحي. براي روشن شدن اين بحث مي توان مثال 3 تلويزيون را زد. يکي تلويزيوني سالم با آنتن مخصوص بر فراز قله که تصاوير را بطور مستقيم و بسيار صاف دريافت مي کند. نوع دوم تلويزيوني که تصويرش داراي برفک است و نيازمند به شخصي به عنوان مفسر دارد و نوع سوم تلويزيوني پر برفک که هيچ کسي از آن چيزي نمي فهمد (3)
خوابهائي هم که انسانها مي بينند مثل اين سه دسته مي باشند. بعضي حقائق را صاف و بي پرده نشان مي دهند، بعضي با ابهام و کنايه و عده اي از رؤياها هم کاملاً بي مفهوم و محتوا هستند.
- سير قطب در آمريکا بوده، خواب مي بيند چشم خواهرزاده اش خونريزي نموده، در نامه اي به خواهرش که در مصر بوده خواب را خبر مي دهد. در جواب او مي گويند: خوابت صحت دارد و خونريزي چشم ظاهري هم نبوده است. (4)

منشا رؤيا.

رؤياها چه صادق و چه کاذب داراي يک منشأند، چنانچه از حضرت علي عليه السلام نقل شده: خداي متعال روح را خلق کرد و براي آن فرمانروائي قرار داد که نفس نام دارد. لذا هنگاميکه انسان مي خوابد روح از بدن خارج مي شود و نفس بر جاي خود باقي مي ماند. در اين هنگام فوجهائي از ملائکه و جنيان با نفس مراوده مي يابند اگر رؤيا صادق باشد ثمره ارتباط با ملائکه است و اگر رؤيا کاذب ثمره ارتباط با جنيان (5)
در بياني هم از امام صادق عليه السلام بيان شده: خوابهاي کاذب آنهائي هستند که انسان در ابتدا و شب که هنگام تسلط شيطان بر انسان است ديده مي شود و اينگونه رؤياها تخيلات آدمي است و دروغ و غير واقعي و بي فايده مي باشند، اما خوابهاي صادق آنهائي هستند که بعد از گذشت دو سوم شب که زمان فرود آمدن فرشتگان است و قبل از سحرگاهان مي باشد ديده مي شوند. اينگونه خوابها صادقند و به خواست خدا تحقيق مي يابند مگر آنکه بيننده خواب جنب يا ناپاک خوابيده و يا خداي عزوجل را چنانکه شايد ياد ننموده که در اينصورت، رؤيا با تأخير و درنگ تحقق مي يابد.
- تعبير خواب. تعبير خواب خود يک نوع علم است که مي توان از آيه 5 سوره مبارکه يوسف استفاده نمود که حقيقت آن يک علم الهي است «وکذلک يجتبيک ربک و يعلمک من تأويل الاحاديث».
در اين آيه شريفه آموختن علم تعبير خواب به حضرت يوسف صراحتاً به خداوند متعال نسبت داده مي شود.
- رؤياهاي خوب و نيکو را سفارش شده تعبير کنيد چرا که اينگونه خوابها بشارتند براي مومنين. در مورد عبارت «لهم البشري» آيه 64 سوره يونس از پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله سؤال نمودند، حضرت فرمودند: «هي الرؤيا الحسنه يري المومن فيبشر بها في دنياه» مراد رؤياهاي نيکوئي است که مومن مي بيند و در دنيا به او بشارت داده مي شود. (6) بيان چنين خوابهائي براي سايرين هم خوب و مفيد است. اما خوابهاي بد را گفته اند تعبير و تفسير نکنيد و براي ديگران هم بيان نکنيد. (7)
نکته ديگر اينکه هر رؤيايي تا زمانيکه تعبير نشده همانند پرنده بالاي سر بيننده آن پرواز مي کند، تا زمانيکه تعبير شود که در اين هنگام بر آن شخص فرود مي آيد به همين دليل انسان نبايد خوابهاي خود را مگر بر انسانهاي صاحب نظر و داراي علم و تخصص و از طرفي مورد اطمينان بيان نمايد. (8)

راسخ شدن در علم

انسانهائيکه به حقيقت علم و معرفت دست مي يابند بخاطر اينکه حقائق اشياء را در مي يابند. لذا رؤيا کمتر مي بينند و اين خود بشارتي ديگر و فضيلتي عظيم در مقام علم و عالم است (9)

خواب و دوري از معصيت

يکي از الطافي که گاهي توسط خواب شامل بندگان خالص مي شود اينست که وقتي اين افراد به فکر معصيتي مي افتند و يا تصميم بر انجام عملي خلاف دستورات الهي مي گيرند در عالم رؤيا خداوند حقيقتي را به او نشان مي دهد و او را از آن عمل منزجر مي نمايد، که اين از لطف خفيه الهي در حق اين بندگان است. (10)

دين خدا و خواب ديدن.

در قسمت پاياني اين مقاله نکته مهمي را متذکر مي شوم که از جمله آفات اين مقوله است. متاسفانه افراد بسياري يافت مي شوند که در اصول و مباحث اصلي دينشان شرط پذيرش و يقين يافتن خود ديدن خواب يا رؤيايي مي نمايند و خطاب به خداوند و يا حظرات معصومين عليهم السلام مي گويند: در صورتي اين مطلب را خواهم پذيرفت که در خواب حقيقت آنرا به من بفهمانيد!
سؤال: آيا چنين رفتاري در مورد اصول دين صحيح مي باشد؟ و آيا چنين خواسته هائي پاسخ خواهند يافت؟ پاسخ اين مطلب را با روايتي از حضرت امام صادق عليه السلام خدمت شما عرض مي کنم. ايشان مي فرمايند: «ان دين الله تبارک و تعالي اعز من ان يري في النوم» دين خداوند عزوجل عزيزتر و گرانقدرتر است از اينکه در خواب و رؤيا ديده شود. (11) به همين خاطرات که در مباحث اصلي اين همچون توحيد، نبوت، امامت، عدل، معاد و... تنها راه تحقيق و تفکر و تعقل مورد قبول است و در پيشگاه الهي چنين علمي حجت خواهد بود.

منابع:

1) مناقب ابن شهر آشوب 1 /44
2) بحارالانوار (61 / 191 / 58)
3) برگرفته از تفسير سوره يوسف (قرائتي)
4) تفسير سوره يوسف (قرائتي)
5) بحارالانوار (40 / 222 /4)
6) کافي (ج 8 / 90 / 60)
7) کنزالعمال (41392)
8) کنزالعمال (41390)
9) تحف العقول (50)
10) الاختصاص (241)
11) بحارالانوار (82 / 237 / 1)

/س