پرستاری در اسلام

پرستاری، به معنای کمک به رفع نیازهای ‏جسمی و روانی بیمار است و در کشورهای‏ غربی پس از کارهای پرستاری فردی به نام‏فلورانس نایشنگل آغاز می‌‏گردد، و قدمتی به ‏طول چند صد سال دارد. در اسلام پرستاری از شروع جنگ‏های‏ اولیه در صدر اسلام در میادین جنگ‏ها شروع ‏گردیده و تاریخ هزار ساله دارد. در بعضی روایات، از پرستاری پیامبرانی نام‏برده شده که قبل از ظهور اسلام‏ می‏‌زیسته ‏اند.

لزوم پرستاری

امام صادق‏ علیه‌السلام:
«المؤمن فی تبارهم و تراحمهم و تعاطفهم ‏کمثل الجسد اذا اشتکی تداعی له سائره ‏بالسهر و الحمی‏» (1)
مؤمنان در احسان و نیکی به یکدیگر و مهرورزیدن و مهربانی به هم، مانند پیکری‏هستند که هرگاه عضوی از آن به دردآید،اعضای دیگر نیز به بی‌‏خوابی و تب با اوهمدردی می‏‌کنند. از مصادیق بارز پرستاری کمک و نگهداری‌افرادی می‌باشند که دارای ناتوانی جسمی هستند، از نوزاد شیرخوار تا افراد مسن، پیامبراسلام‌ صلی الله علیه و آله برای افرادی که این امر به‌عهده آنان می‌باشد، پاداش ویژه‌ای یادآوری‌ شده‌اند در جامعه اسلامی، افراد نسبت‏به یکدیگر نباید و نمی‏‌توانند بی‏‌تفاوت باشند، و پایه و اساس زندگی بر محبت و رسیدگی به یکدیگر می‏‌باشد، به خصوص نسبت‏ به سالمندان یا بیماران این تعهد و احسان باید صورت پذیرد.

پرستاری از دیدگاه ائمه‏ علیهم السلام

در موقعیت‌‏های متفاوت پیامبر و ائمه‏ گرامی‌‏علیهم السلام رهنمودهای فراوانی در این امر ارائه فرموده‌‏اند. از جمله سخنانی که ‏پیامبرصلی الله علیه وآله در آخرین روزهای عمر بابرکت‌شان در مسجد مدینه فرمودند: چنین‏است: «من قام علی مریض یوما و لیلة بعثه ‏الله مع ابراهیم الخلیل‏ علیه‌السلام فجاز علی ‏الصراط کالبرق اللامع و من سعی لمریض ‏فی حاجة فقضاها خرج من ذنوبه کیوم ‏ولدته امه‏» (2) کسی که یک روز و یک شب پرستاری ‏بیماری را به عهده بگیرد، خداوند او را با ابراهیم خلیل‏ علیه‌السلام محشور می‏‌کند، پس هم‏چون درخشش برقی از صراط عبور می‌‏کند وکسی که در برطرف کردن نیازهای مریض ‏تلاش کند و نیاز او را برآورد، همانند روزی که ‏از مادر متولد شده است از گناهانش پاک‏ می‏گردد.
این رهنمودها نشانگر اهمیت رسول‏ گرامی‏ صلی الله علیه وآله بر پرستاری بوده و تاکید ایشان را بر همیاری در جامعه نشان می‏‌دهد.
امام صادق‏ علیه‌السلام عن رسول الله ‏صلی الله علیه وآله: «مَن سَعی لِمَریضٍ فی حاجَةٍ فَقَضاها أو لَم یَقضِها خَرَجَ مِنْ ذُنوبِهِ کَیَومٍ وَلَدَتْهُ اُمُّهُ...» (3)
کسی که برای برآوردن نیاز بیماری تلاش ‏کند، خواه نیاز او برآورده شود یا نه همانندروزی که از مادر متولد شده است از گناهان ‏پاک می‏‌گردد.
علاوه بر اهمیت موضوع تاکید بر عمل‏ انجام شده توسط پرستار دارد که مهم نیست ‏و عمل است‏حال خواه منجر به نتیجه دلخواه ‏گردد یا خیر، و شرط پاداش پرستار را منوط به ‏بهبودی نیاروده و با ایجاد انگیزه بسیار راسخ‏ در این امر به پرستاری تشویق می‏‌فرمایند.  

یوسف‏ علیه‌السلام

یکی از پیامبران که نسبت پرستاری به اوداده شده حضرت یوسف‏ علیه‌السلام می‏باشد، علامه‏مجلسی در کتاب بحارالانوار آورده‏اند: (4)
امام صادق‏ علیه‌السلام: یکی از عواملی که موجب‏ شد حضرت یوسف‏ علیه‌السلام را فردی نیکوکار بدانند، این بود که در زندان به امر بیماران وپرستاری از آنان اهتمام می‏‌روزید و از آنان‏ مراقبت می‏نمود.
با استناد به این حدیث می‏توان بر ارزش وتکریم پرستاری پی‏‌برد. امام صادق‏ علیه‌السلام یکی ‏از عوامل رشد و تعالی حضرت یوسف‏ علیه‌السلام را در مراقبت از بیماران ذکر نموده است.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلّم

حضرت علی‏ علیه‌السلام، گوشه‏ای از پرستاری‏ پیامبر گرامی‏ صلی الله علیه وآله را در شبی که وجود مبارک‏ایشان مبتلا به تب بوده یادآوری ‏می‏نمایند. (5)
علی‏ علیه‌السلام: شبی تب وجودم را فرا گرفت وخواب را از من ربود. بدین جهت رسول ‏خدا صلی الله علیه وآله تا صبح نیز بیدار بود و شب را بین‏من و نماز تقسیم می‏کرد. پس از نماز نزد من‏ می‌‏آمد و جویای حال من می‏شد و با نگاه‏ کردن به من از وضعیت‏ بیماری‏‌ام اطلاع‏ می‏‌یافت و شیوه پیامبر صلی الله علیه وآله تا طلوع صبح این‏چنین بود. پس از آن که حضرت با اصحاب‏ نماز گذاردند در حق من دعا کردند که خدایا!علی را شفا ده و سلامتی بخش که به خاطربیماری‌‏اش تا صبح نخوابیدم.

علی‏ علیه‌السلام

امام حسین‏ علیه‌السلام: چون فاطمه زهراعلیهاالسلام ‏دختر گرامی رسول خدا صلی الله علیه وآله بیمار شد به‏ علی‏ علیه‌السلام سفارش نمود، بیماری او را پنهان‏ کنند و اجازه ملاقات به کسی ندهند. حضرت‏ این گونه عمل کرد و خود عهده دار پرستاری ‏از فاطمه ‏علیهاالسلام شد و اسماء ایشان را یاری‏ می‌‏کرد. (6)

فاطمه‏ علیهاالسلام

در جنگ احد دندان پیامبر اسلام ‏صلی الله علیه وآله‏ شکست و کلاه خود برسر ایشان زخم واردکرد، در آن هنگام فاطمه ‏علیهاالسلام خون جراحت‏پیامبر را می‏شست و علی‏ علیه‌السلام با سپرآب‏می‏آورد، چون فاطمه مشاهده کرد خون بندنمی‏آید، تکه حصیری را سوزاند و خاکستر آن‏را روی زخم گذارد تا خون بند آید.
... گروهی از زنان از جمله فاطمه ‏علیهاالسلام و بعضی از زنان پیامبر گرامی ‏صلی الله علیه وآله آب و غذا بردوش حمل می‏کردند و به مجروحان جنگ‏ آب می‏دادند و آن‏ها را مداوا می‏‌کردند. (7)

مریم ‏علیهاالسلام

درد و ناراحتی در فاطمه آغاز می‏شود و او بیمار می‏گردد، آنگاه ‏خداوند، حضرت مریم را برای پرستاری از حضرتش فرو می‏‌فرستد ومریم از ایشان پرستاری ‏می‌‏کند و با فاطمه دربیماری‏‌اش انس ‏می‏‌گیرد. (8)

زینب‏علیهاالسلام

علی بن الحسین‏ علیه‌السلام: شبی که فردای آن پدرم ‏به شهادت رسید، من ‏نشسته بودم و عمه‌‏ام ‏زینب در نزد من بود و از من به گونه‏‌ای نیکو پرستاری می‏‌کرد. (9)

رفیده

یکی از اصحاب پیامبر گرامی اسلام ‏صلی الله علیه وآله به‏نام سعد بن معاذ جراحت ‏سختی در جنگ‏ خندق برداشته بود، به دستور پیامبر صلی الله علیه وآله در مسجد، در خیمه زنی به نام رفیده، سعد را قرار داده و رفیده در این خیمه مجروحان‏ جنگ را مداوا می‏‌کرد و به پرستاری و مراقبت‏ از آنان می‌‏پرداخت. (10)

نسیبه

یکی از پرستاران فداکار و نمونه زمان‏ رسول اکرم‏ صلی الله علیه وآله بود. با این که زخمهای ‏زیادی از جنگ احد در بدن داشت، هنگامی ‏که پیامبرصلی الله علیه و آله فرمان حرکت ‏به سوی دشمن ‏را داد، با بستن زخمهای خود تلاش فراوانی‏ کرد که همراه مسلمین شرکت جوید ولی‏ خونریزی فراوان توان رفتن را از او ربوده ‏بود. (11)

ام سلیمه و ام عطیه

انس بن مالک نقل می‌‏کند: بعد از جنگ ‏احد علی‏ علیه‌السلام را نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آوردند، درحالی که شصت و چند زخم و جراحت ‏بر بدن‏ داشت. در این وقت پیامبر صلی الله علیه وآله به ‏ام عطیه و ام سلیمه دستور داد زخمهای حضرت را مداوا کنند و زخمهای ایشان چنان بود که این‏دو گفتند: به خاطر فراوانی زخمها و خونریزی‏ شدید بر جان علی‏ علیه‌السلام بیمناک شدیم. (12)

پرستاری ناتوانان جسمی

از مصادیق بارز پرستاری کمک و نگهداری ‏افرادی می‏‌باشند که دارای ناتوانی جسمی ‏هستند، از نوزاد شیرخوار تا افراد مسن، پیامبر اسلام‏ صلی الله علیه وآله برای افرادی که این امر به ‏عهده آنان می‌‏باشد، پاداش ویژه‌‏ای یادآوری شده‌‏اند:
قال رسول الله‏ صلی الله علیه وآله:
«من اعان، ضعیفا فی بدنه علی امره، اعانه الله علی امره و نصب له فی القیامة‏ملائکة یعینونه علی قطع تلک الاهوال وعبور تلک الخنادق من النار، حتی‏ لایصیبه من دخانها و علی سمومها و علی‏ع بورالصراط الی الجنة سالما امنا» (13)
هرکس انسانی را که ناتوانی جسمی دارد، یاری کند، خداوند او را در کارهایش یاری‏ می‌‏دهد و در قیامت فرشتگانی را می‏‌گمارد تا او را در پیمودن مسیر هولناک قیامت و عبور ازگودالهای آتش و بر عبور از صراط به سوی‏بهشت‏با سلامت و امنیت کامل یاری دهند.

تقویت روحی

از عوامل مهم در بهبودی یک بیمار، توجه ‏کامل پرستار به عوامل روانی می‏باشد، برخوردهای محبت‏ آمیز، صبر و حوصله در شنیدن حرف‌های بیمار، تحمل در شنیدن، ناله‏‌های بیمار، دادن امید بهبودی و بالابردن‏ روحیه، به بیمار می‏‌تواند نقش مهمی درپیشرفت‏ به سوی سلامتی وی داشته باشد.
پیامبر گرامی اسلام‏ صلی الله علیه وآله:
«اذا دخلتم علی المریض، فنفسوا له فی ‏الاجل فان ذلک لایرد شیئا و هو یطیب ‏النفس.» (14)
هرگاه بر بیمار وارد شدید، او را به سلامت وطول عمر امیدوار سازید، گرچه این امیدوارساختن در قضا و قدر مؤثر نیست ولی بیمار را دلخوش می‌‏سازد و باعث آرامش وی می‏‌گردد.

پرستاری در عاشورا

چرا تولد زینب‏ علیهاالسلام روز پرستار نامیده‏ شده؟ آیا در پرستاری ایشان تفاوتی مشاهده ‏می‏گردد؟
با نگاهی به عاشورا می‏‌بینیم مجروحان‏ جنگی از خود برجای گذاشته است که قابل ‏درمان نمی‌‏باشند که راهی برای ادامه حیات ‏پیدا کنند، بلکه مجروحانی می‌‏باشند به ‏فاصله کمتر از یک ساعت جان داده و به‏ شهادت نایل می‌‏آمدند، ولی زنان در همین‏فرصت محدود در کنار زخمیان می‏ماندند،خون از سر و روی‏شان پاک می‏کردند، دلداریشان می‏دادند.
در این میانه حضرت زینب‏ علیهاالسلام مسؤولیتی‏ بسیار گران بارتر از دیگر زنان داشت، علاوه ‏بر پرستاری روحی و جسمی از امام سجاد علیه‌السلام‏ که در معرض خطر مستقیم دشمنان قرار داشتند به امور رسیدگی زنان عزیز از دست‏داده، غارت شده می‏پرداختند، از جانب دیگر سخنان و برخورد کوبنده‏ اش با خصم در جریان انتقال کاروان از کربلا تا کوفه را به‏ عهده داشته، با بررسی جریانات واقع شده ‏در می‌‏یابیم که پرستار به معنای واقعی در این ‏برهه صورت گرفته است.
علاوه بر کمک به التیام زخمهای جسمی، بر آلام و دردهای روحی ایشان با سرافرازی و قدم‌های استوار مرحم می‌‏نهاد و کاروان را به ‏پیش می‏‌برد، نمونه این گونه پرستاری را نه ‏تنها در اسلام، بلکه در جهان نیز آن از هم اززنی که خود برادر، پسران،... را از دست داده‏ مشاهده نگردیده است.

پاداش پرستاری

درتاریخ صدر اسلام دیده می‏شود که‏ پیامبر صلی الله علیه و آله همواره گروهی از زنان را همراه ‏خود به جنگ‌ها، جهت پرستاری و مداوای‏ مجروحین می‏‌برده است و نمونه ‏های فراوان ی‏دیده شده، که پیامبر صلی الله علیه وآله پاداش‌های مادی ‏به آنان عطا می‌‏فرموده:
در بحار الانوار آمده است: رسول خدا صلی الله علیه وآله: گروهی از زنان را با خود به جنگ می‏‌برد، تا به‏ مداوای مجروحان بپردازند و از انفال به آنان‏ می‏‌بخشید.» (15)
عن الصادق‏ علیه‌السلام عن آبائه قال: «قال‏ رسول‏ الله‏ صلی الله علیه وآله من سعی لمریض فی حاجة، قضاها او لم یقضها، خرج من ذنوبه کیوم ولدته‏ امه.» (16)
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: کسی که برای ‏رفع نیازهای بیماری تلاش کند خواه آن نیاز برآورده شود یا نشود، همانند روزی که از مادر متولد شده است از گناهان پاک می‏‌گردد.

امام خمینی‏ قدس سره و پرستاری

«این شغل پرستاری از شغل‏‌های بسیار شریفی است، که اگر چنانچه انسان با وظایف ‏انسانی و شرعی خودش بکند، این یک‏ عبادتی است که در فراز عبادت‏‌های درجه اول‏است.... پرستاری از بیمار امر بسیار مشکلی‏ است. لکن خیلی ارزشمند است. اگر انسان با یک بیمار به طور محبت، به طور برادری، به‏ طور خواهری، مراعات احوال او را بکند و این‏ برای انجام یک وظیفه انسانی - الهی باشد از عبادات بسیار، ارزشمند است.» (17)
«... بیماران احتیاج دارند به محبت، بیش‏ از آن که احتیاج به دوا دارند، یک مریضی که از خانه‌‏اش آمده است در بیمارستان، این‏ مریض خودش را مثل این که یک غریب‏ می‏‌داند، اگر چنانچه این پرستارها با او ملایمت، با رفتار انسانی، با محبت، مثل برادرو خواهر با او رفتار کنند، این حس غربت از او منفصل می‏‌شود و آرامش برایش حاصل‏ می‏‌شود و این آرامش روحی در بهبود او کمک‏ می‌‏کند.» (18)

پی نوشت :

1- بحارالانوار، ج 74، ص 274.
2- همان، ج 76، ص 368.
3- همان، ج 81، ص 217.
4- همان، ج 12، ص 230.
5- همان، ج 43، ص 173.
6- همان، ص 211.
7- مغازی، ج 1، ص 249.
8- بحارالانوار، ج 43، ص 173.
9- ارشاد، شیخ مفید، ج 45، ص 1.
10- سیره ابن هشام، ج 2، ص 250.
11- مغازی، ج 1، ص 270.
12- بحارالانوار، ج 41، ص 3.
13- همان، ج 75، ص 21.
14- همان، ج 81، ص 225.
15- همان، ج 16، ص 184.
16- همان، ج 81، ص 217.
17- صحیفه نور، ج 12، ص 81.
18- همان، ص 82.
منابع مقاله:
1- نگرشی اسلامی به فرهنگ پرستاری، اکبر اسدی.
2- نقش زنان در تاریخ عاشورا، دکتر علی قائمی.

منبع: سایت حوزه
/س