آشنایی با رشته و شغل مامائي

هدف

در هر لحظه ، نوزاد يا نوزاداني در گوشه و كنار دنيا متولد مي‌شوند. حادثه‌اي كه كثرت و قدمت آن باعث شده است تا عظمت اين بزرگترين معجزه خلقت از چشمها پنهان بماند. آري! تولد بزرگترين ، باشكوه‌ترين و بحراني‌ترين لحظه زندگي و قديمي‌ترين تجربه بشري است و در ميان مشاغل نيز مامايي( در شكل سنتي آن) يكي از قديمي‌ترين مشاغل است . زيرا از قديم، عده‌اي از زنان بودند كه به دليل تجربه بسيار و اطلاع‌ از داروهاي گياهي و تاثيرات آنها، به زنان ديگر كمك مي‌كردند تا وضع حمل آسان‌تر و ايمن‌تري داشته باشند.
التبه نبايد تصور كرد كه آنچه امروز به نام حرفه و دانش مامايي معروف است، ادامه و دنباله همان مامايي سنتي است بلكه امروزه مامايي دانشي است كه بر مشاهده ،‌ آموزش، پيشگيري ، تحقيق، تشخيص و درمان استوار شده است.

حيطه رشته مامايي

مامايي يكي از زيرمجموعه‌هاي علوم پزشكي است كه نقشهاي بسيار گسترده‌اي اعم از نقش مشاوره‌اي، آموزشي ، مراقبتي ، حمايتي،‌درمانگري و تحقيقاتي است. البته تمامي اين نقشها در ارتباط با مادر و كودك مفهوم پيدا مي‌كند يعني ماما به مشاوره قبل ،‌بعد و هنگام ازدواج ، آموزش نحوه تنظيم خانواده، مراقبت در دوران بارداري، زايمان طبيعي و مراقبت بهداشتي مادر و كودك و آموزش به دختران در زمينه بهداشت دوران بلوغ و بعد از آن مي‌پردازد.
«حيطه رشته مامايي از دوران قبل از حاملگي شروع مي‌شود و تا پس از زايمان و ۶ سالگي كودك ادامه پيدا مي‌كند.
در دوران قبل از حاملگي ماما بررسي مي‌كند كه آيا يك مادر توانايي حامله شدن را دارد و اگر حامله شود خطري براي خودش يا جنينش بوجود مي‌آيد يا نه؟ براي مثال مادران ديابتي، مادراني كه بيماري قلبي پيشرفته دارند، مادراني كه سابقه خانوادگي واضحي از ناهنجاريهاي ژنتيكي دارند و مادراني كه قبلا بچه معلول به دنيا آورده يا چندبار سقط كرده‌اند، بايد قبل از حاملگي با ماما مشورت كرده و آزمايشهاي لازم را انجام دهند. در واقع در اين مرحله ماما به مشاوره با زنان علاقه‌مند به بارداري و شناسايي زنان پر خطر از نظر بارداري و زايمان مي‌پردازد و آنها را به متخصص مربوط ارجاع مي‌دهد. مرحله بعد حاملگي است كه در اين مرحله مراقبت از باردار در درمانگاهها با كلينيك‌هاي مراقبت از بارداري بر عهده ماما است. در اين دوران خانم باردار در فواصلي معين كه ماما مشخص مي‌كند به كلينيك مراجعه كرده و معاينه مي‌شود تا ماما ضمن معاينه ، مشاوره و آزمايش از سلامت مادر و جنين مطمئن گردد و در صورتي كه خطري مادر يا جنين را تهديد مي‌كند زود تشخيص داده و از عواقب جدي و وخيم آن جلوگيري نمايد. براي مثال مادري كه دچار فشار خون حاملگي شده است اگر زود تشخيص داده نشود به قيمت جان مادر و جنين تمام خواهد شد. گفتني است كه در اين مرحله ماما مي‌تواند در زمينه‌هاي مختلف مانند تغذيه، بهداشت فردي‌، ورزش، كتنيك‌هاي تنفس و اطلاع از سلامت جنين به مادر آموزش داده و او را براي زايمان آماده سازد.
مرحله بعد مرحله زايمان است كه از پذيرش مادر در اتاق درد شروع شده و به وضع حمل در اتاق زايمان خاتمه پيدا مي‌كند. در اين مرحله ماما بررس‌هاي اوليه را انجام مي‌دهد و پس از اطمينان از آمادگي مادر براي زايمان و سلامت مادر و جنين همچنين اطمينان از يك زايمان طبيعي مسووليت زايمان را برعهده مي‌گيرد.
در اين مرحله اگر زايمان با مشكلي روبرو باشد مثلا جنين در حالت طبيعي نبوده يا مادر بيماري خاصي مثل بيماري قلبي پيشرفته داشته باشد يا اينكه نياز به سزارين باشد، اين وظيفه پزشك زنان و زايمان است كه مسووليت زايمان را در بيمارستان يا زايشگاه بر عهده بگيرد.
در مرحله بعد از زايمان نيز كنترل سلامت نوزاد و مادر و آموزش نحوه رسيدگي و چگونگي نگهداري فرزند بر عهده ماما است.
مرحله بعد نيز واحد بهداشت مادر و كودك است كه در اين مرحله تعيين وضعيت رشد و تكامل كودك شامل رشد فيزيكي و تكامل‌هاي اجتماعي ، رفتاري و گفتاري از ۵ روزگي تا ۶ سالگي و واكسيناسيون كودك بر عهده ماما است. از سوي ديگر بخشي از كار ماما به زنان بر مي‌گردد. در اين بخش ماما در درمانگاههاي زنان يا در مطب‌ها خصوصي به پيشگيريهاي اوليه از سرطان دهانه رحم و پستان پرداخخته يا در مراكز نازايي به عنوان مشاور نازايي فعاليت مي‌كند.

آينده شغلي ، بازار كار ، درآمد

در مورد فرصت‌هاي شغلي رشته مامايي نظرات متفاوتي وجود دارد. عده‌اي معتقدند كه در حال حاضر فرصت‌هاي شغلي مامايي بيشتر رشته‌هاي علوم پزشكي محدود و بسيار اندك است و از همين رو تعداد بي‌شماري از فارغ‌التحصيلان اين رشته بيكار هستند يا در شغلهاي نامربوط با رشته تحصيلي خود فعاليت مي‌كند. به همين دليل بهتر است كه اين رشته محدود شده يا حتي حذف شده و به جاي آن همچون گذشته «نرس ماما» تربيت گردد. (پرستارهايي كه دوره تخصصي مامايي را نيز آموزش ديده‌اند.)
به هر حال از مراكزي كه يك ماما مي‌تواند در آنها مشغول به كار شود، مي‌توان به بيمارستانها، زايشگاهها، درمانگاهها و مراكز بهداشتي و طرح پزشک خانواده اشاره كرد. همچنين ماما طبق قوانين حاضر در صورت داشتن مدرك كارشناسي مي‌تواند مطلب داير كرده و در آن به ارائه خدمات بهداشتي و درماني بپردازد.

توانايي‌هاي جسمي ، علمي ، رواني و … مورد نياز و قابل توصيه

رشته‌هاي علوم پزشكي بويژه سه رشته پزشكي ، پرستاري و مامايي نياز به علاقه و احساس مسووليت بسيار دارد . براي مثال يك ماما بدون عشق و علاقه لازم نمي‌تواند فريادهاي ناشي از درد يك زائو را تحمل كند و پاسخگوي نيازهاي او باشد.
فراموش نکنیم :
«رشته مامايي عشق و علاقه و صبر و حوصله بسيار بالا مي‌خواهد چون يك خانم در حال زايمان شرايط بسيار حساسي دارد و بسياري از حرفها يا حركاتش در اختيار خودش نيست و يك ماما بايد در حد امكان با صبر و حوصله بسيار به او آرامش و قوت قلب بدهد و توجه داشته باشد كه مسووليت جان دونفر يعني مادر و جنين او را بر عهده دارد. همچنين يك ماما بايد بسيار باهوش و نكته‌سنج باشد و از مقابل مسائل هرچند كه كوچك باشد به سادگي نگذرد ، زيرا خيلي از مسائل يا علائم كوچكي كه در هنگام بارداري يا زايمان ظاهرمي‌شود، در صورت عدم توجه مي‌تواند خطرات جاني براي نوزاد يا مادر به دنبال داشته باشد.
همچنين دانشجوي اين رشته بايد تحمل خون و خونريزي، شب‌كاري و در كل كار در محيط بيمارستان را داشته باشد و به كار عملي نيز علاقه‌مند باشد چون دروس اين رشته بيشتر عملي است و كمتر جنبه تئوري دارد. »
«در سالهاي اخير دانشجويان مستعد و خوبي وارد رشته مامايي مي‌شوند اما متاسفانه بسياري از دانشجويان شناخت دقيقي از اين رشته ندارند. براي مثال نمي‌دانند كه در ترم‌هاي اول بايد در بيمارستان‌ كارها و خدمات ابتدايي پرستاري را انجام دهند و حتي گاهي اوقات به همين دليل سرخورده مي‌شوند و انصراف مي‌دهند، در حالي كه اگر با علاقه و عشق لازم وارد اين رشته شوند، متوجه مي‌شوند كه مامايي رشته با ارزش و پراهميتي است كه از نظر معنوي مي‌تواند انسان را به معناي واقعي كلمه راضي كند.»
دانشجوي مامايي بايد از نظر جسمي و روحي سلامت كامل داشته و از روابط اجتماعي خوبي برخوردار باشد چون مشاوره و آموزش بخش مهمي از كار يك ماما است».
گفتني است كه رشته مامايي تنها از بين داوطلبان زن دانشجو مي‌پذيرد.
وضعيت ادامه تحصيل در مقاطع بالاتر: (كارشناسي ارشد و … )
كارشناسي ارشد مامائي ناپيوسته به اولين مقطع تحصيلي پس از كارشناسي گفته مي‌شود. طول دوره كارشناسي ارشد حداقل ۲ سال و حداكثر ۳ سال است. دوره دكتراي مامايي كه پس از اتمام تحصيلات در مقطع كارشناسي ارشد، مي‌توان به آن راه يافت به تازگي در شوراي عالي برنامه‌ريزي تصويب شده است.

ماما ومسئوليت هاي حرفه ا ي ماما

زنان در سنين مختلف به فرد ماهر ديگري كه معمولاً يك زن است وابسته اند تا در طول زايمان همراهشان باشد. اين فرد ماما است كه معني اصلي آن همراه زن مي باشد. ومهارتهاي او تلفيقي از هنرو علم است.

تعريف ماما ( midwife )

ماما به شخصي اطلاق مي شود كه تحصيلات مامايي را در حد كارشناسي وكارشناسي ارشد برابر مقررات در مراكز آموزش داخلي و خارجي بپايان رسانيده و موفق به اخذ پروانه رسمي مامايي از مقامات صلاحيت دار مربوط شده باشد.
او بايد قادر به نظارت، مراقبت و توصيه به زنان دردوران بارداري، زايمان و دوره بعد از زايمان، هدايت زايمانها با مسئوليت خود و مراقبت از نوزاد وشيرخوار و كودك زير ۶ سال باشد. اين مراقبت شامل پيشگيري، كشف حالات غير طبيعي در مادر وكودك، فراهم ساختن كمكهاي پزشكي و اجراي اقدامات اورژانس در نبود كمك پزشكي مي باشد.
او وظيفه مهمي در مشاوره و آموزش بهداشت نه تنها براي زنان بلكه براي خانواده وجامعه دارد. كار ماما بايد شامل آموزش دوران بارداري، آماده كردن والدين براي پذيرش وظايف پدري و مادري بوده و به تنظيم خانواده ومراقبتهاي كودك وبعضي از موارد بيماريهاي زنان گسترش يابد.
او مي تواند در بيمارستانها، درمانگاهها ، واحدهاي بهداشتي، منازل ( مشاوره مامايي و زايمان درمنزل ) و هر شكل ديگري از ارائه خدمات مامايي كار كند.

توجه

وزرات بهداشت و درمان و آموزش پزشكي مي تواند بنا به نياز سيستم شبكه و واحدهاي تابعه زير نظر مديريت شبكه و متخصصين زنان و مامايي و كارشناسان مامايي پروانه دار از وجود كاردانهاي مامايي استفاده خدمتي مورد نياز را بعمل آورد.

مسئوليت هاي ماما :

۱ ـ صلاحيت :
هر ماما مسئول حفظ صلاحيت حرفه ا ي است . حدود فعاليت ماما به وضوح در قوانين مامايي و در كد شغلي مطرح شده است.
۲ ـ مسئوليت حفظ و نگهداري گزراش كتبي :
ماما ملزم به نگهداري و حفظ گزارش جزئيات است. گزارش ماما از آنچه كه پزشك گزارش مي كند جدا است. او بايد تمام گزارشات، تاريخچه مامايي و تمام معاينات پيش از زايمان را كه توسط خودش انجام شده است را حفظ نمايد. در طول زايمان، گزارش مشاهدات ، معاينات واقدامات انجام شده ضروري هستند و بايد تمام جزئيات به طور كامل شرح داده شوند زيرا وقايع سريعاً اتفاق مي افتند. مدارك ثبت شده تولدها توسط ماماها مجموعاً در بيمارستانها حفظ و نگهداري مي شوند.
تمام گزارشاتي كه توسط ماما تهيه شده بايد براي مدت زماني كه نبايد كمتر از ۲۵ سال باشد, نگهداري شود. زيرا اين گزارشات مي تواند در مواقع دادخواهي يا شكايات بي مورد توسط افراد نسبت به اعمال انجام شده توسط ماما, او را ياري دهد.
۳ ـ مسئوليت در برابر خانواده :
از آنجا كه ماماها در برخورد با بسياري ازمسائل محرمانه خانواده ها هستند، لذا وظايف خاصي مثل راز دار بودن اهميت فراوان و زيربنايي دارد. و بايد هر فرد را بدون سرزنش نسبت به عقايدي كه ممكن است با نظر شخص خودش مغايرت داشته باشد، بررسي كند.
۴ ـ مسئوليت در قبال حرفه :
بايد در حفظ استانداردها وبهبود مراقبت ها رل فعالي داشته باشد.
لازمه وارد بودن درحرفه ، آگاهي از فعاليت هاي سازمانهاي حرفه اي و هيئت هاي قانوني آن رشته است. وجهت عرضه بهترين مراقبت بايد هميشه از نظر علمي خود را با يافته هاي جديد آشنا نگه دارد.
۵ ـ مسئوليت در مقابل جامعه :
ممكن است در موقعيت هايي قرارگيرد كه بتواند موضوعاتي چون محروميت اجتماعي، مكان نامناسب، تعصب نژادي، اثرات خشونت، پيشرفت شيوع بيماريها يا شيوع عفونتهايي مثل ايدز يا سل را روشن كند. مسئوليت او در اين موقعيت ها مي تواند آگاه سازي، در تجهيز و تدابير ويژه ويا دادن مراقبتهاي لازم باشد.
ماما ها از اعتماد جامعه نسبت به خود لذت مي برند وهر مامايي بايد به اين اعتماد ارج نهاده ودر حفظ تداوم آن بكوشد.

نكته :

ماما هرگز و در هيچ موقعيتي نمي تواند مراقبت از مادر ونوزاد را ترك كند مگر انكه ماماي ديگري حضور يابد. او ممكن است به نظرات استادانه و دخالت ساير تخصص ها نياز داشته باشد. پزشك متخصص زنان، پزشك عمومي بايد در مواقعي كه موارد غير طبيعي رخ داده است فرا خوانده شوند.
وقتي يك ماما پزشكي را براي كمك مي طلبد، مسوليت مشكل بر عهده پزشك خواهد بود و او بايد دستورات پزشكي را دنبال كند ولي ادامه مراقبت از مادر و كودكش حتي در مواقعي كه پزشك مسئوليت را به عهده گرفته است . وظيفه او است.
به طور مشابه پزشك متخصص كودكان براي مراقبت از نوزاد دردسترس مي باشد. متخصصين تغذيه ، فيزيوتراپ ها ، پرستاران و مدد كاران اجتماعي و مراقبين بهداشت ساير تخصص هايي هستند كه ماما در موارد مناسب ممكن است به آنها رجوع كند.
ماما بايد با مراجعين و همكاران خود و افرادي كه درساير تخصص ها مشغول هستند رابطه موثري بر قرار كند. و او قادر ميشود كه تمايلات و نقطه نظرات مراجعين خود را دريابد. مهارتهاي مشاوره كردن ابزار مهمي است كه به اين مسئله كمك مي كند.
منبع: سایت پزشکان بدون مرز
/خ