خلاقيت و نوآوري در مديريت پرستاري و مامايي

صاحبنظران پرستاري معتقدند دستيابي به آخرين يافته هاي علمي در حوزه پرستاري نقش بسيار مهمي در ارائه مراقبت هاي خاص به هر بيمار، حل مشكلات و اتخاذ تصميمات پيچيده دارد. در هشتمين كنگره سراسري گروه پرستاري و مامايي سازمان تامين اجتماعي هم تازه هاي پرستاري و مامايي طي دو روز برپايي اين همايش (29 تا 30 آبان ماه جاري) براي شركت كنندگان در اين همايش مطرح شد. نظر به اهميت مباحث مطرح شده در اين همايش، سعي داريم در هر شماره يكي از مقالات منتخب كنگره را به اختصار در نشريه آتيه درج كنيم.
در دنياي مدرن امروزي مديران پرستاري و مامايي با شناخت ويژگي هاي مديران خلاق، راهكارهاي تقويت خلاقيت، آگاهي از ميزان خلاقيت خود و تقويت آن از حداكثر توانمندي هاي فكري، ذهني و عقلي در جهت پويايي مراكز درماني بهره گرفته و از طريق ايجاد، پرورش و كاربردي نمودن خلاقيت مي توانند جسارت علمي، انتقادگري، انتقادپذيري و روحيه علمي و پژوهشي را در كاركنان تقويت كنند.
براساس آخرين يافته ها و دستاوردهاي علمي، عوامل مؤثر در خلاقيت و نوآوري شامل جذب نيروهاي خلاق و نوآور در سازمان، تامين امكانات مناسب تحقيقاتي و مالي در كوشش هاي نوآورانه، بكارگيري نتايج حاصل از فعاليت هاي خلاقانه و دادن پاداش مناسب به افراد خلاق است. مديران پرستاري و مامايي مي توانند از طريق تبادل تجربيات علمي و فرهنگي، در كنار هم قرار دادن كاركنان محافظه كار و سنتي با كاركنان نوجو و نيز ايجاد محيطي كه در آن اطلاعات و نظرات به سهولت مبادله مي شوند مجموعه سازماني را به سوي نوآوري و خلاقيت سوق دهند، كه در اين مقاله به تفصيل به جزئيات آن اشاره شده است.
خلاقيت ظهور يك ايده نو و توانايي تلفيق ايده ها به شيوه اي منحصر به فرد است.
در همين حال فرآيند به كارگيري يك ايده خلاق و تبديل آن به يك محصول، خدمت يا شيوه مفيد نوآوري محسوب مي شود.
ازسويي ديگر تمايل به پذيرش ريسك جهت توليد يك محصول جديد، خدمت يا فرآيند جديد در سازمان را كارآفريني گويند.

فرآيند خلاقيت از آمادگي تا رسيدگي

فرآيند خلاقيت شامل پنج مرحله: آمادگي، نهفتگي، اصرار و پافشاري، بينش و بصيرت و مرحله رسيدگي و تحقيق است.
توجه دقيق و متمركز بر روي مساله را مرحله آمادگي گويند. اما مرحله نهفتگي خواب بر روي مساله است. توجه ضمير خودآگاه از تمركز بر روي مساله مورد نظر دور مي شود و ايده هاي اساسي درنتيجه تفكر ضمير ناخودآگاه ايجاد مي شوند. افراد خلاق در مرحله اصرار و پافشاري نيز با ايده هاي خود درگير مي شوند و برايشان پيامدها و هزينه هاي ناشي از ايده مهم نيست.
مرحله بينش و بصيرت همان يافتن راه حل مساله است كه در مرحله نهايي ايده موردنظر در آزمون و مورد بررسي و نقد جهت اجرا قرار مي گيرد.

موانع خلاقيت را بشناسيد

ارزيابي افراد برمبناي انتظارات، نظارت و مراقبت مستقيم و غيرضروري، گرايش به پاداش هاي بيروني، رقابت ناسالم و انتخاب محدود ازجمله موانع خلاقيت محسوب مي شود.

ويژگي هاي خلاقيت در افراد خلاق

در يك تيم درماني، پرستاران خلاق، افرادي تيزهوش و علاقه مند به مسائل علمي و فرهنگي و انديشه عميق هستند.
غوطه وري در تفكرات، حساس بودن نسبت به مسائل اطراف و متكي بودن به قضاوت خويش از ديگر ويژگي هاي افراد خلاق است.
اين افراد همچنين شجاعت در ابراز عقيده داشته، انعطاف پذير، ريسك پذير، پرسشگر و داراي اعتماد به نفس بالايي هستند.
همچنين خودخواهي، بي اهميتي نسبت به سرنوشت ديگران و بي عاطفگي جزو ويژگي هاي اخلاقي افراد خلاق نيست.
پرستاران خلاق استقلال طلب، داراي شخصيت رشديافته، مسئوليت پذير نسبت به ديگران، فداكار، مسلط بر غرايز و نوآور در فكر و عمل خود هستند.

روش هاي ايجاد تفكر خلاق و تكنيك هاي آن

استفاده از مغايرت ها و تمثيل ها ازجمله روش هاي ايجاد تفكر خلاق است. در اين ميان توجه به خلاC موجود در دانش، تقويت فكر درباره امكانات و احتمالات، استفاده از سئوالات محرك، تشويق به مطالعه زندگي افراد خلاق و تقويت مهارت هاي مطالعه خلاق از ديگر روش هاي ايجاد تفكر خلاق است.
تكنيك هاي تفكر خلاق نيز شامل بارش افكار، دلفي، گروه اسمي و تكنيك آيينه مورنيو هستند.

بارش افكار

شايد بارها كلمه بارش افكار يا brain storming را شنيده باشيد. بارش افكار درواقع اجراي يك تكنيك گردهمايي است كه از طريق آن گروهي مي كوشند راه حلي براي يك مساله ويژه با انباشتن تمام ايده هايي كه درجا به وسيله اعضا ارائه مي شود، بيابند.
در بارش افكار عوامل بازدارنده محدود مي شوند و زنجيره هاي عادت درهم شكسته شده و ايده ها آزادانه و با جسارت به جريان مي افتند. در بارش افكار كه ازجمله تكنيك هاي تفكر خلاق است كميت و تعداد ايده ها مدنظر بوده و تركيب و اصلاح ايده ها از اهميت زيادي برخوردار است.

تكنيك دلفي

در اين تكنيك افراد به صورت گروه در يك جلسه و دور يك ميز جمع نمي شوند و رويارويي مستقيم رخ نمي دهد. در اين تكنيك هريك از اعضاي گروه پرستاري به صورت مستقل و مخفيانه راCي، عقيده، نظر يا راه حلي را كه درباره موضوع تصميم گير دارند يادداشت مي كنند و نظرات مكتوب آنها به يك ايستگاه مركزي ارسال مي شود كه درنهايت نظرات آنها گردآوري و تكثير مي شوند.
همچنين براي هر عضو نظرات ارائه شده ارسال مي شود و هر يك از اعضا درباره نظرات ديگران اظهار عقيده كرده و هر تفكر و ايده جديدي را كه در اثر آگاهي از عقايد ديگران در وي به وجود آمده است به صورت مكتوب مي نويسد و درنهايت نتايج آرا به ايستگاه مركزي بازمي گردد.

تكنيك گروه اسمي

در تكنيك گروه اسمي يا nominal group teaching افراد مجاز نيستند به صورت مكالمه يا شفاهي با يكديگر تماس برقرار كنند. بلكه در فرآيند تصميم گيري در اين تكنيك اعضاي گروه روبه روي هم و دور يك ميز جمع شده و موضوع مورد تصميم گيري به صورت كتبي به هريك از اعضا ارائه مي شود تا آنها در سكوت و بدون مشورت با ديگران اظهارنظر، عقيده و راCي خود را درباره چگونگي برطرف كردن آن مشكل بنويسند.
در اين فرآيند هريك از اعضا به نوبه خود يك عقيده را به گروه ارائه مي دهد و تا زماني كه تمامي اعضا فرصت ارائه اظهارنظر و عقيده خود را نيافته باشند بحث آغاز نمي شود.
بر همين اساس عقايد ثبت شده در گروه به بحث و بررسي گذاشته شده تا مفاهيم براي ارزيابي روشن تر و كامل تر شود.
در تكنيك گروه اسمي هريك از اعضا به صورت مستقل و مخفيانه عقايد خود را درجه بندي كرده و تصميم نهايي گروه آن تصميمي خواهد بودكه در مجموع بيشترين امتياز را به دست آورده باشد.

تكنيك آيينه مورنيو

تكنيك آيينه مورنيو morneu براي حل اختلافاتي از قبيل اختلاف شديد كاري يا خانوادگي و موارد مشابه از طريق بازي كردن نقش كاربرد دارد.

تجزيه و تحليل مورفولوژيك

ريخت شناسي تكنيكي است كه براساس آن پديده موردنظر از نظر شكل و ساختار كلي و ابعاد مختلف موجود در آن مورد تجزيه و تحليل قرار مي گيرد. الگوبرداري از طبيعت يا bionics نيز برمبناي برنامه هاي كامپيوتر و براساس تقليد از فعاليت هاي مغز آدمي الگوبرداري مي كند.
همچنين تفكر موازي يا lateral thinking تفكر از طريق مانع شكني و شكستن عادات، پيوند تصادفي ميان واژه هاي تصادفي و ناآشنا جهت رسيدن به ايده هاي جديد است.
در هر حال براي تصميم گيري نهايي گروه خلاق زماني مناسب است كه روش توافق شده اي براي حل مشكل وجود ندارد و در اينجا از كاركنان شايسته و خلاق در زمينه هاي مختلف زير نظر يك رهبر هماهنگ كننده فرآيند حل مشكل صورت مي پذيرد.

روش حل مشكلات ازسوي مديران خلاق

روش حل مشكل يا problem sloving برمبناي شناخت و تعريف آن، بررسي و تجزيه و تحليل مسائل ايجادكننده و يافتن راه حل هايي براي برطرف كردن مشكل است.
ازسويي ديگر تجزيه و تحليل راه حل ها، انتخاب بهترين راه حل و اجراي راه حل منتخب و درنهايت ارزشيابي نهايي از ديگر مراحل برطرف كردن مشكلات در يك فرآيند مديريت خلاق است.

نقش مدير خلاق در پرورش خلاقيت

مدير پرستاري خلاق، توانايي و استعداد خلاقيت و نوآوري را در كاركنان ايجاد، ترويج و تشويق مي كند. اصولاً هنر مدير خلاق استفاده از خلاقيت كاركنان و كشف ذهن هاي خلاق است. او فضاي مناسبي را براي توليد خلاقيت ايجاد مي كند. فضايي كه از كار روزمره و روزمرگي به دور است.
مديران خلاق به نحوي وظايف خود را تفويض اختيار مي كنند تا كاركنان مشكل خود را شناسايي و برطرف كنند. مدير خلاق همچنين تخصص، مهارت هاي تفكر خلاق و انگيزش كاركنان را ترغيب، تشويق ادغام مي كند و به كار مي گيرد.
در هر حال يك مدير خلاق قادر به حل عقلايي و خلاقانه مشكلات است. در برطرف كردن عقلايي مشكلات مديران هر روز به طور مستمر در بسياري از امور اين روش را به كار مي گيرند.
اما حل خلاقانه مشكلات به معناي بهبود بخشيدن به تعريف مشكل يعني تشريح مشكلات و شفاف سازي ساختار مسائل است.
علاوه بر اين بهبود بخشيدن در ايجاد راه حل هاي ديگر يعني ايجاد زمينه مناسب در استفاده از راه حل هاي گوناگون غير از راه حل هاي مرسوم. درواقع كليشه اي عمل كردن از موانع خلاقيت است. درواقع يك مدير خلاق مي تواند ناآشنا را آشنا و آشنا را ناآشنا بسازد.
بسط تعاريف، به تاخير انداختن قضاوت، گسترش راه حل هاي موجود و تركيب خصلت هاي غيرمرتبط از ديگر ويژگي هاي مديران خلاق در بهبود بخشيدن و حل خلاقانه مشكلات است.
در اين ميان ترس از شكست و انتقاد، عدم اعتماد به نفس، تمايل به همرنگي با جماعت و عدم تمركز ذهن از اصولي ترين موانع حل خلاقانه مشكلات ازسوي يك مدير خلاق و هوشمند است.

تفكر نقادانه و تفكر خلاق

در هر حال مديران خلاق و هوشمند به ويژه در حوزه پرستاري و مامايي بايد به چند اصل مهم در تفكر نقادانه و تفكر خلاق، توجه داشته باشند.
نخست آنكه نقد كردن يعني بررسي و تجزيه و تحليل تمامي زواياي يك موضوع، از اين رو در نقد كردن موضوع ابتدا كليه اطلاعات جمع آوري شده سپس با توجه به مستندات و تجربيات بايد آنها را بررسي كرد تا بتوان به نتايج مطلوبي دست يافت. يك مدير خلاق بايد توجه داشته باشد كه تمامي افراد با فراگيري دانش ها و مهارت هاي لازم مي توانند خلاقيت داشته باشند.
در تفكر نقادانه و خلاق، فهميدن بهتر از آموختن است.
ازسوي ديگر بايد توجه داشت در تفكر نقادانه بدبيني و عدم اعتماد به ديگران وجود ندارد بلكه مدير خلاق و هوشمند به دنبال كشف واقعيات است. مديران هوشمند و خلاق امروزي چنين مي كنند.
مديران خلاق و هوشمند امروزي بايد در حوزه كاري و مسئوليتي خود براي پرورش نوآوري در كاركنان افراد را از يكديگر جدا و سپس آنها را با هم جور كنند.
آنها ضمن نظارت و گوشزد كردن به نقش هاي چندگانه نيز پاداش مي دهند.
منبع: www.atiye.ir
/خ