اكتشافات فضايي در قيد و بند هاي زميني

در بهار سال 2006 از "رابرت بيگو"،ريس مركز هوا فضاي نودا دعوت شد تا ضمن سفر به روسيه ،از فرايند فرود آمدن يك ماهواره روسي بازديد كند.پس از فرود آمدن ماهواره مذكور ،آقاي بيلگو با چيزي روبه رو شد كه بيشتر شبيه به يك ميز غذا خوري آلومينيومي بود كه از يك قسمت دايره اي شكل به همراه چند پايه تشكيل شده بود.اين همان ماهواره روسي بود كه پس از منتقل شدن از محل فرود ،به شدت توسط افسران امنيتي حفاظت مي شد!
به طور كلي صدور و انتقال فناوري فضايي به ساير كشورها امري است كه مقامات آمريكايي به هيچ عنوان دوست ندارند به آن تن در دهند.هم اكنون آمريكا در بسياري از زمينه هاي دانش و فناوري از جمله در زمينه اكتشافات فضايي و استفاده از ماهواره ها براي اهداف نظامي ،حرف اول را در جهان مي زند.

دولتمردان آمريكايي بر اين اعتقادند كه تساهل و تسامح آنها در زمينه صدور دانش فني و عملياتي مربوط به تجهيزات ماهواره ايي ،مي تواند به لو رفتن اسرار محرمانه اين كشور و فراهم شدن زمينه براي كپي برداري ساير كشورها از فناوري هاي برتر فضايي آمريكا منتهي شود.اما بايد دانست كه سختگيري بيش از حد در اين مورد نيز نتيجه ايي جز محدود كردن حوزه پيشرفت و ترقي صنعت هوا فضاي آمريكا و كندتر شدن روند اكتشافات فضايي نخواهد داشت و شكل گيري نسل جديد فناوري هاي فضايي را به تاخير خواهند انداخت.به عقيده بسياري از كارشناسان ،آمريكا از حيث ممانعت از افشاي پيشرفت هاي فضايي خود راه افراط در پيش گرفته است و همين مساله به مهمترين مانع و تهديد بر سر راه گسترش صنعت هوا فضاي آمريكا و حتي جهان تبديل شده است.رهبري بلامنازع آمريكا در زمينه پرواز به فضا موجب به وجود آمدن يك نوع انحصار مخرب و بازدارنده فضايي شده و بخش عمده ايي از پتانسيل هاي موجود را از ميان برده است.متاسفانه مقامات آمريكايي نتوانسته اند مسايل حساس و محرمانه ايي چون ماهواره هاي جاسوسي و اطلاعاتي را از ساير فناوري هاي غير نظامي و تجاري قابل استفاده در فضا تفكيك كنند و با همه آنها به يك صورت،آن هم با محافظه كارانه ترين حالت،برخورد مي كنند.

چرا محافظه كاري؟

كنترل هاي اعمال شده بر افشاي اطلاعات مربوط به ماهواره هاي آمريكا بخشي از برنامه اي موسوم به ITARاست كه توسط وزارت امور خارجه آمريكا هدايت مي شود.
تا چند سال پيش،مسائل مربوط به كنترل اطلاعات ماهواره اي و فضايي آمريكا توسط وزارت تجارت و بازرگاني اين كشور مديريت مي شد اما در اواسط دهه 1990و پس از لو رفتن اطلاعات سري مربوط به شركت هاي توليد كننده ماهواره هاي اطلاعاتي و جاسوسي و دستيابي چيني ها به اين اسرار،كنترل اين اطلاعات به وزارت امور خارجه محول شد.به طور كلي ،طبقه بندي ماهواره نظامي در زمره "ابزار هاي نظامي كه مشمول مسائل امنيتي و سري مي شود ،موجب شده تا مسير پيشرفت هاي فضايي بسيار كند و زمان بر شود.به عنوان مثال ،تقاضاي يك ايستگاه زميني مخصوص GPSجهت تعويض يك رايانه لپ تاپ مي بايستي به وسيله يك هيئت عالي رتبه اطلاعاتي مورد بررسي و تاييد قرار گيرد؛چرا كه فعاليت هاي مرتبط با اين نوع ايستگاه ها نيز در محدوده نظارتي برنامه ITARقرار دارد.!
امنيتي كردن بيش از حد مسائل مرتبط با فناوري هاي فضايي، ضربه مهلك به اين وضعيت به ويژه در آمريكا وارد كرده است.بسياري از كارشناسان مسائل فضايي بر اين اعتقادند كه ITARمانند فيلتر نامناسبي عمل مي كند كه بسياري از ضرورت هاي مربوط به پيشرفت هاي در آن گير مي كنند و به مقصد نمي رسند.
در مقابل ،هستند كساني كه وجود اين چنين محدوديت هاي و كنترل هايي را به سود پيشرفت هاي فضايي مي دانند."لون رينز"،سردبير اخبار فضا ،معتقد است كه ITARساير كشورها را وادار ساخته است تا به جاي تقليد و كپي برداري از فناوري هاي فضايي آمريكا ،به سمت نوآوري و اتكا به خود گام بردارند و از اين طريق موجبات پيشرفت هاي فني و علمي در عرصه اكتشافات فضايي را فراهم آورند."چو راگ"، مدير سازمان ملي امنيت فضايي وابسته به پنتاگون مي گويد" برنامه ITARيكي از ضروريات مربوط به فعاليت هاي فضايي در دهه 1990 به شمار مي آمد ،اما امروزه به ابزاري كم فايده و گاه كند كننده تبديل شده است كه بايستي اصلاح شود.مقامات مسئول بايد بدانند كه بسياري از تجهيزاتي كه هم اكنون مشمول اين برنامه بوده و از افشاي اطلاعات مربوط به آنها جلوگيري مي شود.در بسياري از كشورهاي دنيا با كيفيتي عالي يافت مي شود.و لذا دليلي براي پنهان كردن آنها از ديگران نيست."

محافظه كاري بيش از حد آمريكا در زمينه اطلاعات مربوط به قطعات و تجهيزات ماهواره ايي،بيشتر به نفع رقباي اين كشور تمام شده است.بر اساس گزارش اخير نشريه "بررسي هاي فضايي" ،سهم آمريكا از بازار جهاني قطعات ماهواره اي تجاري از 83درصد در سال هاي وا پسين دهه 1990(يعني زمان اجراي برنامه ITAR)به كمتر از 50درصد درحال حاضر تنزل يافته است.هنگامي كه مناقصه بزرگ اروپايي ها براي اجراي برنامه 5ميليارد دلاري گاليه با هدف ساخت 30 ماهواره موقعيت ياب در ماه جولاي سال 2008 آغاز شد .بسياري از مقامات اروپايي از عدم مشاركت آمريكا در اين برنامه ابراز ناخوشنودي كردند و وجود كنترل ها و محدوديت هاي ناشي از وجود برنامه هايي چون ITARرا به عنوان مشكل و مانعي اساسي بر سر راه توسعه فعاليت هاي فضايي معرفي كردند.
به هرحال ،محدوديت هاي موجود بر سر راه انتقال فناوري هاي فضايي از آمريكا به ساير كشورها ،موجب شده تا بسياري از كشورهاي جهان –حتي نزديك ترين هم پيما نان آمريكا –نيز به سمت رقباي اين كشور در عرصه هوا فضا كشيده شود.اخيرا سازمان ملي تجهيزات ماهواره ايي كانادا و اپراتور ماهواره اي Telesatدر اقدامي مشترك از سازندگان قطعات ماهواره ايي اروپايي خواسته اند تا تامين قطعات مورد نياز آنها را برعهده گيرند.،كه اين تقاضا با استقبال چشمگير اروپايي ها مواجه شد.
چندي پيش، شركت فرانسوي-آلماني EADS Sodernكه از جمله شركت هاي بزرگ سازنده سيستم هاي موقعيت ياب و ارتباطات ماهواره اي جهان به شمار مي آيد،سياست عدم نياز به قطعات آمريكايي و جايگزين كردن آن به وسيله توليدات اروپا را به مرحله اجرا درآورد.از سويي ديگر ،ممنوعيت صدور قطعات ماهواره ها و فناوري سيستم هاي موقعيت ياب،موجب وارد آمدن خسارت هاي سنگين ملي بر شركت هاي آمريكايي شده و آنهارا در امر بازاريابي محصولات خود دچار مشكل كرده است.تمام اين پيامد ها منفي مربوط به وضع قوانين محدود كننده از قبيل ITARباعث شده تا سود آوري و پيشرفت صنعت هوا فضا در ايلات متحده آمريكا به شدت كاهش يابد كه اين مسئله به نوبه خود به تاخير افتادن بسياري از برنامه هاي فضايي ناسا را نيز به دنبال داشته است.به نظر بسياري از كارشناسان ،تداوم وضعيت كنوني و اصرار بي مورد مقامات آمريكايي بر حفظ اطلاعات فضايي و فني اين كشور،نتيجه ايي جز لطمه خوردن تمامي برنامه ها و پروژه ها براي تسخير فضا به دنبال نخواهد داشت.
سازمان فضايي اورپا "اسا" اخيراً اعلام كرده است به دليل وجود محدوديت ها و پيچيدگي هاي فراوان ناشي از اعمال محدوديت ها و كنترل هاي مربوط به ITAR،قادر نيست با سازمان فضايي آمريكا "ناسا" در زمينه ، پيشبرد پروژه "مريخ نورد" همكاري كند.در تحولي ديگر،دست اندركاران ايستگاه فضايي بين المللي به طور جدي از مقامات آمريكايي خواسته اند تا نسبت به حذف يا كاهش كنترل هاي ITARاقدام كنند؛چرا كه در غير اينصورت ،ادامه فعالت هاي تحقيقاتي و عمليات اكتشافي اين ايستگاه به دليل عدم همكاري آمريكا با ساير كشورها در زمينه عمل به مواد موافقت نامه كمك هاي فني ،بسيار دشوار و شايد ناممكن شود.
متاسفانه سياست گذاران و مقامات امنيتي آمريكا مواردي چون قرار دادن اخبار جديد مربوط به پيشرفت هاي فني فضايي در وبلاگ ها،شركت مهندسان عالي رتبه فضايي آمريكا در همايش هاي علمي و اطلاع رساني در زمينه موفقيت هاي فني و مهندسي دانشمندان فضايي آمريكا را نيز مشمول يك سري محدوديت هاي بي مورد كرده اند در حالي كه جامعه علمي بين المللي چنين محدوديت هايي را نمي پذيرد و آنها را به عنوان موانعي جدي بر سر راه پيشرفت هاي علمي مي داند.
وجود جنين محدوديت هايي در حالي در آمريكا تداوم مي يابد كه كشورهاي ديگر به ويزه چين و هند به طور جدي در راستاي پيشرفت هاي فني فضايي گام بر مي دارند و در اين راه به بي نيازي نسبي از آمريكا و فناوري آمريكا نائل شده اند.به همين دليل است كه بسياري از كارشناسان و حتي مهندسان شاغل در سازمان فضايي آمريكا نيز لب به انتقاد هاي تند و گزنده اي از رويكرد امنيتي وزارت امور خارجه آمريكا در قبال صدور فناوري فضايي به ساير نقاط جهان گشوده اند و خواستار گشودن درها به روي فناوري هاي خارجي شده اند.برخي ديگر از كارشناسان هم پا را از اين فراتر نهاده و تقاضاي تجديد نظر در مورد مديريت اطلاعاتي فعاليت هاي فضايي آمريكا و واگذاري مجدد آن به وزارت تجارت و بازرگاني اين كشور را مطرح ساخته اند.

نشانه هاي تحول

خوشبختانه نشانه هايي از بروز تغيير در رويكرد ها و سياست هاي دولت و كنگره آمريكا در قبال اطلاع رساني مرتبط با پيشرفت هاي فضايي و صدور فناوري هاي فضايي آمريكا و خارج به چشم مي خورد.در اواخر ما ژانويه سال 2008 ،كاخ سفيد اقدام به بازبيني مقررات ITARكرد و كوشيد تا بخش عمده اي از فناوري هايي كه تاكنون در فهرست ممنوعه ITARقرار داشته اند را آزاد كند.كنگره امريكا نيز با تصويب چند طرح كوشيد تا با تفكيك قائل شدن بين فناوري هاي فضايي و فناوري هاي نظامي و اعمال قوانين و مقررات جداگانه براي افشاي اطلاعات مربوط به هر كدام از آنها ،گامي در جهت بهبود اوضاع و خارج شدن سازمان فضايي آمريكا از بن بست كنوني بردارد و از فدا شدن تجارت فضايي به خاطر مسائل امنيتي جلوگيري شود.
منبع:مجله دانشمند- http://www.hupaa.com
/خ