بیماری نقرس از نگاه زکریای رازی

چکیده

محمد زکریای رازی پزشک عالیقدر ایرانی در رساله‌ای که درباره‌ی بیماری نقرس به زبان عربی تألیف کرده، علل این بیماری را با توجه به طب قدیم شرح داده، نشانه‌های آن را در بدن بیمار توصیف کرده و سرانجام راه‌های پیشگیری و درمان آن را هم چون پزشک حاذق و صاحب نظر برشمرده است. در این مقاله پس از شرح مختصری از زندگی این پزشک و دانشمند بزرگ، ترجمه‌ی فارسی رساله‌ی وی را تقدیم خوانندگان عزیز می‌کنیم. (1)

1. مقدمه‌ی مترجم

موضوع مقاله‌ی حاضر ترجمه فارسی رساله‌ای است از محمد زکریای رازی پزشک نامدار ایران اسلامی درباره‌ی بیماری نقرس، عنوان اصلی این مقاله چنین است: مقاله‌ی فی النقرس.
یک نسخه‌ی خطی از این رساله در کتابخانه‌ی اسکندریه مصر موجود است. متن منقح عربی این رساله را یوسف زیدان مدیر مرکز نسخ خطی کتابخانه‌ی اسکندریه، همراه با ترجمه‌های فرانسوی، انگلیسی و آلمانی آن در سال 2003 به چاپ رسانده است. (2) لازم به یادآوری است که مترجمین انگلیسی، فرانسوی و آلمانی این اثر به ترتیب عبارتند از: امینه نوح، مونا فراحات و محمد سلیمان بدر. ما نیز با استفاده از ترجمه‌ی آلمانی رساله‌ی رازی آن را به زبان فارسی ترجمه کرده‌ایم. با این حال در ترجمه‌ی آلمانی نارسایی‌هائی وجود داشت که با استفاده از متن عربی رساله این نارسائی‌ها را برطرف کردیم.
پیش از آنکه به اصل مطلب یعنی ترجمه رساله بپردازیم، لازم است اشاره‌ی کوتاهی به زندگی رازی بنمائیم.
محمدبن زکریای رازی (313-251 ه. ق) از برجسته‌ترین دانشمندان و از بزرگترین پزشکان ایران در سده‌های میانه است. او علاوه بر تبحر در پزشکی، شیمیدان نام آوری نیز بود.
رازی همانطوری که از نامش پیداست، در ری چشم بر جهان گشود. علوم ابتدائی را در زادگاهش فراگرفت، در سفرهائی که به شهرهای مختلف ایران آن روز کرد، صنعت کیمیا و پزشکی را نیز از استادان زمان خود آموخت و در هر دوی این رشته‌ها سرآمد اقران گردید، در همان اوان، به سبب تبحرش در طب، ریاست بیمارستان‌های ری و عضدی بغداد به او سپرده شد.
رازی آثار متعددی در پزشکی دارد که معروفترین آنها، الحاوی و الطب المنصوری است. آثار این پزشک مسلمان در قرون وسطی به زبان لاتین نیز ترجمه گردیده است.
در رساله‌ای که مورد بحث در این مقاله است، با دانش رازی درباره‌ی نقرس آشنا می‌شویم. رازی گرچه علل و عوارض این بیماری را بر اساس طب قدیم تشریح می‌کند، با این حال مطلبش در بیشتر موارد با پزشکی امروزی درباره‌ی نقرس هم خوانی دارد.
در اینجا باید اشاره کرد که بر اساس نظریه‌ی پزشکی قدیم، مواد غذائی پس از ورود به دستگاه گوارش در اثر ترشحات دهان، در معده، روده‌ها و غیره و تحت تأثیر حرارت غریزی بدن تغییر شکل یافته به گونه‌های دیگری درمی‌آیند و سرانجام در روده همانند کشکاب شده و در این هنگام، عروق ماساریقا مواد لازم آن را جذب می‌کنند و به کبد می‌رسانند. کبد در اثر اعمال طبیعی خود آن را، پخته و مستحیل به چهار نوع مواد مختلف می‌نماید:
نخست، بخشی از آن که سنگین و هم چون گِل تار و کدر است و ته نشین می‌گردد «سودا» نامیده می‌شود.
دوم، بخش دیگر که مایع لزج سفید مانندی است و روی ماده‌ی سودا قرار می‌گیرد و بنام «بلغم» شناخته می‌شود.
سوم، بخش تقریباً سبک‌تری است به رنگ سرخ که «خون» نامیده می‌گردد و روی «بلغم» قرار می‌گیرد.
چهارم، بخش زرد رنگ رقیقی است که از همه انواع دیگر سبکتر بوده و روی خون قرار می‌گیرد و به نام «صفرا» مشهور است.
«سودا» طبعی «سرد و خشک»، «بلغم»، «سرد و تر» و «صفرا» بسیار گرم و خشک دارد.
از اختلاط و آمیزش این اخلاط، «طبیعت بیمار یا مزاج» به وجود می‌آید.
مزاج به چهار نوع تقسیم می‌گردد: «گرم»، «سرد»، «تر» و «خشک».
از آمیزش و ترکیب کم یا بیش این اخلاط در بدن، پنج نوع مزاج دیگر نیز پدید می‌آید که عبارتند از «گرم و خشک»، «گرم و تر»، «سرد و خشک»، «سرد و تر» و «معتدل» که جمعاً 9 قسم مزاج را تشکیل می‌دهند.
هرگاه یکی از این اخلاط چهارگانه از حدود و میزان لازم خود بیشتر شود، نشانه‌هائی در شخص پدیدار می‌گردد که مربوط به اثر آن اخلاط می‌باشد. (3)
و ما در این رساله‌ی رازی مشاهده می‌کنیم که به این عدم تعادل مزاج‌ها در بیماران نقرسی اشاره رفته است.
اما رازی تنها به مباحث فنی طب قدیم اکتفا نکرده، بلکه عوامل این بیماری را با زبان ساده‌تری نیز بیان می‌کند که برای همه‌ی مردم قابل فهم است. امروزه می‌دانیم که نقرس – بیماری ناتوان کننده دوران میان سالی است. نود درصد مردان و ده درصد زنان پس از یائسگی به این بیماری مبتلا می‌شوند. شیوع نقرس نزد مردان معمولاً پس از 30 سالگی است. در این بیماری بلورهای کریستالی از نوع منوهیدرات اورات سدیم در مفاصل مختلف بدن به صورت توده‌هایی به نام «توفوس» (tufos) رسوب می‌کنند و سبب التهاب مفاصل می‌شوند.
بیماری نقرس – بر دو نوع است: 1. نقرس اولیه 2. نقرس ثانویه. در نقرس اولیه که معمولاً به صورت ارثی به کودکان منتقل می‌شود، میزان اسید اوریک خون بالا رفته و در دفع کلیوی آن مشکلاتی ایجاد می‌شود، اما در نقرس ثانویه، بیماری‌های اکتسابی دخالت می‌کنند.
علائم بالینی – درد و تورم انگشتان پا به ویژه شست پا و دست‌ها و قرمز تیره رنگ شدن پوست مفصل مبتلا به تب، سردرد، بی اشتهایی، کوفتگی عمومی، تپش قلب، خارش موضعی، پوسته ریزی، لمس گروه‌های توفوسی در لاله گوش، دست‌ها، پاها، آرنج و کشکک زانو.
علل: 1. علل ارثی ژنتیکی 2. بیماری‌های مزمن کلیوی 3. مسمومیّت با سرب 4. داروهای ادرارآور از نوع تیازیدها 5. اختلالات بیماری‌های خونی.

2. ترجمه‌ی رساله‌ی رازی

رازی رساله‌ی خود را به امر امیر یعقوب سامانی تألیف کرده و در مقدمه‌ای که بر آن نوشته دعای خیر برای این امیر و خاندانش کرده است.
او پس از این دعا چنین ادامه می‌دهد:
من کتاب خود را در بیست بخش تألیف کرده‌ام که عبارتند از:
1. بیماری نقرس چیست و فرق آن با بیماری التهاب مفصل کدام است؟
2. علت‌های پیدایش بیماری نقرس چیست؟
3. چرا بعضی از بیماران نقرسی به سرعت معالجه می‌شوند و بعد از معالجه نیز به سلامتی کامل می‌رسند؟
4. چند نوع بیماری نقرس وجود دارد؟
5. چرا زنان فقط در سنینی که دوران قاعدگی ندارند، به مرض نقرس دچار می‌شوند؟
6. چرا مردانی که نمی‌توانند زنان خود را باردار کنند، به بیماری نقرس دچار نمی‌شوند؟
7. چرا جوانان قبل از سنین بلوغ، به بیماری نقرس دچار نمی‌شوند؟
8. مشخصات بالینی بیماری نقرس که به خاطر خون صفراوی به وجود آمده است چیست؟
9. مشخصات بالینی بیماری نقرس که به خاطر خون بلغمی به وجود آمده است چیست؟
10. روش‌های معالجه بیماری نقرس کدامند؟
11. آیا محدودیت غذایی برای بیماری نقرس وجود دارد؟
12. توصیه تغذیه رژیمی برای بیماری نقرس چیست؟
13. چگونه می‌توان بیماری نقرس را با مُسهل معالجه کرد؟
14. چگونه می‌توان بیماری نقرس را به وسیله رگ زدن معالجه کرد؟
15. چگونه می‌توان بیماری نقرس را با تحریک استفراغ معالجه کرد؟
16. چگونه می‌توان بیماری نقرس را با شستن پاهای بیمار با آب معالجه کرد؟
17. چگونه می‌توان بیماری نقرس را با ضماد (پماد) و یا وسایل باندپیچی معالجه کرد؟
18. چگونه می‌توان بیماری نقرس را با حمام گرفتن معالجه کرد؟
19. چگونه می‌توان بیماری نقرس را در صورت پیشرفته بودن با استفاده از موادی که درد را از بین می‌برند معالجه کرد؟
20. چگونه می‌توان از پیدایش دوباره بیماری نقرس جلوگیری کرد؟

بخش اول – بیماری نقرس چیست و فرق آن با بیماری التهاب مفصل کدام است؟

بیماری نقرس بیماری‌ای است که روی مفاصل پا اثر می‌گذارد و با درد شدید همراه است و می‌تواند در اثر پیشرفت بیشتر، حرکت پاها را کند کرده و باعث معلولیت آن‌ها شود.
هم بیماری نقرس و هم بیماری التهاب مفصل مربوط به مفصل بوده، و در هر حال، بیماری التهاب مفصل تمام مفاصل بدن را در بر می‌گیرد، درحالی که بیماری نقرس فقط در محدوده پاها دیده می‌شود. به این دلیل وقتی بیماری التهاب مفاصل ظاهر می‌شود که بیماری به طور هم زمان شامل مفصل‌های پا و یا دست شود و یا فقط مفصل دست را در بر می‌گیرد.

بخش دوم-علت‌های پیدایش بیماری نقرس چیست؟

بیماری نقرس به دو طریق به وجود می‌آید:
یکی در اثر اضافه شدن وزن بدن و دوم به خاطر حالت مزاجی و یا شدت یکسان قوای مزاجی بدن وقتی که همه قوای مجازی بدن انسان دارای یک شدت باشند. در اثر بیماری، فضولات جمع شده و به طرف عضو مبتلا به بیماری رفته و از عضوی به عضو دیگر راه خود را ادامه داده تا بالاخره به دور‌ترین عضو یعنی پاها می‌رسد. برای خارج کردن فضولات یا باید از دارو و وسایل باند پیچی و ضماد استفاده کرد و یا از وسایل معالجه طبیعی، به عبارت دیگر باید از داروهایی استفاده کرده که باعث خارج کردن فضولات می‌شود.

بخش سوم- چرا بعضی از بیماران نقرسی به سرعت معالجه می‌شوند و بعد از معالجه به سلامتی کامل می‌رسند؟

بیماری نقرس یا در اثر اضافه وزن به وجود می‌آید و یا در اثر شدت یکسان قوای مزاجی بدن انسان. این مسایل باعث می‌شود تا فضولات در پاها رسوب پیدا کند. پاها می‌توانند ضعیف یا قوی باشند. اگر پاها قوی باشند، فضولات از اعضا اصلی بدن انسان که از پاها فاصله دارند، در مسیر پاها حرکت می‌کنند و به آن می‌رسند. در این موقع، فضولات جمع شده و به این ترتیب، بیماری نقرس در مفصل پاها به وجود می‌آید. در این حالت برای معالجه بیماری نقرس، از داروهایی استفاده می‌کنند که فضولات موجود در پاها را خارج کند.
اگر مفاصل پا ضعیف باشند و نتوانند فضولات را خارج کنند، معالجه موفقیت آمیز نبوده و فضولات در مفاصل جمع شده و باعث حرکت نکردن پاها می‌شود. دلیل دیگری که باعث حرکت نکردن پاها می‌شود، وجود فضولات و یا به عبارت دیگر غلظت آن می‌باشد. اگر فضولات رقیق باشد، فوراً حل می‌شود. اما اگر فضولات غلیظ باشد به زحمت حل می‌شود، که در این حالت، بیماری نه با دارو قابل معالجه است و نه با معالجه طبیعی و به این ترتیب، فضولات از بدن خارج نشده و باعث معلولیت حرکتی انسان می‌شود.

بخش چهارم – چند نوع بیماری نقرس وجود دارد؟

به طور کلی، با اضافه شدن فضولات در خون، بیماری نقرس به وجود می‌آید. خون شخصی که مزاج معتدل داشته باشد با خون شخصی که تلخی صفرا بر او غلبه کند و مزاج صفراوی داشته باشد، فرق می‌کند. اگر مزاج صفراوی یا بلغمی باشد، خون او غلیظ می‌شود.
نوع سومی هم از بیماری نقرس وجود دارد که در اثر ضعیفی پا یا شدت مساوی قوای مزاجی بدن به وجود می‌آید و خون به مقدار زیاد در بدن تولید می‌شود. در این صورت خون به مقدار زیاد به پاها می‌رسد که بالاخره منجر به بیماری نقرس توأم با درد می‌شود. در این صورت، خون نباید غلیظ یا بلغمی باشد.

بخش پنجم – چرا زنان فقط در سنینی که دوران قاعدگی ندارند، دچار بیماری نقرس می‌شوند؟

بیماری نقرس در اثر تجمع فضولات و ضایعات اضافی در خون که به پا می‌رسند، به وجود می‌آید. می‌دانیم که زنان دوره قاعدگی دارند، خون بدن آنها در اثر قاعدگی خارج می‌شود، چون فضولات و ضایعات از بدن آنها خارج می‌شود و دیگر خون اضافی در پاها باقی نمی‌ماند. از آن گذشته، بدن زنان طبیعتاً مرطوب بوده و آنها سرد مزاج می‌باشند و به این دلیل از گرم شدن خون و به وجود آمدن خون حیض که خود باعث پیدایش نقرس می‌شود، جلوگیری می‌کند.
مزاج سرد و طبیعی مرطوب زنان هم به همین ترتیب از پیدایش خون بلغمی و غلیظ که خود سبب پیدایش بیماری نقرس می‌باشد، جلوگیری می‌کند. پس به این دلایل، زنان به بیماری نقرس دچار نمی‌شوند.

بخش ششم – چرا مردانی که نمی‌توانند زنان خود را باردار کنند، به بیماری نقرس دچار نمی‌شوند؟

دلیل اینکه چرا مردانی که نمی‌توانند زنان خود را باردار کنند، به این بیماری دچار نمی‌شوند مثل سرد مزاج بودن زنان و ضعف قوای مزاجی بدن آنها است. افرادی که سرد مزاج هستند، دچار دردهای شدید نمی‌شوند. و از آن جایی که قوای مزاجی بدن مردانی که نمی‌توانند زنان خود را باردار کنند هم ضعیف است، بنابراین فضولات و ضایعات به پاها نمی‌رسند و در خود اعضاء باقی می‌مانند. ضمناً وقتی که بدن مرطوب باشد، حرارت بدن انسان مختلف بوده که خود این مسئله باعث جلوگیری از گرم مزاج شدن فرد می‌شود. هم چنین شدت غیر یکسان قوای مزاجی بدن انسان باعث ماندن فضولات در عضو می‌شود و در نهایت به پاها می‌رسد و باعث پیدایش بیماری نقرس می‌شود.

بخش هفتم – چرا جوانان قبل از سنین بلوغ به بیماری نقرس دچار نمی‌شوند؟

دلیل اساسی این مسئله که جوانان هم قبل از سنین بلوغ، همان طور که زنان به بیماری نقرس دچار نمی‌شوند، این است که بدن جوانان، قبل از ورود به سن بلوغ، ضعیف و مزاج آنها سرد می‌باشد و خون همیشه آن قدر گرم نیست. به این ترتیب، جوانان هم مثل مردانی که نمی‌توانند زنان خود را باردار کنند، به بیماری نقرس دچار نمی‌شوند، این است که بدن جوانان، قبل از ورود به سن بلوغ، ضعیف و مزاج آنها سرد می‌باشد و خون همیشه آن قدر گرم نیست. به این ترتیب، جوانان هم مثل مردانی که نمی‌توانند زنان خود را باردار کنند، به بیماری نقرس دچار نمی‌شوند. جوانان در زمان بلوغ، گرم مزاج بوده و به این ترتیب، مزاج گرم آنها می‌تواند سبب پیدایش بیماری نقرس شود. البته وقتی که شرایط فوق الذکر وجود داشته باشند، یعنی وقتی که فضولات در خون جمع شده و باقی بماند.

بخش هشتم – مشخصات بالینی بیماری نقرس که به خاطر وجود خون صفراوی به وجود آمده است چیست؟

مشخصات بالینی بیماری نقرس که به خاطر وجود خون صفراوی به وجود می‌آید به شش دسته تقسیم می‌شود:
1. بیماری نقرس از نوع فوق را می‌توان از بنیه بدنی و رگ‌های پهن و صورت قرمز بیماری شناخت. در این مورد رگ زدن و حجامت توصیه می‌شود وگرنه بیمار دچار بیماری نقرس می‌شود.
2. مصرف منظم شراب و افراط در نوشیدن آن، و مصرف بیش از اندازه غذاهای گرم و تند.
3. مصرف مقدار زیاد مواد غذائی که دارای خردل، زیره و فلفل یا شیرینی توأم با عسل (شیرین عسل) باشد.
4. مشخصه دیگر بیماری نقرس، درد نقرس با استفاده از آب سرد و هم چنین وسایل باندپیچی سرد کننده است که درد با خوردن گشنیز، کاسنی فرنگی، انگور روباه، صندل، گِل آنی یا گِل خالص و عدس پوست کنده کاهش پیدا می‌کند.
5. درد بیمار نقرس زود ساکت می‌شود.
6. مشخصات دیگر ابتلای به بیماری نقرس عبارت است از: مدفوع قرمز رنگ و ضربان سریع قلب.

بخش نهم – مشخصات بالینی بیماری نقرس که به خاطر خون بلغمی به وجود آمده است چیست؟

در مقدمه متذکر می‌شویم که اختلاف بسیاری بین مشخصات بالینی بیماری نقرس که به خاطر وجود خون بلغمی به وجود می‌آید و مشخصات بالینی بیماری نقرس که به خاطر وجود خون صفراوی به وجود می‌آید، موجود است. بسیار ساده‌تر می‌توان مشخصات آن‌ها را شناخت، اگر مشخصات نوع اول بیماری نقرس را بشناسیم.
از جمله مشخصات مربوط عبارتند از:
1. سن و شخصات بدن بیمار مبتلا به بیماری نقرس؛ مشخصات دیگر: سن بالا، بد راه رفتن و اضافه وزن.
2.نوشیدن زیاد آب، خوردن و نوشیدن منظم محصولات لبنی، خوردن ماهی، حبوبات، میوه جات سرد کننده، بیرون رفتن مداوم و همخوابگی با معده پر.
3. انسان به بیماری نقرس فوراً دچار می‌شود، اگر از بعضی از غذاها یا مواد غذایی ذیل استفاده کند:
آش بلغور، آش دوغ یا گوشت پخته، ترشیجات، (4) کشک، گوشت گاو و ماست چکیده یا شیر ترش.
4. بیماری نقرس با استفاده از آب گرم و وسایل باندپیچی گرم عود کرده و با استفاده از آب سرد و وسایل باندپیچی سرد کننده ظاهر می‌شود.
5. درد بیماری نقرس را نمی‌توان ساکت کرد و در صورت باقی ماندن بعد از تسکین، صدماتی وارد می‌کند که به سادگی نمی‌توان آن را جبران نمود.
مشخصه دیگری برای بیماری نقرس وجود دارد که می‌توان آن را با آزمایش ادرار تشخیص داد؛ در صورتی که بیماری نقرس تشخیص داده شود، ادرار غلیظ بوده و قابل حل نمی‌باشد و ضمناً ضربان قلب آهسته و منظم می‌زند.

بخش دهم – روش‌های معالجه بیماری نقرس کدامند؟

روش‌های معالجه این بیماری را به ده قسمت می‌توان تقسیم کرد:
1. درمان به روش رژیم غذایی
2. درمان با کنترل خوردن مواد غذایی و نوشیدن یا استفاده سالم از آن
3. معالجه با مواد دردزدایی که التهاب را کاهش می‌دهد
4. معالجه با استفاده از عمل استفراغ
5. معالجه به وسیله رگ زدن
6. معالجه با آب سرد
7. معالجه با ضماد و وسایل باندپیچی
8. معالجه با حمام گرفتن
9. ممانعت از عود کردن بیماری
10. معالجه فوری یا معالجه با داروهائی که التهاب را هنگام شدت بیماری کاهش می‌دهد تا بتواند از پیشرفت بیماری نقرس جلوگیری کند.

بخش یازده – آیا محدودیت غذایی برای بیماری نقرس وجود دارد؟

برای درمان با تغذیه رژیمی، دو مسئله باید مورد توجه قرار گیرد: باید کمتر خورد و نوشید. از طرف دیگر، غذا باید خوش گوار و خوش جنس بوده و نباید به سرعت قابل فاسد شدن باشد. یکی از دلایل اصلی مبتلا شدن به بیماری نقرس با فرض آن که مواد غذایی هم سالم بوده باشد، خوردن بسیار است. اگر مواد غذایی سالم نباشد، حتی اگر کمتر هم خورده شود، باز همان تأثیر را دارد. بنابراین همان طور که پرخوری غذای سالم و خوب، انسان را بیمار می‌کند، کم خوردن غذای ناسالم نیز، انسان را مبتلا به بیماری می‌کند.
به طور کلی باید گفت که پرخوری و نوشیدن زیاد برای بیماری نقرس مناسب نیست و تنها وسیله پاک سازی بدن، خارج کردن ضایعات از طریق استفراغ یا مُسهل می‌باشد.
مواد غذایی‌ای که برای بیماران مبتلا به نقرس ممنوع هستند عبارتند از: نان، به خصوص نانی که از آرد سفید فاسد پخته شده باشد، چه فساد در نحوه نگهداری باشد یا از غلات فاسدی مثل شیلم و زوان استفاده شده باشد.
گوشت: خوردن گوشت گاو و بچه شتر و همچنین همه انواع گوشت‌های نمک زده و خشک برای بیماران مبتلا به بیماری نقرس ممنوع است.
ماهی: خوردن ماهی‌های نمک زده و ماهی‌های درشت سفت گوشت و بدبو که در آب‌های راکد پرورش یافته‌اند، نیز برای شخص بیمار مبتلا به بیماری نقرس ممنوع است.
شیر: خوردن کلیه محصولات لبنی غیر از شیربرنج برای شخص بیمار مبتلا به نقرس ممنوع است.
در میان میوجات تازه، خوردن زردآلو، هلو، توت سیاه و سیب نرسیده هم ممنوع است. این قاعده در مورد فرآورده‌های نارس هم صدق می‌کند.
بیماران نقرسی اجازه ندارند از شیرینی و به خصوص شیرینی‌هایی که با آرد و عسل (شیرین عسل) پخته شده‌اند، استفاده کنند.
بیماران مبتلا به نقرس که دارای خون گرم و صفراوی هستند، نباید شاهی، ریحان کوهی، گَندِنا و ترخون مصرف کنند. بیماران نقرسی که دارای خون بلغمی هستند، نباید از سبزیجات ذیل استفاده کنند: کلم، خیار و سالاد کاسنی و کدو. به هر حال اشخاص مبتلا به بیماری نقرس اجازه دارند از خوارکی‌های ذیل استفاده کنند: عدس، بادنجان، قارچ، گل کلم، کلم، قارچ دنبلانی، همچنین آش بلغور و کشک.

بخش دوازدهم – توصیه تغذیه رژیمی برای بیماران نقرسی چیست؟

بیماران نقرسی باید از یک رژیم معین در تغذیه خود استفاده کنند. حالا می‌پردازیم به جزئیات این نوع رژیم.
نان – بهترین نوع نان، نانی است که از خرده گندم سفید و بدون خاک تشکیل شده باشد. این دانه‌های گندم باید ابتدا آسیا شده و سپس با آرد خوب مخلوط شده و سپس به آن نمک زده شود.
همیشه توصیه می‌شود که ابتدا نان را در تنورهای بزرگ پخته و روز بعد از آن استفاده شود.
خوردن همه انواع غلات به طور کلی برای بیماران مذکور تجویز نشده است. ولی استفاده از باقالی و ماش برای بیماران نقرسی گرم مزاج اشکالی ندارد. استفاده از برنج و نخود برای بیماران نقرسی سرد مزاج مفید است.
گوشت – استفاده از گوشت طیور مختلف ذیل برای بیماران نقرسی سرد مزاج مانعی ندارد: طیهو، دراج، جوجه، کبوتر، کبک. از گوشت این طیور می‌توان برای این بیماران، ژله گوشت، خوراک انار، خوراک سیب زمینی، خَمریات (5) و آش سرکه (6) پخت. خوردن گوشت گنجشک، کبوتر و گوسفند برای بیماران نقرسی گرم مزاج اشکالی ندارد. از گوشت‌های ذکر شده می‌توان برای این بیماران نقرسی سوپ و یا سرخ کردنی تهیه کرد.
ماهی – مبتلایان به بیماری نقرس، در خوردن ماهی‌هایی مجاز هستند که اولاً کوچک باشند و ثانیاً تازه بوده و ثالثاً در روی زمین‌های سنگی و شن زار ریز آب زندگی کرده باشند. بیماران نقرسی گرم مزاج اجازه دارند ماهی‌هایی را تناول کنند که با سرکه پخته شده باشد. ولی بیماران نقرسی سرد مزاج می‌توانند از ماهی‌هایی استفاده کنند که با روغن خوراکی سرخ شده‌اند. ماهی پخته شده با سرکه برای هر دو دسته تجویز می‌شود.
معمولاً خوردن تخم مرغ برای بیماران نقرسی تجویز نمی‌شود، مگر تخم مرغ آب پز.
شیرینی، میوه جات و سبزیجات – خوردن بادام بدون پوست با شکر و همچنین پسته و کشمش بدون هسته برای آنها اشکالی ندارد. خوارکی‌های شیرین با شکر و بادام بدون عسل یا آرد مثل لوزینه (7) می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند. انگور، انجیر، سیب، انار، زردآلو و گلابی تازه توصیه می‌شود. از کاهو، کِشوت (گیاهی است) و کاسنی می‌توان استفاده کرد و حبوبات نیز به طور کلی برای بیماران نقرسی مناسب نیستند.
با اینکه خوردن چغندر و اسفناج برای هر دو دسته بیماران مناسب است، ولی خوردن خورشت‌های آنها توصیه نمی‌شود.
بیماران نقرسی می‌توانند مایعاتی را بنوشند که خوشمزه بوده و دارای طعمی گوارا باشند و رنگ آن نیز قرمز روشن بوده و از محتوای ارزشمندی برخوردار باشند.
به طور خلاصه می‌توانیم بگوئیم که هر شخص بیمار مبتلا به نقرس اجازه دارد از میان مواد غذایی و میوه جات و مایعات، آنهایی را انتخاب کند که مورد سلیقه اوست و طعم و مزه آن را می‌پسندد. از طرف دیگر مبتلایان به بیماری نقرس باید محدودیت‌های رژیمی بخش قبل را شدیداً رعایت کنند.

بخش سیزدهم – چگونه می‌توان بیماری نقرس را با مُسهل معالجه کرد؟

برای معالجه بیماری نقرس، به دو روش می‌توان از مُسهل استفاده کرد: روش اول برای معالجه مستقیم این بیماری است و روش دوم برای پیشگیری آن است. در این بخش، سعی می‌شود درباره استفاده مسهل برای معالجه درد مفاصل صحبت شود. ولی در مورد استفاده از مسهل به عنوان روش درمانی در بیماری نقرس نیز توضیحاتی ارائه می‌شود.
علت پیدایش بیماری نقرس جمع شدن فضولات در مفاصل پا می‌باشد. از نظر ما، خون به سه نوع تقسیم می‌شود: خون صفراوی، خون بلغمی غلیظ و بالاخره خون معتدل یا طبیعی، در اثر وجود این سه نوع خون، بیماری نقرس ظاهر می‌شود. در این مقاله، کوشش کرده‌ایم به نشانه‌های بیماری نقرس چه دارای خون صفراوی باشند و چه خون بلغمی، بپردازیم.
برای معالجه بیماری نقرس که به خاطر خون شدیداً گرم و صفراوی، ظاهر شده است، از مسهل‌هایی باید استفاده کرد که صفرا را از بدن خارج می‌کنند. تنها داروی مناسب برای معالجه این بیماری، هلیله (8) (هلیلج) می‌باشد. علت آن این است که هلیله، صفرا را از بدن خارج کرده و سردی معتدلی در بدن انسان تولید می‌کند. برای معالجه بیماری نقرس که به خاطر وجود خلط بلغمی غلیظ ظاهر شده است، از مسهلی باید استفاده کرد که دارای سه مشخصه باشد: 1. جمع کردن اخلاط نرم و غلیظ و فضولات 2. باز کردن راهی در بدن برای خارج شدن اخلاط 3. جذب و خارج کردن مواد مضر از بدن.
برای خارج کردن صفرا از رگ‌ها در بدن از مسهل «هلیله» باید استفاده کرد. روش تهیه آن از این قرار است: بیست عدد آلوی بخارا تازه یا سی آلوی بخارای خشک شده را به سه رطل آب اضافه کرده، سپس آن را مخلوط کرده و بعد آن را روی اجاق می‌گذاریم تا پخته شود، سپس آن را با الک صاف می‌کنیم. شخص بیمار باید عصاره آن را که در ظرف باقی مانده است میل کند. عصاره اثر خوبی روی بیمار می‌گذارد، چون می‌تواند فضولات را از بدن خارج کند.
بیماری نقرسی که به خاطر وجود خون شدیداً غلیظ ظاهر نشده باشد، با هلیله بدون آلوی بخارا درمان می‌شود؛ پنج درهم هلیله زرد بدون هسته را له کرده و صاف می‌کنیم و بعد مقدار دو انس آب به آن اضافه می‌کنیم و سپس آن را به هم می‌زنیم و به آن دو انس آب داغ اضافه می‌کنیم و دوباره آن را به هم می‌زنیم و بالاخره آن را صاف می‌کنیم. این روش را باید سه مرتبه با اضافه کردن ده درهم نبات تکرار کرد. بیمار باید این مایع تغلیظ شده را صبح زود بنوشد. امید است که این داروی طبیعی به حال او مؤثر باشد و ضایعات ناشی از بیماری نقرس را از بدن خارج کند.
اگر بخواهیم، بیمار از این حالت به حالت طبیعی برگردد، باید از مواد ذیل استفاده کنیم: هلیله زرد بدون هسته 20 درهم، صبر سَقطری (جزیره‌ای نزدیک یمن) 10 درهم، برگ گل سرخ 5 درهم، تُربُد 10 درهم، محموده 1/5 درهم، رب شیرین بیان 1/25 درهم. ابتدا هر کدام را کوبیده و سپس توسط پارچه ابریشمی صاف کرده و همه را در‌ هاون ریخته و با آب کاسنی فرنگی مخلوط می‌کنیم.
به بیماران نقرسی که دارای خلط بلغمی غلیظ می‌باشند، توصیه می‌شود از مسهل‌هائی استفاده کنند که دارای مواد ذیل باشند: صمغ مزولا، چاوشی، وشق (9) و مَقول (نوعی گیاه است) از هر کدام ده رهم. صبر سقطری و محموده و حنظل و اسفند، از هر کدام پنج درهم. از تربد 10 درهم، بادیان و تخم کرفس و تخم شاهی و تخم مَصطَکی و زعفران دو و نیم درهم .
هر کدام از داروهای خشک فوق باید ابتدا سائیده شده و سپس الک شود، برای گرفتن صمغ آنها، باید به مدت سه روز در گَندِنای بستانی بماند. سپس ادویه خشک را در ‌هاون ریخته و بقیه را به آن اضافه کرده و به شکل دانه 2/5 درهمی درمی‌آوریم. این دارو مثل فلفل باید صبح زود و نیمه شب مصرف شود. انشاءالله این دارو با کمک خداوند تأثیر خوبی در علاج بیماری خواهد کرد. این دارو برای تصفیه کامل بدن و خارج کردن اخلاط غلیظ از مفاصل مفید خواهد بود. برای استفاده از صمغ، باید آن را در سینی‌های کوچکی ریخته و شکل داد. برای گرفتن نتیجه بهتر برای معالجه بیماران نقرسی ناشی از خون بلغمی، می‌بایست 25 درهم از این دارو را با آب داغ مخلوط کرده و در سپیده دم صبح میل کرد. این دارو بدن بیمار را پاک کرده و کمک به خارج کردن اخلاط غلیظ کرده و آن‌ها را از مفاصل خارج می‌کند. دانه‌های دیگری مثل صمغ مزولا، منتن، (10) شَیطَرَج، (11)، اسطوخودوس و زنجبیل شامی (12) هم مانند داروهای دیگر مؤثر بوده و اوره را از بدن بیمار دفع می‌کنند.
علاوه بر آن، بیماران نقرسی می‌توانند از مسهل گوارشی استفاده کنند که طعم قابل تحملی دارد و شامل سیب و گلابی می‌باشد و نوع دیگر آن شامل به و خرما است که به روش دیگری تهیه می‌شود.
با وجود این، این داروهای مسهلی نباید ادویه خوش بو داشته باشد، چون بدن را سست کرده و می‌تواند بیماری را شدیدتر کند و دیگر بدن نتواند از خاصیت اسهالی آن داروها استفاده کند، به خصوص اگر علت بیماری نقرس، تولید اضافی اخلاط گرم باشد.

بخش چهاردهم – چگونه می‌توان بیماری نقرس را با روش رگ زدن معالجه کرد؟

رگ زدن یا خون گیری از بدن، به دو طریق در فصل بهار و فصل پائیز انجام می‌شود. یک نوع رگ زدن، برای اشخاص سالم به خاطر حفظ سلامتی آنها انجام می‌شود، ولی نوع دیگر رگ زدن، به عنوان وسیله‌ای برای کاهش درد به کار می‌رود. وقتی که بیمار جزء دسته اول باشد و بخواهد از این روش استفاده کند، باید در موقع رگ زدن، از سلامتی کامل برخوردار بوده و سرحال باشد و ضمناً کم خون نباشد. به جوانانی که سرحال بوده و رگ‌هایشان عریض است، رگ زدن توصیه می‌شود، به خصوص برای اشخاصی که پرخور بوده و مایعات زیاد مصرف می‌کنند. رگ زدن از طریق رگ اُکحَل (13) به ویژه برای اشخاصی مناسب است که رگ آنها تنگ و باریک نباشد و گرنه باید رگ باسیلیک (14) آنها را زد. رگ زدن از طریق رگ قیفال برای بیماران نقرسی مناسب نیست.
اگر رگ زدن در فصل بهار انجام شود، بهتر از رگ زدن در فصل پائیز است و در موقع رگ زدن بیمار در تابستان و زمستان باید به خصوصیات بیمار بیشتر توجه کرد.
اولین اشخاصی که به فکر رگ زدن هستند، بیماران نقرسی می‌باشند که خون آنها ناسالم و فاسد است و پاهای آن‌ها نیز دارای قدرت کمی است. ضمناً بیماران نقرسی که دارای خون بلغمی و غلیظ مرطوب هستند و از این بابت رنج می‌برند، باید حداقل یک بار رگ بزنند.
می‌دانیم که مقدار خون خارج شده بستگی به رگی دارد که خون از آن خارج می‌شود. اگر رگ زدن هنگام بیماری نقرس درددار انجام شود، باید در صورت احساس قبلی که ممکن است بیماری نقرسی در پیش باشد، به فکر آن بوده به خصوص اگر بیمار نشان دهد که نباید خون خارج شود. به این ترتیب، بیمار به دو نتیجه می‌رسد، اول اینکه باید ماده بیماری زا به وسیله رگ زدن کاهش یابد، چون بیماری در اثر تجمع ماده بیماری زا در پاها به وجود آمده است. دوم اینکه با رگ زدن، مفاصل مربوطه سرد شده و اعضاء آرامش پیدا می‌کنند. اگر در مورد رگ زدن تأخیر شود، تأثیر آن کمتر خواهد بود، چون عضو از مواد مضر، اشباع شده و مواد مضر در مفاصل یا بدن باقی می‌ماند. چنین معالجه‌ای از بار بدن می‌کاهد و مقدار مواد مضر را کاهش می‌دهد، با اینکه تأثیر این معالجه در یک مرحله جلوتر، بهتر است.
به بیماران ضعیف نقرسی، توصیه نمی‌شود رگ بزنند، معذالک با در نظر گرفتن طبیعت و بنیه بیمار می‌توان 10 تا 20 درهم خون از او هنگام رگ زدن خارج کرد. در این صورت، این عمل رگ زدن را می‌توان یک بار یا دو بار یا چند بار تکرار کرد، چه در همان روز و چه در روز بعد و یا حتی بعد از چند روز. در هر حال، فاصله این مدت‌ها بستگی به طبیعت و بنیه بیمار دارد.

بخش پانزدهم – چگونه می‌توان بیماری نقرس را با تحریک استفراغ معالجه کرد؟

از آن جائی که رگ‌هایی دارای جریان خون زیاد می‌باشند که به آنها غذا و مایعات زیاد رسیده باشد، می‌توان نتیجه گرفت که خود این مسئله یک نشانه مشخصی برای پیدایش بیماری نقرس می‌باشد. بنابراین، باید توجه کرد که کاهش مقدار غذا، بهترین راه برای معالجه بیماری نقرس می‌باشد، چون وزن او کاهش می‌یابد. بهترین روش برای رسیدن به این تأثیر، تولید وسایل استفراغ بعد از خوردن غذای بیش از اندازه است، به این ترتیب که انسان محتوای معده را خارج کند، قبل از اینکه وضع معده بدتر شود. به این دلیل باید به این مسئله توجه کرد که معده باید کاملاً خالی شود و دیگر هیچ غذایی در آن باقی نماند تا مواد باقی مانده نتواند فاسد شود. به این دلیل، غذاهایی توصیه می‌شود که دارای موادی باشند که باعث استفراغ می‌شوند. بهترین غذا، یعنی غذایی که باعث تحریک استفراغ می‌شود، آش گوشت فربه با مقداری چغندر، اسفناج، اسفناج رومی، ترب و یا کلم می‌باشد. بهتر است این غذا با خردل و شیرین عسل میل شود. سوپ شوید یا پیاز نرگس نیز باید به غذا اضافه شود. خوردن این غذا کمک شایانی به تحریک برای استفراغ کردن می‌کند.

بخش شانزدهم – چگونه می‌توان بیماری نقرس را با شستن پاهای بیمار با آب معالجه کرد؟

دو عامل حرارت آب و وقت استفاده از آن، برای شستن پاها هنگام معالجه بیماری نقرس، از اهمیت خاصی برخوردار هستند.
به بعضی از بیماران نقرسی درددار، توصیه می‌شود هنگام استفاده از آب برای شستن پاها، از آب سرد استفاده کنند، در حالی که به دیگران پیشنهاد می‌شود که از آب گرم یا ولرم استفاده کنند. به بعضی از بیماران نقرسی نیز توصیه می‌شود در هنگام ابتلا به بیماری نقرس، آب را روی پاها بریزند، در حالی که به بیماران نقرسی درددار که تازه شروع شده است، پیشنهاد می‌شود از آب همان طوری استفاده کنند که بیماری کاهش پیدا می‌کند.
بیماران نقرسی که دارای خلط گرم می‌باشند، باید آب سرد روی محل درد پا بریزند. در این حالت ماده‌ای که باعث درد پا می‌شود، به اندازه قوت و ضعفش کاهش پیدا می‌کند. آب سرد باعث می‌شود ماده ریخته شده به داخل، خارج شده و درد را ساکت کند.
وقتی که آب سرد روی این عضو ضعیف ریخته شود، در برابر فضولاتی که محل مربوطه در بدن را سرد می‌کند، مقاومت کرده و باعث کاهش درد پا می‌شود.
آب ولرم می‌تواند فضولات بدن را جدا کند، گرمای حاصله می‌تواند فضولات باقی مانده را خارج کند. به این دلیل، شستن پاها با آب گرم در محل شروع بیماری نقرس توصیه نمی‌شود. استفاده از آب گرم برای معالجه درد، نقرس وقتی مجاز است که جدا کردن فضولات با کمک مسهل یا رگ زدن به زحمتش بیارزد و به این ترتیب از ورود فضولات به پاها جلوگیری کند. در نخستین مرحله که احساس درد پا ظاهر شد، بهتر است که پاها با آب سرد شسته شود تا آب ولرم. پزشک یونانی بقراط برای بیماران مبتلا به نقرس، معالجه‌ای را پیشنهاد کرده است که در آن باید پاها را با آب سرد شست، ولی با وجود این، هرگز نگفته است که شستن پاها با آب گرم، یک روش ممکن معالجه است: «من بیماران مبتلا به نقرسی را می‌شناسم که ترجیح می‌دهند از آب گرم استفاده کند تا آب سرد. ابن عراقیه (15) پزشک عرب از جمله این بیماران است و این عقیده را داشته است». بیماران مبتلا به نقرس که نقرس با خون بلغمی غلیظ دارند، میل دارند محل ابتلا به بیماری نقرس را با آب ولرم بشویند، چون آب ولرم، فضولات غلیظ را که به سختی قابل حل می‌باشد، حل می‌کند. به بیماران نقرسی که دارای فضولات غلیظ هستند، توصیه می‌شود، برای شستن پاها از آب سرد استفاده کنند.

بخش هفدهم – چگونه می‌توان بیماری نقرس را با ضماد و وسایل باندپیچی، معالجه کرد؟

معالجه با کمک ضماد و وسایل باندپیچی به سه دسته تقسیم می‌شود:
1. ضمادهای سردکننده‌ای که درد را کاهش می‌دهد.
2. ضمادهای حل کننده‌ای که فضولات را حل کرده و آن را از بدن جدا می‌سازد.
3. ضمادهای خشک کننده‌ای که باعث می‌شوند ورم را بخواباند و گازهای حاصل از سوخت و ساز بدن را خارج کند.
ضمادهای سردکننده‌ای که حملات دردآور را تسریع کرده و مصونیت بدن را تصحیح می‌کنند، می‌توانند از آب گشنیز، خرفه، کاسنی فرنگی و کاکنج و انگور روباه تهیه شوند (یک انس از هر کدام). این مواد با صندل قرمز و سفید، گِل آنی و گِل خالص معروف به قیمولیا (گلی است از جزیره قیمولیا) و عدس پوست کنده (از هر کدام پنج درهم) مخلوط شده و الک می‌شود و ماده حاصله با آب هلیله و بارهنگ در محل مربوط قرار داده می‌شود.
ضمادهای سردکننده از یک درهم زعفران، نیم درهم کافور و دو درهم صندل سفید و قرمز و سه درهم بارهنگ و دو درهم خرفه تهیه می‌شوند.
مواد فوق باید ابتدا سائیده شده و سپس از طریق صافی بسیار ریز مثل پارچه ابریشمی، صاف و با آب گشنیز و بارهنگ خوب به هم زده شود و سپس در محل درد پا قرار گیرد. راه دیگر تهیه ضماد سرد، این است که خَزه، خُرفه، بارهنگ و پوست کدو را له و سپس مخلوط کنیم. این ضمادهای سرد روی محل مربوطه در بدن قرار داده می‌شوند. این ضمادها مخصوص بیماران مبتلا به نقرس با خون صفراوی و اسیدی است که قبلاً درباره‌ی آن صحبت شد.
ضمادهای حلال، فضولات را حل کرده و آنها را دفع می‌کند به طوری که باعث کاهش درد می‌شود. برای تهیه این ضمادها از مواد ذیل استفاده می‌کنند: دانه جو، بنفشه، بابونه و اکلیل الملک از هر کدام به مقدار ده درهم، و گل خطمی پنج درهم و برگ گل سرخ بیست درهم. این مواد خرد شده و به آن شیر اضافه می‌شود و سپس مواد مخلوط شده را با پارچه ابریشمی صاف می‌کنند تا ضماد حاضر شود. آن وقت آن را روی محل درد می‌مالند. اگر لازم باشد که ماده غلیظ حل شود، کافی است با آب انگور و روباه سیاه و بارهنگ مخلوط شده و مقداری هم پوست کدو و گیاه عصاالراعی که متناسب حال بیمار باشد، به آن اضافه می‌شود.
ضمادهای خشک کننده نوع سوم، ضمادهای خشک کننده‌ای هستند که خاصیت منقبض کردن و ورم خواباندن دارند. برای تهیه این ضماد از مواد ذیل استفاده می‌شود: خُضُص مکی، اقاقیا و مُر، از هر کدام دو درهم، زعفران یک درهم، گاودانه چهار درهم، گل خطمی شش درهم، کافور نیم درهم، موم سفید ده درهم و روغن پانزده درهم.
طرز تهیه: ابتدا موم را با روغن بنفشه مخلوط کرده و آن را داخل کاسه‌ای پهن ریخته و می‌گذاریم مدتی بماند تا سفت شود. بعد مخلوط اولیه را پوست کنده و خرد می‌کنیم و سپس آن را با آب شربت خوش طعمی مخلوط کرده و آن را به موم مالیده و آن را مورد استفاده قرار می‌دهیم. در این بین، بقیه داروهای خشک را به صورت پودر درآورده و الک می‌کنیم و سپس به آن آب، گل سرخ اضافه کرده و آن را به هم می‌زنیم و سپس به آن، موم اضافه کرده و در محل مورد نظر روی پا قرار می‌دهیم. به غیر از ضماد موم و روغن، وقتی احتیاج به خشک کردن عضو داشته باشیم، باید اَشراس (16) را با آب مخلوط کرده و بمالیم. غیر از آن نیز می‌توان از داروهای تشدید کننده و منقبض کننده و همچنین از ضماد تخم پنبه در زمانی که احتیاج به سردی شدید باشد، استفاده کرد.
چون امکان دارد که تخم پنبه به خاطر آثار منقبض کننده‌گی‌اش باعث ایجاد دردهای شدید شود، به این دلیل، اضافه کردن مقدار زیاد روغن، باعث ایجاد سردی متعادل می‌شود، بدون آنکه باعث ایجاد انقباض شدید و یا درد شود.
از این جهت به بیماران نقرسی که خلط گرم دارند، توصیه می‌شود از ضمادهای خشک کننده‌ای استفاده کنند که اثر سرد کننده دارند. یعنی در حقیقت این ضماد برای درد پای بیمار مبتلاء به نقرس مناسب می‌باشد. در صورت عود کردن دوباره بیماری نقرس، می‌بایست از ضمادهای حل کننده و یا منقبض کننده که کمی نیز اثر گرم کنندگی دارند، استفاده کرد.
بیماران نقرسی که دارای خلط غلیظ سرد می‌باشند، می‌توانند از ضمادهایی استفاده کنند که از خزه حمام‌های قدیمی تهیه شده‌اند. ابتدا آن را کوبیده و الک کرده و سپس با سرکه یا شراب یا آب گرم مخلوط کرده و آن را روی محل درد قرار دهند. برای تهیه این ضماد می‌توان از سفیدی تخم مرغ یا عصاره گل سرخ و بنفشه یا بابونه و نوع دیگری از شربت‌های شیرین خوش طعم هم استفاده کرد.

بخش هجدهم – چگونه می‌توان بیماری نقرس را با حمام گرفتن معالجه کرد؟

با توجه به توضیحات قبلی و روش استفاده از آب گرم و سرد برای پا، می‌توان از حمام گرفتن به عنوان وسیله‌ای برای معالجه این بیماری استفاده کرد. برای گرفتن نتایج عالی، باید وقتی حمام گرفت که بیماری نقرس توأم با درد عقب می‌رود و یا کاملاً ضعیف می‌شود وگرنه امکان دارد که حمام گرفتن جداً مضر باشد، در صورتی که در مرحله پیشرفته صورت گیرد. به خصوص این وسیله برای بیماران معالجه شده‌ای که میل ندارند دوباره دچار بیماری نقرس شوند، مفید است. گرفتن حمام باعث می‌شود که فضولات از بدن خارج و تجزیه شود و علاوه بر آن باعث سردی مناسبی شود، به خصوص موقع استفاده از دستشویی‌هایی که دارای آب، هوا و زمین است و با زغال خشک گرم می‌شود و یا در ساختمان‌هایی که دارای اطاق‌های بلند می‌باشد.

بخش نوزدهم – چگونه می‌توان بیماری نقرس را در صورت پیشرفته بودن با استفاده از موادی که درد را از بین می‌برند معالجه کرد؟

بیماری نقرس را می‌توان با کمک مُسهل معالجه کرد. در مورد درد بیماری نقرس شدید و یا درد بیماری نقرس ناشی از خون گرم بهترین مسهل آب هلیله می‌باشد، در حالی که درد بیماری نقرس ناشی از خون غلیظ بلغمی را با مسهل گوارشی که باعث هضم غذا می‌شوند، از بین می‌برند مثل: سیب، گلابی، به و خرما. شستن پا با آب سرد، روش دیگری را برای معالجه بیماری که دارای ماده غلیظ می‌باشد، نشان می‌دهد. وقتی که بیماری هیچ نشانه‌ای برای ملایم شدن نشان ندهد، می‌توان به جای آب سرد از آب ولرم استفاده کرد. اگر آب ولرم در تماس اول با پا، درد شدید ایجاد کرد، باید این عمل تکرار شود، چون این روش، بهترین روش معالجه در این مورد می‌باشد.
برای بیماران نقرسی جوان که معتاد به نوشیدن شراب بوده و دارای صورت قرمز رنگ و رگ‌های عریض هستند، این روش معالجه شستن پا با آب سرد خیلی مناسب است. به این بیماران توصیه می‌شود در دستی که طرف پای مربوط به شخص مبتلا به بیماری نقرس است، رگ بزنند. اگر هر دو پا مبتلا باشند، باید خون را از دستی گرفت که سطح آن صاف‌تر است. در صورت عمل رگ زدن به عنوان معالجه، شخص بیمار باید بلافاصله از آب هلیله استفاده کند. در این مورد از مُسهل‌های گوارشی و وسایل باندپیچی‌ای که قبلاً در مورد آن صحبت کردیم، هم می‌توان استفاده کرد باید در نظر داشت که به کار بردن وسیله باندپیچی گرم در محل ورود بیماری نقرس کاملاً محدود است . بیمار مبتلا به نقرس باید از خوردن ادویه هنگام غذا خوردن و آشامیدن پرهیز کند.

بخش بیستم – چگونه می‌توان از پیدایش دوباره بیماری نقرس جلوگیری کرد؟

پیدایش بیماری نقرس در نتیجه اضافه وزن بدن و به وجود آمدن فضولات در بدن پدید می‌آید و معالجه آن به دو روش امکان پذیر است:
1. منصرف شدن از خوردن مواد غذایی ناسالم و کنترل مواد غذایی سالم.
2. خارج کردن فضولات از بدن به خصوص بعد از خوردن یک وعده غذا یا خوردن مواد غذایی پر محتوی. مُسهل گوارشی بهترین دارو برای خارج کردن فضولات می‌باشد. میل کردن مُسهل باید هنگامی انجام شود که معده خالی یا پر است. شب یا روز نیز برای خوردن این مسهل فرقی ندارد و همچنین در همه فصول سال می‌توان از آن استفاده کرد.
روش استفراغ کردن هم، وسیله مفیدی است برای خارج کردن فضولات از بدن و به خصوص وقتی کمک می‌کند که بیمار، غذای مضر خورده باشد و یا معده او پر باشد.
این وسیله معالجه باعث می‌شود که معده به طور کامل خالی شود، چون بعد از استفراغ، بقیه غذا در معده فاسد می‌شود. پزشکان رسمی کوشش می‌کردند معده خالی شده‌ی بیمار را از طریق دادن بادام پوست کنده به او آزمایش کنند.
بلافاصله بیمار، وسیله تحریک استفراغ بادام را میل می‌کند تا بتواند غذا را قورت دهد. خارج شدن تمام مواد غذایی دوباره از اول شروع می‌شود تا موقعی که بادام‌ها بیرون بیایند و معده کاملاً خالی شود. استفاده از این روش بسیار مفید خواهد بود، اگر یک یا دوبار در ماه انجام شود و بعد از آن نیز داروهای مخصوص به فاصله‌های معین میل شود. از این روش در ابتدا باید یک یا دوبار برای درمان بیماری استفاده شود و بعد نیز با در نظر گرفتن طبیعت بیمار و ساختمان بدنی و سن او تکرار شود. با این روش می‌توان از ظهور دوباره بیماری نقرس و عفونت جلوگیری کرد.

پی‌نوشت‌ها:

1- از آقای دکتر جعفر آقایانی چاوشی که ترجمه آلمانی رساله رازی را برای برگردان فارسی در اختیار این جانب قرار دادند و در ویرایش آن نیز مترجم را یاری کردند سپاسگزاری می‌کنم. همچنین از آقای دکتر رضا ماستری فراهانی که این ترجمه را با دقت مطالعه کرده و معانی بعضی از واژه‌های مهم طب قدیم وارد شده در مقاله را در اختیارم قرار داد تشکر می‌کنم. مترجم
2- ابی بکر الرازی، مقاله‌ی فی النقرس تقدیم اسماعیل براح الدین، تحقیق یوسف زیدان، اسکندریه 2003 عنوان آلمانی آن چنین است:
Abhandlumg zur Gicht Von Abou Bakr el-Razi (Rahzes)
3- برای آگاهی بیشتر در این باره رجوع شود به:
عبدالله احمدیه، پژوهشی در بخشی از قانون ابن سینا: درمان روماتیسم، نقرس و سیاتیک، تهران 1381.
4- ترشیجات – لغت عربی آن؛ «کوامیخ» است که مفرد آن «کامخ» به معنی کام فارسی است. ترشیجات غذای بدمزه‌ای است که قصونی روش تهیه آن را برای ما توضیح داده است. او می‌گوید: برای تهیه این مواد غذایی، آرد جو را با نمک مخلوط کرده و در ظرف دربسته‌ای قرار داده و آن را به مدت چهل روز در داخل علف می‌گذاریم تا بوی آن عوض شود. سپس مخلوط را از ظرف درآورده و در شیر قرار می‌دهیم و مقداری نیز ادویه به آن اضافه کرده و سه روز آن را در معرض نور خورشید قرار می‌دهیم و سپس از آن استفاده می‌کنیم. (قاموس الاطباء «ج1» ص 23)
5- خَمریات – گوشت پخته شده با خمیر ترش را گویند (الوصلة الی الحبیب، ص 884).
6- آش سرکه – گوشت طیور با غلات و سبزی و ادویه (الوصلة الی الحبیب، ص 894).
7- ابن الندیم در مورد تهیه لوزنیه می‌نویسد: بادام را خرد کرده و با شکر و مقدار ثلث بادام، آب گل سرخ مخلوط می‌کنیم و آن را روی اجاق می‌گذاریم تا پخته شود. لوزنیه تازه یا نرم از یک رطل شکر و 160 گرم بادام پوست کنده و خرد شده و آب گل سرخ به دست می‌آید.
8- هلیله – هلیلج (Purslane) – هلیلج گیاهی است که نزد گیاه شناسان و پزشکان عرب (مسلمان) معروف است و چند نوع می‌باشد. ابن ابیطار می‌گوید که انواع آن عبارتند از: زرد، سیاه، هندی و کابلی (منسوب به شهر کابل در افغانستان) و نوع چینی که ریز می‌باشد. ابن ابیطار و مالک مظفر هر دو عقیده دارند که نوع زرد این گیاه را رازی می‌شناخته و از آن استفاده می‌کرده است. (الجامع، ج4).
9- وَشق – حیوانی است که پوست آن گرمای خشک و داغ تولید می‌کند و شیره آن نیز به شیره آمونیاک مشهور است.
10- به نظر می‌رسد که المَنتن باشد که همان الحلتیت است. ریشه گیاهی است بدبو که صمغ نیز دارد و خوش بوی آن اثر کمی دارد.
11- الشَیَطرَج – گیاهی است که پوستش مثل قرنفول (میخک) است و در قبرستان‌ها و جاهای متروکه می‌روید.
12- زنجبیل شامی – دانه‌ای است که پزشکان قدیمی از آن در معالجه بیماران استفاده می‌کردند. رازی در کتاب المنصوری از آن ذکر کرده است و به این صورت آن را شرح داده است: ایارج ده درهم، گوشت حنظل سه درهم، سغبونیا 1/5 درهم، اسطوخدوس و تُربُد هر کدام 5 درهم. همه را کوبیده بصورت پودر درآورده و با انگور روباه مخلوط کرده و به اندازه نخود درمی‌آورند و از آن استفاده می‌کنند.
13- اَکحَل – اَکحَل به عقیده رازی رگی است در آرنج که سه نوع دارد: نوع شانه‌ای، نوع زیربغلی، نوعی که در وسط آرنج قرار دارد و به اَکحَل معروف است.
14- ورید باسیلیک – رازی می‌گوید، این ورید متصل به وریدی است که در پائین سینه قرار دارد و به سینه می‌رسد و از آنجا خارج می‌شود. شاخه بزرگ آن به زیر بغل می‌رسد و از آنجا امتداد یافته به طرف آرنج می‌رود که به آن ورید باسیلیک می‌گویند.
15- ابن عراقیه، هم عصر مؤلف کتاب یعنی رازی است و از بیماری نقرس رنج می‌برده است. از زندگی او اطلاع بیشتری در دست نیست، چون در آن زمان نام بسیاری همنام او بوده است.
16- اَشراس – گیاهی صمغ دار است که رازی آن را با آب مخلوط می‌کرده و برای شکستگی از آن استفاده می‌کرده است (قاموس الاطباء، قسمت اول، ص 215).

منبع مقاله :
آقایانی چاوشی، جعفر؛ (1390)، پژوهشهایی در تاریخ علم، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، چاپ اول