مطالعه موفق با تمركز(قسمت پنجم)

عوامل مهم ديگر در مطالعه متمركز

اكنون كه شما روش مطالعه متمركز را فرا گرفته ايد و آن را به كار مي بنديد، ملاحظه مي كنيد كه اگر چه حواس پرتي شما تا حد فوق العاده زيادي كم شده است، اما برخي از اوقات، افكار ديگري غير از موضوع مطالعه به سراغ ذهن شما مي آيند و حواستان را پرت مي كنند.

يادداشت عوامل حواس پرتي

يادتان هست كه گفتيم عوامل حواس پرتي هيچ گاه به صفر نمي رسند حتي اگر شما بهترين شيوه مطالعه را در پيش گرفته باشيد. اكنون كه شما روش مطالعه متمركز را فرا گرفته ايد و آن را به كار مي بنديد، ملاحظه مي كنيد كه اگر چه حواس پرتي شما تا حد فوق العاده زيادي كم شده است، اما برخي از اوقات، افكار ديگري غير از موضوع مطالعه به سراغ ذهن شما مي آيند و حواستان را پرت مي كنند. بهترين و مؤثرترين راه براي مقابله با اين حواس پرتي باقيمانده، نوشتن آنها بر روي يك برگ كوچك كاغذ است. چرا؟ حتماً بحث خلأ ذهني و نوشتن را به خاطر داريد. دقيقاً به همان علت، بايد حواس پرتي خود را يادداشت كنيد.
مثالي بزنيم: شما در اوج مطالعه هستيد، ناگهان به خاطر مي آوريد كه امشب حتماً بايد به دوست خود تلفن بزنيد. از اين لحظه به بعد شما هر چقدر هم كه سعي كنيد فكر خود را به مطالعه متمركز كنيد، انديشه تلفن كردن به دوستتان و اين كه "مبادا فراموش كنم"، ذهن شما را آشفته مي كند و شما را آزار مي دهد. در نتيجه شما از همان لحظه تمركز حواس خود را از دست داده ايد. اما اگر به محض آن كه اين انديشه به ذهن شما راه يافت، آن را بر كاغذي مي نوشتيد، ديگر خيالتان راحت مي شد و مي توانستيد به مطالعه متمركز خود ادامه دهيد. يادتان باشد كه حواس پرتي را نيز مانند نكات مهم كتاب كه فرا مي گيريد و ثبت مي كنيد، بايد جايي تخليه كنيد. اگر ننويسيد و بگوييد "باشد براي بعد"، "مي دانم كه يادم نمي- رود"، و . . . توانايي ذهني خود را كم كرده ايد.
هرچه در حين مطالعه به خاطرتان مي آيد و عامل مزاحم تلقي مي شود، گوشه اي يادداشت كنيد. اين كه بايد نان بخريد، جزوه دوستتان را بدهيد، دروس ديگري را مطالعه كنيد و . . . ، همه را يادداشت كنيد و بار ذهني مربوط به آن را تخليه كنيد و با خيال راحت به مطالعه ادامه دهيد.

ويژگيهاي مكاني – سكوت

يكي از باورهاي بسيار نادرست برخي از شما اين است كه براي تمركز حواس داشتن بايد در محيط، سكوت مطلق برقرار باشد. واقعيت اين است كه هرچه محيطي ساكت تر باشد، براي تمركز حواس بهتر است و ما محيطي را براي مطالعه انتخاب مي كنيم كه سر و صداي كمتري داشته باشد اما به هيچ عنوان در جستجوي محيطي نيستيم كه سكوت مطلق بر آن حكمفرما باشد.
سكوت، نسبي است. سر و صداي محيطهاي مختلف با هم متفاوت است. بهترين مكان براي مطالعه جايي است كه سر و صدا در آن از بقيه جاهاي موجود كمتر باشد. مثلاً شما اكنون مي خواهيد مطالعه كنيد و تنها مكاني كه در اختيار داريد، اتاقي است كه در آن تلويزيون روشن است. مسلماً اين محيط ايده آل نيست اما شما در دورترين نقطه اتاق از تلويزيون و پشت به آن مي نشينيد و مطالعه مي كنيد. در اين حالت شما از بهترين شرايط ممكن براي مطالعه استفاده كرده ايد. يك نكته ديگر را هم بگوييم: اساساً مطالعه در جاي كاملاً ساكت غلط است.
شما اين گونه به محيط بسيار ساكت عادت مي كنيد و شرطي مي شويد كه فقط در چنين مكانهايي مطالعه كنيد. آن وقت در محيطهاي ديگر با كوچكترين سر و صدايي تمركز حواس شما به هم مي ريزد و ايجاد تمركز دوباره برايتان بسيار مشكل است. به همين خاطر است كه ما چندان مطالعه در كتابخانه را توصيه نمي كنيم. كتابخانه محيطي است كاملاً ساكت كه ما معمولاً چنين شرايط آرماني را در منزل نداريم و هميشه هم نمي توانيم براي مطالعه به كتابخانه مراجعه كنيم. در محيط منزل، در محيط مدرسه و دانشگاه، در محيط كار، هر جا كه هستيد نسبتاً ساكت ترين جا را انتخاب كنيد. ويژگيهاي مكاني – نظم اخيراً ژاپنيها تحقيقات جالبي را روي يك گروه هزار نفري انجام داده اند. كودكان ده ساله اي كه از بهره هوشي، استعداد و توانايي ذهني نسبتاً يكساني برخوردار بوده اند. هر يك از اين كودكان در محيط متفاوتي از ديگران قرار گرفتند. محيط مطالعه نفر اول بسيار درهم ريخته و شلوغ بود. اتاق نفر دوم آشفتگي نسبتاً كمتري داشت. اتاق نفر سوم نسبت به نفر دوم كمي منظمتر و با وسايل كمتري بود و به همين ترتيب تا نفر هزارم كه اتاقي بسيار منظم، مرتب و با حداقل وسايل داشت. كتاب يكساني را به همه دادند و به هر يك فرصتي مناسب براي مطالعه در اتاقهاي مخصوص داده شد. بعد از پايان زمان تحقيق، بررسي نتيجه ها بسيار جالب بود: ميزان مطالعه، بازدهي، ميزان به خاطر سپاري و تمركز با ميزان نظم و ترتيب اتاقها نسبت مستقيم داشت يعني هر چه فردي در اتاق با اسباب و وسايل كمتر، مرتب تر و منظم تر قرار گرفته بود، بازدهي كمي و كيفي بيشتري را در مطالعه خود نشان مي داد.
بنابراين براي مطالعه مؤثرتر و مفيدتر، هرچه مي توانيد در محيطي با وسايل و اسباب كمتر و منظم تر و مرتب تر قرار گيريد. "شاكتي گواين" در كتاب "بازتابهاي نور" خود مي گويد: "هر وضعيت دروني، انعكاس بيروني و محيطي دارد و هر وضعيت محيطي بازتاب دروني" يعني وضعيت منظم پيرامون شما به نظم فكري و دروني شما كمك مي كند و همچنين آشفتگي ذهني شما را سبب مي شود. قبل از مطالعه، دو سه دقيقه هم كه شده، به مرتب كردن اتاق يا ميز مطالعه خود بپردازيد و اين مسأله را جدي بگيريد.

ويژگيهاي مكاني – مطالعه در پارك

اگر چه پارك، فضايي طبيعي و مناسب براي مطالعه به نظر مي رسد و خيلي از شما از آن به عنوان مكان مطالعه استفاده مي كنيد، بايد بگوييم كه پارك براي مطالعه محيطي كاملاً نامناسب است. پارك داراي عوامل حواس پرتي فراوان است. رفت و آمد افراد، بازي و سر و صداي بچه ها، مناظر زيبا و . . . همه و همه به هنگام مطالعه به سراغ ما مي آيند و حواس ما را پرت مي كنند. ضمن آن كه ما در كودكي شرطي شده ايم كه پارك جاي بازي يا جاي استراحت است و همين زمينه ذهني قبلي مانع از تمركز حواس كافي بر مطالعه مي شود. شايد اين كه شما در پارك به هنگام مطالعه زود خوابتان مي گيرد يا متوجه و غرق بازي بچه ها مي شويد، علت همين زمينه ذهني باشد. نكته ديگر اين كه طبيعت، هميشه تفكر برانگيز است و شما در پارك با مظاهر طبيعي زيادي روبرو مي شويد كه ذهن شما به سرعت درگير آنها شده، بر آنها متمركز مي شود و در نتيجه حواس شما از موضوع مطالعه پرت مي شود.

موسيقي و مطالعه

تحقيقات نشان داده است كه موسيقي ملايم و آرام بخش و بدون كلام توانايي يادگيري را افزايش مي دهد و خيلي از شما به خاطر برداشت نادرستي كه از اين نتيجه كرده ايد، به هنگام مطالعه به موسيقي گوش مي دهيد. بايد تأكيد كنيم كه گوش كردن به موسيقي همزمان با مطالعه يعني يك عامل حواس پرتي بسيار كارآ و مؤثر را در اختيار ذهن گذاشتن.
اما قبل از آن لازم است متذكر شويم موسيقي زماني چنين تأثيري دارد كه شما با تمركز حواس به آن گوش فرا دهيد و هنگام مطالعه، شما بايد بر مطالب كتاب متمركز باشيد و ذهن نمي تواند در يك آن بر دو موضوع تمركز داشته باشد در نتيجه وقتي شما هنگام مطالعه براي خود موسيقي پخش مي كنيد، يا توجه شما معطوف به موسيقي است (كه در اين صورت كلاً حواستان از مطالعه پرت شده است.) يا توجه شما معطوف به مطالب درسي است (كه در اين صورت متوجه موسيقي نيستيد و در نتيجه موسيقي، آن تأثيرات را بر شما نخواهد گذاشت و مهم تر از همه اين كه يك عامل حواس پرتي قوي خواهد شد.)
موسيقي آرام و بدون كلام قبل از مطالعه به آرامش ذهني شما كمك مي كند و توان يادگيري شما را افزايش مي دهد چرا كه آرامش موجب ايجاد خلأ ذهني مي شود كه پيش از اين درباره تأثير آن در آموختن صحبت كرديم. بعد از مطالعه هم گوش دادن به موسيقي آرام و بدون كلام، خوب و مؤثر است اما به هيچ عنوان:
1. همزمان با مطالعه، موسيقي گوش نكنيد.
2. از گوش دادن به موسيقي هاي تند حتي الامكان بپرهيزيد.

مطالعه به محض نشستن

پس از آن كه در مكان مطالعه خود قرار گرفتيد فوراً مطالعه را شروع كنيد و به هيچ عنوان به كارهاي ديگر نپردازيد. بعضي ها وقتي پشت ميز مطالعه مي نشينند يا كتاب را باز مي كنند، شروع مي كنند به ورق زدن كتاب، فراهم كردن كاغذ و كارهاي جانبي ديگر. اگر نشستن براي مطالعه طولاني شود و مطالعه اي صورت نگيرد و شما خود را با كارهاي جانبي يا افكار دروني مشغول كنيد، براي پرورش تمركز حواس در شما بسيار بد است. عادت كنيد همه آنچه را كه براي مطالعه نياز داريد ابتدا فراهم كنيد و هر كار متفرقه اي را كه داريد قبل از مطالعه انجام دهيد و پس از اين كه نشستيد، فوراً مطالعه را آغاز كنيد.
اين گونه شما ذهن خود را شرطي كرده ايد كه تا نشستيد و كتاب را در دست گرفتيد، فوراً فرا بگيريد.

نقش زمان

پيش از اين توضيح داديم كه آرامش، خواب و استراحت كافي به خصوص در شب، چقدر در پرورش تواناييهاي ذهني و تمركز حواس و حافظه شما مؤثر است.
در هيچ شرايطي، نيمه شب مطالعه نكنيد. با اين توجيهات كه: "من به مطالعه شبانه عادت دارم"، "سكوت منزل شب هنگام بيشتر است" و . . . خود را متقاعد نكنيد كه شب مطالعه كنيد. چرا كه شارژ عصبي و مغناطيسي بدن، شب هنگام انجام مي گيرد و شما با بي خوابي در شب، خود را از اين شارژ عصبي مغز محروم مي كنيد. بنابراين: هرچقدر هم كه به مطالعه نيمه شب عادت داريد، از اين پس ديگر نيمه هاي شب مطالعه نكنيد. خودتان را عادت دهيد كه روز يا اول شب مطالعه كنيد.
ضمن آن كه توجه داشته باشيد در هنگام خواب يا استراحت عميق شب آن كه را كه در طول روز خوانده ايد، پردازش ذهني مي شود و در مغز، عمل جايگزيني صورت مي گيرد.
شما به هيچ وجه در هنگام خواب، وقت تلف نمي كنيد بلكه ذهن شما ناخودآگاه به تثبيت آموخته هاي روز مي پردازد.
همين طور مطالعه بلافاصله بعد از غذا خوردن، خود باعث عدم تمركز مي شود. مغز شما براي فعاليتهاي ذهني بيش از همه به اكسيژن نياز دارد و اين اكسيژن را از خون مي گيرد و جريان خون شما پس از غذا خوردن تا حدود يك ساعت و نيم بيشتر متوجه اندامهاي گوارشي است تا مغز. به همين علت است كه شما پس از غذا خوردن بيشتر تمايل داريد كه استراحت كنيد تا اين كه فعاليتهاي فكري انجام دهيد. دست كم تا يك ساعت بعد از صرف غذا از مطالعه كردن اجتناب كنيد.
مسأله مهم ديگر در زمان مطالعه، مطالعه مرتب در زمانهاي خاص است. ضمن آن كه شما از فرصتهاي خود براي مطالعه بيشترين استفاده را مي كنيد، خودتان را به مطالعه در ساعتهاي خاص هم شرطي كنيد.
مثلاً صبحها به محض بيدار شدن، بعدازظهرها در ساعتي مشخص و يا ساعات اوليه شب. زمان خاصي را براي مطالعه در نظر بگيريد. ذهن شما مي تواند پس از مطالعه مدام در يك ساعت خاص از شبانه روز بعد از مدتي خود به خود در آن ساعت ويژه، جذب و فراگيري پيدا كند.
1. در فاصله زماني ساعت 11:30 شب تا 5 صبح مطلقاً مطالعه نكنيد و حتماً در اين ساعات بخوابيد.
2. تا دست كم يك ساعت پس از صرف غذا مطالعه نكنيد.
3. خود را به مطالعه در زمانهاي خاص و مناسب شرطي كنيد.

نقش حالت‌ها در تمركز حواس

براي هر رفتاري از لحاظ ذهني و جسمي بايد حالتهاي خاص داشته باشيد كه با رفتارتان هماهنگ باشد. روان شناسي حالتها و رفتارها اين موضوع را به تفصيل شرح مي دهد.
اگر مي خواهيد بجنگيد، ابتدا بايد حالت جنگيدن را به خود بگيريد. اگر مي خواهيد شاد باشيد، ابتدا بايد حالت شاد بودن را به خود بگيريد. اگر مي خواهيد انساني مصمم و با اعتماد به نفس باشيد، بايد حالتهاي اعتماد به نفس را در خود ايجاد كنيد. حالتها و رفتارها از همديگر به وجود مي آيند. يعني همان طور كه وقتي شما شاد باشيد ناخودآگاه حالتهاي شاد بودن در شما پديدار مي شود، اگر هم حالتهاي شادي را در خود ايجاد كنيد يعني به خودتان بگوييد، ناخودآگاه احساس شادماني به شما دست خواهد داد. براي مطالعه نيز شما باير حالت جذب و يادگيري داشته باشيد. با حالت خميده و خواب آلوده انتظار تمركز و دقت فراوان از خود نداشته باشيد. در وضعيتهايي كه براي مطالعه كردن مناسب نيست تمركز حواس پيدا كردن دشوار و انتظار آن كاملاً غير معقول است.
هنگام هيجانهاي عصبي، ترس، خشم، اضطراب و كينه و ناراحتي نمي توان انتظار داشت كه تمركز بالايي داشته باشيم. چون در اين حالتها ذهن ما پيشاپيش متوجه و متمركز برآن مسأله است كه اين هيجانها را در ما ايجاد كرده است. همين طور در حالت شور و شوق و اشتياق فراوان هم نمي توانيد تمركز حواس داشته باشيد و علت همان است. بچه هايي كه زنگ تفريح در حياط مدرسه به بازيهاي مهيج مي پردازند و با همان شور و هيجان به كلاس درس مي آيند، گاهي تا نيم ساعت بعد از حضور در كلاس به حالت مناسب خود براي فراگيري دست نمي يابند و در اين مدت توجه و تمركزشان هنوز به هيجان حياط مدرسه معطوف است.
در حالت خستگي و بي خوابي هم نمي توانيد تمركز حواس داشته باشيد. اين حالتها همه با حالت تمركز حواس براي مطالعه، منافات دارند. بنابراين شما بايد ابتدا مسايل خود را تا حدي حل كنيد، استراحت كنيد، آرام شويد و پس از ايجاد حالت يادگيري، مطالعه را شروع كنيد.
انتظار بيجا از خود نداشته باشيد. مسلم است كه با حالتهاي منفي مانند خستگي، گرسنگي، بي خوابي و هيجان فراوان نمي توانيد تمركزي عالي داشته باشيد و اين عدم تمركز كاملاً طبيعي است.
بعضيها پس از يك ورزش سنگين، با همان خستگي و بدن عرق كرده، شروع مي كنند به كتاب خواندن و مطالعه و انتظار دارند كه با اين هيجان تمركز حواس هم داشته باشند و چون چنين چيزي امكان پذير نيست، مي گويند: حافظه ام ضعيف است. حواسم پرت است و . . .
باز هم تأكيد مي كنيم ابتدا وضعيت جسمي و روحي خود را متعادل كنيد و سپس شروع به مطالعه كنيد.

اولويت بالاتر، مانع تمركز

گفتيم عوامل حواس پرتي خود را كه در هنگام مطالعه به ذهنتان خطور مي كنند در جايي يادداشت كنيد كه بلافاصله پس از مطالعه به آنها بپردازيد. اما گاهي اوقات يك موضوع مهم، ضروري و بسيار "دراولويت" به ذهنتان خطور مي كند كه حتي با نوشتن آن وسواس ذهني كاهش پيدا نمي كند. در چنين مواردي، ما توصيه مي كنيم به جاي آن كه كاهش پيدا نمي كند. در چنين مواردي، ما توصيه مي كنيم به جاي آن كه تقلا كنيد كه با همان وضعيت بد درس بخوانيد، به انجام همان كار با اولويت بالا بپردازيد. چون مطالعه با آن وضعيت بد، هم اضطراب شما را به دنبال دارد و هم بازده فكري شما را كاهش مي دهد.

اضطراب

يكي از عمده ترين مسائلي كه باعث اضطراب مي شود، انباشته كردن دروس در شب امتحان است. مسلماً وقتي شما در طول سال تحصيلي مطالعه نمي كنيد و همه را براي شب امتحان انبار مي كنيد، با يك ضرب الاجل و فشار عصبي و اضطرابي مواجه مي شويد كه بيش از هر عامل ديگري، ميزان تمركز فكري و يادگيري شما را كاهش مي دهد.
متخصصان مطالعه و يادگيري به شدت اعتقاد دارند كه مهمترين عامل تخريب حافظه و عدم دستيابي به يك تمركز عالي، اضطراب است. برنامه ريزي درسي، مطالعه در طول سال تحصيلي و استفاده بهتر از زمان و البته آسودگي شب امتحان از تمام اضطرابهاي كاذب جلوگيري مي كند.

تصوير ذهني مثبت

اضطراب، بسياري از اوقات هم از تصور نگران كننده شخص درباره خودش نشأت مي گيرد. يعني با اين كه شما درس خود را مي خوانيد و اهل مطالعه هستيد، مدام تصور نگران كننده اي از خودتان در ذهن داريد كه بازده فعاليت ذهني شما را كاهش مي دهد و به حافظه و تمركز شما لطمه وارد مي كند.
بهترين و آسان ترين شيوه براي مقابله با اين اضطراب كاذب انجام تمرينات تلقين تجسمي است كه بي جهت ساده گرفته مي شود. صبحها پس از بيدار شدن، ظهرها پس از يك آرامش چند دقيقه اي و قبل از صرف ناهار و به ويژه شبها قبل از خواب به آسودگي دراز بكشيد، بدن را شل كنيد. چند نفس عميق بكشيد و با صداي بلند يا در ذهن خود چندين بار اين جملات را تكرار كنيد:
"من با تمرينات عالي ام، تمركزم روز به روز بيشتر مي شود"
"من سرشار از قدرت تمركز فوق العاده اي برخور دارم"
"من سرشار از آرامشم و در اين آرامش، تمركز جاري است"
"حافظه ام بسيار عالي است و روزبروز بهتر مي شود"
"در كليه امتحاناتم موفق هستم و هم اكنون نمرات عالي ام را مي بينم"
در لحظاتي كه اين جملات را مي گوييد و چند بار تكرار مي كنيد، خود را در ذهن خود ببينيد. خود را در جلسه امتحان ببينيد كه در نهايت آرامش نشسته ايد. برگه امتحان در دست شماست. همه جوابها را مي دانيد و به همه سؤالات با آرامش كامل و شادي فراوان جواب مي دهيد
اين تصوير را شبها خصوصاً قبل از خواب، به وضوح در ذهن خود ببينيد و از آن به شوق آييد. بعد از مدتي كه تلقين و بيان عبارتهاي تأكيدي بالا را صبح و ظهر و شب انجام داديد و به خصوص تصوير ذهني مثبت خود را هر شب مجسم كرديد، هم اعتماد به نفس و روحيه تان عالي مي شود و هم ميزان تمركز، حافظه و يادگيري تان بهبود مي يابد.

يك هشدار مهم

تمام تمرينهاي گفته شده تا الآن فقط در صورتي پاسخ مثبت مي دهند و از آنها نتيجه مطلوب حاصل مي شود كه به هيچ عنوان منفي حرف نزنيد. وقتي شما درباره خودتان با عبارات منفي حرف مي زنيد، همه چيز را خراب مي كنيد. هرگز نگوييد حافظه ام خراب است. اصلاً هيچ چيز نمي فهمم. تمركزم افتضاح است و . . .
باز هم تأكيد مي كنيم كه با عبارات منفي به خود تلقين منفي نكردن اهميت بسيار بيشتري از تلقين مثبت دارد، يعني اگر از يك طرف تلقينات مثبت را به خود القا كنيد و از طرف ديگر در طول روز اين حرفهاي منفي را درباره خودتان بزنيد، عملاً تلقينات مثبت خود را بي نتيجه و بي اثر ساخته ايد. پس به هيچ عنوان حرف منفي نزنيد و تمرينات تلقين مثبت را هم انجام دهيد تا از تمركز عالي برخوردار گرديد.
منبع:شبكه‌ي آموزش
/س